Địa lý 10 học sinh giỏi trại hè hùng vương 2016 lần thứ 12 các trường chuyên sơn LA

TRẠI HÈ HÙNG VƯƠNG LẦN THỨ XII
TRƯỜNG THPT CHUYÊN TỈNH SƠN LA
ĐỀ THI ĐỀ XUẤT

ĐỀ THI MÔN ĐỊA LÍ
LỚP 10
(Đề này có 2 trang, gồm 6 câu)

Câu 1 (3 điểm)
a. Nếu trục của Trái Đất thẳng góc (900) hoặc trùng với mặt phẳng xích đạo thành một
góc (00) thì khi đó Trái Đất vẫn chuyển động tự quanh trục và quay quanh mặt trời như hiện
nay, hiện tượng mùa sẽ ra sao?
b. Tại sao chuyển động tự quay của Trái Đất lại sinh ra sự luân phiên ngày và đêm?
Vào những ngày nào tại xích đạo, quan sát thấy mặt trời mọc chính đông và lặn chính tây?
Tại sao?
Câu 2 (4 điểm)
a. Tại sao nói sự thay đổi biên độ nhiệt độ trong năm phụ thuộc theo vĩ độ địa lí và lục
địa – đại dương? Hãy giải thích hiện tượng địa lí tự nhiên trong hai câu thơ sau:
Trường Sơn đông nắng, tây mưa
Ai chưa đến đó, như chưa rõ mình
(Trích bài thơ: Non nước ngàn dặm – Tố Hữu)
b. Phân tích mối liên quan giữa sự phân bố vành đai động đất, núi lửa, các vùng núi trẻ
trên Trái Đất với sự chuyển dịch của các mảng kiến tạo của thạch quyển và giải thích.
Câu 3 (2 điểm)
Chứng minh sự phân bố các vòng đai nhiệt trên Trái Đất tuân theo quy luật địa đới.
Tại sao các chí tuyến và các vòng cực không thể coi là giới hạn tự nhiên của các vòng đai
nhiệt trên Trái Đất?
Câu 4 (3 điểm)
a. Thế nào là cơ cấu dân số trẻ và cơ cấu dân số già? Nước ta hiện nay là nước có dân
số trẻ hay già? Vì sao?
b. Phân tích các các nhân tố ảnh hưởng đến sự phân bố dân cư. Tại sao ngày nay yếu

tố tự nhiên không còn là nhân tố quyết định đến sự phân bố dân cư?
Câu 5 (4 điểm)
a. Chứng minh giao thông vận tải là ngành sản xuất vật chất độc đáo? Tại sao trong
cơ cấu khối lượng hàng hóa vận chuyển đường ô tô chiếm tỉ trọng lớn nhất còn trong cơ cấu
khối lượng hàng hóa luân chuyển thì đường biển chiếm tỉ trọng cao hơn?
b. Theo khả năng bị hao kiệt trong quá trình sử dụng của con người, xếp nước vào loại
tài nguyên không bị hao kiệt hay có thể bị hao kiệt. Giải thích tại sao?


Câu 6 (4 điểm)
Cho bảng số liệu sau:
Giá trị xuất khẩu phân theo châu lục của nước ta năm 2000 và 2012
( Đơn vị: Triệu USD)
Năm

2008

2012

Tổng số

14299,3

110339,9

- Châu Á

8629,3

59230,0

- Châu Âu

3330,4

23323,2

- Châu Mỹ

944,1

22798,6

- Châu Phi

104,8

1562,8

- Châu Đại Dương

1290,7

3425,3

( Nguồn: Niên giám thống kê Việt Nam 2013, Nhà xuất bản Thống kê, 2014)
a. Vẽ biểu đồ thể hiện quy mô và cơ cấu giá trị xuất khẩu phân theo châu lục của
nước ta qua hai năm 2000 và 2012.
b. Nhận xét về quy mô và cơ cấu giá trị xuất khẩu phân theo châu lục của nước ta qua
hai năm 2000 và 2012.

