Nghiên cứu thực trạng và giải pháp phát triển kinh tế hộ nông dân tại huyện phú lương tỉnh thái nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM

NGUYỄN NGỌC HOÀNG

NGHIÊN CỨU THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN
KINH TẾ HỘ NÔNG DÂN TẠI HUYỆN PHÚ LƢƠNG
TỈNH THÁI NGUYÊN

Chuyên Ngành: Phát triển nông thôn
Mã số: 60 62 01 16

luËn v¨n th¹c sü khoa häc n«ng nghiÖp

Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. Đinh Ngọc Lan

Thái Nguyên, năm 2013

Số hóa bởi trung tâm học liệu

/>

i

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan: Số liệu và kết quả nghiên cứu trình bày trong luận văn
này là trung thực và chưa được sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Mọi sự
giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã được cảm ơn và các thông tin trích
dẫn trong luận văn đều đã được chỉ rõ nguồn gốc.

Thái Nguyên, ngày

tháng

năm 2013

Tác giả

Nguyễn Ngọc Hoàng

Số hóa bởi trung tâm học liệu

/>

ii

LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình nghiên cứu và viết luận văn tôi đã nhận được sự quan
tâm hướng dẫn giúp đỡ của nhiều tập thể, cá nhân trong và ngoài trường.
Đặc biệt xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS. Đinh Ngọc Lan,
người đã tận tình hướng dẫn, định hướng và giúp đỡ tôi về chuyên môn trong
suốt thời gian thực hiện đề tài và hoàn thành luận văn tốt nghiệp.
Tôi xin chân thành cảm ơn Tập thể các thầy cô giáo trong Phòng QLĐT
Sau Đại học, Trường Đại học Nông lâm Thái Nguyên đã tạo điều kiện giúp
đỡ tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu để tôi thực hiện tốt đề tài này. Đồng
thời xin chân thành cảm ơn Ban Giám đốc, các cán bộ Trung tâm Khuyến
nông tỉnh Thái Nguyên và UBND huyện Phú Lương, các ban ngành đoàn thể
và các xã của huyện đã tạo điều kiện thuận lợi trong quá trình công tác và học
tập cũng như cơ sở nghiên cứu để tôi thực hiện đề tài này một cách tốt nhất.
Qua đây tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới gia đình người thân, anh
em, bạn bè những người luôn ủng hộ, động viên tạo điều kiện cho tôi trong quá

trình học tập, công tác và thực hiện đề tài. Trong quá trình thực hiện, đề tài khó
tránh khỏi những thiếu sót, rất mong nhận được những ý kiến đóng góp của quý
thầy cô, đồng nghiệp và bạn đọc để đề tài được hoàn thiện hơn.
Xin trân trọng cảm ơn!
Thái Nguyên, ngày

tháng

năm 2013

Tác giả

Nguyễn Ngọc Hoàng

Số hóa bởi trung tâm học liệu

/>

iii

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU ...............................................................................................................1
1. Tính cấp thiết của đề tài ............................................................................ 1
2. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn ............................................................. 2
2.1. Mục tiêu chung ................................................................................... 2
2.2. Mục tiêu cụ thể ................................................................................... 2
3. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn của luận văn ................................ 3
3.1. Ý nghĩa khoa học................................................................................. 3
3.2. Ý nghĩa thực tiễn ................................................................................. 3

4. Giới hạn của luận văn ................................................................................. 3

Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU ................................4
1.1. Cơ sở lý luận............................................................................................ 4
1.1.1. Khái niệm hộ ................................................................................... 4
1.1.2. Hộ nông dân .................................................................................... 5
1.1.3. Kinh tế hộ nông dân ........................................................................ 7
1.1.4. Những nhân tố ảnh hưởng trong quá trình phát triển kinh tế hộ
nông dân .................................................................................................. 10
1.1.5. Quan điểm về phát triển kinh tế hộ nông dân ............................... 14
1.2. Cơ sở thực tiễn....................................................................................... 18
1.2.1. Tình hình phát triển kinh tế hộ nông dân ở các nước trên thế giới
và những bài học kinh nghiệm ................................................................ 18
1.2.2. Tình hình và kết quả phát triển kinh tế hộ nông dân nước ta ....... 21
Chƣơng 2: ĐỐI TƢỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

............................................................................................................................. 26
2.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu........................................................ 26
2.1.1. Đối tượng nghiên cứu ................................................................... 26

Số hóa bởi trung tâm học liệu

/>

iv

2.1.2. Phạm vi nghiên cứu ....................................................................... 26
2.2. Địa điểm, thời gian và nội dung nghiên cứu ........................................ 26
2.2.1. Địa điểm ........................................................................................ 26
2.2.2. Thời gian ....................................................................................... 26

2.2.3. Nội dung ........................................................................................ 26
2.3. Phương pháp nghiên cứu...................................................................... 26
2.3.1. Quan điểm nghiên cứu chung ....................................................... 26
2.3.2. Vận dụng các phương pháp nghiên cứu kinh tế ............................ 27
Chƣơng 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ............................................................. 31
3.1. Vài nét cơ bản về huyện Phú Lương – tỉnh Thái Nguyên ................... 31
3.1.1. Vị trí địa lý .................................................................................... 31
3.1.2. Địa hình ......................................................................................... 33
3.1.3. Khí hậu .......................................................................................... 33
3.1.4. Thuỷ văn........................................................................................ 33
3.1.5. Các nguồn tài nguyên .................................................................... 34
3.1.6. Tình hình quản lý và sử dụng đất .................................................. 35
3.1.7. Tình hình dân số và lao động ........................................................ 38
3.1.8. Tình hình về cơ sở hạ tầng, y tế, giáo dục .................................... 40
3.1.9. Tình hình kinh tế xã hội trên địa bàn huyện ................................. 42
3.1.10. Những thuận lợi và khó khăn về điều kiện tự nhiên, kinh tế, văn
hoá xã hội ảnh hưởng đến phát triển kinh tế hộ nông dân ở vùng nghiên
cứu ........................................................................................................... 47
3.2. Thực trạng tình hình phát triển kinh tế hộ nông dân huyện Phú Lương .... 48
3.2.1. Tình hình chung kinh tế hộ nông dân của huyện Phú Lương từ năm
2010-2012................................................................................................ 48
3.2.2. Thực trạng phát triển kinh tế hộ nông dân ở các xã điều tra .......... 51
3.3. Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến kết quả sản xuất nông - lâm
nghiệp của hộ .............................................................................................. 67

Số hóa bởi trung tâm học liệu

/>

v

3.3.1. Ảnh hưởng trình độ học vấn, nguồn gốc và thành phần dân tộc của
chủ hộ nông dân ...................................................................................... 67
3.3.2. Ảnh hưởng quy mô các yếu tố sản xuất đến thu nhập về nông lâm nghiệp của hộ nông dân. ......................................................................... 68
3.3.3. Ảnh hưởng của yếu tố thị trường đến sản xuất của hộ ................. 70
3.3.4. Ảnh hưởng của một số yếu tố đến sản xuất của hộ ...................... 72
3.4. Phân tích những điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức trong việc
phát triển kinh tế hộ nông dân tại huyện Phú Lương hiện nay ................... 73
3.4.1. Điểm mạnh .................................................................................... 73
3.4.2. Điểm yếu ...................................................................................... 73
3.4.3. Cơ hội ........................................................................................... 74
3.4.4. Thách thức .................................................................................... 75
3.5. Phương hướng, mục tiêu phát triển kinh tế hộ huyện Phú Lương ....... 75
3.5.1. Phương hướng phát triển kinh tế hộ nông dân huyện Phú Lương 75
3.5.2. Mục tiêu phát triển kinh tế huyện Phú Lương năm 2020 .............. 76
3.6. Những giải pháp chủ yếu nhằm phát triển kinh tế hộ nông dân huyện
Phú Lương ................................................................................................... 80
3.6.1. Quy hoạch phát triển theo lãnh thổ và đô thị hóa ........................ 82
3.6.2. Nhóm giải pháp về đất đai ............................................................ 84
3.6.3. Nhóm giải pháp về vốn ................................................................. 86
3.6.4. Nhóm giải pháp về phát triển nguồn nhân lực ............................... 87
3.6.5. Nhóm giải pháp về khoa học kỹ thuật............................................ 88
3.6.6. Nhóm giải pháp xây dựng kết cấu hạ tầng nông thôn.................... 91
3.6.7. Nhóm giải pháp về chính sách ....................................................... 91
KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ................................................................................. 94
1. Kết luận ................................................................................................... 94
2. Kiến nghị ................................................................................................. 96
TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................. 98

