Dạy học tác phẩm chiếc thuyền ngoài xa của nguyễn minh châu cho học sinh lớp 12 theo định hướng phát triển năng lực

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

TRẦN THỊ HỒNG

DẠY HỌC TÁC PHẨM “CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA” CỦA
NGUYỀN MINH CHÂU CHO HỌC SINH LỚP 12 THEO
ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC
LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM NGỮ VĂN
Chuyên ngành: LÍ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC
(BỘ MÔN NGỮ VĂN)
Mã số: 60.14.01.11

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN PHƢỢNG

HÀ NỘI – 2015


LỜI CẢM ƠN
Em xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc nhất tới TS. Nguyễn
Phượng, người thầy đã tận tình giúp đỡ, chỉ bảo em trong suốt quá trình làm
luận văn.
Xin cảm ơn các quý thầy cô trong trường Đại học Giáo dục - Đại học Quốc gia
Hà Nội, đã giúp đỡ và tạo điều kiện tốt nhất để em hoàn thành luận văn này.
Em cũng gửi lời cảm ơn đến BGH trường THPT Phùng Khắc Khoan- Thạch
Thất - Hà Nội cùng bạn bè đồng nghiệp, cùng các em học sinh đã giúp đỡ em rất
nhiều trong khóa học, và thực hiện đề tài này.
Cuối cùng em xin gửi lời biết ơn chân thành đến bố mẹ, gia đình, bạn bè đã
luôn ở bên cạnh tôi, giúp em cả về vật chất lẫn tinh thần trong suốt quá trình học tập
và thực hiện đề tài.
Hà Nội, tháng 11 năm 2015

Tác giả

Trần Thị Hồng

i


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Viết tắt:

Viết đầy đủ:

CT

Chương trình

CNTT

Công nghệ thông tin

ĐC

Đối chứng

GD-ĐT

Giáo dục - đào tạo

GV

Giáo viên

HS

Học sinh

HĐ

Hoạt động

NXB

Nhà xuất bản

PPDH

Phương pháp dạy học

SGK

Sách giáo khoa

SGV

Sách giáo viên

THPT

Trung học phổ thông

TN

Thực nghiệm

TLTK

Tài liệu tham khảo

ii


MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN ......................................................................................................... i
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .................................................................... ii
MỤC LỤC .............................................................................................................iii
DANH MỤC BẢNG VÀ BIỂU ĐỒ ...................................................................... v
MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 1
CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄNError!

Bookmark

not

defined.
1.1. Cơ sở lí luận .................................................. Error! Bookmark not defined.
1.1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu về phát triển năng lực cho học sinh phổ
thông ..................................................................... Error! Bookmark not defined.
1.1.2. Lí luận về phát triển năng lực cho học sinh trung học phổ thông .......Error!
Bookmark not defined.
1.2. Cơ sở thực tiễn .............................................. Error! Bookmark not defined.

1.2.1. Thực trạng dạy học môn Ngữ văn trong nhà trường THPT hiện nay .Error!
Bookmark not defined.
1.2.2. Thực tiễn dạy học tác phẩm Chiếc thuyền ngoài xa của Nguyễn Minh
Châu ..................................................................... Error! Bookmark not defined.
Tiểu kết chương 1................................................. Error! Bookmark not defined.
CHƢƠNG 2: THIẾT KẾ DẠY HỌC TÁC PHẨM “CHIẾC THUYỀN
NGOÀI XA” CỦA NGUYỄN MINH CHÂU THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT
TRIỂN NĂNG LỰC............................................... Error! Bookmark not defined.
2.1. Những năng lực cần đạt được sau khi dạy học bài “Chiếc thuyền ngoài xa”
.............................................................................. Error! Bookmark not defined.
2.1.1. Năng lực đọc hiểu ...................................... Error! Bookmark not defined.
2.1.2. Năng lực cảm thụ ....................................... Error! Bookmark not defined.
2.1.3. Năng lực giải quyết vấn đề......................... Error! Bookmark not defined.
iii


