Sáng kiến kinh nghiệm ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học

PHÒNG GIÁO DỤC ĐÀO TẠO QUẬN ĐỐNG ĐA
TRƯỜNG TIỂU HỌC CÁT LINH

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

Ứng dụng công nghệ thông tin
trong dạy học

Người viết: Trần Hồng
Vân

Năm học 2005 - 2006


A. Đặt vấn đề

Ngày nay, khi công nghệ thông tin càng phát triển thì việc
phát ứng dụng công nghệ thông tin vào tất cả các lĩnh vực là một
điều tất yếu. Trong lĩnh vực giáo dục đào tạo, CNTT bước đầu
đã được ứng dụng trong công tác quản lý, một số nơi đã đưa tin
học vào giảng dạy, học tập. Tuy nhiên, so với nhu cầu thực tiễn
hiện nay, việc ứng dụng CNTT trong giáo dục ở các trường
nước ta còn rất hạn chế. Chúng ta cần phải nhanh chóng nâng
cao chất lượng, nghiệp vụ giảng dạy, nghiệp vụ quản lý, chúng
ta không nên từ chối những gì có sẵn mà lĩnh vực CNTT mang
lại, chúng ta nên biết cách tận dụng nó, biến nó thành công cụ
hiệu quả cho công việc của mình,mục đích của mình.
Hơn nữa,đối với giáo dục và đào tạo, công nghệ hông tin có
tác dụng mạnh mẽ, làm thay đổi nội dung, phương pháp dạy và
học. CNTT là phương tiện để tiến tới “xã hội học tập”. Mặt
khác, giaó dục và đào tạo đóng vai trò quan trọng thúc đẩy sự

phát triển của CNTT thông qua việc cung cấp nguồn nhân lực
cho CNTT. Bộ giáo dục và đào tạo cũng yêu cầu “đẩy mạnh ứng
dụng CNTT trong giáo dục đào tạo ở tất cả các cấp học, bậc
học, ngành học theo hướng dẫn học CNTT như là một công cụ
hỗ trợ đắc lực nhất cho đổi mới phương pháp dạy học ở các
môn”.
Thực hiện tinh thần chỉ đạo trên của bộ giáo dục và của sở
giáa dục và đào tạo, nhận thức được rằng, việc ứng dụng CNTT
phục vụ cho việc đổi mới phương pháp dạy học là một trong
những hướng tích cực nhất, hiệu quả nhất trong việc đổi mới
phương pháp dạy học và chắc chắn sẽ được sử dụng rộng rãi
trong nhà trường phổ thông trong một vài năm tới, tôi đã mạnh
rạn học tập và đưa CNTT vào giảng dạy ba năm nay.
Nhưng làm thế nào để ứng dụng CNTT hiệu quả trong các
tiết dạy đó là vấn đề mà bất cứ một vấn đề nào cũng gặp phải
khi có ý định đưa CNTT vào giảng dạy. Trong bản sáng kiến
này, tôi sẽ đưa ra những ý kiến, kinh nghiệm của cá nhân mình,
cũng như một số tiết dạy tôi đã thử nghiệm trong các năm học


vừa qua để cùng các bạn đồng nghiệp thảo luận tìm ra những
giải pháp tốt nhất cho những tiết dạy của mình.

B. Nội dung

I. Những trở ngại khi sử dụng giáo án điện tử
Phần lớn các giáo viên ngại sử dụng giáo án điện tử, nghĩ
rằng sẽ tốn thời gian để chuẩn bị một bài giảng. Việc thực hiện
một bài giảng một cách công phu bằng các dẫn chứng sống động
trên các slide trong các giờ học lý thuyết là một điều mà các giáo

viên không muốn nghĩ đến. Để có một bài giảng như thế đòi hỏi
phải mất nhièu thời gian chuẩn bị mà đó chính là diều mà các
ciáa viên thường hay tránh. Khảo sát hiệu quả từ phía HS cho
thấy, nếu sử dụng phương pháp dạy học truyền thống với phấn
trắng bảng đen thì hiệu qua mang lại chỉ có 30%,trong khi hiệu
quả của phương pháp multêmedia (nhìn - nghe) lên đến 70%.
Việc sử dụng phương pháp mới đòi hỏi một giáo án mới. Thực
ra, muốn “click” chuột để tiết dạy thực sự hiệu quả thì giáo viên
phải vất vả gấp nhiều lần so với cách dạy truyền thống. Ngoài
kiến thức căn bản về vi tính, sử dụng thành thạo phần mềm
power point, giáa viên cần phải có niềm đam mê thật sự với công
việc thiết kế đòi hỏi sự sáng tạo, sự nhạy bén, tính thẩm mỹ để
săn tìm tư liệu từ nhiều nguồn.
Hơn nữa trong quá trình thiết kế, để có được một GAĐT tốt,
từng cá nhân giáa viên còn gặp không ít trong việc
tự đi tìm
hình ảnh minh hoạ, âm thanh sôi động, tư liệu dẫn chứng phù
hợp với bài giảng. Đây cũng chính là một trong những nguyên
nhân mà một số giáo viên thường đưa ra để tránh né việc thực
hiện dạy bằng CNTT.
Chính vì những khó khăn trên mà các giáo viên chỉ ứng dụng
CNTT khi có nhu cầu. Tức là chỉ có thao giảng mới sử dụng và
việc làm này chỉ mang tính chất đối phó. Tình trạng này cũng
phổ biến trong các trường phổ thông. Mục đích sử dụng máy
tính phục vụ cho công tác giảng dạy chỉ được áp dụng trong các
tình huống này.


II. Yêu cầu cần thiết để làm giáo án điện tử
Mặc dù giáo án điện tử (GAĐT) chưa được các trường học đón

nhận rộng rãi, chưa thực sự phổ biến nhưng bước đầu nó đã tạo
ra một không khí học tập và làm việc khác hẳn cách học và cách
giảng dạy truyền thống. Phải chăng việc dạy bằng giáa án điện
tử sẽ giúp người thầy đỡ vất vả bởi vì chỉ cần “click” chuột?
Thực ra, muốn click chuột để tiết dạy thực sự hiệu quả thì
người dạy cũng phải chịu bỏ công tìm hiểu, làm quen với cách
giảng bài mới này. Cụ thể, người thầy cần phải:
- Có một ít kiến thức về sử dụng máy tính
- Biết sử dụng phần mềm trình diễn PowerPoint
- Biết cách truy cập Internet
- Có khả năng sử dụng một phần mềm chỉnh sửa ảnh, làm
các ảnh động, cắt các file âm thanh …
- Biết cách sử dụng projector
Thoạt nghe thì có vẻ phức tạp nhưng thực sự muốn ứng dụng
CNTT vào giảng dạy có bắt buộc phải thực hiện hết những yêu
cầu trên? Câu trả lời là không. Tuỳ thuộc vào tính chất của mỗi
môn học mà các yêu cầu khác nhau được đặt ra cho các giáo
viên. Tuy nhiên nếu đáp ứng được các nhu cầu trên thì thật tuyệt
vời.
Tại sao tôi lại đặt ra các yêu cầu như trên? Chúng ta thử
tưởng tượng xem nếu một người không có khái niệm gì về
CNTT liệu họ có bật máy tính lên và chọn cho mình một chương
trình làm việc? Liệu họ có biết được tài liệu của mình ở đâu trên
máy tính? Cách copy tài liệu từ nơi này sang nơi khác hay xoá
một tài liệu nào đó khi không còn dùng?... Nghĩa là dù ít hay
nhiều họ cũng phải sử dụng được chiếc máy tính theo ý muốn
của mình.
Thứ hai, từ những giáa án được soạn sẵn trên giấy và được
trình bày lại trên bảng đen làm thế nào để chúng trở thành các
GAĐT được trình bày trên màn chiếu? Điều này đòi hỏi người

thầy phải biết sử dụng PowerPoint. Đây là một phần mềm nằm
trong bộ MS Office dùng để tạo các trình diễn đa dạng trên máy
tính. Nếu chỉ dừng ở mức độ gõ những nội dung cần thiết cộng
thêm một ít định dạng về màu sắc, font chữ, chúng tôi thiết nghĩ
giáa viên nào cũng có thể làm được. Tuy nhiên nếu chỉ có thế thì
chúng ta chưa thực sự thấy được sức mạnh của PowerPoint cũng
như chưa phát huy hiệu quả của phương pháp giảng dạy mới
này. Lờy ví dụ trong một tiết tập đọc “Bè xuôi sông La”- lớp 4,
thay vì giáa viên hay các em cầm sách để đọc bài thì bây giờ,
trên màn hình lớn hiện ra các khổ thơ, bên dưới các dòng thơ là
hình ảnh dòng sông La êm đềm và thơ mộng. Giọng ngâm thơ
của nghệ sĩ nào đó được thay cho lời đọc của thầy, của trò.
Người thầy chỉ việc nhìn vào màn hình và cứ thế phân tích từng
câu thơ. Với hình thức giảng dạy như thế, chúng tôi tin rằng các
em học sinh đều cảm nhận được cái hay của bài thơ, cảm nhận
được tình yêu thiên nhiên, đất nước của tác giả.
Ngoài những nội dung trên,,hình ảnh minh họa được đưa
vào bài giảng,thao tác cơ bản nhất đòi hỏi người thầy phải nắm
được là cách thiết lập các hiệu ứng để làm cho bài giảng sinh
động,mang lại không khí học tập ,giảng dạy mới mẻ.Các hiệu ứng
này là gì?Đó chính là các hoạt ảnh của các đối tượng (văn bản,hình
ảnh...)được thiết lập có thứ tự.Có thể dòng chữ nbày xuất hiện
trước dòng chữ kia hay khi dòng chữ này xuất hiện từ dưới lên,khi
từ trên rơi xuống...chẳng hạn trong giờ học toán khi tổ chức trò
chơi,giáo viên cho học sinh đoán kết quả trước,sau đó mới hiển thị
kết quả trên màn hình,như thế mới tiết kiệm được thời gian chép
câu hỏi lên bảng,đồng thời tăng khả năng tư duy cuả học
sinh.Ngoài ra ,đặc điểm này giúp cho giáo viên tiết kiệm được thời

gian viết nôi dung lên bảng,nội dung hiển thị đến đâu,giaó viên
giảng đến đó,làm cho thời gian giảng bài nhiều hơn,các em học
sinh hiểu bài sâu hơn.
Đối với các môn học như lịch sử,địa lý,bài giảng thường đi
kèm với nhiều hình minh họa.Có thể là hình ảnh mô tả một trận


chiến,các căn cứ địa cách mạng hay hình ảnh các vùng kinh tế,diện
tích lãnh thổ của vùng văn hóa nào đó...
Nếu chỉ trình bày suông,chúng tôi nghĩ cũng chẳng có vấn đề gì
cả,nhưng tại sao khi chúng ta đã chấp nhận làm GAĐT chúng ta lại
không làm bài tập phong phú hơn?Hiện tại những hình ảnh minh
họa cho các nội dung nói trên tương đối nhiều trên Internet.Chúng
tôi thiết nghĩ,nếu chỉ cần bỏ chút thời gian mà có được những nội
dunh,hình ảnh cần minh học cho bài giảng thì người thầy nào cũng
sẵn lòng cả.Điều này cũng đồng nghĩa với việc giáo viên cần biết
cách thức truy cập Internet để lấy thông tin.Tuy nhiên,không phải
hình ảnh nào chúng ta lấy từ Internet đều thỏa mãn ý muốn của
chúng ta.Chẳng hạn,chúng ta cần hình ảnh của một hình lập
phương để minh họa trong giờ học toán nhưng hình ảnh chúng ta
lấy từ internet lại quá nhỏ hay nó lại nằm chung với một hình
khác .Như vậy chúng ta bó tay , không cần minh họa hay vẽ lên
bảng hay tìm một hình khác cho đến khi vừa ý ? Không , giải pháp
đơn giản hơn là chúng ta có thể phóng to hình này lên hay xén lại
hình để chỉ lấy phần hình thoi . Hay để tăng thêm tính thuyết phục ,
tính chất thực của các sự kiện , giáo viên dạy lịch sử có thể thông
qua các đoạn phim tư liệu . Vậy chúng ta thực hiện các công việc
tren bằng cách nào? Điều này đòi hỏi giáo viên cần biết một ít kỹ
thuật để xử lý màu sắc , cắt xén ảnh , các đoạn phim, đoạn nhạc
một cách hợp lý . Hoặc trong giờ học ngoại ngữ , giáo viên có thể

lấy các hình ảnh minh họa và cho các em nghe các bài đọc của
người bản xứ . Có như thế bài giảng sẽ sinh động hẳn , các em lại
nhớ được các từ vựng và phát âm chuẩn hơn . Có thể đây là thao tác
tương đôí phức tạp nhưng nó mang lại tính hiệu quả cao trong công
tác giảng dạy .
Bài giảng sau khi thiết kế sẽ được trình chiếu lên màn hình
thông qua máy chiếu. Nghĩa là dù muốn hay không giáo viên buộc
phải biết cách sử dụng nó. Đây là một trong những yêu cầu bắt
buộc đối với giáo viên, chỉ cần một vài thao tác lắp máy chiếu với
CPU của máy tính và điều chỉnh độ lớn, độ nét trên màn hình giáa


viên chắc hẳn sẽ có một bài giảng chất lượng, học trò sẽ có không
khí học thoải mái hơn.
Điều cuối cùng tôi muốn nói đến là nhờ các GAĐT mà các
giáo viên đã tạo ra một không khí khác hẳn so với giờ dạy truyền
thống. Học sinh buộc phải tập trung nghe giảng và tư duy nhiều
hơn trong các giờ học. Tuy nhiên, tối thiểu người dạy phải có một
kiến thức nhất định chẳng hạn như sử dụng được phần mềm trình
diễn PowerPoint để trình bày bài giảng và cần phải có quan niệm
các phương tiện kỹ thuật được đề cập trên là các phương tiện hỗ
trợ cho việc giảng dạy chứ không thể thay thế vai trò chủ đạo của
người thầy trong giờ lên lớp.
III. Quy trình và nguyên tắc khi thực hiện GAĐT
Hiện tại, một số trường đã áp dụng GAĐT trong các giờ
dạy. Nhưng vấn đề là chúng ta có nghