Biến đổi sinh kế của người hmông ở xã bản lầu, huyện mường khương, tỉnh lào cai

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
===***===

LỤC THỊ YẾN

BIẾN ĐỔI SINH KẾ CỦA NGƯỜI HMÔNG Ở XÃ BẢN LẦU, HUYỆN
MƯỜNG KHƯƠNG, TỈNH LÀO CAI

LUẬN VĂN THẠC SĨ NHÂN HỌC
Chuyên ngành: Nhân Học

Hà Nội - 2015


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
===***===

LỤC THỊ YẾN

BIẾN ĐỔI SINH KẾ CỦA NGƯỜI HMÔNG Ở XÃ BẢN LẦU, HUYỆN
MƯỜNG KHƯƠNG, TỈNH LÀO CAI

Chuyên ngành: Nhân Học
Mã số: 60.31.03.02

LUẬN VĂN THẠC SĨ NHÂN HỌC

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Lê Sỹ Giáo

Hà Nội - 2015


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu của riêng tôi.Các tài
liệu và lập luận trong luận văn là trung thực.Những phần trích dẫn từ tài liệu và kết
quả nghiên cứu của người khác đều được trích dẫn rõ nguồn.Tôi xin hoàn toàn chịu
trách nhiệm về những thiếu sót trong công trình nghiên cứu này.
Hà Nội, ngày 20 tháng 10 năm 2015
Học viên

Lục Thị Yến


LỜI CẢM ƠN
Với tấm lòng biết ơn sâu sắc, tôi luôn tự hào về ngôi trường Đại học Khoa
học Xã hội và Nhân văn thuộc Đại học Quốc gia Hà Nội, nơi tôi học tập và thực
hiện luận văn này. Nhân dịp hoàn thành công trình nghiên cứu luận văn thạc sĩ của
mình, tôi muốn cảm ơn Ban Chủ nhiệm khoa Nhân học và các thầy cô giáo trong
khoa.Đặc biệt, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến PGS.TS.Lê Sỹ Giáo đã hướng
dẫn, tận tình chỉ bảo tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài này.
Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Uỷ ban nhân dân xã Bản Lầu,
các hộ gia đình ởthôn Cốc Phương, Na Lốc 1, Na Lốc 2, Na Lốc 3 vì đã giúp đỡ tôi
trong quá trình điền dã dân tộc học vàchia sẻ với tôi nhiều thông tin giúp tôi có thể
viết luận văn.
Xin cảm ơn cảm ơn bạn bè của tôi, đặc biệt là gia đình tôi về những giúp đỡ,
quan tâm, động viên cổ vũ và tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi trong học tập và
hoàn thành luận văn.
Hà Nội, ngày 20 tháng 10 năm2015
Học viên

Lục Thị Yến


MỤC LỤC

MỞ ĐẦU ........................................................ Error! Bookmark not defined.
1. Lý do chọn đề tài ......................................... Error! Bookmark not defined.
2. Mục tiêu nghiên cứu .................................... Error! Bookmark not defined.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............... Error! Bookmark not defined.
4. Nguồn tư liệu ............................................... Error! Bookmark not defined.
5. Đóng góp của luận văn ................................ Error! Bookmark not defined.
6. Bố cục của luận văn .................................... Error! Bookmark not defined.
Chương 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ
THUYẾT ........................................................ Error! Bookmark not defined.
1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ..................... Error! Bookmark not defined.
1.2. Khung sinh kế bền vững- Một cách phân tích về biến đổi sinh kế
......................................................................... Error! Bookmark not defined.
1.3. Phương pháp nghiên cứu....................... Error! Bookmark not defined.
1.4. Về địa bàn nghiên cứu - xã Bản Lầu .... Error! Bookmark not defined.
Tiểu kết chương 1 .......................................... Error! Bookmark not defined.
Chương 2 SINH KẾ TRUYỀN THỐNG CỦA NGƯỜI HMÔNG Ở XÃ
BẢN LẦU ....................................................... Error! Bookmark not defined.
2.1. Trồng trọt ................................................ Error! Bookmark not defined.
2.1.1. Nương rẫy.............................................. Error! Bookmark not defined.
2.1.2. Ruộng nước (ruộng bậc thang) ............. Error! Bookmark not defined.
2.2. Chăn nuôi ................................................ Error! Bookmark not defined.
2.3. Kinh tế phụ gia đình .............................. Error! Bookmark not defined.
2.3.1. Các nghề thủ công ................................. Error! Bookmark not defined.
2.3.2. Khai thác nguồn lợi tự nhiên ................ Error! Bookmark not defined.

2.4. Chợ phiên và trao đổi buôn bán ........... Error! Bookmark not defined.
Tiểu kết chương 2 .......................................... Error! Bookmark not defined.
Chương 3 BIẾN ĐỔI SINH KẾ CỦA NGƯỜI HMÔNG Ở BẢN LẦU TỪ


KHI ĐỔI MỚI ............................................... Error! Bookmark not defined.
3.1. Biến đổi sinh kế...................................... Error! Bookmark not defined.
3.1.1. Trồng trọt .............................................. Error! Bookmark not defined.
3.1.2. Chăn nuôi .............................................. Error! Bookmark not defined.
3.2. Các hình thức sinh kế mới ..................... Error! Bookmark not defined.
3.2.1. Lao động làm thuê ................................. Error! Bookmark not defined.
3.2.2. Kinh doanh, dịch vụ .............................. Error! Bookmark not defined.
Tiểu kết chương 3 .......................................... Error! Bookmark not defined.
Chương 4 NHỮNG YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN BIẾN ĐỔI SINH KỀ
CỦA NGƯỜI HMÔNG Ở XÃ BẢN LẦU .. Error! Bookmark not defined.
4.1. Những yếu tố tác động ........................... Error! Bookmark not defined.
4.1.1. Yếu tố ngoại sinh ................................... Error! Bookmark not defined.
4.1.2. Yếu tố nội sinh ....................................... Error! Bookmark not defined.
4.2. Tác động của biến đổi sinh kế tới đời sống kinh tế, văn hóa, xã hội
của người Hmông ở xã Bản Lầu .................. Error! Bookmark not defined.
4.2.1. Đời sống kinh tế .................................... Error! Bookmark not defined.
4.2.2. Đời sống văn hóa .................................. Error! Bookmark not defined.
4.2.3. Đời sống xã hội ..................................... Error! Bookmark not defined.
4.3. Các vấn đề đặt ra về phát triển sinh kế bền vữngError!

Bookmark

not defined.
4.3.1. Vấn đề kinh tế ........................................ Error! Bookmark not defined.
4.3.2. Vấn đề giữ gìn văn hóa truyền thống .... Error! Bookmark not defined.

4.3.3. Vấn đề xã hội ......................................... Error! Bookmark not defined.
4.3.4. Phát triển kinh tế gắn với đảm bảo an ninh biên giớiError! Bookmark
not defined.
Tiểu kết chương 4 .......................................... Error! Bookmark not defined.
KẾT LUẬN .................................................... Error! Bookmark not defined.
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 11


PHỤ LỤC ....................................................... Error! Bookmark not defined.

BẢNG CHỮ CÁI VIẾT TẮT

ANTQ

: An ninh tổ quốc

ANTT

: An ninh trật tự

BĐBP

: Bộ đội biên phòng

CNH - HĐH

: Công nghiệp hóa, hiện đại hóa

DTTS

: Dân tộc thiểu số

ĐBKK

: Đặc biệt khó khăn

HQKT

: Hiệu quả kinh tế

KTCK

: Kinh tế cửa khẩu

KT – XH

: Kinh tế xã hội

Nxb

: Nhà xuất bản

THCS

: Trung học cơ sở

TTPBPLGD

: Tuyên truyền phổ biến pháp luật giáo dục

UBND

: Uỷ ban Nhân dân

VACR

: Vườn ao chuồng ruộng

XHCN

: Xã hội chủ nghĩa


DANH MỤC BẢNG

Bảng 1.1: Nhiệt độ, lượng mưa, ẩm độ không khí trung bình năm 2013 của xã
Bản Lầu ........................................................... Error! Bookmark not defined.
Bảng 1.2: Tình hình phân bổ và sử dụng đất đai của xã Bản Lầu giai đoạn
2011 – 2013 ..................................................... Error! Bookmark not defined.
Bảng 1.3.Cơ cấu kinh tế của xã Bản Lầu năm 2013Error!

Bookmark

not

defined.
Bảng 1.4. Quy mô trường lớp ở xã Bản Lầu giai đoạn 2010-2011 ......... Error!
Bookmark not defined.
Bảng 1.5.Thống kê thành phần dân tộc của xã Bản Lầu năm 2013......... Error!
Bookmark not defined.