2.1.4. Năng lực sáng tạo ....................................... Error! Bookmark not defined.
2.1.5. Năng lực tạo lập văn bản ............................ Error! Bookmark not defined.
2.2. Quy trình thiết kế dạy học tác phẩm “Chiếc thuyền ngoài xa” củaNguyễn
Minh Châu theo định hướng phát triển năng lực. Error! Bookmark not defined.
2.3. Phương pháp và hình thức tổ chức dạy học tác phẩm “Chiếc thuyền ngoài
xa” của Nguyễn Minh Châu theo định hướng phát triển năng lực ...............Error!
Bookmark not defined.
2.3.1. Phương pháp............................................... Error! Bookmark not defined.
2.3.2. Các hình thức tổ chức dạy học ................... Error! Bookmark not defined.
Tiểu kết chương 2................................................. Error! Bookmark not defined.
CHƢƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ........ Error! Bookmark not defined.
3.1. Giáo án dạy bài “Chiếc thuyền ngoài xa” theo định hướng phát triển năng
lực. ........................................................................ Error! Bookmark not defined.
3.2. Tiến trình thực nghiệm dạy bài “Chiếc thuyền ngoài xa” theo định hướng

phát triển năng lực ................................................ Error! Bookmark not defined.
3.2.1. Mục đích và nhiệm vụ thực nghiệm sư phạmError!

Bookmark

not

defined.
3.2.2. Kế hoạch thực nhiệm ................................. Error! Bookmark not defined.
3.2.3. Kết quả thực nghiệm .................................. Error! Bookmark not defined.
3.2.4. Phân tích kết quả thực nghiệm sư phạm .... Error! Bookmark not defined.
Tiểu kết chương 3................................................. Error! Bookmark not defined.
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ........................ Error! Bookmark not defined.
1. Kết luận ............................................................ Error! Bookmark not defined.
2. Khuyến nghị ..................................................... Error! Bookmark not defined.
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................... 4
PHỤ LỤC ................................................................ Error! Bookmark not defined.

iv


DANH MỤC BẢNG
Bảng 1.1.

Địa điểm, số lượng GV THPT tham gia khảo sát

20

Bảng 1.2.

Kết quả khảo sát GV

25

Bảng 1.3.

Kết quả khảo sát HS

26

Bảng 3.1.

Tổng quan đối tượng TN và ĐC

89

Bảng 3.2.

Kết quả hai bài kiểm tra lớp 12A2 và 12A6

90

Bảng 3.3.

Phân phối tần số, tần suất và tần suất tích lũy bài kiểm tra

91

số 1 và số 2 của HS 2 lớp TN và ĐC
Bảng 3.4.

Kết quả phân loại học tập của học sinh

v

92


DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 3.1.

Đồ thị biểu diễn đường tích lũy bài kiểm tra số 1

91

Biểu đồ 3.2.

Đồ thị biểu diễn đường tích lũy bài kiểm tra số 2

92

Biểu đồ 3.3.

Đồ thị phân loại kết quả học tập của HS (bài số 1)

93

Biểu đồ 3.4.

Đồ thị phân loại kết quả học tập của HS (bài số 2)