.....................HẾT.....................
Người ra đề
Sa Thị Thu Hằng – SĐT: 0982764796


HƯỚNG DẪN CHẤM
MÔN:ĐỊA LÍ, LỚP:10
Lưu ý: Các cách giải khác hướng dẫn chấm, nếu đúng cho điểm tối đa theo thang điểm đã
định.
Câu

Nội dung

Điểm

a. Nếu trục của Trái Đất thẳng góc (900) hoặc trùng với mặt phẳng
0
1 ( 3 xích đạo thành một góc 0 thì khi đó trái đất vẫn chuyển động tự
điểm) quanh trục và quay quanh mặt trời như hiện nay, hiện tượng mùa
sẽ ra sao?

1,0

- Nếu trục của Trái Đất thẳng góc (90 0) với mặt phẳng xích đạo: thì
khi trái đất quay xung quanh mặt trời, ánh sáng mặt trời bao giờ cũng
chiếu thẳng vào xích đạo một góc vuông với mặt đất. lúc đó hiện
tượng mùa sẽ không có ở bất kì nào trên mặt đất. Nhiệt độ lúc nào
cũng cao nhất ở xích đạo và giảm dần về hai cực.

0,5

- Nếu trục của Trái Đất trùng với mặt phẳng xích đạo: Khi trái đất
chuyển động xung quanh mặt trời trên bề mặt trái đất sẽ có hiện
tượng mùa ở khắp mọi nơi nhưng sự thay đổi nhiệt độ giữa các mùa
sẽ rất khốc liệt. Trong một năm, ánh sáng mặt trời chiếu thẳng góc sẽ
lần lượt chiếu thẳng góc từ xích đạo lên cả hai cực. Lúc đó sẽ không
còn khái niệm đường chí tuyến, vùng nội chí tuyến.

0,5

b.Tại sao chuyển động tự quay của Trái Đất lại sinh ra sự luân
phiên ngày và đêm? Vào những ngày nào tại xích đạo, quan sát
thấy mặt trời mọc chính đông và lặn chính tây? Tại sao?

2,0

- Hình khối cầu của Trái Đất luôn được Mặt Trời chiếu sáng một nửa,
còn một nửa không được chiếu sáng vì thế sinh ra ngày và đêm.

0,5

- Chuyển động tự quay quanh trục của Trái Đất khiến cho mọi nơi ở
về mặt Trái Đất đều lần lượt xảy ra hiện tượng ngày và đêm trong 24
giờ sinh ra sự luân phiên ngày và đêm.

0,5

Vào những ngày nào tại xích đạo, quan sát thấy mặt trời mọc chính
đông và lặn chính tây? Tại sao?

- Hiện tượng mặt trời mọc và lặn là một loại chuyển động biểu kiến
diễn ra hàng ngày mà nguyên nhân là hệ quả chuyển động tự quay
quanh trục của Trái Đất.

0,25


- Tuy nhiên hiện tượng này chỉ sảy ra ở những địa điểm có hiện tượng
mặt trời lên thiên đỉnh (tia sáng mặt trời tạo góc nhập xạ 90 0 đúng
đỉnh đầu lúc 12h trưa) thì mới thấy mặt trời mọc chính Đông và lặn
chính Tây. Nghĩa là, chỉ trong khu vực nội chí tuyến mới có hiện
tượng này.

0,25

- Ngày Xuân Phân (21/3) và Thu Phân (23/9) tại Xích Đạo quan sát
thấy mặt trời mọc chính đông và lặn chính tây. Vì vào hai ngày, Trái
Đất di chuyển đến vị trí trung gian giữa hai đầu mút của quỹ đạo
chuyển động, trục nghiêng của Trái Đất không quay đầu nào về phía
Mặt Trời, ánh sáng mặt trời chiếu thẳng góc trên mặt đất ở Xích Đạo
( Mặt trời lên thiên đỉnh ở Xích Đạo).

0,5

a. Tại sao nói sự thay đổi biên độ nhiệt độ trong năm phụ thuộc
2 (4 theo vĩ độ địa lí và lục địa – đại dương? Hãy giải thích hiện tượng
điểm) địa lí tự nhiên trong hai câu thơ sau:
Trường Sơn đông nắng, tây mưa

2,0

Ai chưa đến đó, như chưa rõ mình
Sự thay đổi biên độ nhiệt độ trong năm phụ thuộc theo vĩ độ và lục
địa – đại dương
- Theo vĩ độ:
+ Biên độ nhiệt năm tăng dần từ xích đạo về cực

0,25

+ Do càng lên vĩ độ cao, chênh lệch góc chiếu sáng và chênh lệch
thời gian chiếu sáng (ngày và đêm) trong năm càng lớn.

0,25

- Theo lục địa và đại dương:
+ Đại dương có biên độ nhiệt nhỏ, lục địa có biên độ nhiệt lớn

0,25

+ Do đất và nước có nhiệt dung và tính chất dẫn nhiệt khác nhau:
Nước có nhiệt dung lớn và tính chất dẫn nhiệt nhỏ hơn so với đất nên
nóng lên chậm và mất nhiệt cũng chậm.

0,25

Giải thích:
Đây là hiện tượng phơn (Gió Phơn). Xảy ra ở những vùng núi Trường
Sơn (Việt Nam) với hai sườn đón gió và sườn khuất gió.

0,25

- Thời gian hoạt động từ tháng 5 đến tháng 7 (đầu hè), đặc điểm :
nóng, khô hanh.

0,25

- Nguyên nhân hình thành:

0,5

+ Bản chất là gió mát và ẩm thổi tới một dãy núi, Gặp dãy núi Trường


Sơn bị chặn lại và không khí ẩm đẩy lên cao và nhiệt độ giảm theo
theo tiêu chuẩn của khí ẩm, trung bình cứ lên cao 100m nhiệt độ giảm
0,60C nên hơi nước ngưng tụ hình thành mây mưa ở sườn đón gió
(sườn tây).
+ Khi không khí vượt sang sườn bên kia (Sườn đông) hơi nước giảm
nhiều, nhiệt độ tăng mạnh theo tiêu chuẩn không khí khô khi xuống
núi trung bình cứ xuống thấp 100m nhiệt độ tăng 1 0C, nên ở sườn
khuất gió có gió khô và rất nóng.
b. Phân tích mối liên quan giữa sự phân bố vành đai động đất, núi
lửa, các vùng núi trẻ trên Trái Đất với sự chuyển dịch của các
mảng kiến tạo của thạch quyển và giải thích.

2,0

- Sự phân bố của cácvành đai động đất, núi lửa, các vùng núi trẻ
thường trùng với nơi tiếp xúc của các mảng kiến tạo, nơi diễn ra sự
dịch chuyển của các mảng kiến tạo:

0,5

+ Dãy Himalaya nằm ở nơi tiếp xúc giữa các mảng kiến tạo Ấn Độ Ô-x-trây-lia với mảng Á – Âu

0,25

+ Vành đai lửa ở phía tây Thái bình Dương nằm ở nơi tiếp xúc của
mảng Thái bình Dương với mảng Á – Âu…

0,25

+ Khi hai mảng kiến tạo tách rời nhau giải phóng năng lượng, mắc
ma sẽ trào lên tạo thành các dãy núi ngầm, kèm theo hiện tượng động
đất, núi lửa ( VD: Vành đai động đất sống núi ngầm Đại Tây Dương
là sự tách rời hai mảng Bắc mĩ và Á – Âu, mảng Nam Mĩ và Phi)

0,5

+ Khi hai mảng kiến tạo xô vào nhau năng lượng trong lòng đất tích
tụ, hiện tượng mắc ma phun trào, hình thành nên dãy núi uốn nếp trẻ,
vực sâu, đảo núi lửa, kèm theo động đất, núi lửa. VD: Sự xô húc của
mảng Bắc Mĩ và mảng Nam Mĩ với Thái Bình Dương hình thành nên
hệ thống núi trẻ và vành đai động đất núi lửa ở rìa phía Tây Châu
Mĩ…

0,5

Câu 3 Chứng minh sự phân bố các vòng đai nhiệt trên Trái Đất tuân theo
(2

quy luật địa đới. Tại sao các chí tuyến và các vòng cực không thể
điểm) coi là giới hạn tự nhiên của các vòng đai nhiệt trên Trái Đất?

2,0

Sự phân bố các vòng đai nhiệt trên Trái Đất tuân theo quy luật địa
đới.
- Vòng đai nóng nằm giữa hai đường đẳng nhiệt năm +20°c của hai
bán cầu (khoảng giữa hai vĩ tuyến 30°B và 30PN).
- Hai vòng đai ôn hòa ở hai bán cầu nằm giữa các đường đẳng nhiệt
năm +20°cvà đường đẳng nhiệt +10°c của tháng nóng nhất.

