Phát triển năng lực vận dụng kiến thức thông qua dạy học chương dẫn xuất halogen ancol phenol hóa học lớp 11 trung học phổ thông

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

NGUYỄN THỊ HỒN

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC
THƠNG QUA DẠY HỌC CHƢƠNG
“DẪN XUẤT HALOGEN – ANCOL – PHENOL”
HÓA HỌC LỚP 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM HÓA HỌC

Hà Nội - 2014

1


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

NGUYỄN THỊ HỒN

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC
THƠNG QUA DẠY HỌC CHƢƠNG
“DẪN XUẤT HALOGEN – ANCOL – PHENOL”
HÓA HỌC LỚP 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM HÓA HỌC
Chuyên ngành: Lý luận và phƣơng pháp dạy học bộ mơn Hóa học
Mã số: 60 14 01 11

Cán bộ hƣớng dẫn: PGS. TS. Đặng Thị Oanh

Hà Nội - 2014

2


MỤC LỤC
Lời cảm ơn ......................................................................................................... i
Danh mục các ký hiệu, các chữ viết tắt ( xếp theo A B C ) .............................. ii
Danh mục các bảng .......................................................................................... iii
Danh mục các biểu đồ .................................................................................... iiii
MỞ ĐẦU. ......................................................................................................... 1
1. Lí do chọn đề tài ...........................................................................................1
2. Mục đích nghiên cứu.................................................................................... 2
3. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................... 2
4. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu...............................................................2
5. Vấn đề nghiên cứu.........................................................................................2
6. Giả thuyết khoa học.......................................................................................3
7. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu ................................................................... 3
8. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài.......................................................3
9. Phƣơng pháp nghiên cứu............................................................................... 3
9.1. Phƣơng pháp nghiên cứu lý thuyết ............................................................ 3
9.2. Phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn ............................................................ 3
9.3. Phƣơng pháp xử lý thống kê toán học kết quả thực nghiệm ...................... 4
10. Cấu trúc của luận văn .................................................................................. 4
Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC PHÁT TRIỂN NĂNG
LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG .... 5

1.1. Năng lực và sự phát triển năng lực của học sinh trung học phổ thông ...... 5

1.1.1. Khái niệm năng lực và năng lực của học sinh trung học phổ thông ....... 5
1.1.2. Phân loại năng lực ................................................................................... 6
1.1.3. Năng lực cốt lõi và năng lực đặc thù môn học của học sinh trung học
phổ thông. .......................................................................................................... 7
1.1.4. Các phƣơng pháp đánh giá năng lực. ...................................................... 9
1.2. Đổi mới phƣơng pháp dạy học nhằm chú trọng phát triển năng lực của
học sinh. ......................................................................................................... 10
3


1.2.1 Một số biện pháp đổi mới phƣơng pháp dạy học.................................. 10
1.2.2. Một số phƣơng pháp dạy học tích cực góp phần phát triển năng lực vận
dụng kiến thức cho học sinh............................................................................ 11
1.3. Thực trạng việc phát triển năng lực vận dụng kiến thức trong dạy học hóa
học hiện nay ở trƣờng trung học phổ thông .................................................... 25
1.3.1. Điều tra thực trạng sử dụng các phƣơng pháp dạy học tích cực nhằm
phát triển năng lực vận dụng kiến thức trong dạy học hóa học hiện nay ở
trƣờng trung học phổ thông ............................................................................. 25
1.3.2. Đánh giá kết quả điều tra. ..................................................................... 26
TIỂU KẾT CHƢƠNG 1.................................................................................. 29
Chƣơng 2. MỘT SỐ BIỆN PHÁP NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG
KIẾN THỨC THỒNG QUA DẠY HỌC CHƢƠNG “DẪN XUẤT HALOGEN ANCOL - PHENOL” HÓA HỌC LỚP 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ................... 30