93

vi


MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Thế kỉ XXI là thế kỉ con người được chứng kiến sự phát triển như vũ bão
của khoa học và công nghệ. Nền kinh tế tri thức trở thành yếu tố then chốt quyết
định sự phát triển và vị thế của mỗi quốc gia, trong đó con người đóng vai trò là
yếu tố trung tâm, chủ thể kiến tạo nên xã hội, vì thế con người cần trang bị vốn
tri thức và năng lực đa dạng để đáp ứng yêu cầu mới của xã hội tri thức. Hơn nữa
trong một xã hội toàn cầu con người không chỉ là công dân của một quốc gia mà
còn là công dân của quốc tế, nguồn nhân lực của thế giới nên con người cần
chuẩn bị một hành trang tốt nhất để đón nhận những cơ hội và cả những thách
thức mới của đời sống quốc tế. Để chuẩn bị cho thế hệ trẻ đối mặt và vững vàng
trước những thách thức đó, giáo dục phải đi trước một bước, phải tiến hành cuộc
cách mạng nhằm thay đổi, cải tiến chương trình, phương pháp cách tiếp cận để
giáo dục thực sự là công cụ hữu hiệu hỗ trợ đắc lực cho con người trong một xã
hội mới. Đây cũng là mục tiêu giáo dục của mà UNESCO đề xướng: “Học để biết,
học để làm, học để chung sống, học để tự khẳng định mình”, như vậy HS học
không phải chỉ tiếp thu tri thức của nhân loại mà còn phải biết vận dụng, thực hành
tạo ra được sản phẩm cho xã hội, biết cách chung sống với cộng đồng, thích ứng
được với từng hoàn cảnh, môi trường sống, phát huy được những năng lực sở
trường và khả năng của mình, hình thành những kỹ năng, kỹ xảo cho mình. Qua đó
tự khẳng định giá trị của bản thân, vị thế của bản thân trong cộng đồng.
Dạy học theo định hướng tiếp cận năng lực là một chương trình dạy học
theo chuẩn đầu ra về phẩm chất năng lực. Khác với chương trình hiện hành theo
định hướng nội dung đã triển khai nhiều năm qua, đang tồn tại nhiều bất cập và

hạn chế, chương trình dạy học theo năng lực tập trung vào mô tả chất lượng đầu
ra, có thể coi là “sản phẩm cuối cùng” của quá trình dạy học đáp ứng những mục
tiêu giáo dục hiện nay. Phát triển năng lực của người học đang trở thành một
1


hướng đi đúng đắn hiện nay mà nhiều quốc gia đang theo đuổi, đáp ứng xu thế
toàn cầu, phù hợp với định hướng của trung ương Đảng trong nghị quyết 29:
“Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển
toàn diện năng lực và phẩm chất cho người học”. Dạy học thay vì lấy “dạy” làm
trung tâm chuyển sang lấy “học” làm trung tâm, HS giữ vai trò chủ thể sáng tạo
khám phá trong quá trình chiếm lĩnh tri thức. Xu hướng dạy học này khắc phục
những hạn chế cố hữu của chương trình ở Việt Nam hiện nay, giải quyết những
đòi hỏi của nền giáo dục hiện đại và đổi mới toàn diện.
Nguyễn Minh Châu và tác phẩm của ông có vị trí đặc biệt trong nền văn
học dân tộc, nhà văn đã lăn lộn với cuộc sống, hết mình với văn chương để cống
hiến cho đời những tác phẩm văn chương mang đậm hơi thở của cuộc sống. Tác
phẩm của ông đã gắn bó một chặng đường dài của lịch sử dân tộc, trước 1975
người đọc biết đến Nguyễn Minh Châu với nhiều truyện ngắn và tiểu thuyết đậm
chất sử thi và cảm hứng lãng mạn, đó là những bản anh hùng ca chói ngời phẩm
chất anh dũng, kiên cường, của con người Việt Nam trong khói lửa chiến tranh
thì sau 1975 là một Nguyễn Minh Châu thâm trầm sâu sắc khi đề cập đến muôn
mặt của cuộc sống đời thường và những góc cạnh xù xì của cuộc sống mới đầy
phức tạp. Sau chiến tranh ông được coi là người mở đường “tinh anh và tài năng
” (Nguyên Ngọc), người đặt những viên gạch đầu tiên cho công cuộc đổi mới
của nền văn học nước nhà, người “tiền trạm đổi mới” (GS.Phong Lê) trong nền
văn học hiện đại Việt Nam.
Nhiều năm qua, các sáng tác của Nguyễn Minh Châu luôn được giới thiệu
và giảng dạy trong chương trình từ cấp THCS đến cấp THPT. Trước đây trong
chương trình sách giáo khoa cũ, ông có hai tác phẩm được giảng dạy đó là Bức

tranh và Mảnh trăng cuối rừng, trong chương trình SGK hiện hành thì HS biết
đến hai tác phẩm đó là Bến quê (SGK Ngữ văn 9 tập 1) và Chiếc thuyền ngoài xa
(SGK Ngữ văn 12). Như vậy có thể khẳng định nhà văn và sáng tác của ông luôn
2


