Sử dụng câu hỏi hiệu quả trong dạy học khám phá chủ đề phương pháp tọa độ trong không gian

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

BÙI KHÁNH PHƢƠNG

SỬ DỤNG CÂU HỎI HIỆU QUẢ
TRONG DẠY HỌC KHÁM PHÁ CHỦ ĐỀ
PHƢƠNG PHÁP TỌA ĐỘ TRONG KHÔNG GIAN

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM TOÁN

HÀ NỘI – 2015


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

BÙI KHÁNH PHƢƠNG

SỬ DỤNG CÂU HỎI HIỆU QUẢ
TRONG DẠY HỌC KHÁM PHÁ CHỦ ĐỀ
PHƢƠNG PHÁP TỌA ĐỘ TRONG KHÔNG GIAN

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM TOÁN
CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC
(BỘ MÔN TOÁN)
Mã số: 60 14 01 11

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Đức Huy

HÀ NỘI – 2015

LỜI CẢM ƠN
Lời đầu tiên trong luận văn, tác giả xin trân trọng cảm ơn các thầy giáo, cô
giáo Trường Đại học Giáo dục - Đại học Quốc gia Hà Nội đã nhiệt tình giảng dạy
và hết lòng giúp đỡ tác giả trong quá trình học tập và nghiên cứu đề tài.
Đặc biệt, tác giả xin bày tỏ sự kính trọng và lòng biết ơn tới TS. Nguyễn Đức
Huy trong suốt thời gian qua đã tận tình hướng dẫn tác giả nghiên cứu hoàn thiện
luận văn đúng thời hạn.
Tác giả cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành tới Ban Giám Hiệu, các thầy
giáo, cô giáo và các em học sinh trường Trung học phổ thông Quang Minh (Hà Nội)
đã giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi để tác giả hoàn thành bản luận văn.
Lời cảm ơn chân thành của tác giả cũng xin được dành cho gia đình, người
thân và các bạn học viên lớp Lý luận và Phương pháp dạy học môn Toán K9 Trường Đại học Giáo dục trong suốt thời gian qua đã cổ vũ, động viên và đóng góp
ý kiến.
Mặc dù đã có nhiều cố gắng song luận văn vẫn không tránh khỏi những thiếu
sót, tác giả mong được tiếp thu những ý kiến đóng góp quý báu của thầy cô và các
đồng nghiệp.
Xin Trân trọng cảm ơn!
Hà Nội, tháng 10 năm 2015
Tác giả

Bùi Khánh Phƣơng

i


MỤC LỤC
Lời cảm ơn .................................................................................................................. i
Danh mục các từ viết tắt..............................................................................................v

Danh mục các bảng ................................................................................................... vi
Danh mục các biểu đồ, đồ thị ................................................................................... vii
MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1
CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN .. Error! Bookmark not defined.
1.1. Dạy học khám phá .............................................. Error! Bookmark not defined.
1.1.1. Một số quan điểm về dạy học khám phá ......... Error! Bookmark not defined.
1.1.2. Khái niệm dạy học khám phá. ......................... Error! Bookmark not defined.
1.1.3. Đặc trưng của dạy học khám phá. ................... Error! Bookmark not defined.
1.1.4. Ưu và nhược điểm của dạy học khám phá. Điều kiện thực hiện. ........... Error!
Bookmark not defined.
1.2. Dạy học khám phá có hướng dẫn ....................... Error! Bookmark not defined.
1.2.1. Thế nào là dạy học khám phá có hướng dẫn ... Error! Bookmark not defined.
1.2.2. Vai trò của giáo viên trong dạy học khám phá có hướng dẫn................. Error!
Bookmark not defined.
1.3. Câu hỏi hiệu quả được sử dụng trong dạy học khám phá có hướng dẫn ... Error!
Bookmark not defined.
1.3.1. Câu hỏi hiệu quả cao. ...................................... Error! Bookmark not defined.
1.3.2. Mục đích của việc đặt câu hỏi ......................... Error! Bookmark not defined.
1.3.3. Các loại câu hỏi ............................................... Error! Bookmark not defined.
1.3.4. Các tiêu chuẩn xác định tính hiệu quả của câu hỏiError!