0,5
0,5


- Hai vòng đai lạnh ở các vĩ độ cận cực của hai bán cầu, nằm giữa
đường đẳng nhiệt +10°c và 0°c của tháng nóng nhất. Hai vòng đai
băng giá vĩnh cửu bao quanh cực, nhiệt độ quanh năm đều dưới 0°c.

0,5

Giải thích:
- Sự hình thành các vòng đai nhiệt trên Trái Đất không chỉ phụ thuộc
vào lượng bức xạ Mặt Trời tới bề mặt đất, mà còn phụ thuộc vào các
nhân tố khác (bề mặt đệm, dòng biển nóng và lạnh, độ cao địa
hình…). Vì thế ranh giới các vòng đai nhiệt thường được phân biệt
theo các đường đẳng nhiệt.
Câu 4 a. Thế nào là cơ cấu dân số trẻ và cơ cấu dân số già? Nước ta hiện
(3

nay là nước có dân số trẻ hay già? Vì sao?
điểm)
- Khái niệm:

0,5

1,0

+ Cơ cấu dân số trẻ : Có tỉ lệ người dưới 15 tuổi vượt quá 35% tổng
số dân và tỉ lệ người trên 60 tuổi ở mức 10% tổng số dân.

0,25

+ Cơ cấu dân số già: có tỉ lệ người dưới 15 tuổi nhỏ hơn 25% tổng số
dân và tỉ lệ người trên 60 tuổi chiếm 15% dân số trở lên trong tổng số
dân.

0,25

- Nước ta hiện nay là nước có dân số trẻ nhưng đang có xu hướng già
hóa vì tỉ lệ trẻ em đang giảm dần, tỉ lệ người già tăng dần

0,5

b. Phân tích các các nhân tố ảnh hưởng đến sự phân bố dân cư.
Tại sao ngày nay yếu tố tự nhiên không còn là nhân tố quyết định
đến sự phân bố dân cư?

2,0

- Phân tích: ( dẫn chứng)
- Trình độ phát triển của lực lượng sản xuất.

0,25

- Tính chất của nền kinh tế (hoạt động nông nghiệp, công nghiệp,
dịch vụ).

0,25

- Điều kiện tự nhiên (địa hình, khí hậu, nguồn nước, đất, khoáng sản).

0,25

- Lịch sử khai thác lãnh thổ (sớm hay muộn).

0,25

- Chuyển cư (số người chuyển đi, chuyển đến nhiều hay ít)

0,25

- Trong các nhân tố ảnh hưởng đến sự phân bố dân cư thì nhân tố
kinh tế xã hội đóng vai trò quyết định nhất

0,25

Ngày nay yếu tố tự nhiên không còn là nhân tố quyết định đến sự
phân bố dân cư vì:

Trước đây khi khoa học kĩ thuật chưa phát triển thì con người phụ
thuộc vào yếu tố tự nhiên, lựa chọn những nơi thuận lợi để định cư và
sinh sống

0,25

Ngày nay khi khoa học kĩ thuật ngày càng phát triển và hiện đại đặc
biệt lực lượng sản xuất phát triển, con người có thể khắc phục được
hầu hết những trở ngại về mặt tự nhiên để định cư, phát triển sản xuất
và khai thác tài nguyên ở những vùng khắc nghiệt như: Sa mạc, vùng
cực Bắc…Chứng tỏ yếu tố con người và yếu tố xã hội là nhân tố
quyết định đến sự phân bố dân cư.

0,25

Câu 5 Chứng minh giao thông vận tải là ngành sản xuất vật chất độc
(4
đáo? Tại sao trong cơ cấu khối lượng hàng hóa vận chuyển, đường
điểm) ô tô chiếm tỉ trọng lớn nhất còn trong cơ cấu khối lượng hàng hóa
luân chuyển thì đường biển chiếm tỉ trọng cao hơn

3,0

Chứng minh:
- Giao thông vận tải là ngành không trực tiếp tạo ra của cải vật chất
cho xã hội

0,25

- Sản phẩm là sự chuyên chở người và hàng hoá. Chỉ tiêu đánh giá
GTVT : Khối lượng vận chuyển, Khối lượng luân chuyển và cự li vận
chuyển trung bình.

0,25

- Ngành Giao thông vận tải có vai trò đặc biệt:
+ Giúp quá trình sản xuất xã hội diễn ra liên tục và bình thường.

