Linh Nam Chich Quai

L NH NAM CHÍCH QUÁI
Nh ng Truy n Thiêng T c Vi t

N i dung
 

Bài t a “L nh Nam Chích Quái”

1. Kinh H ng Bàng
Kh i Nguyên T c Vi t.
2. Kinh L c Long Quân
Di t Ng Tinh.
3. Kinh L c Long Quân
Di t H Tinh.
4. Kinh L c Long Quân
Di t M c Tinh.
5. Kinh Tr u Cau
6. Kinh Ch

ng T .

7. Kinh Phù
ng
Thiên V ng.
8. Kinh Ti t Li u:
Bánh D y Bánh Ch ng.
9. Kinh An Tiêm
Tr ng D a H u.
10. Kinh B ch Tr .
11. Kinh Lý Ông Tr ng.
12. Kinh Thôi V

Khai Gi ng Vi t.
13. Kinh M Châu.
14. Kinh Man N

ng.

15. Kinh T n Viên
S n Thánh.
Truy n Th n Tr ng
Truy n Hai Bà Tr ng.

ng: Núi

ng C .


Truy n sông Tô L ch.
Th n Núi H ng L nh.
Truy n hai v th n

Long Nhân, Nh Nguy t.

Truy n T

o H nh và Nguy n Minh Không.

Truy n D

ng Không L và Nguy n Giác H i.

Truy n Hà Ô Lôi.
23 truy n d ch thêm.

Gi i thi u 9 b n L nh Nam Chích quái

BÀI T A
L NH NAM CHÍCH QUÁI LI T TRUY N

Qu H i tuy cõi L nh Nam (1), nh ng núi non k l ,
hào, truy n tích th n k , th ng th ng v n có.

t ai linh thiêng, nhân dân anh

Tr c th i Xuân Thu, Chi n Qu c, cách th i thái c không xa, phong t c n c Nam
còn gi n d , ch a có qu c s
ghi chép cho nên nhi u truy n b m t mát i. May còn
truy n nào không b th t l c thì riêng
c dân gian truy n mi ng. V sau, qua các i
L !ng Hán, Tam Qu c, ông Tây T n n
ng, T ng, Nguyên, Minh m i có s ghi
chép các truy n nh L nh Nam chí, Giao Châu qu ng ký, Giao Ch" l c chí v.v… rành
rành có th tham kh o
c. Nh ng n c Vi t ta t c v n là t hoang dã cho nên
vi c ghi chép còn s l c.
N c ta v#n minh b$t u n i lên t
i Hùng V ng, tràn tr trong các i Tri u, Ngô,
inh, Lê, Lý, Tr n n nay ã lan kh$p n i, cho nên vi c ghi chép qu c s
c t ng
t%n h n. Nh&ng truy n chép
ây là s

trong truy n ch#ng? B$t u có t th i nào?
Tên h ng i hoàn thành là gì u không th y ghi rõ (2). Vi t ra u tiên là nh&ng b%c
tài cao h c r ng
i Lý, Tr n. Còn nh&ng ng i nhu%n s$c là các b%c quân t bác
nhã hi u c ngày nay.
K' ngu này xin nghiên c(u g c ng n, tr n thu%t l i mà suy xét cho sáng t) ý ng i vi t
truy n. Xem truy n h H ng Bàng thì hi u rõ
c l i do vi c khai sáng ra n c Hoàng
Vi t. Truy n D Thoa l c thu%t v i m manh nha c*a n c Chiêm Thành. Có truy n
B ch tr chép s tích h Vi t Th ng. Có truy n Rùa Vàng chép s vua An D ng
V ng.
sính l quý nh t n c Nam không có gì b+ng tr u cao (3) c,ng l y ó mà


bi u d ng ngh a v ch ng, tình huynh . N c Nam Vi t v mùa h (4) không có gì
quý b+ng qu d a h u c,ng dùng nó mà k truy n t c%y v%t báu c*a mình, quên c n
chúa. Truy n Bánh Ch ng khen lòng hi u d !ng. Truy n Hà Ô Lôi r#n thói dâm ô.
ng Thiên V ng phá gi-c An, Lý Ông Tr ng di t Hung Nô, * bi t n c Nam ta có
ng i tài gi)i. Ch
ng T gá ngh a cùng Tiên Dung, Thôi V tao phùng v i tiên
khách, cho nên, n (c có th th y v%y. Nh&ng truy n
o H nh, Không L khen vi c
báo
c thù cha, các v th n t#ng y há có th mai m t sao? Nh&ng truy n Ng Tinh,
H Tinh nêu rõ s(c tr yêu quái mà n (c Long Quân không th quên
c v%y! Hai
Bà Tr ng trung ngh a khi ch t thành th n minh, treo c mà bi u d ng, ai dám nói
không
c? Th n T n Viên linh thiêng tr loài thu. t c, nêu lên cho hi n hách, ai l i
b o không ph i? Than ôi! Nam Chi u là con cháu Tri u V,

, n c m t l i bi t ph c
thù; Man N ng là m/ M c Ph%t, n#m h n làm
c m a rào; Tô L ch là th n t Long
0, X ng Cu ng là thân cây chiên àn, m t +ng thì l%p àn t l , dân
c h ng
phúc, m t +ng thì dùng trò vui mà tr , dân
c thoát hoa, vi c tuy kì d mà không quái
n, v#n tuy th n bì mà không nh m nhí, tuy có ph n hoang
ng mà tông tích v n có
ph n b+ng c(, há ch1ng ph i ch" c t khuyên i u thi n, r#n i u ác, b) gi theo th%t
khuy n khích phong t c mà thôi ? So v i sách “S u th n t ” (5) c*a i T n và sách
“U quái l c” c*a i
ng thì c,ng nh t trí v%y.
Than ôi! L nh Nam li t truy n há có ph i ch" riêng kh$c vào á vi t vào tre m i là quý
h n bia mi ng âu (6)? T
(a bé hôi s&a n c già b c tóc u truy n t ng
t)
lòng yêu d u
t) ý chê trách thì t t là có quan h
n c ng th ng, phong hóa, s
b ích há l i nh) bé .
Tháng hai n#m Nhâm Tý, niên hi u H ng (c, k' ngu này m i b$t u chép
c
truy n c,, ôm l y mà c, không tránh kh)i ch& n x ch& kia. Th là quên mình d t
nát, em ra hi u chính, x p thành hai quy n, -t tên là “L nh Nam Chích Quái li t
truy n”, c t trong nhà
ti n quan lãm. Còn nh vi c kh o chính, nhu%n s$c, làm
sáng truy n, g t v#n, ch p l i, r,a ý thì ch v quân t hi u c sau ây há không có ai
hay sao? Cho nên vi t bài t a này.
Ti t trung hòa, mùa xuân

N#m H ng

(c th( 23 (7)

V Qu nh

Chú thích
(1) B n A.750 chép: Qu H i tuy L nh Ngo i… Qu là danh t
ch" t"nh Qu ng Tây
Trung Qu c. Qu H i hi u theo ngh a r ng c,ng có th c vùng Nam H i, t(c là ch" c
n c ta n&a. L nh là Ng, L nh, n#m d i núi vùng Hoa Nam (Phúc Ki n, Qu ng ông,
Qu ng Tây, H Nam). L nh Nam là vùng t ai phía Nam Ng, L nh, ó là danh t
ng i Trung Qu c dùng
ch" chung m t ph n Hoa Nam và c n c ta.


(2) B n A.2107 chép: “N c ta d ng n c t
i Hùng V ng, nh ng v#n minh b$t
ut
inh, Lê mà th nh Lý, Tr n n này thì ã có quy c,. Cho nên ghi chép qu c
s r t là t ng t%n. L nh Nam Chích Quái chép s
l i truy n kh2u, không bi t xu t
hi n t th i nào, hoàn thành ng i nào, h tên b) tr ng không th y chép.
(3) B n A. 750 chép: Theo phong t c n
cau.
(4) B n A.750 chép: S n v%t n

c Nam,

sính l không có gì quý b+ng tr u

c Nam v mùa h …

(5) S u th n t : t(c là sách S u th n ký c*a Can B o i T n, chép các truy n v th n.
Có 20 quy n, i sau thêm 10 quy n n&a. U quái l c: tên m t b sách chép truy n th n
quái v
i
ng.
(6) B n A.750 chép: Than ôi! Nh&ng s l
L nh Nam nhi u nh v%y so n thành li t
truy n sao không em kh$c vào á, chép vào gi y mà ch" sáng trong nhân tâm, truy n
bia mi ng.
B n A.2107 chép: Than ôi! S k l
L nh Nam, vi c biên chép ra li t truy n không i
kh$c vào á, in vào g0 mà v n in d u vào lòng ng i, kh$c bia vào mi ng th , n n0i
t
(a tr' hôi s&a n c già b c tóc u truy n t ng và yêu d u…
(7) B n A.750 l i ghi là: Ti t Trung hòa, mùa thu n#m H ng
th( 23 là n#m 1492 công l ch

(c th( 23. N#m H ng (c

TRUY N THIÊNG T C VI T
Kinh Hùng, L nh Nam Chích Quái
CHÍNH KINH
1. TRUY N H NG BÀNG

1. Cháu ba i Viêm
h Th n Nông tên là
Minh, sinh ra

Nghi, r i i nam tu n
n Ng, L nh, g-p
c nàng con gái V Tiên em lòng yêu m n m i c i v , sinh ra
L c T c, dung m o oan chính, thông minh túc thành;
Minh l y làm l , cho n i ngôi
vua; L c T c c nh ng cho anh,
Minh l%p
Nghi làm t quân cai tr ph ng B$c,


phong L c T c làm Kinh D
Qu c.

ng V

ng cai tr ph

ng Nam, -t qu c hi u là Xích Qu.

