Khó khăn tâm lý của phụ nữ trong đấu tranh chống bạo lực gia đình

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
----------

LÝ THỊ MINH HẰNG

KHÓ KHĂN TÂM LÝ CỦA PHỤ NỮ
TRONG ĐẤU TRANH CHỐNG BẠO LỰC GIA ĐÌNH

LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÂM LÝ HỌC

Hà Nội -2014


VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
----------

LÝ THỊ MINH HẰNG

KHÓ KHĂN TÂM LÝ CỦA PHỤ NỮ
TRONG ĐẤU TRANH CHỐNG BẠO LỰC GIA ĐÌNH

Chuyên ngành: Tâm lý học chuyên ngành
Mã số: 62.31.80.05

LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÂM LÝ HỌC

Người hướng dẫn khoa học 1: PGS.TS. HOÀNG ANH
Người hướng dẫn khoa học 2: TS. LÊ VĂN HẢO

Hà Nội -2014


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Tất cả số liệu và kết
quả nghiên cứu trong luận án là trung thực và chƣa từng đƣợc ai công bố trong bất kì một
công trình nào khác.
Hà Nội, ngày 15 tháng 01 năm 2014
Tác giả

Lý Thị Minh Hằng


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN NGHIÊN CỨU KHÓ KHĂN TÂM LÝ CỦA
PHỤ NỮ TRONG ĐẤU TRANH CHỐNG BẠO LỰC GIA ĐÌNH ............... 6
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu khó khăn tâm lý của phụ nữ trong đấu
tranh chống bạo lực gia đình ............................................................................. 6
1.2. Một số vấn đề lý luận về khó khăn tâm lý của phụ nữ trong đấu tranh
chống bạo lực gia đình. ................................................................................... 27
Chƣơng 2: TỔ CHỨC VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ....................... 62
2.1. Tổ chức nghiên cứu .................................................................................. 62
2.2. Phƣơng pháp nghiên cứu lý luận.............................................................. 70
2.3. Phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn .......................................................... 70
2.4. Phƣơng pháp xử lý tài liệu ....................................................................... 73
Chƣơng 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU THỰC TRẠNG KHÓ KHĂN TÂM LÝ
CỦA PHỤ NỮ TRONG ĐẤU TRANH CHỐNG BẠO LỰC GIA ĐÌNH ....... 77
3.1. Thực trạng bạo lực gia đình của khách thể nghiên cứu .............................. 77
3.2. Thực trạng khó khăn tâm lý của phụ nữ trong đấu tranh chống bạo lực gia

đình .................................................................................................................. 83
3.3. Một số yếu tố ảnh hƣởng đến khó khăn tâm lý của phụ nữ trong đấu tranh
chống bạo lực gia đình .................................................................................. 115

3.4. Một số trƣờng hợp điển hình................................................................. 128
3.5. Một số biện pháp tác động tâm lý nhằm khắc phục khó khăn tâm lý cho
phụ nữ trong đấu tranh chống bạo lực gia đình ............................................ 135
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .................................................................... 143
1. Kết luận ..................................................................................................... 143
2. Kiến nghị ................................................................................................... 144


DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

BLGĐ

: Bạo lực gia đình

CLB

: Câu lạc bộ

CSAGA

: Trung tâm Nghiên cứu và Ứng dụng Khoa học
về Giới – Gia đình – Phụ nữ và Vị thành niên.

