PHÁT HUY TÍNH TÍCH cực, SÁNG tạo TRONG học tập của SINH VIÊN QUA PHƯƠNG PHÁP dạy học GIẢI QUYẾT TÌNH HUỐNG có vấn đề

PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC, SÁNG TẠO
TRONG HỌC TẬP CỦA SINH VIÊN QUA PHƯƠNG PHÁP
DẠY HỌC GIẢI QUYẾT TÌNH HUỐNG CĨ VẤN ĐỀ
Đồn Phạm Quỳnh Như Như*

Tóm tắt
Tiếp tục đổi mới nội dung và phương pháp dạy học các mơn
khoa học xã hội và nhân văn nói chung, các mơn lý luận chính trị
nói riêng ở các trường đại học và cao đẳng hiện nay là vấn đề đặt
ra cấp thiết. Thơng qua đổi mới phương pháp dạy học góp phần
nâng cao chất lượng giào dục – đào tạo, nhằm đào tạo nguồn nhân
lực có trình độ kiến thức vững, kỹ năng thành thạo, tư duy sáng tạo,
đảm bảo đầy đủ phẩm chất và năng lực góp phần quan trọng vào
giữ vững định hướng ổn định chính trị tư tưởng, đáp ứng tốt nhất
u cầu của thực tiễn đẩy mạnh sự nghiệp cơng nghiệp hóa, hiện
đại hóa đất nước. Bài viết trao đổi một vài ý kiến của người viết về
phương pháp dạy học thơng qua tình huống có vấn đề để phát huy
tính tích cực sáng tạo của sinh viên trong học tập, hướng đến góp
phần nâng cao chất lượng giảng dạy các mơn lý luận chính trị ở các
trường đại học và cao đẳng hiện nay.
1. Đặt vấn đề
Từ việc tiếp tục khẳng định vị trí, vai trò, tầm quan trọng của
giáo dục - đào tạo, tại Đại hội lần thứ XI, Đảng chỉ rõ: “Đổi mới căn
bản và tồn diện giáo dục và đào tạo theo nhu cầu phát triển của xã
hội; nâng cao chất lượng theo u cầu chuẩn hóa, hiện đại hóa, dân
*

Thạc sĩ, Giảng viên khoa Lý luận chính trị, trường ĐH Ngân hàng TP. Hồ Chí Minh.

462

ĐẠI HỌC QUỐC GIA TP. HCM

BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO


chủ hóa và hội nhập, vụ phục vụ đắc lực sự nghiệp xây dựng và bảo
vệ Tổ quốc”1 và “Giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu, là sự
nghiệp của Đảng, Nhà nước và của tồn dân. Đầu tư cho giáo dục là
đầu tư phát triển, được ưu tiên đi trước trong các chương trình, kế
hoạch phát triển kinh tế - xã hội”2. Đây chính là cơ sở, định hướng
đúng đắn, đồng thời cũng là những đòi hỏi với nền giáo dục nói
chung. Đặc biệt để nâng cao chất lượng giảng dạy các mơn lý luận
chính trị cần phải tăng cường sử dụng tổng hợp các phương pháp
dạy học tích cực kết hợp với ứng dụng những phương tiện cơng
nghệ thơng tin hiện đại, nhất là phương pháp dạy học thơng qua tình
huống có vấn đề để phát huy tính tích cực sáng tạo của sinh viên
trong học tập. Với phương pháp pháp này có thể biến hoạt động dạy
và học mang tính một chiều và thụ động thành hoạt động có tính
chất tương hỗ giữa người dạy và người học, qua đó phát huy tính
tích cực, sáng tạo của sinh viên.
2. Giải quyết vấn đề; kết quả nghiên cứu và bình luận, kiến nghị
Thời gian qua, ở khơng ít các trường đại học và cao đẳng vẫn
còn hiện tượng dạy học nặng về lối truyền thụ một chiều, thầy đọc
trò ghi theo kiểu thơng báo những nội dung kiến thức có sẵn trong
các giáo trình, thơng qua phương pháp thuyết trình kết hợp với đàm
thoại, sau đó là trò học thuộc lòng là chủ yếu, ít sử dụng các phương
pháp dạy học tích cực, do đó, ít có sự tương tác giữa giảng viên và
học viên. Thực tế cho thấy, với phương pháp giảng dạy truyền thống
– tức là q trình giảng dạy chỉ diễn ra một chiều: đọc - chép; nhìn –
chép, chiếu - chép thì trong một thời gian ngắn, giảng viên có thể

