Kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường trong lĩnh vực kinh doanh xăng dầu

I HC QUC GIA H NI
KHOA LUT

NGUYN TH NH

KIểM SOáT HàNH VI LạM DụNG Vị TRí THốNG LĩNH
THị TRƯờNG TRONG LĩNH VựC KINH DOANH XĂNG DầU

LUN VN THC S LUT HC

HA NễI - 2014


I HC QUC GIA H NI
KHOA LUT

NGUYN TH NH

KIểM SOáT HàNH VI LạM DụNG Vị TRí THốNG LĩNH
THị TRƯờNG TRONG LĩNH VựC KINH DOANH XĂNG DầU
Chuyờn ngnh: Lut Kinh t
Mó s: 60 38 01 07

LUN VN THC S LUT HC

Ngi hng dn khoa hc: TS. NG VU HUN

HA NễI - 2014


LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của
riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong
bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong
Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã
hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ
tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội.
Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để
tôi có thể bảo vệ Luận văn.
Tôi xin chân thành cảm ơn!

NGƯỜI CAM ĐOAN

Nguyễn Thị Ánh


MỤC LỤC
Trang
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Mục lục
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 7
Chƣơng 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ KIỂM SOÁT HÀNH
VI LẠM DỤNG VỊ TRÍ THỐNG LĨNH THỊ TRƢỜNG
TRONG LĨNH VỰC KINH DOANH XĂNG DẦU ...................... 11
1.1.

KHÁI QUÁT VỀ HÀNH VI LẠM DỤNG VỊ TRÍ THỐNG
LĨNH THỊ TRƢỜNG ...................................................................... 12

1.1.1. Khái niệm hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trƣờng ............ 12

1.1.2. Đặc điểm của hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trƣờng ....... 13
1.2.

NHU CẦU KIỂM SOÁT HÀNH VI LẠM DỤNG VỊ TRÍ
THỐNG LĨNH THỊ TRƢỜNG TRONG LĨNH VỰC KINH
DOANH XĂNG DẦU....................... Error! Bookmark not defined.

1.2.1. Một số đặc điểm của thị trƣờng kinh doanh xăng dầuError! Bookmark not
1.2.2. Sự cần thiết phải kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh

thị trƣờng trong lĩnh vực kinh doanh xăng dầuError! Bookmark not defined
1.3.

CÁC BIỆN PHÁP KIỂM SOÁT HÀNH VI LẠM DỤNG VỊ
TRÍ THỐNG LĨNH THỊ TRƢỜNG TRONG LĨNH VỰC
KINH DOANH XĂNG DẦU ........... Error! Bookmark not defined.

Tiểu kết Chƣơng 1 ......................................... Error! Bookmark not defined.
Chƣơng 2: THỰC TRẠNG KIỂM SOÁT HÀNH VI LẠM DỤNG VỊ
TRÍ THỐNG LĨNH THỊ TRƢỜNG TRONG LĨNH VỰC

KINH DOANH XĂNG DẦU Ở VIỆT NAM HIỆN NAYError! Bookmark n
2.1.

THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VIỆT NAM VỀ KIỂM SOÁT
HÀNH VI LẠM DỤNG VỊ TRÍ THỐNG LĨNH THỊ

TRƢỜNG TRONG LĨNH VỰC KINH DOANH XĂNG DẦUError! Bookm

2.1.1. Xác định vị trí thống lĩnh thị trƣờngError! Bookmark not defined.
2.1.2. Các hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trƣờng bị cấm theo
pháp luật cạnh tranh ........................ Error! Bookmark not defined.
2.1.3. Các quy định về thủ tục điều tra xử lí hành vi lạm dụng vị trí
thống lĩnh thị trƣờng ........................ Error! Bookmark not defined.

2.1.4. Chế tài đối với hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trƣờngError! Bookmar
2.2.

THỰC TRẠNG ÁP DỤNG PHÁP LUẬT VỀ KIỂM SOÁT
HÀNH VI LẠM DỤNG VỊ TRÍ THỐNG LĨNH THỊ
TRƢỜNG TRONG LĨNH VỰC KINH DOANH XĂNG DẦU
Ở VIỆT NAM HIỆN NAY .............. Error! Bookmark not defined.

2.2.1. Khái quát về thị trƣờng kinh doanh xăng dầu của Việt NamError! Bookmar
2.2.2. Thực tiễn áp dụng các quy định của pháp luật về kiểm soát
hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trƣờng trong lĩnh vực
kinh doanh xăng dầu ở Việt Nam hiện nayError! Bookmark not defined.
Tiểu kết Chƣơng 2 ......................................... Error! Bookmark not defined.
Chƣơng 3: ĐỊNH HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP
LUẬT KIỂM SOÁT HÀNH VI LẠM DỤNG VỊ TRÍ
THỐNG LĨNH THỊ TRƢỜNG TRONG LĨNH VỰC KINH
DOANH XĂNG DẦU Ở VIỆT NAMError! Bookmark not defined.
3.1.

ĐỊNH HƢỚNG HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ KIỂM
SOÁT VỊ TRÍ THỐNG LĨNH THỊ TRƢỜNG TRONG
LĨNH VỰC KINH DOANH XĂNG DẦUError! Bookmark not defined.

