Đánh giá năng lực giải quyết vấn đề của học sinh trong dạy học chương động lực học vật rắn vật lí 12 nâng cao

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

PHẠM NGỌC TUÂN

ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
CỦA HỌC SINH TRONG DẠY HỌC CHƢƠNG
"ĐỘNG LỰC HỌC VẬT RẮN"-VẬT LÍ 12 NÂNG CAO

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM VẬT LÍ

HÀ NỘI - 2015


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

PHẠM NGỌC TUÂN

ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
CỦA HỌC SINH TRONG DẠY HỌC CHƢƠNG
"ĐỘNG LỰC HỌC VẬT RẮN" - VẬT LÍ 12 NÂNG CAO

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM VẬT LÍ
Chuyên ngành: Lí luận và phƣơng pháp dạy học bộ môn Vật lí
Mã số: 60.14.01.11

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Lê Thị Thu Hiền

HÀ NỘI - 2015

MỤC LỤC

Nội dung

1.1.

Trang

Lời cảm ơn

i

Danh mu ̣c chƣ̃ viế t tắ t

ii

Mục lục

iii

MỞ ĐẦU

1

Một số nghiên cứu điển hình về đánh giá kết quả học tập

5

trong thời gian qua

1.1.1.

Những nghiên cứu trên thế giới

5

1.1.2.

Những nghiên cứu ở Việt Nam

7

1.2.

Kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh

9

1.2.1. Một số khái niệm cơ bản

9

1.2.2. Vai trò của đánh giá kết quả học tập trong quá trình dạy học

11

1.3.

Đánh giá kết quả học tập theo định hƣớng phát triển

12

năng lực của học sinh
1.3.1.

Năng lực

12

1.3.2.

Năng lực học tập của học sinh trung học phổ thông

13

1.3.3.

Đánh giá kết quả học tập theo định hướng phát triển năng

16

lực của học sinh
Hoạt động giải quyết vấn đề trong dạy học vật lí

22

1.4.1. Hoạt động giải quyết vấn đề của học sinh trong dạy học vật

22

1.4.

lí
1.4.2. Vai trò của hoạt động giải quyết vấn đề trong dạy học vật lí

23

1.4.3. Quá trình giải quyết vấn đề của học sinh.

24

1.4.4. Những hoạt động cơ bản trong dạy học vật lí giúp học sinh

26

bộc lộ năng lực giải quyết vấn đề
1.5.

Đánh giá năng lực giải quyết vấn đề trong dạy học Vật lí

i

27


1.5.1.

Khái niệm về đánh giá năng lực giải quyết vấn đề của học

27

sinh
1.5.2. Kết quả đầu ra về năng lực giải quyết vấn đề của học sinh

28

1.5.3. Xây dựng tiêu chí đánh giá năng lực giải quyết vấn đề của

31

học sinh
1.5.4.

Phương pháp và công cụ đánh giá năng lực giải quyết vấn

33

đề của học sinh
1.5.5.

Quy trình xây dựng bộ công cụ KTĐG kết quả học tập của

36

HS theo hướng tiếp cận năng lực
1.6.

Thực trạng đánh giá năng lực giải quyết vấn đề của học

37

sinh trong dạy học vật lí ở trƣờng THPT
1.6.1. Mục đích khảo sát

37

1.6.2. Đối tượng và thời gian khảo sát

37

1.6.3. Nội dung khảo sát

38

1.6.4. Phương pháp khảo sát

38

1.6.5. Kết quả khảo sát

38

1.7.

Kết luận chƣơng 1

42

Chƣơng 2: ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT

44

VẤN ĐỀ CỦA HỌC SINH TRONG DẠY HỌC
CHƢƠNG "ĐỘNG LỰC HỌC VẬT RẮN" - VẬT LÍ 12
NÂNG CAO
2.1.

Tổng quan nội dung kiến thức chƣơng "Động lực học

44

vật rắn”
2.1.1. Mục tiêu dạy học của chương "Động lực học vật rắn"

44

2.1.2. Nội dung kiến thức chương "Động lực học vật rắn", Vật lí

45

12 nâng cao
2.2.