chuyển tải được nhiều khối lượng thơng tin cho sinh viên. Nhưng
nếu chỉ sử dụng một phương pháp này trong thời gian dài thì hệ quả
của nó là sẽ làm cho sinh viên trở nên thụ động, ù lì, đơi khi gây ức
chế về mặt tâm lý, sinh viên sẽ cảm thấy mệt mỏi và khơng tập
trung vào nội dung của bài giảng.
Đặc biệt, các mơn lý luận chính trị là những mơn học mang
tính đặc thù trong chương trình giáo dục đại học hiện nay với
1

Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu tồn quốc lần thứ XI, Nxb. Chính
trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tr.77.
2
Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, tồn diện giáo dục và
đào tạo, www.http:// dangcongsan.vn

KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA 2015

463


chương trình, nội dung liên quan mật thiết tới mục tiêu “dạy người”
– một trong ba mục tiêu của chiến lược giáo dục mà Đảng và Nhà
nước ta đã đề ra trong thời kỳ đổi mới là: Dạy chữ – Dạy người và
Dạy nghề. Để sản phẩm đầu ra ở các cơ sở đào tạo phải hướng tới
mục tiêu “vừa hồng”, “vừa chun”, hay nói cách khác là phải có
trình độ chun mơn giỏi để hội nhập với kinh tế thế giới và phải có
phẩm chất đạo đức tốt cùng bản lĩnh chính trị vững vàng để làm chủ
bản thân, làm chủ đất nước, vì mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, dân
chủ, cơng bằng, văn minh”. Tuy nhiên các mơn lý luận chính trị
thường “khơ khan”, mang nặng tính lý luận, với nội dung bao gồm

rất nhiều kiến thức nhưng thời lượng giành cho các mơn học này
khá ít. Cũng vì lẽ đó, tình trạng thờ ơ của sinh viên đối với các mơn
lý luận chính trị là khá phổ biến ở các trường đại học, cao đẳng ở
nước ta hiện nay. Đa số sinh viên chưa có ý thức cao với mơn học,
cho rằng đây là mơn học phụ nên dẫn đến thái độ ỷ lại, thụ động,
thiếu tích cực, … Từ đó dẫn đến một bộ phận sinh viên khơng nắm
được kiến thức cơ bản, khơng nắm được lịch sử vấn đề, thiếu
phương pháp tiếp cận vấn đề một cách khoa học; lúng túng thiếu
nhạy bén trong triển khai, mở rộng phát triển nội dung kiến thức đã
được lĩnh hội để giải quyết những vấn đề lý luận và thực tiễn đặt ra
cấp bách.Thực chất đây là phương pháp dạy học theo kiểu thụ động,
theo kiểu "nước đổ vào bình", q nhấn mạnh học ghi nhớ thuộc
lòng một cách máy móc, ít xem trọng phương pháp tiếp cận, giải
quyết vấn đề, làm cho sinh viên cũng thụ động theo tạo nên sức ì,
thiếu năng động, thuộc bài nhưng khơng hiểu được bản chất của vấn
đề, gây ảnh hưởng khơng nhỏ đến tư duy chủ động sáng tạo, năng
động nhạy bén của sinh viên.
Trên thực tế hiện nay, các trường đại học và cao đẳng đã có
nhiều cố gắng trong đổi phương pháp dạy học, chuyển dần từ
phương phương pháp dạy học truyền thống sang phương pháp dạy
học hiện đại; bước đầu quan tâm đến phương pháp dạy học theo
hướng tích cực gắn với việc ứng dụng các phương tiện cơng nghệ
thơng tin hiện đại vào giảng dạy. Tuy nhiên, các phương pháp dạy
học truyền thống vẫn còn được thực hiện khá nhiều trong các giờ
giảng dạy của giảng viên. Trong đó sử dụng nhiều nhất là phương
pháp dạy học thuyết trình với mức độ thường xun. Các phương