Số hóa bởi trung tâm học liệu

/>

vi

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VIẾT TẮT
TT

Ký hiệu viết tắt

Nghĩa

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18

19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36

ANQP
ATK
BCH
BHYT
BQ
CN-TTCN
CT/TW
ĐVT
FAO
GPMB
GDP

GD&ĐT
GCĐ
GD&LĐXH
HTX
HĐND
KH
KCN
KHCN
KHKT
LĐ
NTM
NN
NK
NLN
PTNT
PTTH
SKSS/KHHGĐ
SL
TT
THCS
TLSX
TN
TNVN
UBND
XDCB

An ninh quốc phòng
An toàn khu
Ban chấp hành
Bảo hiểm y tế

Bình quân
Công nghiệp – Tiểu thủ công nghiệp
Chỉ thị Trung ương
Đơn vị tính
Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hiệp Quốc
Giải phóng mặt bằng
Tổng sản phẩm quốc nội
Giáo dục và đào tạo
Giá cố định
Giáo dục và lao động xã hội
Hợp tác xã
Hội đồng nhân dân
Kế hoạch
Khu công nghiệp
Khoa học công nghệ
Khoa học kỹ thuật
Lao động
Nông thôn mới
Nông nghiệp
Nhân khẩu
Nông lâm nghiệp
Phát triển nông thôn
Phát thanh truyền hình
Sức khỏe sinh sản/ kế hoạch hóa gia đình
Số lượng
Thị trấn
Trung học cơ sở
Tư liệu sản xuất
Thu nhập
Tiếng nói Việt Nam

Ủy ban nhân dân
Xây dựng cơ bản

Số hóa bởi trung tâm học liệu

/>

vii

DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU
Bảng 3.1. Diện tích, Dân số, mật độ dân số huyện Phú Lương chia theo
xã, phường, thị trấn năm 2012 ............................................................ 32
Bảng 3.2. Phân loại độ dày tầng đất của huyện năm 2012 ............................. 34
Bảng 3.3. Đất đai và tình hình sử dụng đất đai của huyện năm 2012 ........... 36
Bảng 3.4: Đất đai và tình hình sử dụng đất đai của huyện năm 2012 ............ 38
Bảng 3.5: Tình hình dân số và lao động của huyện qua 3 năm ...................... 38
Bảng 3.6. Một số chỉ tiêu kinh tế xã hội của huyện giai đoạn 2010 - 2012 ... 43
Bảng 3.7. So sánh một số chỉ tiêu chung của huyện Phú Lương và tỉnh
Thái Nguyên năm 2012 ....................................................................... 46
Bảng 3.8. Một số chỉ tiêu về kinh tế hộ nông dân của huyện qua 3 năm ...... 50
Bảng 3.9. Đặc điểm chung về hộ nông dân điều tra năm 2012 ...................... 51
Bảng 3.10. Phân bổ đất đai của nông hộ điều tra năm 2012 ........................... 53
Bảng 3.11. Một số chỉ tiêu về lao động và nhân khẩu của hộ nông dân
điều tra năm 2012................................................................................ 54
Bảng 3.12. Cơ cấu lao động trong độ tuổi của các hộ nông dân năm 2012 ... 55
Bảng 3.13. Trình độ học vấn của chủ hộ điều tra ở vùng nghiên cứu năm 2012...56
Bảng 3.14. Vốn sản xuất bình quân của nông hộ năm 2012 ........................... 57
Bảng 3.15. Vốn bình quân hộ nông dân năm 2012 ......................................... 58
Bảng 3.16. Tổng giá trị sản phẩm từ sản xuất Nông - Lâm nghiệp của hộ
gia đình năm 2012 ............................................................................... 59

Bảng 3.17. Chi phí sản xuất nông - lâm nghiệp của hộ nông dân năm 2012 . 61
Bảng 3.18. Tổng thu nhập từ sản xuất Nông -Lâm nghiệp ở hộ điều tra ....... 62
Bảng 3.19. Tổng thu nhập từ sản xuất ngoài Nông-Lâm nghiệp của các hộ .. 64
Bảng 3.20. Thu nhập của hộ nông dân năm 2012 ........................................... 65
Bảng 3.21. Thu nhập bình quân theo lao động và nhân khẩu ......................... 66