2. Kinh D ng V ng xu ng Th*y Ph*, c i con gái vua
ng ình là Long N&, sinh
ra Sùng Lãm t(c là L c Long Quân; L c Long Quân thay cha
tr n c, còn Kinh
D ng V ng thì không bi t i âu. L c Long Quân d y dân #n m-c, b$t u có tr%t t
v quân th n, tôn ty, có luân th ng v ph t , phu ph ; ho-c có lúc i v Th*y Ph*
nh ng tr#m h v n
c yên n. Dân lúc nào có vi c c n th i kêu L c Long Quân: “B
i àng nào, không n mà c(u chúng ta” (ng i Nam g i cha b+ng B , g i quân b+ng
vua là t
y), thì L c Long Quân l%p t(c n ngay, uy linh c m (ng không ai có th

tr$c l ng
c.
3.

Nghi truy n ngôi cho
Lai cai tr ph ng B$c; nhân khi thiên h vô s , s c nh
n chuy n ông n i là
Minh nam tu n g-p
c tiên n&
Lai bèn khi n Xi V u tác
ch* qu c s mà nam tu n qua n c Xích Qu., th y Long Quân ã v Th*y Ph*, trong
n c không vua, m i l u ái thê là Au C cùng v i b chúng th thi p l i hành t i.
Lai chu l u kh$p thiên h , tr i xem t t c hình th , trông th y k hoa, d th o, trân c m d
thú, tê t ng, i m i, kim ngân, châu ng c, h tiêu, nh, h ng, tr m àn, các l ai s n
hào h i v không th( nào là không có; khí h%u b n mùa l i không nóng không l nh,
Lai ái m quá, quên c ngày v .

4. Nhân dân n c Nam kh v s phi n nhi u, không yên n nh x a, êm ngày mong
i Long Quân v nên m i em nhau kêu r+ng:
-B

ph

ng nào, nên mau v c(u nhân dân.

L c Long Quân b0ng nhiên l i v , th y nàng Au C
m t mình, dung m o /p l lùng,
yêu quá, m i hóa ra m t chàng nhi lang phong tú m l , t h&u th tùng ông o, ti ng
àn ca vang n hành t i. Au C trông th y mà lòng c,ng ng theo; Long Quân bèn
r c nàng v núi Long Trang.

Lai v không th y Au C bèn sai qu n th n tìm kh$p
thiên h . Long Quân có th n thu%t, bi n hi n tr#m cách, nào là yêu tinh qu. m , nào là
long xà h t ng, k' i tìm úy c , không dám l c o t%n cùng.
Lai tr v b$c truy n
ngôi cho
Du Võng. Du Võng truy n l i cho Xi V u cùng v i Hòang
ánh nhau
B n Tuy n và Trác L c không h n nên t tr%n. H Th n Nông bèn m t.
5. Au C
v i L c Long Quân giáp m t n#m, sinh ra m t b c tr(ng, cho là i m không
hay nên em b) ra ngòai ng n i; h n b y ngày, trong b c n ra m t tr#m tr(ng, m0i
tr(ng là m t con trai, bà em v nuôi n ng, không cho #n, cho bú mà t nhiên tr ng
i, trí d,ng song tòan, ai c,ng úy ph c, b o nhau ó là nh&ng anh em phi th ng.
Long Quân lâu d i Th*y Ph*; m/ con m t mình, nh v B$c qu c li n i lên biên
c nh; Hoàng
nghe tin l y làm s m i phân binh tr n ng quan tái; m/ con không v
B$c
c, êm ngày g i Long Quân:
-B

ph

ng nào làm cho m/ con ta th

ng nh !


Long Quân h t nhiên l i

n, g-p m/ con

T

ng Dã. Au C nói:

- Thi p v n ng i B$c, cùng m t n i v i quân, sinh
c m t tr#m trai mà không có
gì cúc d !ng, xin cùng theo nhau ch nên xa b), khi n cho ta là ng i không ch ng
không v , m t mình vò võ.
Long Quân b o:
- Ta là loài r ng, sinh tr ng th*y t c; nàng là gi ng tiên, ng i trên t, v n ch1ng
nh nhau, tuy r+ng khí âm d ng h p l i mà có con, nh ng ph ng viên b t ng, th*y
h)a t ng kh$c, khó mà cùng nhau tr ng c u. Bây gi ph i ly bi t, ta em n#m
m i trai v Th*y Ph* phân tr các x(, n#m m i trai theo nàng trên t, chia n c
mà cai tr , dù lên núi xu ng n c nh ng có vi c thì cùng nghe, không
c b) nhau.
6. Tr#m trai u nghe m nh, r i m i t giã ra i. Au C cùng v i n#m m i ng i con
trai t i Phong Châu (bây gi là huy n B ch H c), t suy tôn ng i hùng tr ng lên
làm vua, hi u là Hùng V ng, qu c hi u là V#n Lang; v b cõi c*a n c thì ông giáp
Nam H i, Tây n Ba Th c, B$c n
ng ình H , Nam n n c H Tôn Tinh (bây
gi là n c Chiêm Thành), chia trong n c làm m i l#m b là: Giao Ch", Chu Diên,
Ninh S n, Phúc L c, Vi t Th ng, Ninh H i, D ng Tuy n, Qu D ng, V, Ninh, Hòai
Hoan, C u Chân, Nh%t Nam, Qu Lâm, T ng Qu%n, sai các em phân tr , -t em th(
làm t ng võ, t ng v#n; t ng v#n g i là L c H u, t ng võ g i là L c T ng; con trai
vua g i là Quan Lang, con gái g i là M N ng, quan H&u ty g i là B Chính, th n b c
nô l g i là nô t , x ng th n là khôi, i i cha truy n con n i g i là ph
o, thay i
truy n cho nhau u hi u là Hùng V ng không i.
7. Dân r ng núi xu ng sông ngòi ánh cá, th

vua. Vua b o r+ng:

ng b giao long làm h i nên b ch v i

- 3 núi là lòai r ng cùng v i th*y t c có khác, b n chúng a
m i xâm h i.

ng mà ghét d cho nên

Bèn khi n l y m c châm hình tr ng th*y quái thân th , t
ó tránh
long c$n h i; cái t c v#n thân c*a Bách Vi t th c kh i th*y t
y.

c n n giao

8. Ban u qu c dân #n m-c ch a *, ph i l y v) cây làm áo m-c, d t c) ng làm chi u
n+m; l y c t g o làm r u, l y cây quang lang, cây soa ng làm bánh; l y c m thú, cá
tôm làm n c m$m, l y r g ng làm mu i; l y dao cày, l y n c c y; t tr ng nhi u
g o n p, l y ng tre th i c m, gác cây làm nhà
tránh n n h lang; c$t ng$n u tóc
ti n vào r ng núi, con ' ra lót lá chu i cho n+m; nhà có ng i ch t thì giã c i g o
cho hàng xóm nghe mà ch y n c(u giúp; trai gái c i nhau tr c h t l y mu i làm
l h)i, r i sau m i gi t trâu
làm l thành hôn, em c m n p vào trong phòng cùng #n
v i nhau cho h t, r i sau m i t ng thông; lúc b y gi ch a có tr u cau nên ph i th .