464

ĐẠI HỌC QUỐC GIA TP. HCM

BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO


pháp dạy học tích cực như dạy học nêu vấn đề, dạy học tình huống,
dạy học hợp tác, dạy học khám phá ... đạt mức độ ít.
Để khắc phục những hạn chế nói trên đòi hỏi phải có giải
pháp mang tính đồng bộ; phải đổi mới các nhân tố trong q trình
dạy học. Song vấn đề được coi là khâu "đột phá" đó là đổi mới căn
bản tồn diện nội dung và phương pháp dạy học. Trong đó, phát huy
tính tích cực, sáng tạo trong học tập của sinh viên thơng qua phương
pháp dạy học giải quyết tình huống có vần đề có ý nghĩa quan trọng.
Vấn đề này nếu được giải quyết tốt sẽ có ý nghĩa trực tiếp góp phần
nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo nói chung, chất lượng
giảng dạy các mơn lý luận chính trị nói riêng tại các trường đại học
và cao đẳng hiện nay.
Trên thực tế, nếu chúng ta phát huy tính tích cực, sáng tạo
của sinh viên thơng qua phương pháp dạy học giải quyết tính huống
có vấn đề sẽ có những tác động tích cực tới việc nâng cao tính tích
cực học tập và sự phát triển tư duy sáng tạo của sinh viên. Điều này
được thể hiện ở các khía cạnh cơ bản như sau:
Thứ nhất, phát huy tính tích cực trong học tập của sinh viên.
Nếu trong phương pháp dạy học truyền thống hầu như ít hoặc khơng
có sự tham gia của các sinh viên, thì trong phương pháp dạy học
theo tình huống có vấn đề, sinh viên buộc phải tham gia một cách
tích cực vào hoạt động sư phạm trên lớp của giảng viên. Họ phải
suy nghĩ để giải quyết vấn đề và trình bày kết quả của việc giải
quyết tình huống trước tập thể lớp và giảng viên, qua đó, họ có cơ
hội thể hiện suy nghĩ, trình độ và những băn khoăn của mình trước
giảng viên và tập thể lớp học.

Thứ hai, phát triển tư duy sáng tạo của sinh viên. Tư duy con
người nảy sinh khi tiếp cận tình huống có vấn đề. Do vậy, phương
pháp dạy học thơng qua giải quyết tình huống có vấn đề một mặt
trang bị hệ thống tri thức cho sinh viên, đồng thời tạo ra sự phát
triển tư duy độc lập sáng tạo của người học. Đây là hiệu quả quan
trọng của phương pháp dạy học này. Với phương pháp dạy học giải
quyết tình huống có vấn đề, sinh viên - chủ thể của hoạt động học sẽ
được cuốn hút vào các hoạt động học tập do giảng viên tổ chức và
chỉ đạo. Sinh viên phải thực hiện thao tác tư duy như: nhận thức,
KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA 2015