ĐTB

: Điểm trung bình

ĐLC

: Độ lệch chuẩn

HB

: Hòa Bình

HN

: Hà Nam

HV

: Hành vi

HY

: Hƣng Yên

HPN

: Hội phụ nữ

KKTL

: Khó khăn tâm lý

NT

: Nhận thức

TĐ

: Thái độ


DANH MỤC BẢNG
Bảng 2.1. Đặc điểm khách thể nghiên cứu................................................................ 65
Bảng 2.2. Các nhóm điểm của thang đo trong bảng hỏi ........................................... 73
Bảng 3.1. Tỷ lệ phụ nữ bị bạo lực tinh thần .............................................................. 80
Bảng 3.2. Tỷ lệ phụ nữ bị bạo lực thể chất ............................................................... 81
Bảng 3.3. Tỷ lệ phụ nữ bị bạo lực tình dục ............................................................... 82
Bảng 3.4. Tỷ lệ phụ nữ bị bạo lực kinh tế ................................................................. 83
Bảng 3.5. Tỷ lệ các nhóm phụ nữ bị các hình thức bạo lực gia đình khác nhau ...... 84
Bảng 3.6. Nhận thức không đúng vai trò của ngƣời phụ nữ trong gia đình đối với
việc đấu tranh chống bạo lực gia đình ..................................................... 86
Bảng 3.7. Nhận thức không đúng về hành vi bạo lực gia đình ................................. 89
Bảng 3.8. Thái độ tiêu cực đối với bản thân trong đấu tranh chống bạo lực gia đình ... 92
Bảng 3.9. Thái độ từ bỏ đấu tranh chống bạo lực gia đình với mong muốn giữ gìn
sự ổn định của gia đình ............................................................................ 94
Bảng 3.10. Thái độ thiếu tin tƣởng vào sự giúp đỡ của ngƣời thân và cộng đồng
trong đấu tranh chống bạo lực gia đình ................................................... 96
Bảng 3.11. Hành vi của phụ nữ trong mối quan hệ với ngƣời xung quanh ............ 100
Bảng 3.12. Hành vi giải quyết vấn đề bạo lực gia đình của phụ nữ ....................... 102
Bảng 3.13. Đánh giá mức độ khó khăn tâm lý của phụ nữ (tính theo %) ............... 108
Bảng 3.14. Sự khác biệt giữa các nhóm phụ nữ bị các hình thức bạo lực gia đình
khác nhau ............................................................................................... 110
Bảng 3.15. Sự khác biệt giữa các mặt biểu hiện khó khăn tâm lý của phụ nữ tham

gia và không tham gia Câu lạc bộ “Cùng chia sẻ” ................................ 114
Bảng 3.16. Sự khác biệt về khó khăn tâm lý của phụ nữ thuộc các địa bàn khác
nhau .............................................................................................. 114
Bảng 3.17. Những khác biệt khó khăn về nhận thức trong đấu tranh chống bạo lực
gia đình .................................................................................................. 115
Bảng 3.18. Những khác biệt khó khăn về thái độ trong đấu tranh chống bạo lực gia
đình ........................................................................................................ 116


Bảng 3.19. Những khác biệt khó khăn về hành vi trong đấu tranh chống bạo lực gia
đình ........................................................................................................ 117
Bảng 3.20. Tỷ lệ phụ nữ chứng kiến bạo lực gia đình khi còn nhỏ ........................ 119
Bảng 3.21. Mức độ hài lòng về cuộc sống .............................................................. 121
Bảng 3.22. Sự hỗ trợ của ngƣời thân và cộng đồng đối với phụ nữ ....................... 123
Bảng 3.23. Tỷ lệ số con của phụ nữ tham gia khảo sát ........................................... 126
Bảng 3.24. Dự báo thay đổi về khó khăn tâm lý từ thay đổi trong nhóm yếu tố chủ
quan........................................................................................................ 128
Bảng 3.25. Dự báo thay đổi về khó khăn tâm lý từ thay đổi trong nhóm yếu tố
khách quan ............................................................................................. 129
Bảng 3.26. Cụm các yếu tố dự báo mức độ khó khăn tâm lý của phụ nữ trong đấu
tranh chống bạo lực gia đình ................................................................. 131


DANH MỤC HÌNH VẼ - ĐỒ THỊ - BIỂU ĐỒ
Hình 1.1. Nhận diện các giai đoạn trong chu kỳ bạo lực .......................................... 35
Hình 1.2. Mô hình rào cản đối với phụ nữ ............................................................... 53
Hình 1.3. Mô hình rào cản tìm kiếm sự giúp đỡ (MBHS) ........................................ 56
Đồ thị 2.1. Phân bố điểm khó khăn tâm lý về nhận thức của phụ nữ trong đấu tranh
chống bạo lực gia đình .............................................................................................. 71
Đồ thị 2.2a. Phân bố điểm khó khăn tâm lý về thái độ của phụ nữ trong đấu tranh

chống bạo lực gia đình .............................................................................................. 71
Đồ thị 2.2b. Phân bố điểm về khó khăn tâm lý trong thái độ (sau khi đã xử lý) ........... 72
Đồ thị 2.3. Phân bố điểm khó khăn tâm lý về hành vi của phụ nữ trong đấu tranh
chống bạo lực gia đình .............................................................................................. 72
Đồ thị 2.4. Phân bố điểm khó khăn tâm lý của phụ nữ trong đấu tranh chống bạo lực
gia đình ...................................................................................................................... 73
Biểu đồ 3.1. Nguồn hỗ trợ đƣợc phụ nữ bị bạo lực gia đình tìm kiếm ..................... 98
Biểu đồ 3.2. Đánh giá mức độ khó khăn tâm lý của phụ nữ .................................. 108
Hình 3.1. Tƣơng quan giữa các mặt khó khăn tâm lý ............................................. 106
Hình 3.2. Tƣơng quan giữa các biểu hiện trong từng mặt khó khăn tâm lý ........... 106