2.1. Phân tích cấu trúc nội dung chƣơng “ Dẫn xuất halogen - Ancol - Phenol” ..... 30
2.1.1. Cấu trúc nội dung chƣơng “ Dẫn xuất halogen - Ancol - Phenol” ....... 30
2.1.2. Mục tiêu chƣơng “Dẫn xuất halogen- Ancol- Phenol”. ........................ 30
2.1.3. Đặc điểm nội dung và phƣơng pháp dạy học chƣơng “Dẫn xuất halogen
- Ancol - Phenol”............................................................................................. 31
2.2. Một số biện pháp nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức thông qua
dạy học chƣơng “Dẫn xuất halogen - Ancol- Phenol” Hóa học lớp 11 trung

học phổ thơng .................................................................................................. 33
2.2.1. Nguyên tắc lựa chọn phƣơng pháp dạy học nhằm phát triển năng lực
vận dụng kiến thức trong dạy học chƣơng “Dẫn xuất halogen - AncolPhenol” Hóa học lớp 11 trung học phổ thơng (chƣơng trình cơ bản)............. 33
2.2.2. Biện pháp 1: Sử dụng phƣơng pháp dạy học dự án .............................. 34
2.2.3. Biện pháp 2: Sử dụng phƣơng pháp dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề....... 38
2.2.4. Biện pháp 3: Sử dụng bài tập phát triển năng lực ................................. 54
2.2.5. Biện pháp 4: Sử dụng dạy theo học hợp đồng kết hợp với sơ đồ tƣ duy ... 69
TIỂU KẾT CHƢƠNG 2..................................................................................83

4


Chƣơng 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM .................................................... 84
3.1. Mục đích thực nghiệm sƣ phạm ........................................................... 84
3.2. Địa bàn và đối tƣợng thực nghiệm sƣ phạm ............................................ 84
3.3. Tiến trình thực nghiệm sƣ phạm .......................................................... 85
3.3.1. Khảo sát lớp đối chứng và lớp thực nghiệm ..................................... 85
3.3.2. Nội dung và kết quả thực nghiệm ......................................................... 86
TIỂU KẾT CHƢƠNG 3.................................................................................. 96
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................... 97
1. Kết luận ...................................................................................................... .97
2. Khuyến nghị ............................................................................................... 98
TÀI LIỆU THAM KHẢO. .......................................................................... .99
PHỤ LỤC .................................................................................................... .101

5


MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài

Hiện nay, với sự phát triển nhƣ vũ bão của khoa học kỹ thuật khiến cho nguồn
tri thức của con ngƣời trở nên khổng lồ. Dạy học mang tính chất truyền thụ tri thức
khơng cịn phù hợp trong điều kiện lƣợng kiến thức thì q lớn mà thời gian thì q
ít.Vì vậy, đổi mới giáo dục và đào tạo là việc tất yếu.
Xu hƣớng chung của dạy học hiện đại là chuyển mạnh quá trình giáo dục từ
“chủ yếu trang bị kiến thức” sang “phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất ngƣời
học”. Phát triển phẩm chất và năng lực ngƣời học trong xây dựng và phát triển
chƣơng trình giáo dục phổ thơng là định hƣớng nổi trội mà nhiều nƣớc tiên tiến đã
và đang thực hiện từ đầu thế kỉ XXI đến nay. Chiến lƣợc phát triển giáo dục 20112020 đã chỉ rõ giải pháp cụ thể cho giáo dục phổ thông: “ Thực hiện đổi mới
chƣơng trình và sách giáo khoa từ sau năm 2015 theo định hƣớng phát triển năng
lực cho học sinh. Chƣơng trình phải hƣớng tới phát triển các năng lực chung mà
mọi học sinh đều cần có trong cuộc sống nhƣ: năng lực sáng tạo, năng lực hợp tác,
năng lực tự học, năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề… đồng thời hƣớng tới phát
triển các năng lực chuyên biệt liên quan tới môn học, từng lĩnh vực hoạt động giáo
dục”. [11,tr.15].
Ở bậc học phổ thông có rất nhiều mơn học khác nhau, mỗi mơn học ngoài
nhiệm vụ phát triển cho học sinh các năng lực chung đồng thời cũng phát triển các
năng lực chuyên biệt của bộ mơn. Trong đó mơn Hóa học có vai trị nhiệm vụ riêng
của nó. Đó là một mơn khoa học vừa mang tính lý thuyết vừa mang tính thực
nghiệm. Trên cơ sở phân tích các yếu tố cấu thành và ảnh hƣởng; thiết lập sự phụ
thuộc xác định để tìm ra những mối liên hệ giữa các mặt định tính và định lƣợng;
quan hệ nhân quả của các hiện tƣợng và q trình hóa học; xây dựng nên các
ngun lý, quy luật, định luật rồi trở lại vận dụng để nghiên cứu những vấn đề của
thực tiễn. Với đặc trƣng riêng đó, dạy học nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến
thức hóa học là thực sự cần thiết, tạo tiền đề vững chắc cho học sinh, giúp họ tự tin
hơn khi bƣớc vào cuộc sống thực tế. Có nhƣ vậy lý thuyết hóa học mới càng trở nên
gắn liền với thực tiễn hơn đáp ứng đƣợc yêu cầu của nền sản xuất hóa học nói riêng
và nền kinh tế nói chung. Vì vậy, tơi đã chọn đề tài:

6

“Phát triển năng lực vận dụng kiến thức thông qua dạy học chương “ Dẫn xuất
halogen - Ancol- Phenol” Hóa học lớp 11 trung học phổ thơng”.
2. Mục đích nghiên cứu.
Sử dụng phối hợp một số phƣơng pháp pháp dạy học tích cực nhƣ dạy học
theo dự án, dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề, dạy học hợp đồng, kĩ thuật sơ đồ
tƣ duy và sử dụng bài tập hóa học nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức hóa
học cho học sinh trung học phổ thơng góp phần thiết thực nâng cao chất lƣợng dạy
học hố học ở trƣờng THPT.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài:
+ Nghiên cứu cơ sở lí luận liên quan đến đề tài: đổi mới phƣơng pháp dạy
học hóa học, năng lực chung của học sinh phổ thông, các năng lực chuyên biệt,
năng lực vận dụng kiến thức và những biểu hiện của năng lực này trong học tập,
dạy học hóa học và phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh qua dạy học
hóa học,...
+ Điều tra thực trạng việc vận dụng kiến thức trong quá trình dạy học hóa
học ở một số trƣờng trung học phổ thơng(THPT) trên địa bàn tỉnh Hải Phòng.
3.2. Nghiên cứu mục tiêu, cấu trúc nội dung chƣơng trình Hóa học 11 đặc biệt là nội
dung kiến thức về phần hóa học hữu cơ chƣơng “Dẫn xuất halogen - AncolPhenol”.
3.3. Đề xuất và sử dụng một số biện pháp nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến
thức hóa học cho học sinh thơng qua dạy học hóa học ở phổ thơng.
3.4. Thực nghiệm sƣ phạm để đánh giá tính hiệu quả và tính khả thi của việc sử
dụng các biện pháp nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức hóa học cho
học sinh.
4. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu
4.1. Khách thể nghiên cứu
Q trình dạy học Hóa học ở trƣờng THPT Việt Nam.
4.2. Đối tượng nghiên cứu

Nghiên cứu đề xuất một số biện pháp dạy học phát triển năng lực vận dụng
kiến thức cho học sinh chƣơng “Dẫn xuất halogen - Ancol- Phenol” lớp 11 THPT.
5. Vấn đề nghiên cứu.
7