Bảng 3.1: Tình hình số hộ, nhân khẩu và lao động của xã Bản Lầu giai đoạn
2011 - 2013...................................................... Error! Bookmark not defined.
Bảng 3.2 : Tình hình sử dụng đất đai xã Bản Lầu năm 2013. ................. Error!
Bookmark not defined.
Bảng 3.3: Giá trị sản xuất của xã Bản Lầu năm 2013Error! Bookmark not
defined.
Bảng 3.4: Diện tích chuối của xã Bản Lầu năm 2011-2013Error! Bookmark
not defined.
Bảng 3.5: Diện tích, năng suất, sản lượng chuối của xã Bản Lầu năm 20112013 ................................................................. Error! Bookmark not defined.
Bảng 4.1. Một số chỉ tiêu cơ bản về nguồn vốn nhân lực của xã Bản Lầu giai
đoạn 2004-2014 ............................................... Error! Bookmark not defined.
Bảng 4.2: Cơ cấu thu nhập của gia đình ông Thào Dìn năm 1987 (trước
Đổi mới) ......................................................... Error! Bookmark not defined.
Bảng 4.3: Cơ cấu thu nhập của gia đình ông Thào Dìn hiện nay ............ Error!
Bookmark not defined.


Bảng 4.4: Cơ cấu thu nhập của gia đình ông Cư Phừ năm 2015 ............. Error!
Bookmark not defined.
Bảng 4.5: Cơ cấu thu nhập của gia đình bà Giang Mỷnăm 2015 ............ Error!
Bookmark not defined.


DANH MỤC ẢNH

Ảnh 1: Hình ảnh vườn chuối mô ở thôn Na Lốc xã Bản Lầu................ Error!
Bookmark not defined.
Ảnh 2: Cây chuối mô được chăm sóc rất cẩn thậnError!

Bookmark

not

defined.
Ảnh 3: Vợ chồng chị Thào Máy vui mừng vì sản lượng và giá chuối thị
trường năm nay mang lại thu nhập khá cho gia đìnhError! Bookmark not
defined.
Ảnh 4 : Người dân đem dứa bày bán ngay sau khi thu hoạch xong ........ Error!
Bookmark not defined.
Ảnh 5:Anh Thào A Minh bên nương dứa của gia đình mình .................. Error!
Bookmark not defined.
Ảnh 6: Vườn trồng cao su tại xã Bản Lầu ...... Error! Bookmark not defined.
Ảnh 7: Ông Cường bên vườn cao su của gia đình mìnhError! Bookmark not
defined.
Ảnh 8: Bà con đến xem mô hình chăn nuôi lợn đen nhà ông Thào Dìn thôn Na
Lốc II, xã Bản Lầu. ......................................... Error! Bookmark not defined.
Ảnh 9: Bà Sến đang cho đàn lợn đen nà mình ăn.Error!
defined.

Bookmark

not


DANH MỤC HÌNH
H.1. Bản đồ hành chính tỉnh Lào Cai .............. Error! Bookmark not defined.
H.2. Bản đồ hành chính huyện Mương KhươngError!

Bookmark

not

defined.
H.3. Bản đồ minh họa xã Bản Lầu .................. Error! Bookmark not defined.
H.4. Biểu đồ thể hiện cơ cấu lao động của xã Bản Lầu năm 2013. ......... Error!
Bookmark not defined.
H.5. Biểu đồ trình độ học vấn của người dân xã Bản LầuError!

Bookmark

not defined.
H.6. Nguồn tài sản vật chất trong gia đình...... Error! Bookmark not defined.


TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Trần Bình (2001), Tập quán hoạt động kinh tế của một số dân tộc ở Tây Bắc
Việt Nam, Nxb Văn hóa dân tộc, Hà Nội.
2. Trần Bình (2005), Tập quán mưu sinh của các dân tộc thiểu số ở Đông Bắc
Việt Nam, Nxb Phương Đông, Hà Nội.
3. Nguyễn Duy Bính (2005),Dân tộc Miêu (Hmông ở Trung Quốc), Dân tộc
học, (5), tr. 56-66.
4. Bế Viết Đẳng (1993), Những biến đổi về kinh tế - văn hoá ở các tỉnh miền
núi phía Bắc, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội.
5. Bế Viết Đẳng (1996), Các dân tộc thiểu số trong sự phát triển kinh tế - xã
hội ở miền núi, Nxb Văn hóa dân tộc, Hà Nội.
6. Lê Sĩ Giáo (1989), Canh tác nương rẫy với vấn đề xây dựng kinh tế hộ
giađình, Tạp chí Dân tộc học, số 4.
7. Lê Sĩ Giáo (1990), Kinh tế hộ gia đình ở vùng đồng bào các dân tộc thiểu
số phía Bắc, Tạp chí Thông tin lý luận, số 5.
8. Phạm Thị Thu Hà (2012),Biến đổi sinh kế của người Tày ở vùng biên giới