465


hiểu và phân tích tình huống; đưa ra các phương án giải quyết tình
huống trên cơ sở kinh nghiệm đã có kết hợp với tư duy sáng tạo; lựa
chọn những phương án giải quyết tối ưu trong số các phương án đưa
ra; hiện thực hóa phương án đã chọn. Tích cực và chủ động tham
gia giải quyết các tình huống sẽ giúp cho các sinh viên tự lực phát
huy nội lực, chủ động khám phá những điều mà mình chưa biết,
sáng tạo mềm dẻo hơn trong tư duy và hành động. Có thể nói, việc
thực hiện các thao tác tư duy trên là q trình sáng tạo của sinh viên
– q trình vận dụng các tri thức và kinh nghiệm có sẵn để tìm tòi
sáng tạo các phương án giải quyết tình huống có vấn đề, khắc phục
q trình truyền đạt đơn điệu của người dạy và ghi chép thụ động
của người học.
Thứ ba, củng cố kỷ năng thực hành nghề nghiệp cho sinh
viên. Việc dạy học thơng qua giải quyết tình huống có vấn đề khơng
chỉ giúp cho sinh viên phát huy tư duy sáng tạo mà còn giúp cho họ
củng cố kỹ năng thực hành nghề nghiệp cần thiết. Đó là kỹ năng

phân tích vấn đề, kỹ năng lựa chọn và đưa ra quyết định, đặc biệt là
kỹ năng phân tích, trình bày một vấn đề trước tập thể lớp tự tin, khái
qt, lơgic và có trọng tâm, trọng điểm. Đây là nhân tố kích thích
tính tích cực của sinh viên trong phát biểu ý kiến xây dựng bài, trao
đổi với giảng viên, đồng nghiệp về nội dung, phương pháp học tập.
Thứ tư, phát huy tính tích cực của giảng viên trong dạy học.
Phương pháp dạy học thơng qua giải quyết tình huống có vấn đề
khơng chỉ cần thiết cho sinh viên, mà còn rất cần thiết cho giảng
viên. Để có tình huống có vấn đề có chất lượng tốt phục vụ cho bài
giảng, giảng viên phải trăn trở, suy nghĩ, tìm tòi và sánh tạo. Sự trăn
trở sáng tạo này thể hiện ở tất cả các khâu của hoạt động sư phạm,
từ việc chuần bị đến việc truyền thụ kiến thức trên lớp và còn ở cả
khâu đánh giá kết quả giải quyết tình huống có vấn đề của sinh viên.
Giảng viên phải tham khảo tư liệu nhiều hơn, khái qt các tình
huống thực tiễn thành các tình huống sư phạm tốt hơn. Nói cách
khác, giảng viên phải tích cực, năng động hơn, sáng tạo hơn trong
q trình dạy học.
Để phát huy tính tích cực sáng tạo trong học tập, sinh viên
khơng còn là người chỉ biết nghe giảng và ghi chép một cách thụ
động mà còn tham gia tích cực vào hoạt động giảng dạy của giảng

466

ĐẠI HỌC QUỐC GIA TP. HCM

BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO


viên, thì giảng viên cần tăng cường sử dụng phương pháp dạy học
giải quyết tình huống có vấn đề cho phù hợp với nội dung bài giảng,

mơn học. Trong q trình xây dựng tình huống có vấn đề, giảng
viên cần chú ý một số u cầu sau đây:
Một là, tình huống mà giảng viên đưa ra cần chứa đựng yếu
tố mới mà sinh viên chưa biết, cần hiểu và giải quyết. Yếu tố mới
này gắn với nội dung, mục tiêu của bài giảng, có độ khó phù hợp,
vừa mang tính cái mới vừa nằm trong phạm vi tri thức mà sinh viên
đã và đang học. Nếu tình huống ở mức độ q đơn giản hoặc q
khó thì đều khơng kích thích được sự hứng thú, tính sáng tạo của
sinh viên.
Hai là, tình huống có vấn đề cần gợi được nhu cầu, sự hứng
thú của sinh viên và mong muốn giải quyết vấn đề của họ. Để có
được những tình huống như vậy thì giảng viên phải lựa chọn được
những tình huống có tính độc đáo, điển hình; khi xây dựng tình
huống cần dựa vào những đặc điểm tâm lý của sinh viên và phải
chứa đựng những mâu thuẫn, việc giải quyết mâu thuẫn của tình
huống sẽ giúp sinh viên hình thành và phát triển tư duy sáng tạo của
sinh viên.
Ba là, q trình tổ chức, điều khiển hoạt động học tập của
sinh viên phải tùy thuộc vào từng mơn học, bài học cụ thể mà giảng
viên có thể vận dụng linh hoạt phương pháp dạy học giải quyết tình
huống có vấn đề theo các cách thức sau:
+ Giảng viên trình bày nội dung của bài giảng, lồng ghép vào
các tình huống chứa đựng mâu thuẫn cần giải quyết. Khuyến thích
sinh viên đưa ra nhiều phương án giải quyết tình huống. Với cách
thức dạy và học này sẽ kích thích được sự hứng thú nhận thức, tạo
ra khơng khí dân chủ, cởi mở trong dạy học, sinh viên có điều kiện
bộc lộ khả năng sáng tạo, khắc phục được những rào cản tâm lý
trong tư duy sáng tạo.
+ Giảng viên đưa ra tình huống, tổ chức các nhóm tranh luận,
tìm ra phương án giải quyết; khuyến thích các nhóm xây dựng