Đề tài tập trung vào nghiên cứu hai vấn đề cơ bản sau:
- Sử dụng các phƣơng pháp dạy học tích cực nào để phát triển năng lực vận
dụng kiến thức cho học sinh chƣơng “Dẫn xuất halogen - Ancol- Phenol” lớp 11
THPT?
- Sử dụng bài tập hóa học nhƣ thế nào để phát triển năng lực vận dụng kiến thức
cho học sinh chƣơng “Dẫn xuất halogen - Ancol- Phenol” lớp 11 THPT?
6. Giả thuyết khoa học
- Nếu kết hợp các phƣơng pháp dạy học tích cực với việc lựa chọn, xây dựng
và sử dụng các tình huống có vấn đề và hệ thống bài tập gắn liền với cuộc sống, mơi
trƣờng xung quanh trong q trình dạy học thì sẽ giúp học sinh phát triển đƣợc năng
lực vận dụng kiến thức, qua đó nâng cao chất lƣợng dạy học hóa học ở trƣờng phổ thơng.
7. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu
- Nội dung nghiên cứu của đề tài giới hạn trong chƣơng “Dẫn xuất halogen Ancol- Phenol” - sách giáo khoa hóa học lớp 11 (chƣơng trình cơ bản) THPT
- Phạm vi nghiên cứu: các trƣờng THPT trên địa bàn Thành phố Hải Phòng.
8. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
- Ý nghĩa lý luận của đề tài : Đề tài đƣợc nghiên cứu sẽ góp phần hệ thống
hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về việc phối hợp một số phƣơng pháp dạy học tích
cực trong dạy học nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh THPT.
- Ý nghĩa thực tiễn của đề tài : Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ làm tài liệu
tham khảo cho giáo viên trong dạy học mơn hóa học ở trƣờng trung học phổ thông.
9. Phƣơng pháp nghiên cứu
Thực hiện mục tiêu, nhiệm vụ đề ra, đề tài luận văn cần phải vận dụng các
phƣơng pháp nghiên cứu khoa học đặc trƣng của một đề tài nghiên cứu khoa học
giáo dục đó là nhóm các phƣơng pháp nghiên cứu nhƣ sau:

9.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết
- Phƣơng pháp thu thập các nguồn tài liệu lý luận.
- Phƣơng pháp phân tích, tổng hợp các nguồn tài liệu đã thu thập.
9.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
- Điều tra thực trạng sử dụng các phƣơng pháp dạy học tích cực và hệ thống
bài tập nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức trong dạy học hóa học hiện nay
ở trƣờng THPT.
- Trao đổi với giáo viên về cách thức sử dụng các phƣơng pháp dạy học tích
8


cực và hệ thống bài tập để giúp học sinh phát triển năng lực vận dụng kiến thức.
- Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm (TNSP): Đánh giá hiệu quả của các
phƣơng pháp dạy học tích cực và hệ thống bài tập phát triển năng lực vận dụng kiến
thức và phƣơng pháp sử dụng chúng trong dạy học hóa học ở trƣờng THPT.
9.3. Phương pháp xử lý thống kê toán học kết quả thực nghiệm: đƣa ra những kết
quả phân tích định tính, định lƣợng từ đó rút ra kết luận cho đề tài.
10. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và phụ lục, luận văn đƣợc chia thành ba
chƣơng
Chƣơng 1. Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc phát triển năng lực vận dụng
kiến thức cho học sinh trung học phổ thông.
Chƣơng 2. Một số biện pháp nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức
cho học sinh thông qua dạy học chƣơng “Dẫn xuất halogen - Ancol- Phenol” Hóa
học lớp 11 trung học phổ thơng.
Chƣơng 3. Thực nghiệm sƣ phạm

9

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1.Bộ Giáo dục và Đào tạo (2006), Chuẩn kiến thức kĩ năng mơn hóa học cấp

Trung học cơ sở và Trung học phổ thông.
2.Bộ Giáo dục và Đào tạo (2010), Dự án Việt - Bỉ. Dạy và học tích cực - Một số

phương pháp và kĩ thuật dạy học, Nxb Đại học Sƣ Phạm.
3.Bộ Giáo dục và Đào tạo (2014), Tài liệu tập huấn Dạy học và kiểm tra, đánh giá

kết quả học tập theo định hướng phát triển năng lực học sinh mơn Hóa học cấp
Trung học phổ thông.
4.Bernd Meier, Nguyễn Văn Cƣờng (2014), Lý luận dạy học hiện đại, Nxb Đại

học Sƣ phạm.
5.Nguyễn Cƣơng - Nguyễn Mạnh Dung - Nguyễn Thị Sửu (2000), Phương pháp

dạy học hoá học Tập 1, Nxb Giáo dục.
6.Nguyễn Cƣơng - Nguyễn Ngọc Quang -Dƣơng Xuân Trinh (2001), Lý luận

dạy học Hoá học tập 1, Nxb Hà Nội.
7.Vũ Cao Đàm (2006), Phương pháp luận nghiên cứu khoa học, Nxb Giáo dục.
8.Nguyễn Hữu Đĩnh, Đặng Thị Oanh, Đặng Xuân Thƣ (2008), Dạy và

học hóa học 11 theo chương trình đổi mới, Nxb Giáo dục.
9.Phạm Minh Hạc - Lê Khanh - Trần Trọng Thuỷ (1988), Tâm lý học (tập 1),

Nxb Giáo dục.
10. Nguyễn Công Khanh (2013), Đổi mới kiểm tra đánh giá học sinh theo cách

tiếp cận năng lực, Hà Nội.