9. Bách Nam là th*y t c*a Bách Vi t v%y.

Chú thích
2. Xích Qu.: xin ch hi u qu. là qu. ), mà ph i hi u là l n lao và th ng i v i ch&
ch*
ch" ng i có quy n l n lao mi n Nam (xem Vi t Lý T Nguyên tr.355). Còn
Xích là ph n tinh hoa nh t, c phách nh t (xem t
i n Thi u Ch u ch& Xích). V%y Xích
Qu. có ngh a là làm ch* ch t cái tinh hoa c*a mi n Nam, có th nói là mi n xích o,
mi n nông nghi p lúa M .
3. Tuy t c nh t phì nhiêu, khí h%u không nóng không l nh, nh ng c,ng nên hi u c
v môi sinh tinh th n là không thái quá hay b t c%p v.v…
4. Có ng i s mang ti ng cho Au C dâm lo n hai ch ng… nên
nh ng không nên làm th .

i ch& v ra con gái,

5&6. ây là lúc m u t c chuy n sang ph t c nh ng m t cách r t -c bi t nên nh
h ng m u t c còn l i r t nhi u, tô i m cho v#n hóa Kinh Hùng nét -c tr ng r t áng
quý (xem tòan vài VII Còn M/). Có b n nói Long Quân lâu d i Th*y Ph* quên mình
có con, các con c,ng không bi t mình có cha. Nói v%y là t) ra m u t c còn m nh, lúc
con m i bi t có m/.
7. Xâm mình là b c cu i cùng trên con
ng th v%t t . B c tr c lá #n v%t t theo
nghi th(c tham d linh thiêng (communion sacramentelle) sau n v4 hình v%t t lên
mình,
r i cu i cùng chuy n ra v%t bi u trong t minh tri t. V4 mình t(c ã ra vòng
ngòai nhi u, nên r ng ghét, nh ng nh v4 mình r ng (ch" ti m th(c) nên còn hòa gi i
c. Không x y ra v gi t r ng nh Tây Au.
8. Gác cây làm nhà sàn: giá m c vi c. So v i câu “giá m c k t th o vi c ”, l i so v i
hình v4 nhà sàn trên tr ng ng thì nh%n ra ó là nhà sàn, và ã * d& ki n
bi u th

tr i, ng i, t r i. L y cây quang lang, cây xoa ng làm bánh. ây c,ng hàm ý siêu
hình, cây quang lang ch" ng i sáng su t ki u n& th n m c.
- Giã c i làm hi u: ó là t c s4 d n

n vi c úc tr ng

TRUY N THIÊNG T C VI T
Kinh Hùng, L nh Nam Chích Quái

ng.


CHÍNH KINH
1. TRUY N H NG BÀNG

1. Cháu ba i Viêm
h Th n Nông tên là
Minh, sinh ra
Nghi, r i i nam tu n
n Ng, L nh, g-p
c nàng con gái V Tiên em lòng yêu m n m i c i v , sinh ra
L c T c, dung m o oan chính, thông minh túc thành;
Minh l y làm l , cho n i ngôi
vua; L c T c c nh ng cho anh,
Minh l%p
Nghi làm t quân cai tr ph ng B$c,
phong L c T c làm Kinh D ng V ng cai tr ph ng Nam, -t qu c hi u là Xích Qu.
Qu c.
2. Kinh D ng V ng xu ng Th*y Ph*, c i con gái vua
ng ình là Long N&, sinh

ra Sùng Lãm t(c là L c Long Quân; L c Long Quân thay cha
tr n c, còn Kinh
D ng V ng thì không bi t i âu. L c Long Quân d y dân #n m-c, b$t u có tr%t t
v quân th n, tôn ty, có luân th ng v ph t , phu ph ; ho-c có lúc i v Th*y Ph*
nh ng tr#m h v n
c yên n. Dân lúc nào có vi c c n th i kêu L c Long Quân: “B
i àng nào, không n mà c(u chúng ta” (ng i Nam g i cha b+ng B , g i quân b+ng
vua là t
y), thì L c Long Quân l%p t(c n ngay, uy linh c m (ng không ai có th
tr$c l ng
c.
3.

Nghi truy n ngôi cho
Lai cai tr ph ng B$c; nhân khi thiên h vô s , s c nh
n chuy n ông n i là
Minh nam tu n g-p
c tiên n&
Lai bèn khi n Xi V u tác
ch* qu c s mà nam tu n qua n c Xích Qu., th y Long Quân ã v Th*y Ph*, trong
n c không vua, m i l u ái thê là Au C cùng v i b chúng th thi p l i hành t i.
Lai chu l u kh$p thiên h , tr i xem t t c hình th , trông th y k hoa, d th o, trân c m d
thú, tê t ng, i m i, kim ngân, châu ng c, h tiêu, nh, h ng, tr m àn, các l ai s n
hào h i v không th( nào là không có; khí h%u b n mùa l i không nóng không l nh,
Lai ái m quá, quên c ngày v .

4. Nhân dân n c Nam kh v s phi n nhi u, không yên n nh x a, êm ngày mong
i Long Quân v nên m i em nhau kêu r+ng:
-B

ph

ng nào, nên mau v c(u nhân dân.

L c Long Quân b0ng nhiên l i v , th y nàng Au C
m t mình, dung m o /p l lùng,
yêu quá, m i hóa ra m t chàng nhi lang phong tú m l , t h&u th tùng ông o, ti ng
àn ca vang n hành t i. Au C trông th y mà lòng c,ng ng theo; Long Quân bèn
r c nàng v núi Long Trang.
Lai v không th y Au C bèn sai qu n th n tìm kh$p
thiên h . Long Quân có th n thu%t, bi n hi n tr#m cách, nào là yêu tinh qu. m , nào là
long xà h t ng, k' i tìm úy c , không dám l c o t%n cùng.
Lai tr v b$c truy n
ngôi cho
Du Võng. Du Võng truy n l i cho Xi V u cùng v i Hòang
ánh nhau
B n Tuy n và Trác L c không h n nên t tr%n. H Th n Nông bèn m t.


5. Au C
v i L c Long Quân giáp m t n#m, sinh ra m t b c tr(ng, cho là i m không
hay nên em b) ra ngòai ng n i; h n b y ngày, trong b c n ra m t tr#m tr(ng, m0i
tr(ng là m t con trai, bà em v nuôi n ng, không cho #n, cho bú mà t nhiên tr ng
i, trí d,ng song tòan, ai c,ng úy ph c, b o nhau ó là nh&ng anh em phi th ng.
Long Quân lâu d i Th*y Ph*; m/ con m t mình, nh v B$c qu c li n i lên biên
c nh; Hoàng
nghe tin l y làm s m i phân binh tr n ng quan tái; m/ con không v
B$c
c, êm ngày g i Long Quân:
-B

ph

ng nào làm cho m/ con ta th

Long Quân h t nhiên l i

n, g-p m/ con

ng nh !
T

ng Dã, Âu C nói:

- Thi p v n ng i B$c, cùng m t n i v i quân, sinh
c m t tr#m trai mà không có
gì cúc d !ng, xin cùng theo nhau ch nên xa b), khi n cho ta là ng i không ch ng
không v , m t mình vò võ.
Long Quân b o:
- Ta là loài r ng, sinh tr ng th*y t c; nàng là gi ng tiên, ng i trên t, v n ch1ng
nh nhau, tuy r+ng khí âm d ng h p l i mà có con, nh ng ph ng viên b t ng, th*y
h)a t ng kh$c, khó mà cùng nhau tr ng c u. Bây gi ph i ly bi t, ta em n#m
m i trai v Th*y Ph* phân tr các x(, n#m m i trai theo nàng trên t, chia n c
mà cai tr , dù lên núi xu ng n c nh ng có vi c thì cùng nghe, không
c b) nhau.
6. Tr#m trai u nghe m nh, r i m i t giã ra i. Au C cùng v i n#m m i ng i con
trai t i Phong Châu (bây gi là huy n B ch H c), t suy tôn ng i hùng tr ng lên
làm vua, hi u là Hùng V ng, qu c hi u là V#n Lang; v b cõi c*a n c thì ông giáp
Nam H i, Tây n Ba Th c, B$c n
ng ình H , Nam n n c H Tôn Tinh (bây

gi là n c Chiêm Thành), chia trong n c làm m i l#m b là: Giao Ch", Chu Diên,
Ninh S n, Phúc L c, Vi t Th ng, Ninh H i, D ng Tuy n, Qu D ng, V, Ninh, Hòai
Hoan, C u Chân, Nh%t Nam, Qu Lâm, T ng Qu%n, sai các em phân tr , -t em th(
làm t ng võ, t ng v#n; t ng v#n g i là L c H u, t ng võ g i là L c T ng; con trai
vua g i là Quan Lang, con gái g i là M N ng, quan H&u ty g i là B Chính, th n b c
nô l g i là nô t , x ng th n là khôi, i i cha truy n con n i g i là ph
o, thay i
truy n cho nhau u hi u là Hùng V ng không i.
7. Dân r ng núi xu ng sông ngòi ánh cá, th
vua. Vua b o r+ng:

ng b giao long làm h i nên b ch v i

- 3 núi là lòai r ng cùng v i th*y t c có khác, b n chúng a
m i xâm h i.