Đặc điểm dạy học chƣơng “Động lực học vật rắn”, Vật lí
12 nâng cao

ii

46

2.2.1. Một số sai lầm của HS khi học chương "Động lực học vật

46

rắn”
2.2.2. Những khó khăn trong đánh giá kết quả học tập của học sinh

48

và trong dạy học chương “Động lực học vật rắn”
2.3.

Thiết kế công cụ đánh giá năng lực giải quyết vấn đề của

48

học sinh trong dạy học chƣơng "Động lực học vật rắn"
2.3.1.

Đánh giá bằng điểm số

48

2.3.2.

Đánh giá thông qua sản phẩm học tập của học sinh

61

2.3.3.

Đánh giá thông qua quan sát

64

2.4.

Kết luận chƣơng 2

81

Chƣơng 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM

83

3.1.

Mục đích thực nghiệm

83

3.2.

Đối tƣợng và thời gian, địa điểm thực nghiệm sƣ phạm

83

3.2.1

Đối tượng của thực nghiệm sư phạm

83

3.2.2

Thời gian và địa điểm thực nghiệm sư phạm

83

3.3.

Phương pháp thực nghiệm sư phạm

83

3.3.1

Phương pháp điều tra

83

3.3.2

Phương pháp quan sát

83

3.3.3

Phương pháp thống kê toán học

84

3.3.4

Phương pháp case - study

84

3.3.5

Xây dựng phương thức và tiêu chí đánh giá

84

3.4.

Nội dung thực nghiệm

85

3.4.1

Tài liệu thực nghiệm sư phạm

85

3.4.2. Nội dung thực nghiệm sư phạm

86

3.4.3

Chọn mẫu thực nghiệm

87

3.5.

Kết quả thực nghiệm sƣ phạm

88

3.5.1. Phân tích định tính
3.5.2.

88

Phân tích định lượng

94

iii


3.5.3. Kết quả thăm dò giáo viên về bộ công cụ và giáo án đã biên

98

soạn nhằm đánh giá năng lực giải quyết vấn đề của học sinh
chương "Động lực học vật rắn"
3.6.

Kết luận chƣơng 3

99

KẾT LUẬN

100

DANH MỤC TÀ I LIỆU THAM KHẢO

102

PHỤ LỤC

105

iv


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Để đáp ứng mục tiêu đổi mới giáo dục hiện nay là dạy học theo định
hướng tiếp cận NL người học cần đổi mới từ nội dung đến hình thức, phương
pháp dạy học và kiểm tra đánh giá kết quả học tập theo định hướng phát triển
NL của HS.
Từ Nghị Quyết kì họp lần thứ 8, Quốc hội khóa XI về đổi mới căn bản

và toàn diện nền Giáo dục Việt Nam và chỉ thị Nghị quyết số 44/NQ-CP ngày
09/6/2014 Ban hành chương trình hành động của chính phủ thực hiện Nghị
quyết số 29NQ/TW ngày 04/11/2013 Hội nghị lần thứ 8, BCH TW Đảng
khóa XI về đổi mới căn bản toàn diện giáo dục và đào tạo, ngày 05/8/2014,
Bộ Giáo và Đào tạo đã ban hành công văn số 4099/BGDĐT-GDTrH về
hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ năm học 2014 - 2015 đã chỉ đạo rõ về công tác
KTĐG: "Đổi mới KTĐG theo hướng chú trọng ĐG phẩm chất và NL của HS,
chú trọng ĐG quá trình: ĐG trên lớp học; ĐG bằng hồ sơ; ĐG bằng nhận
xét; tăng cường bằng hình thức ĐG thông qua sản phẩm dự án; bài thuyết
trình. Kết hợp kết quả ĐG trong quá trình giáo dục và ĐG tổng kết cuối kì,
cuối năm học. Các hình thức KTĐG đều hướng tới sự phát triển năng lực của
HS; coi trọng ĐG để giúp đỡ HS về phương pháp học tập; động viên sự cố
gắng; hứng thú học tập của các em trong quá trình DH. Việc KTĐG không
chỉ là xem HS học được cái gì mà quan trọng hơn là biết HS học như thế nào,
có biết vận dụng không".
Nhiệm vụ mới đối với giáo dục là cần phải phát triển NL tư duy, NL
giải quyết vấn đề, NL sáng tạo của học sinh trong dạy học. Do vậy công tác
kiểm tra đánh giá theo hướng tiếp cận năng lực là một việc làm hết sức cần
thiết và là đòn bẩy để thúc đẩy quá trình dạy học tiếp cận NL được tốt hơn.
Hiện nay, ở các trường THPT chỉ quan tâm đến đánh giá kết thúc, coi
trọng kiến thức ghi nhớ hơn là rèn kĩ năng và năng lực học sinh. GV gần như