có một vị trí đặc biệt trong nhà trường. Đáng chú ý phải nói đến tác phẩm Chiếc
thuyền ngoài xa, tác phẩm được sáng tác sau chiến tranh có nhiều những cách
tân về cảm hứng sáng tác, đề tài, kết cấu, cốt truyện. Tác phẩm gắn bó mật thiết
với thực tế đời sống, mang đến những góc nhìn khác nhau về sự phức tạp của
cuộc sống, vì thế truyện ngắn có sức hấp dẫn lớn với cả GV và HS trong cảm
nhận và khám phá giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm. Truyện ngắn
được giảng dạy với nhiều cách tiếp cận, tuy nhiên cho đến nay vẫn chưa lựa
chọn được một cách tiếp cận thống nhất, hiệu quả tối ưu trong dạy học tác phẩm
này, đảm bảo yêu cầu vừa khám phá giá trị tác phẩm, vừa phát huy được năng
lực HS.
Với những lí do trên, chúng tôi chọn đề tài : “Dạy học tác phẩm “Chiếc
thuyền ngoài xa” của Nguyễn Minh Châu theo định hướng phát triển năng lực”
với đề xuất đổi mới trong phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực
người học, nhằm tìm tòi một hướng đi mới trong dạy học Ngữ văn và nâng cao
hiệu quả công tác giảng dạy của bản thân, lan tỏa ngọn lửa tâm huyết của mình
với học trò, tạo động lực, hứng thú cho các em tình yêu sự say mê với môn học,
góp phần nhỏ bé vào công cuộc đổi mới toàn diện phương pháp dạy học Ngữ
văn trong nhà trường và nền giáo dục nước nhà.
2. Lịch sử vấn đề
2.1. Những nghiên cứu về dạy học theo định hướng phát triển năng lực.
Dạy học theo định hướng phát triển năng lực đang trở thành xu thế mới
của dạy học thế giới trong thế kỉ XXI, với nhiều những ưu thế vượt trội so với
dạy học theo nội dung, xu hướng dạy học này được các nhà khoa học giáo dục
chú ý cả về lí luận và thực tiễn. Trên thế giới có nhiều công trình tiêu biểu của

các nước New Zealand, Úc, các nước EU, Mĩ. Tại Việt Nam xu hướng dạy học
này, gần đây được giới nghiên cứu rất quan tâm, nhiều cuộc hội thảo, chuyên đề
đã được xây dựng, các luận văn, luận án được triển khai ở nhiều cấp từ bộ giáo
3


TÀI LIỆU THAM KHẢO
A. Sách, tài liệu hƣớng dẫn
1. Bernd Meir, Nguyễn Văn Cƣờng (2005), Phát triển năng lực thông qua
phương pháp và phương tiện dạy học mới, tài liệu tập huấn.
2. Bộ Giáo dục và đào tạo (2014), “Dạy học và kiểm tra đánh giá theo định
hướng phát triển năng lực học sinh”, môn Ngữ văn, cấp THPT, tài liệu tập huấn.
3. Bộ Giáo dục và đào tạo (2009), Ngữ văn 12 (tập 2), NXB Giáo dục.
4. Bộ Giáo dục và đào tạo (2009), Sách giáo viên Ngữ văn 12(tập 2), NXB Giáo dục
5. Nguyễn Minh Châu, Truyện ngắn, NXB Văn học, 2003
6. Nguyễn Viết Chữ, Phương pháp dạy học tác phẩm văn chương, NXB Giáo
dục, 2009
7. Nguyễn Trọng Hoàn, Tuyển chọn Nguyễn Minh Châu, tác giả và tác phẩm,
NXB Giáo dục, 2002
8. Nguyễn Thị Thanh Hƣơng, Phương pháp tiếp cận tác văn học ở nhà trường
THPT, NXB Giáo dục Hà Nội 1998.
9. Nguyễn Thị Thanh Hƣơng, Dạy học văn chương ở trong trường phổ thông,
NXB Đại học Quốc gia, 2001.
10. Nguyễn Thanh Hùng, Đọc- hiểu tác phẩm văn chương trong nhà trường,
NXB Giáo dục, Hà Nội 2008.
11. Nguyễn Thanh Hùng, Kĩ năng đọc hiểu văn, NXB Đại học Sư phạm.
12. Nguyễn Trọng Khanh (2013), Chuyên đề sau đại học - phát triển năng lực
và tư duy kĩ thuật Đại học Sư phạm.
13. Lecne I.Ia (1977), Dạy học nêu vấn đề, NXB Giáo dục.
14. Lecne I.Ia, XkatkinM.N (1980) Lí luận dạy học của trường phổ thông; Một