MỞ ĐẦU
1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI
Bạo lực gia đình đối với phụ nữ là vấn đề có tính chất toàn cầu. Hàng năm,
trên thế giới có khoảng 20-50% phụ nữ bị bạo lực về thể chất do bạn tình hoặc
thành viên gia đình gây ra[86]. Trƣớc năm 1993, phần lớn các Chính phủ coi bạo
lực gia đình là vấn đề riêng tƣ của mỗi cá nhân. Hiện nay, thông qua các diễn đàn
quốc tế và khu vực cho sự bình đẳng, phát triển của phụ nữ, bạo lực gia đình đã
đƣợc nhìn nhận nhƣ một trở ngại cho sự phát triển và là sự vi phạm không thể chấp
nhận đƣợc đối với nhân phẩm con ngƣời[41].
Giống nhƣ nhiều quốc gia khác trên thế giới, Việt Nam cũng phải đối mặt
với vấn đề bạo lực gia đình. Những năm qua, tình trạng bạo lực gia đình đã diễn ra
khá phổ biến ở mọi tầng lớp nhân dân và đã có mặt ở hầu hết các vùng khác nhau
trên đất nƣớc. Kết quả từ nghiên cứu quốc gia về bạo lực gia đình đối với phụ nữ ở
Việt Nam (2010) cho thấy: Tỉ lệ bị bạo lực thể xác do ngƣời chồng gây ra cho phụ
nữ từng kết hôn chiếm 32%, bạo lực tinh thần là 54% và bạo lực tình dục là
10%[50]. Bạo lực gia đình đã tƣớc đi của ngƣời phụ nữ sức khoẻ, tình thƣơng yêu,
lòng tự tôn, làm gia đình tan nát. Không chỉ làm kiệt quệ kinh tế gia đình, bạo lực
gia đình còn gây thiệt hại cho cộng đồng, xã hội, đất nƣớc ở nhiều mức độ khác

nhau. Nó làm giảm khả năng sản xuất của ngƣời phụ nữ trong gia đình và cộng
đồng, làm suy giảm nguồn lực từ các dịch vụ xã hội, làm giảm khả năng học tập và
giáo dục toàn diện, khả năng vận động và sáng tạo của phụ nữ, con cái và cả ngƣời
gây ra bạo lực.
Trong chiến lƣợc phát triển kinh tế- xã hội của đất nƣớc ta hiện nay, cùng
với việc phát triển kinh tế, cải cách hành chính, giảm nghèo, thực hiện các chính
sách về công bằng xã hội, Đảng và Nhà nƣớc ta rất quan tâm đến việc giải quyết
nạn bạo lực gia đình. Việt Nam đã chứng tỏ cam kết của mình đối với vấn đề chấm
dứt bạo lực đối với phụ nữ thông qua việc phê chuẩn một số Hiệp định quốc tế cơ
bản về quyền con ngƣời. Những cam kết này đã tạo cơ sở tiền đề cho việc xây dựng
các khung pháp lý và chính sách quốc gia nhằm giải quyết bạo lực đối với phụ nữ
tại Việt Nam. Năm 2006, Luật bình đẳng giới ra đời và tiếp theo là Luật Phòng,
Chống bạo lực gia đình đƣợc Quốc hội thông qua năm 2007. Mặc dù Việt Nam đã

1


thể hiện cam kết cao trong việc xây dựng Luật và các chính sách đối phó với bạo
lực gia đình nhƣng vẫn tồn tại khoảng trống giữa lý thuyết và thực tế triển khai.
Xã hội văn minh ngày càng giải phóng ngƣời phụ nữ, công nhận quyền của
ngƣời phụ nữ nhƣng trong khá nhiều gia đình, bạo lực với ngƣời phụ nữ vẫn chƣa
chấm dứt. Để xây dựng một nền văn hóa mới, đạo đức mới, công bằng và dân chủ, tự
chủ và văn minh thì phải đấu tranh chống lại bạo lực gia đình. Tiếc rằng, phần lớn
những phụ nữ bị bạo lực thƣờng không dám đối diện với vấn đề này. Họ vẫn thƣờng
dấu kín, e ngại bày tỏ, không dám tìm kiếm sự trợ giúp. Họ cố gắng chịu đựng với
mong muốn có đƣợc sự bình yên trở lại trong gia đình. Chính vì vậy mà hậu quả của
bạo lực thƣờng rất nghiêm trọng. Nguyên nhân chính của tình trạng này là do sự thiếu
hiểu biết của ngƣời phụ nữ cũng nhƣ thiếu sự hỗ trợ của cộng đồng trong phòng
chống bạo lực gia đình. Vì vậy, cần thiết phải thay đổi nhận thức và thái độ của xã
hội từ quan niệm cho rằng bạo lực gia đình là chuyện riêng tƣ, chuyện nội bộ trong