1


chỉ quan tâm đến kết quả kiểm tra trong xếp loại học lực của HS mà chưa
quan tâm nhiều đến ĐG quá trình học tập của HS để phân loại và định hướng
việc đổi mới phương pháp dạy của GV và phương pháp học của HS.
Ra đời cuối thế kỷ XVI, dạy học GQVĐ đã dần trở thành một trong
những xu thế DH hiện đại, ngày càng khẳng định ưu thế và phát triển mạnh

mẽ. Lí thuyết dạy học GQVĐ có thể được sử dụng trong DH cho nhiều môn
học của nhiều cấp học.
Đối với Vật lí là một bộ môn Khoa học thực nghiệm nên các kiến thức
vật lí gắn liền với thực tiễn. Do vậy nếu vận dụng tốt phương pháp dạy học
GQVĐ trong dạy học Vật lí sẽ nâng cao năng lực cho HS. Giúp HS có thể
phát hiện và giải quyết các vấn đề trong quá trình học tập và ứng dụng kiến
thức để giải quyết các vấn đề trong thực tiễn cuộc sống. Với những ưu thế đó,
PPDH GQVĐ đã được GV áp dụng rộng rãi trong dạy Vật lí phổ thông tuy
nhiên việc ĐG năng lực GQVĐ của HS lại chưa được GV và các nhà quản lí
GD quan tâm đúng mức.
Từ những lý do trên, tôi chọn đề tài nghiên cứu: Đánh giá năng lực
giải quyết vấn đề của học sinh trong dạy học chƣơng “Động lực học vật
rắn” – Vật lí 12 nâng cao.
2. Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu lí luận về năng lực và năng lực giải quyết vấn đề của HS,
vận dụng lí luận về KT, ĐG KQHT theo định hướng phát triển năng lực của
HS để xây dựng tiêu chí và bộ công cụ nhằm đánh giá năng lực GQVĐ của
học sinh trong dạy học ở chương “ Động lực học vật rắn”, Vật lí lớp 12 nâng
cao.
3. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu: Hoạt động kiểm tra đánh giá năng lực GQVĐ
của HS THPT.
- Phạm vi nghiên cứu: ĐG năng lực GQVĐ của HS trong dạy học
chương “Động lực học vật rắn”, Vật lí lớp 12 nâng cao.

2


4. Giả thuyết khoa học
Nếu xây dựng được tiêu chí và thiết kế được bộ công cụ ĐG năng lực

GQVĐ của HS chương "“Động lực học vật rắn”, Vật lí lớp 12 nâng cao để
nắm bắt được chính xác năng lực GQVĐ của HS thì sẽ điều chỉnh được
phương pháp dạy học môn Vật lí.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn về KT, ĐG KQHT của HS, chú
trọng nghiên cứu cơ sở lí luận về ĐG KQHT theo định hướng phát triển NL
học sinh và ĐG NL GQVĐ của HS trong dạy học vật lí THPT.
- Tìm hiểu một số phương pháp và kỹ thuật ĐG theo hướng phát triển
NL của HS.
- Tìm hiểu thực trạng ĐG năng lực GQVĐ của HS trong DH vật lí của
một số trường THPT ở tỉnh Nam Định.
- Tìm hiểu mục tiêu dạy và nội dung dạy học chương “Động lực học
vật rắn”, Vật lí 12 nâng cao.
- Xác định các thành tố năng lực GQVĐ, xác định các tiêu chí và thang
đo năng lực nhằm xác nhận năng lực GQVĐ của học sinh trong DH vật lí.
- Thiết kế các công cụ và đề xuất quy trình ĐG năng lực GQVĐ của HS
trong dạy học chương "Động lực học vật rắn", Vật lí lớp 12 nâng cao.
- Tiến hành thực nghiệm sư phạm nhằm kiểm định giả thuyết khoa học
và đánh giá tính khả thi, hiệu quả của các kết luận được rút ra từ luận văn.
6. Phƣơng pháp nghiên cứu
- Phương pháp nghiên cứu lý luận: Tìm hiểu, nghiên cứu các tài liệu
về các nội dung có liên quan đến đề tài luận văn nhằm hệ thống hoá những cơ
sở lý luận về ĐG năng lực GQVĐ của học sinh trong dạy học chương "Động
lực học vật rắn", Vật lí lớp 12 nâng cao.
- Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Khảo sát thực trạng về ĐG năng
lực GQVĐ của HS trong DH vật lí THPT.