số vấn đề lí luận dạy học hiện đại (tài liệu dịch), NXB Giáo dục.
15. Nguyễn Hiến Lê, Tự học một nhu cầu của thời đại, NXB thành phố Hồ Chí Minh.

4


16. Phan Trọng Luận (Chủ biên) (2012), Phương pháp dạy học văn (tập 1),
NXB Đại học Sư phạm.
17. OKon (1976), Những cơ sở của việc dạy học nêu vấn đề, NXB Giáo dục.
18. Hoàng Phê (Chủ biên) (2007), Từ điển Tiếng Việt, NXB Từ điển.
19. Nguyễn Thị Minh Phƣơng (2007), Tổng quan về các khung năng lực cần
đạt ở học sinh trong các mục tiêu giáo dục đào tạo. Đề tài nghiên cứu khoa học
của học viện khoa học giáo dục Việt Nam.
20. Robert Z. Strenbery và Wendy M.William (2008), Rèn luyện tư duy siêu
tốc, NXB Hồng Đức.
21. R.Roysingh (1977), Nền giáo dục cho thế kỉ XXI, những triển vọng Châu Á
Thái Bình Dương, Viện khoa học giáo dục Việt Nam.
22. Trần Trọng Thủy, Nguyễn Quang Uẩn (1998), Tâm lí học đại cương,
NXB Giáo dục.
B. Báo, tạp chí
1. Nguyễn Gia Cầu (2008), “Dạy học giúp học sinh nắm được kiến thức và kĩ
năng một cách vững chắc”. Tạp chí giáo dục, số 189/1/5/2008, tr. 17- 19.
2. Nguyễn Hữu Chí (2004), “Những đặc trưng cơ bản của chương trình hiện
tại), tạp chí phát triển giáo dục số, tr. 4-6.
3. Trần Kiên (1995), “Đổi mới đánh giá, đòi hỏi bức thiết của đổi mới phương
pháp dạy học”, tạp chí nghiên cứu giáo dục số 11/1995, tr. 18.
4. Trần Đình Sử, Con đường đổi mới cơ bản phương pháp dạy học văn, Báo
Văn nghệ, số 10, 2009.
5. Nguyên Thị Hồng Thủy (1998), “Đào tạo năng lực thực hành, năng lực
phán đoán để thích ứng sự vận động của thời đại, tạp chí đại học và giáo dục

chuyên nghiệp số 3, tr. 9-11.
6. Đỗ Ngọc Thống (2011), “Xây dựng chương trình giáo dục phổ thông theo
định hướng tiếp cận năng lực”, Tạp chí Tia sáng
5


7. Đỗ Ngọc Thống (2014), “Đổi mới căn bản và toàn diện chương trình Ngữ
văn” Tạp chí Khoa học Đại học Sư phạm TP Hồ Chí Minh.
8. Hoàng Thị Tuyết (2013), “Bài viết Phát triển chương trình đại học theo cách
tiếp cận năng lực: Xu thế và nhu cầu”, Báo phát triển và hội nhập.
9. Tôn Quang Cƣờng (2012) “Thiết kế chương trình đào tạo theo tiếp cận năng
lực đầu ra”, Tạp chí Giáo dục.
10. Thu Hà (2012), “Phát triển năng lực người học thay vì chủ yếu tiếp cận nội
dung”, Báo Quân đội nhân dân online.
C. Tài liệu Internet
1.
2.
3.
4.
5.

6