ng mà ghét d cho nên


Bèn khi n l y m c châm hình tr ng th*y quái thân th , t
ó tránh
long c$n h i; cái t c v#n thân c*a Bách Vi t th c kh i th*y t
y.

c n n giao

8. Ban u qu c dân #n m-c ch a *, ph i l y v) cây làm áo m-c, d t c) ng làm chi u
n+m; l y c t g o làm r u, l y cây quang lang, cây soa ng làm bánh; l y c m thú, cá
tôm làm n c m$m, l y r g ng làm mu i; l y dao cày, l y n c c y; t tr ng nhi u
g o n p, l y ng tre th i c m, gác cây làm nhà

tránh n n h lang; c$t ng$n u tóc
ti n vào r ng núi, con ' ra lót lá chu i cho n+m; nhà có ng i ch t thì giã c i g o
cho hàng xóm nghe mà ch y n c(u giúp; trai gái c i nhau tr c h t l y mu i làm
l h)i, r i sau m i gi t trâu
làm l thành hôn, em c m n p vào trong phòng cùng #n
v i nhau cho h t, r i sau m i t ng thông; lúc b y gi ch a có tr u cau nên ph i th .
9. Bách Nam là th*y t c*a Bách Vi t v%y.

Chú thích
2. Xích Qu.: xin ch hi u qu. là qu. ), mà ph i hi u là l n lao và th ng i v i ch&
ch*
ch" ng i có quy n l n lao mi n Nam (xem Vi t Lý T Nguyên tr.355). Còn
Xích là ph n tinh hoa nh t, c phách nh t (xem t
i n Thi u Ch u ch& Xích). V%y Xích
Qu. có ngh a là làm ch* ch t cái tinh hoa c*a mi n Nam, có th nói là mi n xích o,
mi n nông nghi p lúa M .
3. Tuy t c nh t phì nhiêu, khí h%u không nóng không l nh, nh ng c,ng nên hi u c
v môi sinh tinh th n là không thái quá hay b t c%p v.v…
4. Có ng i s mang ti ng cho Au C dâm lo n hai ch ng… nên
nh ng không nên làm th .

i ch& v ra con gái,

5&6. ây là lúc m u t c chuy n sang ph t c nh ng m t cách r t -c bi t nên nh
h ng m u t c còn l i r t nhi u, tô i m cho v#n hóa Kinh Hùng nét -c tr ng r t áng
quý (xem tòan vài VII Còn M/). Có b n nói Long Quân lâu d i Th*y Ph* quên mình
có con, các con c,ng không bi t mình có cha. Nói v%y là t) ra m u t c còn m nh, lúc
con m i bi t có m/.
7. Xâm mình là b c cu i cùng trên con
ng th v%t t . B c tr c lá #n v%t t theo

nghi th(c tham d linh thiêng (communion sacramentelle) sau n v4 hình v%t t lên
mình,
r i cu i cùng chuy n ra v%t bi u trong t minh tri t. V4 mình t(c ã ra vòng
ngòai nhi u, nên r ng ghét, nh ng nh v4 mình r ng (ch" ti m th(c) nên còn hòa gi i
c. Không x y ra v gi t r ng nh Tây Au.
8. Gác cây làm nhà sàn: giá m c vi c. So v i câu “giá m c k t th o vi c ”, l i so v i
hình v4 nhà sàn trên tr ng ng thì nh%n ra ó là nhà sàn, và ã * d& ki n
bi u th


tr i, ng i, t r i. L y cây quang lang, cây xoa ng làm bánh.
hình, cây quang lang ch" ng i sáng su t ki u n& th n m c.
- Giã c i làm hi u: ó là t c s4 d n

2. TRUY N NG

n vi c úc tr ng

ây c,ng hàm ý siêu

ng.

TINH

10. Trong bi n ông H i có loài Ng tinh, mình dài h n n#m m i tr ng, có nhi u
chân gi ng nh chân r t, bi n hóa vô cùng, linh d khó dò
c; m0i khi i âu thì n i
c n m a gió, hay #n th t ng i, ai c,ng u s hãi.
11. Th i th ng c có lo i cá m-t gi ng nh m-t ng i, th ng i ch i trên b
ông

H i, hóa thành hình ng i, ngôn ng& thông ho t d n d n sinh l n ra ng i trai gái, l y
cá tôm, h n c làm v%t #n; l i có gi ng ng i m i sinh h i o l y s b$t ng i làm
sinh nhai, c,ng thành ra ng i, cùng v i àn ông i chác các ph2m v%t nh mu i g o,
áo qu n, dao búa, th ng qua l i bi n ông H i.
12. Trong có núi Ng tinh, mi ng r#ng nhô ra ngoài b bi n, d i núi có m t chi c
hang l n, ó là n i c trú c*a Ng tinh; thuy n nhân dân qua l i ph n nhi u b h i;
phong ba hi m y u, h không có àng nào mà tránh; mu n m m t l i i ngã khác thì
h l i g-p cát á không th nào ào
c.
M t êm kia, có tiên xu ng moi á làm kênh cho s thông hành c*a loài ng i
c
ti n l i; kênh s$p
c ào xong thì Ng tinh hóa ra m t con gà tr$ng gáy trên núi;
qu n tiên nghe th y ng) là tr i g n sáng nên u t nhiên bay i h t, nay g i là
ng
Ph%t.
13. L c Long Quân th ng dân b h i m i làm m t con thuy n l n, ra l nh cho Thu. D
Xoa c m th n bi n không
c làm gió sóng, chèo thuy n n núi Ng tinh, gi em
m t ng i n cho Ng tinh #n; Ng tinh há mi ng toan nu t, Long Quân li n l y m t
kh i s$t n ng ) li ng vào mi ng cá; Ng tinh vùng v y nh y n ánh thuy n; Long
Quân chém
c khúc uôi, l t da treo lên trên núi, nay g i là B ch Long V ; khúc u
trôi ra ngoài bi n, hóa ra chó mà ch y m t; Long Quân l y á l p bi n thì chém
c,
nó bèn hóa ra u chó, nay g i là C2u
u; khúc mình trôi vào Man C u, nay g i là C u
Man C2u là b i ó v%y.

Chú thích

11. Trong truy n nói cá #n th t ng i có th do c p b xa x a mà có hình nh này.
Nh ng xem huy n tho i Tàu thì có lúc h nh%n cá làm v%t t , n i nhà T n còn nh%n


nh v%y và do y có nh&ng truy n t ng
dùng hoa v#n cá là liên h v i tin t ng
s m h n ph ng b$c.

i cho Hà Bá. Nên l u ý ng i Tàu x a n#ng
ây. V ph ng di n này L c Long Quân ti n

12. Gà tr$ng s4 th y xu t hi n trong truy n Kim Quy, c,ng
c,ng nh s$c tr$ng u n+m v phía tây.

u không t t: gà (cung D%u)

13. Kh i s$t nung ) ném vào mi ng cá có th ch" v#n hóa Viêm ph ng hành h)a
ch ng l i v#n minh du m c b$c ph ng (cá là hành thu. ph ng b$c).

3. TRUY N H

TINH

14. Thành Th#ng Long ngày x a g i là t Long Biên, i th ng c ch a có ng i .
n i vua Lý Thái T chèo thuy n sông Nh Hà, có hai con r ng d n thuy n i,
nhân ó m i -t tên là Th#ng Long và óng ô
y, t(c là kinh thành ngày nay v%y.
15. Bu i u, ch0 t này v phía Tây có m t ng n núi á, d i núi có m t cái hang, có
m t con h chín uôi s ng h n m t nghìn n#m thành ra yêu quái, bi n hóa v n tr ng, có
lúc hóa ng i, lúc hóa kh", i kh$p c nhân gian. Lúc b y gi

d i chân núi T n Viên
có gi ng ng i m i gác cây k t c) mà , trên núi có m t v th n
c m i ng i ph ng
th . V th n y d y cho m i ng i c y ru ng, d t v i, may áo tr$ng mà m-c, nhân ó
g i là b ch y man.
16. H chín uôi hóa ra ng i áo tr$ng nh%p vào trong b n m i, cùng l, m i ca hát, d
d0
c ng i con trai, con gái nào thì em v nh t hang á; ng i m i l y làm kh
s v vi c y.
17. Long Quân m i sai b h Thu. Ph* dâng n c lên ánh phá núi Ti u Th ch S n,
ào thành m t cái m l n, chính gi&a thành có m t chi c v c sâu, g i là Thi H Tr ch
(nay là H Tây) r i l%p chùa quán
tr n y m n&a (nay là Thiên Niên Quán), b phía
Tây bên m thì ng n i b+ng ph1ng, ru ng ao c y c y, g i là L0 H
ng. Ch0 nào
cao ráo thì u có dân c , t c g i là H Thôn. Còn cái hang nay g i là L0 H
àm v%y.