3.1.1. Đảm bảo tính phù hợp của các quy định đối với thực tiễn thị

trƣờng kinh doanh xăng dầu ........... Error! Bookmark not defined.
3.1.2. Đảm bảo môi trƣờng cạnh tranh lành mạnh, góp phần đảm
bảo sự ổn định và hiệu quả của thị trƣờng kinh doanh xăng
dầu...................................................... Error! Bookmark not defined.

3.1.3. Nâng cao vai trò, trách nhiệm của cơ quan quản lý nhà nƣớcError! Bookma
3.2.

MỘT SỐ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ
KIỂM SOÁT VỊ TRÍ THỐNG LĨNH THỊ TRƢỜNG


TRONG LĨNH VỰC KINH DOANH XĂNG DẦUError! Bookmark not def
3.2.1. Hoàn thiện các quy định của pháp luâ ̣t ca ̣nh tranh về kiể m
soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trƣờng của doanh
nghiệp kinh doanh xăng dầ u ........... Error! Bookmark not defined.

3.2.2. Tăng cƣờng vai trò của cơ quan quản lý nhà nƣớcError! Bookmark not defi
3.2.3. Tăng cƣờng sƣ̣ minh ba ̣ch của thi trƣơ
̣
̀ ngError! Bookmark not defined.
3.2.4. Đảm bảo môi trƣờng ca ̣nh tranh lành ma ̣nh trong thi trƣơ
̣
̀ ng
kinh doanh xăng dầ u........................ Error! Bookmark not defined.
Tiểu kết Chƣơng 3 ......................................... Error! Bookmark not defined.
KẾT LUẬN .................................................... Error! Bookmark not defined.
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 16

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Cạnh tranh là hệ quả tất yếu của nền kinh tế thị trường và là nhân tố quan
trọng tác động đến sự phát triển của nền kinh tế. Đây là nhân tố có ảnh hưởng lớn
đến sự thành công hay thất bại trong quá trình kinh doanh của doanh nghiệp. Pháp
luật cạnh tranh Việt Nam đã có những quy định cụ thể điều chỉnh các hoạt động
cạnh tranh trên thị trường, trong đó có các quy định kiểm soát vị trí thống lĩnh thị
trường của doanh nghiệp. Các quy định này phần nào đã đáp ứng được nhu cầu bảo
đảm pháp lý về môi trường kinh doanh lành mạnh bình đẳng của một nền kinh tế
vận hành theo cơ chế thị trường.
Thị trường kinh doanh xăng dầu là một trong những thị trường có ảnh hưởng
lớn đến các hoạt động của nền kinh tế cũng như đời sống của ngư

ời dân. Tuy

nhiên, trong những năm gần đây, trên thị trường kinh doanh xăng dầu ở Việt Nam
đã diễn ra tình trạng giá xăng dầu trong nước tăng giảm không phù hợp với sự tăng
giảm giá xăng dầu thế giới, cụ thể là khi giá xăng dầu thế giới tăng thì giá xăng dầu
trong nước cũng lập tức tăng, nhưng khi giá xăng dầu thế giới giảm thì giá xăng
dầu trong nước lại không giảm theo. Sự bất hợp lý này có liên quan mật thiết đến
một số doanh nghiệp lớn, giữ vị trí thống lĩnh trên thị trường. Vì vậy, thực tế của
thị trường kinh doanh xăng dầu đặt ra nhu cầu phải nghiên cứu vấn đề kiểm soát
hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường của doanh nghiệp trong lĩnh vực kinh
doanh xăng dầu nhằm đảm bảo thị trường có sự cạnh tranh lành mạnh, các hoạt
động kinh doanh xăng dầu tuân thủ đúng nguyên tắc của nền kinh tế thị trường, tạo
sự phát triển bền vững của thị trường kinh doanh xăng dầu ở Việt Nam hiện nay,
đặc biệt trong bối cảnh Nghị định số 83/2014/NĐ-CP ngày 03/9/2014 thay thế
Nghị định số 84/2009/NĐ-CP ngày 15/10/2009 về kinh doanh xăng dầu được ban
hành và có hiệu lực từ tháng 11/2014.