Số hóa bởi trung tâm học liệu

/>

viii

Bảng 3.22. Ảnh hưởng của chủ hộ nông dân tới kết quả sản xuất ................. 67
Bảng 3.23. Thu nhập về sản xuất NLN của hộ nông dân phân theo nguồn lực ... 69
Bảng 3.24. Phương thức tiêu thụ một số sản phẩm của hộ nông dân vùng
nghiên cứu năm 2012 .......................................................................... 70
Bảng 3.25. Ảnh hưởng của một số yếu tố đến sản xuất của hộ nông dân
năm 2012 ............................................................................................. 72
Bảng 3.26. Tổng hợp các chỉ tiêu chủ yếu kế hoạch phát triển kinh tế xã
hội chủ yếu của huyện đến năm 2015 tầm nhìn 2020......................... 77

Số hóa bởi trung tâm học liệu

/>

ix

DANH MỤC CÁC HÌNH
Hình 3.1: Bản đồ hành chính huyện Phú Lương ......................................................31
Hình 3.2. Cơ cấu sử dụng đất huyện Phú Lương năm 2012 ...................................37

Hình 3.3. Tình hình dân số và lao động huyện Phú Lương giai đoạn 2010
- 2012 ............................................................................................................39
Hình 3.4: Giá trị sản xuất nông nghiệp huyện Phú Lương Giai đoạn 2010
-2012 (theo giá cố định 1994) .....................................................................49
Hình 3.5. Tổng thu từ sản xuất Nông lâm nghiệp ....................................................60
Hình 3.6. Thu nhập từ Nông – lâm nghiệp của hộ nông dân ..................................63

Số hóa bởi trung tâm học liệu

/>

1

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Công cuộc “Đổi mới” do Đảng ta khởi xướng và lãnh đạo từ Đại hội VI
đã đưa đất nước ta thoát khỏi khủng hoảng kinh tế và không ngừng phát triển
trên con đường đi lên chủ nghĩa xã hội vì mục tiêu dân giàu nước mạnh, xã
hội công bằng, dân chủ, văn minh.
Trong lĩnh vực nông nghiệp và phát triển nông thôn, công cuộc “Đổi
mới” đã đạt những thành tựu to lớn. Từ một nước thiếu lương thực triền miên
phải nhập khẩu với số lượng hàng triệu tấn mỗi năm, giá trị xuất khẩu nông
sản không đáng kể, Nông nghiệp Việt Nam đã vươn lên đảm bảo vững chắc
an ninh lương thực trong nước và trở thành nước xuất khẩu nông sản có vị thế
quan trọng trên thế giới. Có được những chuyển biến mới trong lĩnh vực nông
nghiệp phải kể đến quá trình chuyển đổi từ nền kinh tế tập trung, bao cấp sang
sản xuất kinh tế hàng hóa cá thể trong đó việc phát triển kinh tế hộ gia đình là
một mắt xích quan trọng.
Kinh tế hộ gia đình là một loại hình kinh tế tương đối phổ biến và được
phát triển ở nhiều nước trên thế giới. Nó có vai trò rất quan trọng trong việc

phát triển kinh tế, nhất là trong nông nghiệp. Ở Việt Nam, kinh tế hộ gia đình
lại càng có ý nghĩa to lớn, bởi vì nước ta bước vào nền kinh tế hàng hóa nhiều
thành phần hoạt động theo cơ chế thị trường trên nền tảng gần 80% dân số
đang sinh sống ở nông thôn và điểm xuất phát để tạo cơ sở vật chất tiến hành
công nghiệp hóa, hiện đại hóa lại đi từ nền kinh tế chủ yếu dựa vào sản xuất
nông nghiệp, quản lý theo kế hoạch hóa tập trung, bao cấp. Đặc biệt để thực
hiện thắng lợi chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới giai
đoạn 2010-2020 thì phát triển kinh tế hộ là 1 trong 11 nội dung chính của
chương trình.
Kinh tế hộ gia đình ở Việt Nam có nhiều ưu việt, nhưng cũng có những
khó khăn, hạn chế nhất định về nhiều mặt. Hiện nay, có hiện tượng một bộ
phận hộ gia đình thu nhập cao, tập trung ở thành thị, mức sống và nhu cầu

Số hóa bởi trung tâm học liệu

/>