Chú thích
14. Th#ng Long thành -t gi&a hai sông rõ ràng bao hàm ý sông T ng n c ch y hai
dòng. Còn s gi&
c nét song trùng là nh có Th#ng Long t(c Vi t lên siêu hình. Xin
nh L c Long Quân v i Âu C g-p nhau T ng Dã (H.5 thì c,ng hàm ý sông T ng.


15. Phía tây ch" m u trí liên h v i cáo già, c,ng g-p
c trong l Na có o n ánh h
r ng: “ dã h ”, nh ng n c c i là ch& h b c2u l i c,ng có n i vi t b c
ch"
Hung Nô phía tây b$c (Danses, 327). H tinh liên h v i Ng tinh (l4 ra ph i nói B$c

m i là hành thu. (n i c*a cá), th mà sách l i nói ông thì ch$c là do thói th ng ch"
m n ông b$c) c hai loài H tinh và Ng tinh không b di t h1n nên còn qu y phá v#n
hóa ph ng nam n t%n nay.
16. Truy n này có th hàm ý du m c phá nông nghi p. Óc du m c qu. quy t
c ch"
b+ng h 9 uôi, b$t ng i nh t hang nh C ng s n nh t ng i ta vào hang ý h MácLê, nói là hang vì tr thuy t Mác-Lê ra thì không cho dân nghe hay xem chi bên ngoài.
Các sách v khác u t h t nh T n Thu. Hoàng x a.
17. Long Quân truy n thu. b phá H . Có sách thêm Long Quân truy n cho “thu. ph*
tam quan” làm vi c ó, thì tam ch" o ba c*a nông nghi p.
Có truy n thuy t nói là Kim Ng u T (chùa trâu vàng). Trâu là nông nghi p. Vàng là
trung cung màu c*a Vi t t c.

4. TRUY N M C TINH

18. Thu c a gi i Phong Châu, v
i th ng c có m t cây i th tên là Chiên àn,
thân cao nghìn t ng, cành lá xum xê không bi t m y nghìn d-m, có chim th c làm
trên cây nên ch0 t y -t tên là B ch H c. Cây Chiên àn tr i qua không bi t m y
nghìn n#m n khi khô h* thì hóa làm yêu tinh, bi n hi n d,ng mãnh, th ng sát nhân
dân.
19. Kinh D ng V ng dùng th n thu%t th$ng
c yêu tinh, nh ng yêu tinh qu. quy t,
nay ch0 này, mai ch0 khác, bi n hóa b t trác, th ng #n ng i s ng, dân ph i l%p
n th mà c u o. M0i n#m n ngày ba m i tháng ch p, dùng m t ng i s ng làm
l t thì con tinh y m i ch u thôi, mà nhân dân c,ng
c yên n, t ng truy n v i
nhau là Th n X ng Cu ng. a gi i phía tây nam g n n c Mi H u, ng i trong n c
khi n Bà L Man (nay là ph* Di m Châu) c p l y m t ng i Lão t n p làm l t , n#m
nào c,ng l th ng nh v%y. K p n khi T n Thu. Hoàng sai Nhâm Ngao sang làm
quan L nh Long Xuyên, Nhâm Ngao i cái l ó, c m không

c em ng i s ng mà
t . Th n gi%n, th n gi t i, t
ó v sau s t th n l i càng kính c2n.
20.
n i inh Tiên Hoàng, có m t pháp s tên là D, V#n M u ng i Tàu, tu hành
chín ch$n, tu i h n b n m i, ã chu du các n c, thông hi u nhi u ngôn ng&, t%p
c phép nãnh vàng r#ng ng, khi sang n n c ta thì ã tám m i tu i; Tiên
Hoàng l y l th ng mà ãi +ng. D, V#n M u d%y l y k thu%t ph"nh th n X ng
Cu ng r i gi t i.


21 T
ó mi n
b o toàn v%y.

c cái h a dâng ng

i hàng n#m, mà sinh ho t c*a nhân dân

c

Chú thích
Ba v tích c*a L c Long Quân cho vào m t nhóm vì nó nói lên b c x m t cách có hàm
ng c c u, i theo l i khai quang s a so n (via negativa)
cho Hùng V ng xây n n
nhân ch* sau này.
Truy n M c tinh có hai giai o n cu i cùng mang tính ch t ma thu%t ã thêm vào sau
nhi u b n b). V%y
ây c,ng xin b) luôn. Xét ra nó ngh ch v i tinh th n x b) bái v%t
ma thu%t c*a ba v tích.

18. M c tinh hi u là “ma m c” g0 khô, t(c nh&ng gì h hóa, nh t là các th( d oan ch"
b+ng x ng cu ng. L c Long Quân c,ng u i i, r i sau có ng i dùng ma thu%t thì
c,ng chì là t m b , nên nó còn l u hành trong dân chúng, tuy nhiên c ba th( tinh
không còn nhô u lên v#n àn
c n&a nh bên Âu Tây. H tinh và Ng tinh ch" còn
tác h i d i hình th(c du m c võ bi n.

5. TRUY N TR U CAU

22.
i th ng c có m t chàng tên là Quang Lang tr ng m o cao l n. Qu c v ng
cho h là Cao, nhân l y ch& Cao làm h , sinh
c hai trai, ng i u tên là Tân,
ng i th( tên là Lang. Cha m/ ch t, hai anh em sang tr nhà th y o s h L u, c,ng
g i là L u Huy n.
23. Nhà h L u có m t ng i con gái, tu i ch ng m i b y hay m i tám mu n tìm ôi
b n, nh ng không bi t ng i nào là anh em, bèn b ng m t bát cháo và m t ôi ,a
m i hai ng i #n
xem ai là anh ai là em. Th y ng i em nh ng cho ng i anh #n
tr c, nàng bèn ghi nh l y, em tình th c trình bày v i cha m/. Cha m/ g cho ng i
anh k t làm v ch ng, tình ái càng ngày càng thân m%t.
24. Sau y, ng i em th y anh ãi x v i mình không b+ng lúc x a, em lòng h n
gi%n m i b) anh mà i. i n m t n i thôn dã b0ng g-p m t cái su i l n: không có
thuy n
sang ngang, ng i em ng i m t mình khóc ròng r i ch t hóa thành m t cái
cây.
25.
n khi ng i anh m t em m i b) v i tìm ch" th y em ã ch t gieo mình bên g c
cây, mà t t%n hóa thành m t t ng á qu n quanh g c cây.

26. Sau y, ng i v l y làm l sao ch ng mình i ã lâu mà không th y v li n b) i
tìm, th y ch ng ã ch t, nàng c,ng gieo mình ôm l y t ng á mà ch t luôn, hóa ra m t
s i dây leo v n vít trên á, ng n lá mùi th m và say.
27. Cha m/ L u th i tìm con, n ó c,ng than khóc, r i l%p n th
ch0 y mà th ,
ng i
ng th i i qua y, ai c,ng t nhang vái l y, khen là anh em hòa thu n, v
ch ng ti t ngh a.
28. Trong kh)ang tháng b y, tháng tám, khí nóng còn n ng, Hùng V ng i tu n hành
th ng ngh" chân
y
tránh n$ng. Trông th y tr c n im mát, dây lá ph* trùm,
V ng lên t ng á (ng ng$m nghía, h)i ra m i bi t công vi c nh th , V ng l%p t(c
b o c%n th n hái m t trái cây và hái m t lá dây leo, V ng thân nhai i r i nh trên á,
th y có s$c ) t i bi t là v ng n m i l y em v , b o l y á l a nung làm vôi, cùng
v i trái cây, lá dây h p làm m t mà #n, th y v ng t béo, th m cay, môi mép sinh ),
m i truy n ban ra thiên h , phàm nh&ng l giá thú, h i ng l n nh), u ph i l y v%t
này làm tr c. Ngày nay cây cau, cây tr u không, á vôi là do ó. T b y gi n c
Nam có t c #n tr u cau là b$t u t
y.