Từ các phân tích ở trên, tác giả đã mạnh dạn lựa chọn đề tài “Kiểm soát
hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường trong lĩnh vực kinh doanh xăng
dầu” làm đề tài cho luận văn thạc sĩ của mình với mong muốn sẽ góp một phần
nhỏ tìm ra những nguyên nhân của bất cập trong các quy định của pháp luật cạnh
tranh nói chung, pháp luật về kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị
trường nói riêng, qua đó, đưa ra định hướng và giải pháp hoàn thiện pháp luật về
kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường trong lĩnh vực kinh doanh
xăng dầu ở Việt Nam.
2. Tình hình nghiên cứu
Cơ chế kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường được hình
thành từ khá sớm trong lịch sử và dần trở thành nội dung quan trọng trong hệ thống
pháp luật cạnh tranh của mỗi quốc gia. Ở nước ta, sau khi Luật Cạnh tranh ra đời
năm 2004, đã có nhiều công trình nghiên cứu về doanh nghiệp có vị trí thống lĩnh
thị trường, vị trí độc quyền theo pháp luật cạnh tranh. Có thể kể đến một số công
trình nghiên cứu đã công bố như: Phan Thị Vân Hồng (2005), Độc quyền và pháp
luật về kiểm soát độc quyền ở Việt Nam hiện nay; Đặng Vũ Huân (2004), Pháp
luật về kiểm soát độc quyền và chống cạnh tranh không lành mạnh ở Việt Nam;
Đào Ngọc Báu (2004), Vấn đề độc quyền ở Việt Nam; Nguyễn Ngọc Sơn (2006),
Phân tích và luận giải các quy định của Luật Cạnh tranh về hành vi lạm dụng vị trí
thống lĩnh thị trường, vị trí độc quyền để hạn chế cạnh tranh; Nguyễn Thị Bảo
Nga (2012), Kiểm soát hành vi lạm dụng của doanh nghiệp có vị trí thống lĩnh thị
trường theo pháp luật Cạnh tranh Việt Nam hiện nay; Nguyễn Như Sơn (2013),
Kiểm soát hành vi lạm dụng vi ̣ trí thố ng liñ h thi ̣ trường trong liñ h vực kinh doanh
điê ̣n; Nguyễn Thế Cường (2013), Thỏa thuận hạn chế cạnh tranh trong lĩnh vực
kinh doanh xăng dầ u ở Viê ̣t Nam hiê ̣n nay ; Đỗ Tuấn Lâm (2014), Thỏa thuận hạn
chế cạnh tranh trong liñ h vực kinh doanh xăng dầ u ở Viê ̣t Nam hiê ̣n nay

; Cục

Quản lý cạnh tranh (2010), Báo cáo đánh giá cạnh tranh trên thị trường xăng dầu


Viê ̣t Nam...
Tuy nhiên cho đến nay, vẫn chưa có công trình nào nghiên cứu mô ̣t cách chi
tiế t về viê ̣c kiể m soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường trên thị trường
kinh doanh xăng dầu mặc dù đây là một thị trường nhiều biến động , tồn tại một số
doanh nghiệp có vị trí thống lĩnh có vai trò quyế t đinh
̣ đối với giá xăng dầu trên thị
trường. Luận văn sẽ phân tić h các quy đinh
̣ của pháp luâ ̣t ca ̣nh tranh điề u chin̉ h vi ̣
trí thống lĩnh thị trường trong lĩnh vực kinh doanh xăng dầu , thực tra ̣ng áp du ̣ng
pháp luật và đưa ra một số giải pháp về vấn đề này nhằm góp phần tạo lập môi
trường cạnh tranh lành mạnh trong lĩnh vực liñ h vực kinh doanh xăn g dầu ở Việt
Nam.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
Luận văn hướng tới mục đích nghiên cứu các quy định của pháp luật cạnh
tranh về vị trí thống lĩnh thị trường, chỉ ra những hạn chế, bất cập trong các quy
định của pháp luật cạnh tranh liên quan đến doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu có
vị trí thống lĩnh thị trường, làm rõ những đặc trưng của thị trường kinh doanh xăng
dầu, các chủ thể tham gia thị trường kinh doanh xăng dầu của Việt Nam, từ đó đề
xuất một số kiến nghị hoàn thiện pháp luật.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Từ mục đích nghiên cứu trên, luận văn đặt ra các nhiệm vụ cụ thể sau:
- Tìm hiểu, phân tích các khái niệm cơ bản liên quan đến vị trí thống lĩnh thị
trường, hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường và kiểm soát hành vi lạm dụng vị
trí thống lĩnh thị trường;
- Phân tích vai trò và cơ chế kiểm soát của pháp luật đối với các hành vi lạm
dụng vị trí thống lĩnh thị trường;

- Nêu kinh nghiệm quốc tế trong kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh
thị trường, từ đó rút ra bài học kinh nghiệm cho Việt Nam;
- Đánh giá thực trạng kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường


trong lĩnh vực kinh doanh xăng dầu, đặc biệt nêu và phân tích thực tiễn áp dụng
pháp luật về kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường trong lĩnh vực
kinh doanh xăng dầu ở Việt Nam hiện nay, chỉ ra những vấn đề bất cập, hạn chế
và nguyên nhân;
- Kiến nghị một số phương hướng và giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về
kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường trong lĩnh vực kinh doanh
xăng dầu ở Việt Nam hiện nay.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Luận văn tâ ̣p trung nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn của pháp
luật cạnh tranh về kiể m soát hành vi la ̣m du ̣ng vị trí thống lĩnh trên thi ̣ trường kinh
doanh xăng dầu ở Việt Nam hiện nay.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
Để đáp ứng mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài, tác giả chỉ tập trung
giải quyết các vấn đề pháp lý trong kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị
trường theo pháp luật cạnh tranh trong lĩnh vực kinh doanh xăng dầu. Các hoạt
đô ̣ng kinh doanh xăng dầ u bao gồ m rấ t nhiề u hoa ̣t đô ̣ng cu ̣ thể , tuy nhiên, hành vi
lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường thường xảy ra trong hoạt động nhập khẩu và
phân phố i xăng dầ u , Vì vậy, luâ ̣n văn đi sâu nghiên cứu vi tri
̣ ́ thố ng liñ h của các
doanh nghiê ̣p hoa ̣t đô ̣ng trong liñ h vực nhâ ̣p khẩ u và phân phố i xăng dầ u.
5. Phương pháp nghiên cứu
Để đạt được mục đích và hoàn thành nhiệm vụ nghiên cứu, luận văn sử dụng
phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác –
Lênin; chủ trương, đường lối của Đảng và Nhà nước ta về hoàn thiện thể chế kinh

tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Bên cạnh đó, luận văn còn sử dụng một
số phương pháp nghiên cứu khoa học cơ bản như: Phương pháp phân tích, tổng
hợp, khái quát hóa, so sánh pháp luật... để làm sáng tỏ mục tiêu và nội dung nghiên


cứu của đề tài.
6. Những đóng góp của luận văn
Luận văn nếu được thực hiện và bảo vệ thành công sẽ đưa lại các đóng góp
mới như sau:
- Góp phần làm rõ hơn các vấn đề lý luận pháp luật về kiểm soát hành vi lạm
dụng vị trí thống lĩnh thị trường trong lĩnh vực kinh doanh xăng dầu ở Việt Nam;
- Góp phần đánh giá trung thực, khách quan về thực trạng pháp luật và hiệu
quả áp dụng pháp luật về kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường
trong lĩnh vực kinh doanh xăng dầu ở Việt Nam hiện nay.
- Góp phần hoàn thiện pháp luật về kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống
lĩnh thị trường trong lĩnh vực kinh doanh xăng dầu, từ đó, xây dựng và hoàn thiện
môi trường cạnh tranh bình đẳng, công bằng ở Việt Nam trong tiến trình hội nhập
kinh tế quốc tế.
7. Kế t cấ u của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn có kết
cấu 3 chương:
Chương 1: Những vấn đề lý luận về kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống
lĩnh thị trường trong lĩnh vực kinh doanh xăng dầu
Chương 2: Thực trạng kiểm soát hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị
trường trong lĩnh vực kinh doanh xăng dầu ở Việt Nam hiện
nay
Chương 3: Định hướng và giải pháp hoàn thiện pháp luật về kiểm soát hành
vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường trong lĩnh vực kinh
doanh xăng dầu ở Viê ̣t Nam
Chương 1

NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ KIỂM SOÁT HÀNH VI LẠM DỤNG VỊ
TRÍ THỐNG LĨNH THỊ TRƯỜNG TRONG LĨNH VỰC KINH DOANH


XĂNG DẦU
1.1. KHÁI QUÁT VỀ HÀNH VI LẠM DỤNG VỊ TRÍ THỐNG LĨNH THỊ
TRƯỜNG
1.1.1. Khái niệm hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường
Bản chất của một doanh nghiệp có vị trí thống lĩnh thị trường là một doanh
nghiệp có khả năng cạnh tranh, lợi thế cạnh tranh vượt trội hơn so với các doanh
nghiệp khác. Sự vượt trội này mang lại cho họ khả năng hành động một cách độc
lập trong các hoạt động về giá, các hoạt động nhằm thực hiện chiếc lược kinh
doanh... so với các đối thủ và so với khách hàng. Sự xuất hiện của doanh nghiệp
có vị trí thống lĩnh thị trường là hệ quả tất nhiên từ sự cạnh tranh trên thị trường
nơi mà khả năng cạnh tranh của mỗi doanh nghiệp là khác nhau. Tuy nhiên, xuất
phát từ bản chất của thương nhân, khi một doanh nghiệp được coi là có vị trí
thống lĩnh thị trường, doanh nghiệp đó sẽ có xu hướng sử dụng các hành vi lạm
dụng vị trí thống lĩnh của mình để thu được nhiều lợi nhuận hơn và pháp luật sẽ
có vai trò quan trọng để kiểm soát những hành vi này.
Không phải mọi hệ thống pháp luật cạnh tranh của các nước đều đưa ra khái
niệm cụ thể về hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường nhằm hạn chế cạnh
tranh. Pháp luật một số nước như Việt Nam, Canada tiếp cận theo hướng liệt kê
các hành vi bị coi là hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường trong khi pháp
luật của Pháp, EU, Bộ quy tắc về Cạnh tranh của Liên Hợp Quốc được thông qua
ngày 22/04/1980, Luật mẫu về Cạnh tranh của Diễn đàn Thương mại và Phát triển
Liên Hiệp Quốc (United Nations Conference on Trade and Development) lại đưa ra
khái niệm hay chính xác hơn là mô tả dấu hiệu pháp lý của hành vi này. Ví dụ,
theo Bộ quy tắc về Cạnh tranh của Liên Hợp Quốc và Luật mẫu về Cạnh tranh của
UNCTAD, thì hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh để hạn chế cạnh tranh là hành vi
hạn chế cạnh tranh mà doanh nghiệp có vị trí thống lĩnh sử dụng để duy trì hay