Bookmark

not

defined.
1.3.5. Qui tắc đặt câu hỏi........................................... Error! Bookmark not defined.
1.3.6. Các bước đặt câu hỏi. ...................................... Error! Bookmark not defined.
1.3.7.Một số lưu ý khi đặt câu hỏi hiệu quả. ............. Error! Bookmark not defined.
1.3.8. Sử dụng câu hỏi hiệu quả trong dạy học Toán.Error!

Bookmark

not

defined.
1.3.9. Các bước soạn giáo án sử dụng câu hỏi hiệu quả trong dạy học khám phá.
................................................................................... Error! Bookmark not defined.

ii


1.4. Cấu trúc nội dung phần phương pháp tọa độ trong không gian sách giáo khoa
hình học 12 ban cơ bản ............................................. Error! Bookmark not defined.
1.5. Khảo sát thực trạng dạy học nội dung phương pháp tọa độ trong không gian ở
trường Trung học phổ thông. .................................... Error! Bookmark not defined.
1.5.1. Kết quả điều tra từ giáo viên. .......................... Error! Bookmark not defined.
1.5.2. Kết quả điều tra từ học sinh. ........................... Error! Bookmark not defined.
1.5.3. Nhận xét chung ............................................... Error! Bookmark not defined.
Kết luận chương 1 .................................................... Error! Bookmark not defined.
CHƢƠNG 2:

TIẾP CẬN CHỦ ĐỀ PHƢƠNG PHÁP TỌA ĐỘ TRONG

KHÔNG GIAN THEO HƢỚNG DẠY HỌC KHÁM PHÁ BẰNG CÂU HỎI
HIỆU QUẢ ................................................................... Error! Bookmark not defined.
2.1. Giới thiệu nội dung chương ............................... Error! Bookmark not defined.
2.1.1. Nội dung chương phương pháp tọa độ trong không gianError!

Bookmark

not defined.
2.1.2. Yêu cầu và phân phối chương trình của chươngError!

Bookmark

not

defined.
2.2. Định hướng xây dựng và thực hiện phương pháp dạy học theo hướng dạy học
khám phá chủ đề phương pháp tọa độ trong không gian bằng câu hỏi hiệu quả
................................................................................... Error! Bookmark not defined.
2.2.1. Dạy học khái niệm Toán học bằng dạy học khám phá có hướng dẫn. ... Error!
Bookmark not defined.
2.2.2. Dạy học định lí bằng dạy học khám phá có hướng dẫn.Error! Bookmark not
defined.
2.2.3 Dạy học giải bài tập Toán học bằng dạy học khám phá có hướng dẫn. . Error!
Bookmark not defined.
Kết luận chương 2 .................................................. Error! Bookmark not defined.
CHƢƠNG 3 THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ............... Error! Bookmark not defined.
3.1 Mục đích, nội dung, yêu cầu thực nghiệm sư phạmError!

Bookmark

not

defined.
3.1.1. Mục đích thực nghiệm .................................... Error! Bookmark not defined.
3.1.2. Nội dung thực nghiệm ..................................... Error! Bookmark not defined.

iii


3.1.3. Yêu cầu............................................................ Error! Bookmark not defined.
3.2 Thời gan, qui trình, đối tượng và phương pháp thực nghiệm sư phạm ..... Error!
Bookmark not defined.
3.2.1. Thời gian ......................................................... Error! Bookmark not defined.
3.2.2. Qui trình tổ chức thực nghiệm sư phạm.......... Error! Bookmark not defined.
3.2.3. Đối tượng thực nghiệm sư phạm. .................... Error! Bookmark not defined.
3.2.4 Phương pháp thực nghiệm ............................... Error! Bookmark not defined.
3.3 Tiến trình thực nghiệm sư phạm ......................... Error! Bookmark not defined.
3.3.1. Phân tích chất lượng học sinh trước khi tiến hành thực nghiệm............. Error!
Bookmark not defined.
3.3.2. Giáo án thực nghiệm ....................................... Error! Bookmark not defined.
3.3.3. Bài kiểm tra ..................................................... Error! Bookmark not defined.
3.3.4. Kết quả thực nghiệm ....................................... Error! Bookmark not defined.
3.4. Phân tích kết quả kiểm chứng qua việc điều tra giáo viên và học sinh về qui
trình thực nghiệm sư phạm........................................ Error! Bookmark not defined.
Kết luận chương 3 ..................................................... Error! Bookmark not defined.
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .................................... Error! Bookmark not defined.
DANH MỤC CÁC TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................2
PHỤ LỤC ...................................................................................................................3

iv


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

VIẾT TẮT

VIẾT ĐẦY ĐỦ

DH

Dạy học

DHKP

Dạy học khám phá

ĐC

Đối chứng

GV

Thực nghiệm

HEQ

Câu hỏi hiệu quả cao

HS

Học sinh

MP

Mặt phẳng

NXB

Nhà xuất bản

SGK

Sách giáo khoa

SGV

Sách giáo viên

(?)