Chú thích
22&28. Truy n Tr u Cau nói lên tình huynh
c,ng nh ngh a v ch ng r t /p d
hi u, l i còn hàm ng thêm ý ngh a siêu hình là Thái Hòa tr i t
c bi u th b+ng s$c
), nh
ã bàn trong bài V#n Lang Qu c. Có b n thêm tên cô gái là Liên, còn th y tên
là L u Huy n, ho-c L u

o Huy n thì càng nói lên rõ ý ngh a: Liên là lá tr u qu n
quanh cây và á, t(c làm cho Kim ( á) M c (cây cau) liên h v i nhau
v n lên o
huy n di u vô thanh vô xú. Có th vì ch& huy n mà có ch& không trong tr u không
(xem S( i p, bài V).

6. TRUY N

M NH T D

29. Hùng V ng truy n ngôi n vua cháu ba i, có sinh
c m t ng i con gái tên
là Tiên Dung M N ng, tu i v a m i tám, dung m o tú l , nguy n không l y ch ng,
ch" thích ngao du thiên h . V ng chi u mà nghe theo. M0i n#m kh)ang tháng hai,
tháng ba, nàng s a so n thuy n ghe, lênh ênh ngòai bi n, vui ch i quên c ngày v .
30. Lúc b y gi
làng Ch Xá có ng i tên là Ch Vy Vân sinh
c m t ng i con
trai tên là Ch
ng T , hai cha con tính v n hi n lành, nhà ngheo l i g-p nhà cháy,
c*a c i khánh ki t t%n ch" cò m t cái kh v i, cha con ra vào thay i nhau mà m-c. B
b nh già, cha b o con r+ng:


- Ta ch t thì chôn l th c,ng

c,

cái kh l i cho con m-c k'o x u h .

31. Cha ch t, ng i con không n! làm th , c(
c kh mà chôn. Ch
ng T b y
gi thân hình tr n tru ng, ói rét khôn xi t, m i c m c n câu i n b sông câu cá,
trông th y thuy n bu m i qua, (ng d i n c mà xin #n. Nào ng thuy n c*a Tiên
Dung b0ng n ó; nghe th y ti ng chuông tr ng àn sáo, th y nh&ng nghi tr ng c
xí,
ng T s hãi, không bi t tr n vào âu, trông th y trong bãi phù sa có chòm lau
s%y, l th n#m ba g c, bèn 2n thân vào ó, ào cát thanh huy t
gi u mình, l i l y
cát vùi lên trên.
32. Giây lát, thuy n c*a Tiên Dung ghé vào ó; nàng d o ch i trên bãi cát, truy n l y
mùng màn vây kín c ch0 lau s%y
t$m.
33. Tiên Dung vào trong màn, c i áo múc n c d i t$m; cát ch y, thân hình
ra, h i lâu Tiên Dung bi t là con trai. Tiên Dung nói:
- Ta ã không thích l y ch ng, nay l i g-p ng
huy t cát, có l4 tr i khi n th ch#ng? Thôi ng

ng T l

i này cùng l thân v i nhau trong m t
i hãy d%y mà t$m r a i.

R i ban cho áo qu n, cùng nhau xu ng thuy n #n u ng hoan l c; ng
u cho là m t s g-p g! t t lành x a nay ch a t ng có.
34.
ng T nói rõ s tích cho Tiên Dung nghe; Tiên Dung th
ch ng.
ng T c t . Tiên Dung nói:

i trong thuy n

ng xót, b o làm v

- Vi c này t tr i tác h p, vi c gì mà t ch i?
35. Nh&ng ng
b o r+ng:

i tháp tùng v i em vi c y tâu lên v i Hùng V

ng; Hùng V

ng gi%n

- Tiên Dung không bi t tr ng danh ti t, không bi t ti c ti n c*a ta, i ch i gi&a
ng l i
h giá, l y ng i nghèo, còn m-t m,i nào mà th y ta n&a, t nay m-c k nó, không cho
tr v n c n&a.
36. Tiên Dung nghe tin, s không dám tr v m i cùng v i
ng T m ch búa, l%p
ph xá, cùng nhân gian m%u d ch, d n d n n i y thành m t ngôi ch l n (nay là ch
Hà Lõa); th ng nhân ng ai qu c qua l i buôn bán, kính s Tiên Dung
ng T làm
ch*.
37. Có m t nhà

i th

ng

n nói v i Tiên Dung r+ng:


- Quý nhân xu t ra m t thoi vàng, n#m nay cùng v i ng
mua v%t quý, sang n#m s4 l i
c m t thoi.
Tiên Dung b o

i nhà buôn ra ngòai bi n mà

ng T r+ng:

- V ch ng ta do tr i nh khi n, #n m-c là c*a tr i cho, bây gi nên l y m t thoi vàng
cùng v i ng i nhà buôn i ra bi n mà mua hàng em v làm k sinh nhai.
38.
ng T bèn cùng i v i ng i nhà buôn; ngòai bi n có m t hòn núi tên là Qu nh
Viên S n; trên núi có m t chi c am nh), ng i i buôn ghé thuy n
y mà múc n c;
ng T lên ch i trên am, có m t ti u t#ng tên là Ph%t Quang truy n phép cho
ng
T .
ng T m i l u l i am nghe thuy t pháp, giao vàng cho ng i i buôn mua hàng,
d-n lúc nào tr v thì ghé l i am
cho
ng T v . Nhà s m i t-ng cho
ng T
m t cái g%y và m t cái nón, b o r+ng:
- Linh thông t i ây ó.
ng T tr v , em chuy n o Ph%t nói h t v i Tiên Dung, t

ó giác ng , b) ch
búa, ngh buôn, em nhau i tìm th y h c o. M t hôm tr i ã t i mà ch a n nhà
tr , h m i l i gi&a
ng, c$m g%y úp nón lên trên
che. êm n canh ba, th y
hi n ra thành quách, l u son n báu, ài các l#ng mi u, kho tàng mi u xà, vàng b c
châu ng c, chi u gi ng, mùng màn, tiên ng ng c n&, t ng s th v la li t y
tr c m-t.
39. Sáng ngày ai trông th y c,ng l y làm kinh d , tranh nhau em nh&ng v%t hoa h ng,
ng c th c n dâng hi n và x ng th n. V#n võ bá quan phân quân túc v , bi t l%p thành
m t n c.
Hùng V ng hay tin cho là con gái mình làm lo n m i phát binh i ánh; quan quân
r i, qu n th n xin phân quân án ng&.

n

40. Tiên Dung r+ng:
- Chuy n này không ph i t ta làm ra, c,ng là tr i giun g i; sinh t t i thiên, ta âu dám
ch ng cha, ph i thu%n ch u i u chính, ch l nh chém gi t.
Lúc b y gi nh&ng ng
l i v i Tiên Dung.

i m i t%p h p, s hãi mà ch y tán lo n, ch" còn b n ng

i c,

41. Quan quân kéo n óng doanh bãi T Nhiên, ch" còn cách m t con sông l n;
ngày s$p t i nên ch a k p ti n binh. Ch ng n n a êm, h t nhiên gió l n th i làm n i
sóng
cây; quan quân i lo n; b

ng, thành quách c*a nàng Tiên Dung nh t th i
nh i bay lên tr i; t ch0 y s%p xu ng thành m t cái m l n. Sáng ngày, dân gian


không trông th y thành n&a, cho là linh d bèn l%p mi u
ng, th i th ng n t , g i
m y là Nh t D Tr ch, châu y là Man Trù Châu (ho-c g i là T Nhiên Châu), ch
y là Hà Lõa Th .
42. Sau n th i Nam
, binh nhà L ng sang xâm chi m n c ta, vua sai Tri u
Quang Ph c làm t ng em binh ng#n gi&. Quang Ph c i u ng dân chúng tàng 2n
trong m, cái m y sâu r ng bùn l y, khó b ti n lui; Quang Ph c c!i chi c thuy n
c m c qua l i cho ti n, th ng nhân êm t i, dùng thuy n mà t xu t ánh phá
c p l y l ng th c, làm k tr c u cho gi-c ki t qu . Ba b n n#m tr ng gi-c không
ánh
c. Bá Tiên than r+ng:
-

i x a g i là

m nh t d th#ng thiên, ngày nay l i là cái

43. G-p lúc H u C nh tác lo n bên Trung Hoa, vua L
cho t t ng D ng S+n th ng l nh qu n chúng.

ây, ng

o ki p.

ng tri u Bá Tiên v , *y quy n

Quang Ph c trai gi i thi t àn trong m, t h ng c u
c!i r ng giáng xu ng gi&a m, b o Quang Ph c r+ng:
- Ta lên tr i nh ng linh d còn
lo n t-c.

m nh t d

i có lòng thành c u

o. Thóat th y th n nhân

o, ta

n

giúp bình

R i c i vu t r ng
a cho Quang Ph c b o gi$t vào u âu mâu, h ánh âu là
c
ó. Nói o n l i bay lên tr i. Quang Ph c y nh l i d-n em binh t kích, binh L ng
i b i, chém
c t ng D ng S+n tr%n ti n, binh L ng lui ch y.
Quang Ph c nghe tin Nam
Ninh núi Trâu S n.

m t, bèn t l%p lên làm Tri u V

ng, óng ô

qu%n V,

Chú thích
29. Ch
ng T còn bên d i b%c “kh rách áo ôm”, t(c kh c,ng không có
mà
rách, v%y mà l y
c công chúa Hùng V ng thì s bi u l tinh th n dân ch* cao
tuy t không có óc k th 1ng phái giàu sang. ó là i m m t.
35. i m hai là quy n nh o t và sáng ki n c*a Tiên Dung r t cao, không nh&ng bên
trên Ch
ng T , mà còn ngòai c quy n cha. ó là nói lên giai an m u t c còn
m nh. i m ba d u v%y tr i ph%t u *ng h , khi s ng cho làm #n phát t, khi ch t còn
c linh (ng
giúp n c.