3

- Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Tổ chức thực nghiệm sư phạm
các nội dung đã đề xuất trong luận văn nhằm kiểm nghiệm tính khả thi của đề
tài. Dùng phương pháp thống kê toán học để xử lý các số liệu thu được từ
thực nghiệm.
7. Dự kiến đóng góp mới của đề tài
- Về lý luận: Góp phần hệ thống hóa cơ sở lý luận về ĐG năng lực
GQVĐ của học sinh trong dạy học Vật lí.
- Về thực tiễn: Xây dựng được công cụ ĐG, thiết kế quy trình và kỹ
thuật ĐG năng lực GQVĐ của học sinh trong dạy học chương "Động lực học
vật rắn”
8. Dự kiến cấu trúc của luận văn
Ngoài phần Mở đầu và Kết luận, nội dung luận văn gồm 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc đánh giá năng lực giải
quyết vấn đề của học sinh trong dạy học Vật lí.
Chương 2: Đánh giá năng lực giải quyết vấn đề của học sinh trong dạy
học chương "Động lực học vật rắn”, Vật lí 12 nâng cao.
Chương 3: Thực nghiệm sư phạm.

4


TÀI LIỆU THAM KHẢO
A. TIẾNG VIỆT
1. Nguyễn Thị Bích (2009): Đổi mới đánh giá kết quả học tập môn Lịch sử
trong dạy học môn lịch sử ở trường Trung học cơ sở, Luận án Tiến sĩ giáo
dục học, Trường ĐHSP Hà nội.
2. Chính phủ. Chiến lược phát triển giáo dục 2011 - 2020 ban hành kèm theo
Quyết định số 711/QĐ-TTg ngày 13/6/2012 của Thủ tướng chính phủ (2012).
3. Đảng cộng sản Việt Nam, Nghị quyết Hội nghị BCH TW Đảng lần thứ 8
(Khóa XI) (2013).

4. Triệu Thị Chín (2005): “Sử dụng phương pháp ghép nhóm nhằm phát triển
năng lực hợp tác học tập của học sinh miền núi khi dạy học chương Các định
luật bảo toàn, ở lớp 10 THPT”, Luận văn khoa học giáo dục.
5. Phạm Xuân Chung, "Chuẩn bị cho sinh viên ngành sư phạm Toán học

ở trường đại học tiến hành hoạt động đánh giá kết quả học tập môn
Toán của học sinh Trung học phổ thông", luận án tiến sĩ giáo dục học,
Đại học Vinh.
6. Lê Thị Thu Hiền (2011), "Đổi mới hoạt động kiểm tra - đánh giá kết

quả học tập môn Vật lý của học sinh dự bị đại học dân tộc với sự hỗ trợ
của công nghệ thông tin", luận án tiến sĩ giáo dục học, Đại học Vinh
7. Trần Bá Hoành (1997), Đánh giá trong giáo dục, NXB Giáo dục.
8. Lại Đức Kế (1994): “Một số biện pháp phát triển năng lực trí tuệ cho học
sinh lớp chọn toán lý trong dạy Vật lí ở trường THPT”, Luận văn khoa học giáo
dục.
9. Trần Kiều (2006), Báo cáo tổng kết “Nghiên cứu phương thức và một số
công cụ đánh giá chất lượng giáo dục phổ thông”, Đề tài cấp bộ, mã số
B2003-49-45 TD, Hà Nội.
10. Nguyễn Công Khanh. Năng lực và đánh giá kết quả giáo dục theo năng