Câu hỏi của giáo viên

v


DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 3.1. Các mẫu thực nghiệm sư phạm được chọn............ Error! Bookmark not
defined.
Bảng 3.2. Kết quả học tập môn Toán của năm học trước ....... Error! Bookmark not
defined.
Bảng 3.3. Thống kê các điểm số của bài kiểm tra số 1 ...........................................92
Bảng 3.4. Thống kê các điểm số của bài kiểm tra số 2............................................92
Bảng 3.5. So sánh định lượng kết quả của bài kiểm tra số 1 ...................................93
Bảng 3.6. So sánh định lượng kết quả của bài kiểm tra số 2 ...................................94

vi

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, ĐỒ THỊ
Biểu đồ 3.1. Kết quả bài kiểm tra số 1 ..................... Error! Bookmark not defined.
Biểu đồ 3.2. Kết quả bài kiểm tra số 2 ....................................................................93

vii


MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
1.1 Tính cấp thiết
Do sự phát triển nhanh, mạnh của khoa học công nghệ thể hiện qua sự ra đời
của nhiều lí thuyết, thành tựu mới cũng như khả năng ứng dụng chúng vào thực tế
ngày một nâng cao. Học vấn mà nhà trường phổ thông trang bị không thể thâu tóm
được mọi tri thức mong muốn, vì vậy phải dạy cách học, tự học trên cơ sở đó xây
dựng cách học tập suốt đời. Trong xã hội đòi hỏi người có học vấn hiện đại không
chỉ có khả năng lấy ra từ trí nhớ các tri thức dưới dạng có sẵn đã lĩnh hội ở nhà
trường phổ thông, mà còn phải có năng lực chiếm lĩnh sử dụng các tri thức mới một
cách độc lập, khả năng đánh giá các sự kiện, hiện tượng mới, các tư tưởng một cách
thông minh, sáng suốt khi gặp trong cuộc sống, trong lao động và trong quan hệ với
mọi người.
Theo Nghị quyết số 29 khóa XI về đổi mới căn bản toàn diện giáo dục và đào
tạo khẳng định: “Đổi mới Giáo dục phổ thông, tập trung phát triển trí tuệ, thể chất,
hình thành phẩm chất, năng lực công dân, phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, định
hướng nghề nghiệp cho học sinh. Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, chú
trọng giáo dục lý tưởng, truyền thống, đạo đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng
lực và kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Phát triển khả năng
sáng tạo, tự học, khuyến khích học tập suốt đời” [21]
Về phương pháp giáo dục phổ thông, Luật giáo dục năm 2005 qui định:

“ Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác chủ động
sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng
phương pháp tự học, khả năng làm việc theo nhóm; rèn luyện kỹ năng vận dụng
kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập
cho học sinh” [22]
Việc thực hiện đổi mới chương trình giáo dục phổ thông đòi hỏi phải đổi mới
đồng bộ từ mục tiêu, nội dung, phương pháp, phương tiện dạy học đến cách thức
đánh giá kết quả dạy học. Mục đích của việc đổi mới dạy học ở trường trung học
phổ thông là thay đổi lối dạy truyền thống truyền thụ một chiều sang dạy học theo “
Phương pháp dạy học tích cực” nhằm giúp học sinh phát huy tính tích cực, tự giác,