mỗi nhà sang nhìn nhận bạo lực gia đình là một sự vi phạm quyền con ngƣời và ảnh
hƣởng nghiêm trọng đến nhân phẩm con ngƣời.
Trong tiến trình chung của công cuộc phòng chống bạo lực gia đình, mỗi cá
nhân, cơ quan, tổ chức cần có những nỗ lực trong hoạt động của mình để góp phần
cải thiện tình trạng này. Đặc biệt, cần xây dựng một cơ sở dữ liệu nhằm giải quyết
vấn đề bạo lực gia đình ở Việt Nam. Thông tin và những dữ liệu từ các ban ngành
liên quan có thể tạo nên một cơ sở bằng chứng vững chắc cho việc xây dựng các
hoạt động nâng cao nhận thức, vận động chính sách, phát triển chƣơng trình, can
thiệp và theo dõi, đánh giá công tác phòng chống bạo lực gia đình.
Trƣớc đòi hỏi này, nghiên cứu ứng dụng rất có giá trị để giải quyết các vấn đề
đang đặt ra cho khoa học và thực tiễn. Thời gian qua, nghiên cứu Xã hội học đã có
nhiều đóng góp trong công tác Phòng, chống bạo lực gia đình. Kết quả nghiên cứu đã
chỉ ra thực trạng mức độ, nguyên nhân và hậu quả của bạo lực gia đình. Tuy nhiên,
để giảm thiểu và chấm dứt hành vi bạo lực, vấn đề cốt lõi là cần phát hiện và chỉ rõ
nguyên do của những khó khăn tâm lý mà phụ nữ đang gặp phải. Vì vậy, việc nghiên
cứu đề tài: “Khó khăn tâm lý của phụ nữ trong đấu tranh chống bạo lực gia đình ”
là rất cần thiết.

2


2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU
Phát hiện những khó khăn tâm lý của phụ nữ trong đấu tranh chống bạo lực gia
đình và những yếu tố tác động đến khó khăn tâm lý này. Trên cơ sở đó, đề xuất một
số biện pháp giúp phụ nữ khắc phục những khó khăn tâm lý đã đƣợc xác định.

3. ĐỐI TƢỢNG NGHIÊN CỨU
Biểu hiện và mức độ khó khăn tâm lý của phụ nữ trong đấu tranh chống bạo lực gia
đình.
4. KHÁCH THỂ NGHIÊN CỨU

Khảo sát bằng bảng hỏi 150 phụ nữ và phỏng vấn sâu 30 phụ nữ. Bên cạnh đó,
chúng tôi còn trƣng cầu ý kiến của 5 chuyên gia Tâm lý học, 8 cán bộ hoạt động
trong lĩnh vực phòng chống bạo lực gia đình, 12 cán bộ quản lý xã, thôn...(Hội phụ
nữ, Hội nông dân, Trƣởng thôn...).
5. GIẢ THUYẾT NGHIÊN CỨU
5.1. Khó khăn tâm lý của phụ nữ trong đấu tranh chống bạo lực gia đình biểu
hiện trên cả ba mặt: Nhận thức, thái độ và hành vi, trong đó khó khăn về thái độ
trong đấu tranh chống bạo lực gia đình đƣợc thể hiện rõ nét nhất.
5.2. Có nhiều yếu tố ảnh hƣởng đến khó khăn tâm lý của phụ nữ trong đấu tranh
chống bạo lực gia đình nhƣ: Chứng kiến bạo lực gia đình khi còn nhỏ, trình độ học
vấn, mức độ hài lòng về cuộc sống, sự hỗ trợ của cộng đồng…trong đó sự hỗ trợ của
cộng đồng có ảnh hƣởng nhiều nhất đến các mặt biểu hiện của khó khăn tâm lý.
5.3. Xây dựng niềm tin- Nâng cao nhận thức – Tạo sức mạnh hành động tích
cực cho phụ nữ sẽ giúp họ hạn chế và khắc phục những khó khăn tâm lý trong đấu
tranh chống bạo lực gia đình.
6. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU
6.1. Xây dựng cơ sở lý luận nghiên cứu khó khăn tâm lý của phụ nữ trong đấu
tranh chống bạo lực gia đình. Cụ thể: Làm rõ khái niệm công cụ: “Khó khăn tâm
lý”, “Bạo lực gia đình đối với phụ nữ", “Đấu tranh chống bạo lực gia đình”, “Khó
khăn tâm lý của phụ nữ trong đấu tranh chống bạo lực gia đình”; Xác định biểu hiện
khó khăn tâm lý, tiêu chí đo và yếu tố tác động đến khó khăn tâm lý đƣợc nghiên
cứu.
6.2. Làm rõ thực trạng khó khăn tâm lý của phụ nữ trong đấu tranh chống bạo lực
gia đình, các yếu tố ảnh hƣởng đến khó khăn tâm lý và mối tƣơng quan giữa chúng.

3