5


lực trong chương trình giáo dục phổ thống sau 2015. Báo cáo tại Hội thảo
Quốc gia về đổi mới chương trình, sách giáo khoa, 7/2012.
11. Nguyễn Công Khanh. Đổi mới kiểm tra đánh giá giáo dục theo cách tiếp
cận năng lực. Kỷ yếu hội thảo Hướng tới một xã hội học tập VVOB, tháng
8/2013.
12. Bùi Thị Hạnh Lâm (2010), Rèn luyện kĩ năng tự đánh giá kết quả học tập

môn toán của học sinh trung học phổ thông, Luận án tiến sĩ giáo dục học,
Viện khoa học Giáo dục Việt Nam, Hà Nội.
13. Lục Thị Na (2005): “Phát triển năng lực tự lực, sáng tạo của học sinh
miền núi thông qua tổ chức hoạt động giải bài tập Vật lí phân tử và nhiệt hóa
học ở lớp 10 Trung học phổ thông”, Luận văn khoa học giáo dục.
14. Vũ Thị Nga (1994): “Sử dụng SGK nhằm phát triển năng lực tự lực học
tập của học sinh trong quá trình nắm vững kiến thức Vật lí”, Luận văn khoa
học giáo dục
15. Lê Đức Ngọc (2001), Vắn tắt về đo lường và đánh giá thành quả học tập
trong giáo dục đại học, ĐHQG Hà Nội.
16. Hoàng Đức Nhuận, Lê Đức Phúc (1996), Cơ sở lý luận của việc đánh giá
chất lượng học tập của học sinh trung học phổ thông, Chương trình khoa học
cấp nhà nước KX-07-08, Hà Nội.
17. Trần Thị Tuyết Oanh (2011), Kĩ thuật kiểm tra đánh giá trong dạy học,
NXB ĐHSP.
18. Trần Thị Tuyết Oanh (2012), Kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học
sinh, NXB ĐHSP.
19. Hoàng Phê (2005), Từ điển Tiếng Việt, NXB Đà Nẵng.
20. Nguyễn Đức Phúc (2003): “Bồi dưỡng năng lực giải bài tập Vật lý định
tính trên cơ sở vận dụng các yếu tố dạy học giải quyết vấn đề cho học sinh
THPT miền núi”, Luận văn khoa học giáo dục.
21. Phan Anh Tài (2014): Đánh giá năng lực giải quyết vấn đề của học sinh
trong dạy học Toán lớp 11 trung học phổ thông", Luận án Tiến sĩ, mã số

6


62.14.01.11, Đại học Vinh.
22. Lâm Quang Thiệp (2012), Đo lường và đánh giá hoạt động học tập trong
nhà trường, NXB Đại học sư phạm.

23. Dương Thiệu Tống (2005), Trắc nghiệm và đo lường thành quả học tập,
NXB Khoa học Xã hội.
24. Trịnh Thị Vân (1994):“Nghiên cứu quá trình hình thành năng lực sư
phạm của sinh viên Vật lí trường Đại học Sư phạm Việt Bắc”, Luận văn khoa
học giáo dục.
25. Lục Thị Vinh (2011): “Vận dụng các phương pháp dạy học theo hướng
phát triển năng lực tự học của học sinh trường THPT Dân tộc nội trú khi dạy
học chương Cảm ứng điện từ, Vật lý 11”, Luận văn khoa học giáo dục.
26. Nguyễn Thị Hải Yến (2004): “Phát triển năng lực phát hiện và giải quyết
vấn đề cho học sinh khi dạy học một số kiến thức chương Mắt và các dụng cụ
quang học, Vật lý 12 THPT”, Luận văn khoa học giáo dục.
B. TIẾNG ANH
1. Arthur - Hughes (1990), Testing for language teacher, Cambridge
University Press.
2. Australian Education Council and Ministens of Vocational Education,
Empoyment and Training (1992), “The key competencies report”.
3. Ducan Harris and Chris Bell (1994), Evaluating and assessing for learning.
Nichols Publishing Company New Jessey.
4. Gronlund, N.E, &Linn, R.L. (1990). The art of assessing, measurement and
evaluation in teaching (6th Ed).
5. Nitko, A.J. (2001). Educational assessment of student. (3rd Ed).
6. Shepard, L. (1989). Why we need better assessment. Educational
leadership. New York: Macmillan; San Francisco: Jossey - Bass.

7