tăng cường vị trí của nó trên thị trường bằng cách hạn chế khả năng gia nhập thị
trường hoặc hạn chế quá mức cạnh tranh. Còn Điều 82 Hiệp định Rome cũng đưa
ra khái niệm theo hướng hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh là hành vi bị coi là đi
ngược với thị trường chung và bị cấm, trong chừng mực mà thương mại giữa các
nước thành viên có khả năng bị ảnh hưởng, hành vi của một hoặc nhiều doanh
nghiệp khai thác một cách lạm dụng vị trí thống lĩnh trên thị trường chung hoặc
trên một phần của thị trường chung.
Tuy nhiên, từ những hành vi được liệt kê trong các hệ thống pháp luật cạnh
tranh, có thể đưa ra một khái niệm chung về hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị
trường là: “Hành vi của doanh nghiệp hoặc nhóm doanh nghiệp có vị trí thống lĩnh
thị trường nhằm hạn chế sự cạnh tranh trên thị trường, củng cố vị trí thống lĩnh, thu
lợi nhuận thông qua các biện pháp loại bỏ đối thủ ra khỏi thị trường, ngăn cản sự
gia nhập của đối thủ cạnh tranh tiềm năng hoặc bóc lột khách hàng”.
1.1.2. Đặc điểm của hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường
Thứ nhất, chủ thể thực hiện hành vi là doanh nghiệp hoặc nhóm doanh
nghiệp có vị trí thống lĩnh thị trường. Doanh nghiệp ở đây được hiểu theo nghĩa
rộng, bao gồm các công ty, cá nhân kinh doanh... [27, tr.32]. Vị trí thống lĩnh của
doanh nghiệp có thể được hình thành từ quá trình cạnh tranh hoặc từ sự bảo hộ của
nhà nước. Con đường hình thành do quá trình cạnh tranh là doanh nghiệp có được
vị trí thống lĩnh sau một thời gian dài tồn tại trên thị trường, sản phẩm của họ đã
thu hút, tạo được uy tín với khách hàng và doanh nghiệp đã phát triển vượt trội so
với các đối thủ cạnh tranh trên thị trường liên quan bằng chính các hoạt động kinh
doanh sản xuất của mình. Còn đối với các doanh nghiệp có vị trí thống lĩnh dựa
vào sự bảo hộ của quyền lực nhà nước, chính sự ưu ái của các cơ quan quản lý nhà
nước thông qua những “ưu đãi đặc biệt” so với các doanh nghiệp khác trên thị
trường, những quyền lợi mà các doanh nghiệp này được hưởng trong khi các doanh

nghiệp khác thì không đã giúp cho các doanh nghiệp được ưu ái đa ̣t đươ ̣c vị trí
thống lĩnh thị trường chứ không hoàn toàn do họ có năng lực cạnh tranh hơn các
đối thủ. Nhưng dù có hình thành bằng con đường nào, một khi đã có vị trí thống
lĩnh là doanh nghiệp đã có lợi thế cạnh tranh so với các doanh nghiệp và có khả
năng chủ động trong mối quan hệ với khách hàng. Những lợi thế này có thể là khả
năng kiểm soát các yếu tố của thị trường (nguyên liệu đầu vào, giá cả...) hoặc có
sức ảnh hưởng đến khách hàng, các doanh nghiệp khác trên thị trường. Đôi khi
doanh nghiệp đã lợi dụng những lợi thế này để áp đặt các điều kiện bất lợi cho
khách hàng và các doanh nghiệp khác nhằm củng cố vị trí thống lĩnh, tăng lợi
nhuận. Nếu doanh nghiệp không có vị trí thống lĩnh thị trường thì sẽ không cấu
thành hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh, vì khi đó các chủ thể đều bình đẳng trên
thị trường và họ có thành công hay không phụ thuộc vào năng lực cạnh tranh của
họ được thể hiện qua chất lượng sản phẩm, khả năng đáp ứng nhu cầu khách
hàng... Mặt khác, chủ thể thực hiện hành vi lạm dụng có thể là doanh nghiệp đơn lẻ
hoặc nhóm doanh nghiệp, và việc xác định cũng như chế tài áp dụng đối với hai
loại doanh nghiệp này cũng có sự khác nhau bởi đối với nhóm doanh nghiệp còn
có sự đồng thời và thống nhất khi thực hiện hành vi lạm dụng. Các chủ thể khác
đứng ngoài thị trường dù có quyền lực tác động đến thị trường sẽ không được coi
là chủ thể của hành vi này.
Thứ hai, hành vi của doanh nghiệp có vị trí thống lĩnh đã hoặc đang thực
hiện các hành vi hạn chế cạnh tranh được quy định hoặc mô tả trong pháp luật
cạnh tranh. Các hành vi hạn chế cạnh tranh mà các doanh nghiệp thường thực hiê ̣n
là các hành vi bóc lột khách hàng, chèn ép đối thủ, ngăn cản sự gia nhập thị trường
của các đối thủ tiềm năng nhằm thu được nhiều lợi nhuận, giữ vị trí thống lĩnh trên
thị trường. Đó là những hành vi cản trở cạnh tranh lành mạnh, không để cho cạnh
tranh phát huy vai trò tích cực của nó trên thị trường. Những hành vi này dần dần


sẽ có ảnh hưởng tiêu cực đến khách hàng, các doanh nghiệp và xa hơn nữa là làm
cho thị trường mất cân bằng, mất cạnh tranh bình đẳng và không phát triển được.