phương án giải quyết tình huống theo hướng mới, tơn trọng các
phương án sinh viên đưa ra, khơng áp đặt phương án duy nhất đúng.
KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA 2015

467


Cách thức này đòi hỏi sinh viên phải tham gia tích cực vào hoạt
động sư phạm của nhóm; chủ động tư duy tìm cách giải quyết vấn
đề và có điều kiện trao dồi ngơn ngữ, trình bày phương án giải quyết
tình huống có vấn đề trước tập thể.
+ Nội dung bài học được xây dựng dưới các dạng học tập,
giảng viên thực hiện bài giảng bằng cách trình bày nêu vấn đề. Q
trình thực trên lớp, giảng viên chủ động nêu vấn đề học tập rồi bằng
các thủ thuật sư phạm đưa sinh viên vào các tình huống có vấn đề
và sinh viên tự giải quyết vấn đề đó. Có thể mỗi vấn đề giảng viên
chủ động đưa ra nhiều phương án giải quyết khác nhau, khơng nhất
thiết phải là sinh viên và bằng phương pháp loại tỷ lệ để có thể chọn
ra phương án tối ưu nhất.
+ Phần kết luận, giảng viên tóm tắt, nhấn mạnh những nội
dung trọng tâm của bài học, khiêu gợi cho sinh viên những vấn đề
tự học, tự nghiên cứu. Tiếp tục đưa ra những vấn đề cần nghiên cứu
giải quyết trong các bài học tiếp theo...
3. Kết luận
Từ sự phân tích trên cho thấy, phương pháp dạy học thơng
qua giải quyết tình huống có vấn đề là một phương pháp quan trọng
cần được áp dụng phù hợp trong các mơn học nhằm nâng cao tính
tích cực học tập và phát triển tư duy sáng tạo của sinh viên, góp
phần quan trọng vào nâng cao chất lượng giảng dạy các mơn lý luận
chính trị ở các trường đại học và cao đẳng hiện nay, giúp sinh viên

“học để biết; học để làm; học để chung sống và học để tồn tại” (tức
để làm người). Từ đó tích cực đóng góp cho sự nghiệp cơng nghiệp
hóa, hiện đại hóa, thực hiện thành cơng sự nghiệp đổi mới.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu tồn quốc lần thứ
XI, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011.
2. Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, tồn
diện giáo dục và đào tạo, www. http:// dangcongsan.vn

468

ĐẠI HỌC QUỐC GIA TP. HCM

BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO


* Giảng viên Trường Đại học Ngân hàng Thành Phố Hồ Chí Minh
** Giảng viên Trường Sĩ quan Lục qn 2
Địa chỉ: Đồn Phạm Quỳnh Như Như, Khoa Lý luận chính trị,
Trường Đại học Ngân hàng, 39 Hàm Nghi,Q.1, Tp. Hồ Chí Minh.
Số điện thoại: 0986087416
Địa chỉ: hoặc

KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC GIA 2015

469