T s 37 n 39 có nhi u pha t p l n x n v a trái v i l ch s vì lúc y ã có o Ph%t
âu, l i trái v i môi sinh câu truy n quy n nh o t n i Tiên Dung ch( không n i
ng
T . Tuy nhiên o n y nói lên s liên l c m%t thi t sau này gi&a o Tiên và o Ph%t.

7. TRUY N PHÙ

44.
i Hùng V
l tri u c ng, gi

NG THIÊN V

NG

ng th( ba, thiên h thái bình, dân v%t
i tu n thú
xâm chi m n c ta.

45. Hùng V ng nghe
ph ng s dâng l i r+ng:

y *. An V

ng l y s thi u

c m i tri u qu n th n h)i v k ho ch ánh hay gi&. Có nhà

- Không gì b+ng c u Long Quân

nh âm phù.

Hùng V ng nghe theo m i $p àn trai gi i, -t vàng b c l a là trên bàn, t h ng
c u t ba ngày thì tr i c m s m m a, tho$t th y m t ông già cao h n sáu th c m-t
vuông, b ng l n, râu mày b c ph , ng i ngã ba mà nói c i ca múa; ng i ta trông
th y, ng là ng i phi th ng m i tâu v i vua. Vua thân hành ra bái y t, r c vào trong
àn; ông già không #n u ng, không nói n#ng gì c .
Hùng V

ng

n tr

c h)i r+ng:

- Nay binh nhà An s$p sang ánh, h n thua ra sao, n u có ki n th(c gì xin bày cao cho.
46. Ong già giây lát mò th' ra bói, th a v i vua r+ng:
- Sau ba n#m gi-c m i qua ánh.
Vua l i h)i k ho ch

ánh gi-c, ông già áp r+ng:

- N u có gi-c n thì ph i nghiêm ch"nh khí gi i, tinh luy n s t t
cho n c có uy th ,
r i tìm kh$p thiên h có ai d/p
c gi-c thì phong cho t c p, h
c ng i y thì
d/p
c gi-c ngay.
Nói o n, bay lên không mà i, m i bi t ó là Long Quân.
47. V a úng ba n#m, biên binh cáo c p có quân An sang, Hùng V
c*a lão nhân, sai s( i kh$p thiên h
tìm ng i d/p gi-c.

ng y theo l i nói


48. S( gi
n làng Phù
ng, qu%n V, Ninh, trong làng có m t ông nhà giàu ã h n
sáu m i tu i m i sinh
c m t ng i con trai ba tu i không bi t nói, ch" n+m ng a

không ng i d%y
c. Bà m/ nghe S( gi
n, nói b!n v i con r+ng:
- Sinh
c th+ng này thì ch" bi t #n u ng ch không bi t ánh gi-c
tri u ình mà n n bú m m.

l nh th

ng c*a

(a tr' nghe m/, thình lình nói lên r+ng:
- M/ hãy g i S( gi vào ây, con h)i th xem là vi c gì.
Bà m/ c kinh, m ng r! báo v i xóm làng:
- Con tôi ã bi t nói.
Xóm gi ng c,ng l y làm l m i r

c S( gi v nhà.

49. S( gi h)i r+ng:
- M y là (a tr' m i bi t nói mà b o kêu ta

n làm gì?

(a tr' m i ng i d%y b o S( gi r+ng:
- L%p t(c v tâu v i vua úc cho ta m t con ng a s$t cao m i tám th c, m t g m
s$t dài b y th c, m t cái nón s$t, tr' này c!i ng a, i nón i ánh gi-c cho, gi-c s4
ph i tan tành, nhà vua vi c gì mà lo.
50. S( gi ch y v trình cáo v i vua. Vua m ng b o r+ng:
- Th thì ta không lo gì v%y.

Qu n th n
- M t ng

u tâu:
i ánh gi-c làm sao phá n i?

Vua nói:
- ó là Long Quân giúp ta, l i lão nhân ã nói tr
ng i không nên ng .

c không ph i là l i nói không, các


R i sai ng
s$t; S( gi

i tìm s$t cho
c n#m m i cân luy n thành ng a s$t, g m s$t và nón
em t t c
n; bà m/ th y th c kinh, s h a n cho mình, lo s h)i con.

(a tr' c c

i nói r+ng:

- M/ em c m th%t nhi u cho con #n, con i ánh gi-c, m/

ng lo s .

51. R i (a tr' l n r t mau, áo c m hàng ngày bà m/ cung c p không *, hàng xóm

n u thêm c m, làm th t trâu, r u, bánh, trái, th mà (a tr' v n không no b ng; v i l a
g m vóc m-c ch1ng kín hình, u ph i l y thêm hoa cây hoa lau mà che n&a.
52.
n khi quân nhà An kéo n Trâu S n, (a tr' m i du0i chân (ng d%y, mình cao
h n m i tr ng, ngh nh m,i mà nh2y, nh2y m,i h n m i ti ng r i tu t g m nói l n
lên r+ng:
- Ta là Thiên T

ng ây!

Bèn i nón nh y lên ng a, ng a phi nh bay, múa g m xông n tr c, quan quân
theo sau n sát l,y gi-c, dàn tr%n d i núi Trâu S n. Quân An c v!, tr giáo ch y lùi,
An V ng ch t Trâu S n, còn d
ng thì la li t s p l y và hô r+ng:
- Thiên t

ng, chúng tôi h t th y xin

u hàng.

53. (a tr' i n núi Vi t Sóc m i c i áo m-c r i c !i ng a bay lên tr i, ch" l u d u
chân trên á d i núi mà thôi.
Hùng V ng nh
V ng, l%p n th
xuân thu.

n công lao, không bi t l y gì n báo m i tôn làm Phù
ng Thiên
v n nhà làng y, cho ru ng m t tr#m kh)anh
làm l h ng t

i nhà An hai m
sang ánh n&a.

i b y vua, tr i qua sáu tr#m b n m

i n#m, không dám em binh

54. Man Di b n ph ng nghe
c nh v%y c,ng u th n ph c, v ph v i V ng.
Sau vua Lý Thái T phong làm Xung Thiên Th n V ng, l%p mi u t i Phù
ng (nay
huy n Tiên Du) bên chùa Ki n Phúc, t c t ng núi V Linh, xuân thu u có t l v%y.
Có bài th r+ng:
V Linh n#m tháng ám mây nhàn.


Muôn tía nghìn h ng chói th gian.
Ng a s$t

tr i, danh

s .

Uy linh l ng l y kh$p giang san.

Chú thích
44. Có b n ch" nói Hùng V
bích nói n s 3 n#m l n:
-C u

o 3 ngày.

- Ng i

ngã ba

- 3 ng#m n&a gi-c

ng. B n khác nói Hùng V

ng th( 6, th là sai v i tòan

ng.
n.

- Ba n#m sau.
- Tr' 3 n#m m i nói.
Nh v%y * bi t là ý 2n trong s 3 ã quá rõ.
45. Có b n nói ông già cao h n 9 th
s i ôi.

c thì úng h n 6 th

c, vì t 3 t i 9 là b huy n

50. 50 cân s$t làm sao * úc ng a, ki m, m,, roi? V%y qu là ngh a huy n s 3, 5, 9
y *.
51&54. Ý sâu xa là tòan dân ngày th ng ch" bi t #n làm nh&ng khi gi-c n nhà thì
àn bà còn ph i ánh n&a là àn ông. Câu truy n nói lên tình òan k t qu c gia mà h i

ngh Diên H ng là thí d . Thánh Dóng nh v%y ã hi n hình 2y xâm l#ng r t nhi u l n.