11. Lê Đức Ngọc (2014), Phát triển chương trình đáp ứng đổi mới căn bản toàn

diện giáo dục, Hà Nội.
12. Đặng Thị Oanh - Nguyễn Thị Sửu (2014), Phương pháp dạy học môn Hóa học

ở trường phổ thơng, Nxb Đại học Sƣ Phạm.
13. Đặng Thị Oanh (Chủ biên) - Trần Trung Ninh - Đỗ Công Mỹ (2006), Câu hỏi

lý thuyết và bài tập, hóa học trung học phổ thơng, Tập 1, Nxb Giáo dục.
14. Đặng Thị Oanh, Phạm Ngọc Bằng, Ngô Tuấn Cƣờng, Nguyễn Xuân Tòng

(2007), Bài tập trắc nghiệm và tự luận hóa học 11, Nxb Giáo dục.
15. Đặng Thị Oanh, Nguyễn Xn Tịng (2009), Bài tập trắc nghiệm hóa học

hữu cơ THPT, Nxb Giáo dục Việt Nam.

10


16. Nguyễn Thị Minh Phƣơng (2007), "Tổng quan về khung các năng lực cần

đạt ở học sinh trong mục tiêu giáo dục phổ thơng", Tạp chí khoa học giáo
dục (33) tr.63-64.
17. Lƣơng Thiện Tài, Hoàng Anh Tài, Nguyễn Thị Hiển (2007), “Xây

dựng bài tập hóa học thực tiễn trong dạy học phổ thơng”, Tạp chí Hóa học
và ứng dụng (64), tr.11-13.
18. Trần Thị Phƣơng Thảo (200 8), Xây dựng hệ thống bài tập trắc nghiệm

khách quan về hóa học có nội dung gắn với thực tiễn, Luận văn thạc sĩ

Giáo dục học, Đại học sƣ phạm TP. HCM.
19. Lê Thị Kim Thoa (2009), Tuyển chọn và xây dựng hệ thống bài tập hóa học

gắn với thực tiễn dùng trong dạy học hóa học ở trường THPT, Luận văn thạc sĩ
Giáo dục học, Đại học sƣ phạm TP. HCM.
20. Nguyễn Trọng Thọ (2001), Hóa học hữu cơ - phần 2: Các chức hóa học, Nxb

Giáo dục.
21. Đậu Thị Thịnh (2011), Một số biện pháp rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức

hóa học vào thực tiễn cho học sinh trung học phổ thông phần hữu cơ lớp 12 ban
nâng cao, Luận văn thạc sĩ Giáo dục học, Đại học Giáo dục.
22. Trần Trọng Thủy, Nguyễn Quang Uẩn, Lê Ngọc Lan (1998), Tâm Lí học,

Nxb Giáo dục.
23. Nguyễn Xuân Trƣờng, Phạm Văn Hoan, Phạm Tuấn Hùng, Trần Trung

Ninh, Cao Thị Thặng, Lê Trọng Tín, Nguyễn Phú Tuấn (2007), Sách giáo
viên - Hố học 11, Nxb Giáo dục.
24. Nguyễn Xuân Trƣờng (Chủ biên) (2007), Bài tập hóa học 11, Nxb Giáo dục.
25. Nguyễn Xuân Trƣờng, Lê Mậu Quyền, Phạm Văn Hoan, Lê Chí Kiên

(2007), SGK Hoá học 11, Nxb Giáo dục.
26. Nguyễn Xuân Trƣờng (2001), Hóa học vui, Nxb Khoa học kỹ thuật.
27. Nguyễn Xuân Trƣờng (2006), 385 câu hỏi hóa học với đời sống, Nxb Giáo dục.

11