1


DANH MỤC CÁC TÀI LIỆU THAM KHẢO
*****
1. Báo cáo của Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa VIII về các Văn kiện trình
Đại hội IX Đảng cộng sản Việt nam, Báo Nhân dân ngày 22/04/2011.
2. Bộ giáo dục và Đào tạo (2007), Tài liệu bồi dưỡng giáo viên thực hiện chương
trình sách giáo khoa 12 trung học phổ thông môn Toán. Nxb Giáo dục Hà Nội,
3. Bộ giáo dục và Đào tạo(2007), Những vấn đề chung về đổi mới giáo dục trung
học phổ thông môn Toán. Nxb Giáo dục Hà Nội.
4. Lê Thị Hòa Bình (2014), Phát triển năng lực vận dụng qui trình bốn bước của
G.Polya vào giải toán tọa độ trong không gian cho học sinh lớp 12. Luận văn
thạc sĩ Đại học Sư phạm Hà Nội.
5. Nguyễn Hải Châu (2008), Giới thiệu giáo án toán 12. Nxb Giáo dục, Hà Nội.
6. Văn Nhƣ Cƣơng (Chủ biên)(2008), Bài tập Hình học 12 Ban nâng cao. Giáo
dục Hà Nội.
7. Đỗ Văn Cƣờng (2012), Bồi dưỡng cho học sinh năng lực thích nghi trí tuệ
nhằm nâng hiệu quả dạy học hình học không gian ở trường trung học phổ

thông. Luận văn tiến sĩ.
8. Nguyễn Văn Dũng (2011), 18 chủ đề hình học 12. Nxb Đại Học Quốc Gia, Hà
Nội.
9. Vũ Cao Đàm (2014), Giáo trình phương pháp luận nghiên cứu khoa học. Nxb
Giáo dục.
10. Trần Văn Hạo (2008), Hình học 12. Nxb Giáo dục.
11. Trần Văn Hạo (2008), Sách giáo viên Hình học 12. Nxb Giáo dục.
12. Hoàng Thị Mỹ Hạnh (2012), Dạy học khám phá có hướng dẫn đối với chủ đề
phương trình, bất phương trình mũ và logarit trong chương trình Toán lớp 12,
Ban nâng cao. Luận văn thạc sĩ Đại học Giáo dục
13. Trần Bá Hoành (2010), Đổi mới phương pháp dạy học, chương trình và sách
giáo khoa. Nxb Đại học Sư phạm.
14. Phạm thị Huệ (2013), Dạy học “Phép dời hình và phép đồng dạng trong mặt
phẳng” (chương trình Hinh học lớp 11, Ban cơ bản) với hệ thống câu hỏi hiệu

2


quả nhằm tích cực hóa hoạt động nhận thức của học sinh. Luận văn thạc sĩ Đại
học Giáo dục
15. Nguyễn Thị Vân Hƣơng – Nguyễn Thị Hồng Quý (2009), “Qui trình vận
dụng DHKP để giáo dục môi trường trong môi trường tự nhiên và xã hội”, Tạp
chí Giáo dục (220).
16. Bùi Thị Hƣờng (2010), Giáo trình Phương pháp dạy học môn Toán. Nxb Giáo
Dục, Việt Nam.
17. Ivan Hannel (2010), Đặt và sử dụng câu hỏi hiệu quả cao. Nxb Đại học Quốc
Gia, Hà Nội.
18. Bùi Văn Nghị (2014), Vận dụng lí luận vào thực tiễn dạy học môn Toán ở
trường phổ thông. Nxb Đại học Sư phạm.
19. Bùi Văn Nghị (2008), Giáo trình Phương pháp dạy học những nội dung cụ thể

môn Toán. Nxb Đại học Sư phạm.
20. Bùi Văn Nghị (2009), “Quan điểm về phương pháp dạy học khám phá”, Tạp
chí Giáo dục (210), tr. 44.
21. Nghị quyết số 29 – NQ/TW ngày 4/11/2013. Hội nghị Trương ương 8 khóa XI
về đổi mới căn bản toàn diện Giáo dục và Đào tạo.
22. Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Nghị quyết số
38/2005/QH về Luật giáo dục.
23. Nguyễn Thế Thạch (2008), Hướng dẫn thực hiện chương trình sách giáo khoa
lớp 12. Nxb Giáo dục.
24. Bùi Lƣơng Vẻ (2014), Phát triển năng lực tự học cho học sinh lớp 12 qua dạy
học phương pháp tọa độ trong không gian. Luận văn thạc sĩ Đại học Giáo dục
25. Lê Thị Bích Xuyên (2014), Dạy học khám phá chủ đề ứng dụng của đạo hàm ở
trường Trung học phổ thông. Luận văn thạc sĩ Đại học Giáo dục

3