8. TRUY N BÁNH DÀY BÁNH CH NG


55. Sau khi Hùng V ng ãphá gi-c An r i, trong n c thái bình m i lo vi c truy n ngôi
cho con, h i hai m i hai v công t l i mà b o r+ng:
- Ta mu n truy n ngôi cho (a nào làm v a lòng ta là n k cu i n#m bi t em trân
cam m v
n dân cúng Tiên v ng
tròn o hi u thì ta s4 truy n ngôi cho.
56. Các công t lo i tìm các v trân k , ho-c s#n b$n, chài l i, ho-c mua ch , v
c nhi u c*a ngon v%t l không bi t bao nhi u mà k . Duy có công t th( chín tên là
Lang Liêu, bà m/ hàn vi ã lâm b nh mà quá c r i, t h&u l i ít ng i nên khó b toan
tính, ngày êm thao th(c #n ng* không yên.
57. H t nhiên m ng th y th n nhân b o r+ng:
- Trong tr i t không có v%t gì quý b+ng g o, vì g o là c*a
nuôi dân, ng i ta #n
mãi không chán, không có v%t gì (ng tr c
c; n u l y g o n p ho-c gói làm hình
tròn
t ng tr i, ho-c gói làm hình vuông
t ng t, trong làm nhân cho th%t
ngon, b$t ch c hình tr ng tr i t bao hàm v n v%t, ng ý cái n tr i t phát d c v n
v%t, nh th thì lòng cha s4 vui, tôn v ch$c
c.
Lang Liêu kinh s t"nh d%y, m ng r+ng “Th n minh giúp ta, ta nên b$t ch
làm”.

c theo mà

58. Lang Liêu m i l a h t n p nào tr$ng tinh, hoàn toàn không s(t m' em vo cho
s ch, r i l y lá xanh gói thành hình vuông, b) nhân ngon vào gi&a, em n u i cho chín,
g i là bánh ch ng. L i l y n p n u xôi em qu t cho th c nhuy n, n-n làm hình tròn
t ng tr ng hình tr i, g i là bánh d y.
59. úng k , V ng h i các con l i tr ng bày ph2m v%t; các con em dâng không thi u
th( gì, duy ch" có Lang Liêu em bánh tròn, bánh vuông n dâng. Hùng V ng l y làm
l h)i Lang Liêu. Lang Liêu trình bày nh l i th n nhân ã b o. V ng thân hành n m
th thì th y v ngon v a mi ng #n không chán, ph2m v%t c*a các công t khác không
sao h n
c. V ng khen ng i giây lát, r i cho Lang Liêu
c gi i nh t.
60. N#m h t, V ng dùng bánh y dâng lên Tiên Mi u và cung ph ng cha m/, thiên h
b$t ch c truy n n bây gi , l y tên c*a Lang Liêu
g i là Ti t Li u.
61. Hùng V ng truy n ngôi cho Lang Liêu; hai m i m t anh em
tr n, l%p làm b
ng, c( th* núi sông
làm hi m c .

u gi& các phiên

62. V sau, h hàng tranh nhau làm tr ng, m0i ng i d ng m c sách
v%y g i là sách, là tr i, là trang, là ph ng kh i thu. t
y v%y.

che kính b i


Chú thích

55. Truy n Bánh Dày Bánh Ch ng nói lên n n tri t lý bao la nh tr i t nh ng l i g n
g,i và c th nh mi ng #n. Truy n này d hi u nên ã
c khai thác nhi u nh t.
Nh ng huy n s thì ch a
c n$m v&ng nên có ng i nói là Hùng V ng th( 8 thay
vì th( 3, còn Công T thì th( 6! M t h t ý ngh a. ó là vì ch a nhìn ra liên h 3-9 là c
m t c c u n n t ng và sinh ng t 3 t i 9. Ch& Lang Liêu nên c là Liêu, tuy c
Li u không sai vì có c 2 âm Liêu và Li u, nh ng nên c Liêu cho phân v i Ti t Li u
sau. V ch& Liêu (b nhân) úng v i ý h n: liêu có ngh a là quan, lang Liêu là quan
Lang; còn ch& Li u (b h)a) không h p ngh a. Ch$c là chép sai. Chú ý câu: “Thiên a
chi v%t d m vi quý” t) ra tinh th n nông nghi p tr i v t h n c nh&ng v%t khác. Nên
nh trong khoa b ng “C Nhân Chi T ng” (kinh Th , thiên Ích T$c, câu 4) thì ph n m
(b t g o) là m t trong 12 t ng áng kính tôn.

9. TRUY N D A H U

63. Ngày x a, i Hùng V ng có m t ng i tên là Mai An Tiêm, ng i ngo i qu c,
m i
c b y tu i, do thuy n buôn ch
n. V ng mua v làm y t , k p lúc l n lên
thì di n m o oan chính, nh bi t nhi u vi c.
64. V ng -t tên là Y n, tên ch& là An Tiêm và cho m t ng i thi p, sinh
cm t
trai, V ng yêu dùng
sai b o, d n d n Y n thành phú quý, ai c,ng úy ph c, và chen
nhau n dâng l v%t không th(c gì là không có; Y n sinh ra kiêu m n, th ng t b o
r+ng:
- C*a c i này là v%t ti n thân c*a ta, ta không t ng trông nh vào n chúa.
65. Hùng V

ng nghe

c, c gi%n nói r+ng:

- Làm th n t mà nó không bi t n chúa, sinh ra kiêu m n, nói r+ng c*a c i u là v%t
ti n thân c*a nó. Bây gi ta em b) nó ra ngòai bi n, ra cái ch0 không ng i y coi th
nó có còn cái v%t ti n thân c*a nó n&a hay không?
66. Bèn ày Mai Y n ra ngòai bãi cát c*a bi n Nga S n, t( phía không có d u chân
ng i i n, ch"
cho l ng th c * dùng trong b n n#m tháng mà thôi, #n h t là
ch t ói. Ch v khóc m lên, b o r+ng ta ch$c ch t
ây không lý gì s ng
c.
Tiêm nói:
- Tr i ã sinh thì tr i ph i d !ng, có lo gì?


67. 3 ch a bao lâu,
ng lúc tháng t , b0ng th y m t con b ch h c t ph ng tây
bay l i, %u lên m)m núi cao, kêu lên ba b n ti ng thì sáu b y h t d a r i trên m-t cát,
âm ch i n2y l c, lan trên cát, xanh t t r m rà, r i k t thành trái d a, nhi u không k
xi t.
68. An Tiêm m ng r! nói:
-

ây ây ph i quái v%t, ó là tr i cho

nuôi ta ó.

B d a ra #n thì mùi v th m tho ng t ngào, #n vào thì tinh th n kh)e kho$n, r i c( m0i

n#m tr"a thêm, #n không h t thì em i l y lúa g o nuôi v con. Nh ng không bi t d a
y tên là gì, m i nhân chim tha t ph ng tây em n nên -t tên là Tây qua.
69. Nh&ng khách chài l i, buôn bán, a mùi v c*a nó u em ph2m v%t c*a mình
i l y d a. Nhân dân xa g n, trên r ng d i b n tranh nhau mua h t, b$t ch c tr ng
t"a kh$p b n ph ng; dân gian suy tôn An Tiêm làm “Tây Qua ph m u”.
70. Lâu ngày, V ng nh
s ng hay không.
Ng

i y v tâu l i v i V

n An Tiêm, sai ng

ng. V

i

n ch0 An Tiêm

h)i th#m có còn

ng than th h i lâu m i nói r+ng:

- Nó b o là v%t ti n thân c*a nó, th c là không nói d i v%y.
V ng bèn tri u An Tiêm v , tr quan ch(c l i và cho t thi p, -t tên ch0 An Tiêm là
“An Tiêm Sa Châu”; thôn y g i là Mai An, n nay còn l y tây qua tôn ph ng t kh o
mà t t , là kh i t An Tiêm v%y.

Chú thích
Truy n này nói lên (c t l c cánh sinh g n

c nh các con c*a Au C nghi m u:
m/ không nuôi ch" v t ra ngòai ng v%y mà con nào c,ng l n m nh. ây là mu n c
th vào m t vi c cho rõ o t c ng t l c tuy ã nhi m m u Ph%t, nh ng c,ng còn
c%y vào công c, nên v n gi&
c v' t c ng t l c c*a nhân tho i.

10. TRUY N B CH TR