tỉnh Lạng Sơn từ đổi mới (1986) đến nay – Nghiên cứu trường hợp thôn Bản
Thẩu, xã Tân Thanh, huyện Văn Lang,tỉnh Lạng Sơn, Luận văn Thạc sĩ Lịch
sử, Trường ĐHKHXH&NV Hà Nội.
9. Trần Văn Hà (1986), Thu nhập của nông dân miền núi và mối quan hệ gắn
bó với hợp tác xã của, Tạp chí Dân tộc học số 3.
10. Trần Văn Hà (2007), Phát triển nông thôn miền núi và dân tộc trong thời
kỳ chuyển đổi, Nhà xuất bản Khoa học xã hội, Hà Nội.
11. Trịnh Thị Hạnh (2008), Biến đổi sinh kế của người Mường vùng lòng hồ
thủy điện Hòa Bình, Luận văn Thạc sĩ Dân tộc học, Trường ĐHKHXH&NV
Hà Nội.
12. Nguyễn Văn Huy (1984), Một số vấn đề về kinh tế gia đình hiện nay ở
miền núi, Tạp chí Dân tộc học số 4.
13. Vũ Quốc Khánh ( 2005),Người H’mông ở Việt Nam, Nxb Thông tấn Hà Nội
12


14. Nguyễn Thị Ngân (2000), Công cụ sản xuất nông nghiệp của các dân tộc
nhóm ngôn ngữ H’Mông – Dao, Bảo tàng Văn hóa các Dân tộc Việt Nam.
15. Ngô Thị Thanh Quý (2012), Khả năng thích ứng với môi trường tự nhiên
của người Hmông qua câu hát dân ca, Nxb Dân tộc và thời đại, Hà Nội.
16. Hoàng Mạnh Quân(2005),Nghiên cứu đặc điểm văn hóa kiến thức bản địa
và chiến lược sinh kế của đồng bào dân tộc thiểu số tại Đăkrông - Quảng
Trị, Đại học Nông lâm Huế.
17. Trần Hữu Sơn (1996), Văn hóa Hmông, Nxb Văn hóa dân tộc, Hà Nội.

18.Đặng Kim Sơn (2001),Công nghiệp hóa từ nông nghiệp, Nhà xuất
bản Nông nghiệp, Hà Nội.
19. Nguyễn Văn Sửu (2008), Tác động của Công nghiệp hóa và đô thị hóa đến
sinh kế người nông dân Việt Nam – trường hợp một làng ven đô Hà Nội, Kỷ
yếu Hội thảo Quốc tế Việt Nam học lần thứ III.

20. Nguyễn Văn Sửu (2010), Khung sinh kế bền vững – Một cách phân tích
toàn diện về phát triển và giảm nghèo, Tạp chí Dân tộc học số 2.
21. Nguyễn Mạnh Tiến (2014), Những đỉnh núi du ca, một lối tìm về cá tính
H’Mông,NXB Thế giới.
22. Tổng điều tra dân số và nhà ở (2009), Kết quả toàn bộ, Nxb Thống kê, Hà
Nội.
23. UBND huyện Mường Khương (2009), Báo cáo tình hình và kết quả thực
hiện một số cơ chế, chính sách đối với các xã đặc biệt khó khăn, biên giới
và vùng đồng bào dân tộc thiểu số.
24. UBND huyện Mường Khương (2010), Báo cáo kế hoạch phát triển kinh tế
- xã hội 5 năm (2011 – 2015).
25. UBND xã Bản Lầu (2011), Thuyết minh tóm tắt quy hoạch xây dựng xã
nông thôn mới ở xã Bản Lầu. Giai đoạn 2011 đến 2020.
26. UBND huyện Mường Khương (2011), Báo cáo tình hình kinh tế - xã hội
năm 2011 và kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội năm 2012.
27. UBND huyện Mường Khương (2011), Báo cáo về công tác dân tộc và kết
quả tổ chức triển khai thực hiện các chính sách dân tộc năm 2011 trên địa
13


bàn huyện Mường Khương.
28. UBND xã Bản Lầu (2013), Báo cáo kết quả thực hiện nhiệm vụ phát triển kinh tế,
văn hóa xã hội - an ninh quốc phòng năm 2013. Phương hướng nhiệm vụ phát
triển kinh tế xã hội năm 2014.
29. Cư Hòa Vần, Hoàng Nam (1994), Dân tộc Hmông ở Việt Nam, Nxb Văn
hóa dân tộc, Hà Nội.
Tài liệu nước ngoài
30. Chambers, R. and G. R. Conway (1992), Sustainable rural livelihoods: practical
concepts for the 21st century IDS, IDS Discussion Paper No 296

Tài liệu internet
31. Huyện Mường Khương tập trung sản xuất chuyên canh 4 loại cây
mũi nhọn(24/09/2013),
/>33. Kỹ thuật trồng chuối tiêu hồng (28/01/2013),
/>
14