Thông thường, pháp luật cạnh tranh sẽ liệt kê các hành vi lạm dụng vị trí
thống lĩnh nhằm hạn chế cạnh tranh để tạo điều kiện cho các cơ quan quản lí xác
định hành vi lạm dụng của doanh nghiệp. Ngoài những hành vi đã được liệt kê, do
sự phát triển đa dạng, nhanh chóng của thị trường và để điều chỉnh các hành vi
mang bản chất lạm dụng vị trí thống lĩnh mà pháp luật chưa kịp quy định, pháp luật
một số nước và khu vực như Pháp, Canada, EU... đã có quy định các hành vi có thể
bị xem xét về hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường nếu thỏa mãn các đặc
điểm hoặc các điều kiện đã được mô tả trong luật nhằm hạn chế tối đa tình trạng
lách luật của các doanh nghiệp.
Các hành vi lạm dụng quyền lực thị trường luôn được thực hiện trên một thị
trường liên quan và việc xác định thị trường liên quan là một trong những bước
quan trọng đầu tiên khi các cơ quan có thẩm quyền xác định vị trí thống lĩnh và
hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh của doanh nghiệp.
Các hành vi của doanh nghiệp do chính doanh nghiệp thực hiện một cách
độc lập, dù trong trường hợp hành vi lạm dụng do nhóm doanh nghiệp thực hiện
thì các doanh nghiệp trong nhóm cũng không có sự thỏa thuận trước với nhau về
việc cùng thực hiện các hành vi hạn chế cạnh tranh hoặc áp dụng các chính sách
giống nhau đối với khách hàng.
Thứ ba, hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường có thể gây hậu quả
nghiêm trọng đối với các doanh nghiệp cạnh tranh và khách hàng của họ, có thể
xa hơn nữa là gây nguy hại đến sự cạnh tranh trên thị trường, ảnh hưởng đến lợi
ích công cộng. Những mối nguy hại này chính là nguyên nhân khiến Nhà nước cần
can thiệp vào hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường . Khác với các vụ việc
dân sự, kinh tế thông thường luôn yêu cầu phải có một bên đưa ra thì các cơ quan
đại diện Nhà nước mới can thiệp vào mối quan hệ giữa các bên, vụ việc liên quan


đến hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh có thể được cơ quan nhà nước can thiệp bất
kì lúc nào nếu phát hiện ra có dấu hiệu của hành vi. Việc phát hiện này có thể xuất
phát từ phản ánh của khách hàng, người dân, các doanh nghiệp khác, các phương

tiện truyền thông, hoặc chính từ cơ quan quản lý cạnh tranh. Tùy thuộc vào cách
nhìn nhận, sự điều chỉnh và các chính sách đối với nền kinh tế ở mỗi quốc gia, khu
vực mà pháp luật cạnh tranh sẽ điều chỉnh hành vi lạm dụng ở các mức độ khác
nhau. Quốc gia khu vực nào xem trọng tính hiệu quả kinh tế thì hành vi lạm dụng
vị trí thống lĩnh sẽ được đánh giá bằng nguyên tắc hợp lý (rule of season), tức hành
vi lạm dụng của doanh nghiệp mang lại hiệu quả kinh tế lớn hơn so với thiệt hại
mà nó gây ra thì cùng với việc xem xét lợi ích của khách hàng, của các doanh
nghiệp khác thì hành vi này có thể được xem xét chấp nhận. Ngược lại, những
quốc gia khu vực muốn đảm bảo tuyệt đối sự cạnh tranh lành mạnh cho nền kinh
tế, đảm bảo quyền lợi hợp pháp của doanh nghiệp, cá nhân thì họ có thể áp dụng
các biện pháp điều tra, xử lý đối với hành vi này ngay khi nó xuất hiện, dù nó có
mang lại lợi ích kinh tế lớn hơn thiệt hại mà nó gây ra cho các chủ thể khác trên thị
trường. Đây được gọi là nguyên tắc xử lý coi hành vi lạm dụng có sự nguy hại tất
yếu (rule of perse).
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
I. Tiế ng Viêṭ
1.

Nguyễn Thị Vân Anh (chủ biên) (2011), Giáo trình Luật Cạnh tranh , NXB
Công an nhân dân, Hà Nội.

2.

Báo Công thương (2012), Người dân được hưởng lợi từ chính sách điề u hành
xăng dầ u , Bô ̣ Công thương

, truy câ ̣p ngày

5/7/2014 tại địa chỉ

/>3.

Bộ Chính trị (2005), Nghị quyết số 48/2005/NQ/TW ngày 24/5/2005 về chiến


lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định
hướng đến năm 2020, Hà Nội.
4.