0,25

+ Phục vụ nhu cầu đi lại của người dân, giúp cho sinh hoạt được
thuận tiện

0,25

+ Thực hiện mối liên hệ kinh tế, xã hội giữa các địa phương và các
nước trên thế giới

0,25

+ Những tiến bộ của ngành vận tải đã có tác động to lớn làm thay đổi
phân bố sản xuất và phân bố dân cư trên thế giới.
+ Củng cố tính thống nhất nền kinh tế, tăng cường sức mạnh quốc
phòng.
+ Góp phần thúc đẩy những hoạt động kinh tế văn hóa ở vùng núi xa
xôi.
Trong cơ cấu khối lượng hàng hóa vận chuyển, đường ô tô chiếm tỉ
trọng lớn nhất còn trong cơ cấu khối lượng hàng hóa luân chuyển thì
đường biển chiếm tỉ trọng cao hơn vì:

- Trong cơ cấu khối lượng hàng hóa vận chuyển, đường ô tô chiếm tỉ
trọng lớn nhất vì: loại đường này có nhiều ưu điểm: Cơ động, tiện lợi,
thích nghi với mọi điều kiện địa hình, vận chuyển hàng hóa nặng, tốc

0,25
0,25
0,25

0,25


độ nhanh, là phương tiện trung gian cho nhiều loại hình vận tải khác
+ So với các phương tiện khác ưu việt hơn : Đường sắt phải hoạt
động trên các đường ray cố định, đường sông tốc độ chậm và chỉ hoạt
động những vùng có sông ngòi, đường hàng không trọng tải thấp, giá
thành cao
- Trong cơ cấu khối lượng hàng hóa luân chuyển thì đường biển
chiếm tỉ trọng cao hơn vì: chủ yếu vận chuyển trên các tuyến đường
quốc tế với chiều dài lớn.

0,25

0,5

Theo khả năng bị hao kiệt trong quá trình sử dụng của con người,
xếp nước vào loại tài nguyên không bị hao kiệt hay có thể bị hao
kiệt . Giải thích tại sao.

1,00

- Theo khả năng bị hao kiệt trong quá trình sử dụng của con người,
nước được xếp vào loại tài nguyên không bị hao kiệt.

0,5

- Lượng nước trên Trái Đất rất lớn và luôn được sinh ra thường xuyên
trong các vòng tuần hoàn nước đến mức con người dù sử dụng nhiều
vẫn không thể làm cho chúng cạn kiệt được.

0,5

Câu 6 Vẽ biểu đồ thể hiện quy mô và cơ cấu giá trị xuất khẩu phân theo
(4
châu lục của nước ta qua hai năm 2000 và 2012
điểm)
- Xử lí số liệu:

3,0
0,5

Cơ cấu giá trị xuất khẩu phân theo châu lục của nướ ta năm 2000
và 2012 ( đơn vị: %)
Năm

2008

2012

Tổng số

100

100

- Châu Á

60,4

53,7

- Châu Âu

23,3

21,1

- Châu Mỹ

6,6

20,7

- Châu Phi

0,7

1,4

- Châu Đại Dương

9,0

3,1

- Bán kính biểu đồ tròn:
R2000 = 1đvbk, R2012= 1x√ Tổng số năm 2012 = 2,8 đvbk

0,5

Tổng số năm 2008
- Vẽ biểu đồ: Hình tròn
+ Yêu cầu: Chính xác về số liệu và độ lớn bán kính, điền đầy đủ số
liệu trong biểu đồ; có tên biểu đồ và chú giải.

2,0


Tổng

Nhận xét quy mô và cơ cấu giá trị xuất khẩu phân theo châu lục
của nước ta qua hai năm 2000 và 2012

1,0

- Quy mô giá trị xuất khẩu của nước ta tăng nhanh (dẫn chứng)

0,5

- Cơ cấu giá trị xuất khẩu có sự chênh lệch lớn Châu Á chiếm tỉ trọng
lớn nhất, thứ 2 là châu Âu, Thứ 3 là Châu Đại Dương và cuối cùng là

Châu Phi (dẫn chứng)

0,25

- Sự chuyển dịch cơ cấu giá trị xuất khẩu phân theo châu lục của nước
ta qua hai năm 2000 và 2012: Châu Á, Châu Âu và Châu Đại Dương
Giảm còn Châu Mĩ và Châu Phi tăng (dẫn chứng)

0,25
20 điểm