Bộ Công thương (2013), Quyết định số 848/QĐ-BCT ngày 05/02/2013 quy
định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Cục Quản lý
cạnh tranh, Hà Nội.

5.

Bộ Tài chính (2008), Quyết định số 79/2008/QĐ-BTC ngày 16/9/2008 về cơ
chế quản lý, điều hành giá bán xăng dầu, Hà Nội.

6.

Bộ Tài chính (2009), Thông tư số 56/2009/TT-BTC ngày 23/3/2009 về việc
hướng dẫn cơ chế hình thành, sử dụng, quyết toán Quỹ Bình ổn giá xăng dầu,
Hà Nội.

7.

Bộ Tài chính (2009), Thông tư số 169/2009/TT-BTC ngày 20/8/2009 hướng
dẫn thực hiện quyết toán bù lỗ kinh doanh các mặt hàng dầu năm 2008, Hà
Nội.

8.

Bô ̣ Tài chin
́ h (2013), Thông báo số 135/TB-BTC ngày 28/3/2013 về viê ̣c đi ều
chỉnh chi phí kinh doanh định mức xăng,dầ u, Hà Nội.

9.

Chính phủ (2005), Nghị định số 116/2005/NĐ-CP ngày 15/9/2005 quy đi ̣nh
chi tiế t thi hành một số điề u của Luật Cạnh tranh, Hà Nội.

10. Chính phủ (2005), Nghị định số 120/2005/NĐ-CP ngày 30/9/2005 quy đi ̣nh về
xử lý vi phạm pháp luật trong liñ h vực cạnh tranh, Hà Nội.
11. Chính phủ (2006), Nghị định số 05/2006/NĐ-CP ngày 09/01/2006 về việc thành
lập và quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Hội đồng
cạnh tranh,, Hà Nội.
12. Chính phủ (2007), Nghị định số 55/2007/NĐ-CP ngày 06/4/2007 quy đi ̣nh về
kinh doanh xăng dầ u, Hà Nội.
13. Chính phủ (2009), Nghị định số 84/2009/NĐ-CP ngày 15/10/2009 về kinh
doanh xăng dầ u, Hà Nội.


14. Chính phủ (2013), Nghị định số 97/2013/NĐ-CP ngày 27/8/2013 quy đi ̣nh xử
phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực dầu khí , kinh doanh xăng dầ u và khí
dầ u mỏ hóa lỏng, Hà Nội.
15. Chính phủ (2014), Nghị định số 71/2014/NĐ-CP ngày 21/7/2014 quy đi ̣nh chi
tiế t Luật cạnh tranh về xử lý vi phạm pháp luật trong liñ h vực cạnh tranh , Hà
Nô ̣i.
16. Chính phủ (2014), Nghị định số 83/2014/NĐ-CP ngày 03/9/2014 về kinh
doanh xăng dầ u, Hà Nội.

17. Cục Quản lý cạnh tranh – Bô ̣ Công thương (2010), Báo cáo đánh giá cạnh
tranh trong 10 lĩnh vực của nền kinh tế, tr. 315-359, Hà Nội.
18. Cục Quản lý cạnh tranh – Cơ quan hơ ̣p tác quố c tế Nhâ ̣t Bản (2012), Báo cáo
rà soát Luật cạnh tranh Việt Nam, Hà Nội.
19. Nguyễn Duyên Cường (2011), Đổi m ới quản lý hoạt động kinh doanh xăng
dầ u của Viê ̣t Nam trong điề u kiê ̣n hội nhập kinh tế quố c tế

, Luâ ̣n án tiế n si ̃

kinh tế , Trường Đa ̣i ho ̣c Kinh tế Quố c dân, Hà Nội.
20. Đặng Vũ Huân (2004), Pháp luật về kiểm soát độc quyền và chố ng cạnh tranh
không lành mạnh ở Viê ̣t Nam, NXB Chính tri ̣quố c gia, Hà Nội.
21. Dương Đăng Huệ, Nguyễn Hữu Huyên (2004), “Góp ý dự thảo Luật cạnh
tranh: Những vấn đề còn có ý kiến khác nhau”, Tạp chí nghiên cứu lập pháp,
(5), tr. 37-41.
22. Nguyễn Hữ u Huyên (2004), Luật Cạnh tranh của Pháp và Liên minh châu
Âu, NXB Tư pháp, Hà Nội.
23. Đoàn Trung Kiên (2006), “Nhận diện hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh, vị trí
độc quyền theo pháp luật hiện hành ở Việt Nam”, Tạp chí luật học, (1), tr. 35 –
42.
24. Đỗ Tuấ n Lâm (2014), Thỏa thuận hạn chế cạnh tranh trong lĩnh vực kinh


doanh xăng dầ u ở Viê ̣t Nam hiê ̣n nay , Luâ ̣n văn tha ̣c sỹ luâ ̣t kinh tế , Học viện
khoa ho ̣c xã hô ̣i, Hà Nội.
25. Nguyên Long (2013), “Bấ t câ ̣p khi sử du ̣ng Quỹ biǹ h ổ n gi á xăng dầu” , Đài
tiế ng nói Viê ̣t Nam, truy câ ̣p ngày 30/6/2014 tại địa chỉ />26. Trầ n Hoàng Nga (2011), Pháp luật chống định giá lạm dụng của EU, Hoa Kì,
Viê ̣t Nam – so sánh và kinh nghiê ̣m áp dụng cho Viê ̣t Nam , Luâ ̣n án Tiế n si ̃
Luâ ̣t ho ̣c, Đa ̣i ho ̣c Luâ ̣t thành phố Hồ Chí Minh, Hồ Chí Minh.
27. Nguyễn Như P hát, Nguyễn Ngo ̣c Sơn (2006), Phân tích và luận giải các quy

định của Luật Cạnh tranh về hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường, vị
trí độc quyển để hạn chế cạnh tranh, NXB Tư pháp, Hà Nội.
28. Quố c hô ̣i (2004), Luật Cạnh tranh số 27/2004/QH11 ngày 03/12/2004, Hà
Nô ̣i.
29. Quố c hô ̣i (2005), Bộ luật dân sự số 33/2005/QH11 ngày14/6/2005, Hà Nội.
30. Quố c hô ̣i (2005), Luật Thương mại số

36/2005/QH11 ngày 14/6/2005, Hà

Nô ̣i.
31. Quố c hô ̣i (2005), Luật Doanh nghiê ̣p số 60/2005/QH11 ngày 29/11/2005, Hà
Nô ̣i.
32. Quố c hô ̣i (2010), Luật Bảo vê ̣ quyề n lợi người tiêu dùng số59/2010/QH12 ngày
30/10/2010, Hà Nội.
33. Quố c hô ̣i (2012), Luật Giá số 11/2012/QH13, Hà Nội.
34. Nguyễn Ngọc Quý (2005), Pháp luật kiểm soát hành vi lạm dụng quyền lực
thị trường ở Việt Nam, Luận văn thạc sĩ Luật học , Khoa Luâ ̣t, Đa ̣i ho ̣c Quố c
gia Hà Nô ̣i, Hà Nội.
35. Bùi Hữu Quyền (2011), Giải pháp quản lý và bình ổn thị trường xăng dầu tại
Viê ̣t Nam, Luâ ̣n văn tha ̣c si ̃ kinh tế , Đa ̣i ho ̣c Kinh tế thành phố Hồ Chí Minh,


Hồ Chí Minh.
36. Thủ tướng Chính phủ (2003), Quyế t đi ̣nh số 187/2003/QĐ-TTg ngày 15/9/2003
về viê ̣c ban hành Quy chế quản lý kinh doanh xăng
, dầ u, Hà Nội.
37. Thủ tướng Chính phủ (2011), Quyế t đi ̣nh số 828/QĐ-TTg ngày 31/5/2011 về
viê ̣c phê duyê ̣t Phương án cổ phầ n hóa và cơ cấ u lại Tổ ng công ty xăng dầ u
Viê ̣t Nam, Hà Nội.
38. Nguyễn Quang Tuấ n (2008), Quản lý nhà nước trong lĩnh vực kinh doanh

xăng dầ u ở Viê ̣t Nam, Luâ ̣n văn tha ̣c sỹ kinh tế , Trường Đa ̣i ho ̣c Kinh tế – Đa ̣i
học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội.
39. Văn phòng Chính phủ (2014), Thông báo số 173/TB-VPCP ngày 24/4/2014 về
kế t luận của Thủ tướng Chính phủ tại cuộc họp thường trực Chính phủ về
phương án giá xăng sinh học và lộ trình áp dụng tỷ lệ phối trộn nhiên liệu
sinh học với nhiên liê ̣u truyề n thố ng, Hà Nội.
40. Văn phòng Chính phu(2014),
Thông báo số 189/TB-VPCP ngày 07/5/2014 về kế t
̉
luận của Phó Thủ tướng Hoàng Trung Hải tại cuộc họp v ề dự thảo Nghị định
về kinh doanh xăng dầ u, Hà Nội.
41. Bùi Thị Hồng Việt (2012), Chính sách quản lý nhà nước đối với kinh doanh
xăng dầ u ở Viê ̣t Nam , Luâ ̣n án tiế n si ̃ kinh tế , Đa ̣i ho ̣c Kinh tế Quố c dân , Hà
Nô ̣i.
42. Lê Danh Viñ h (2010), Giáo trình Luật cạnh tranh , NXB Đa ̣i ho ̣c Quố c gia
thành phố Hồ Chí Minh, Hồ Chí Minh.
43. Vụ Công tác lập pháp – Văn phòng Quố c hô ̣i (2005), Những nội dung cơ bản
của Luật Cạnh tranh, NXB Tư pháp, Hà Nội.
II. Tiế ng Anh
44. European Commission (1957), Treaty of Rome, Italy.


45. Michael Porter (1998), Competitive Strategy: Techniques Analyzing Industries
and Competitors, John Wiley & Sons publisher, United States.
46. United nations conference on trade and development (2010), Model Law on
Competition, United Nations, New York and Geneva.
47. United States Congress (1890), The Sherman Antitrust Act, United States.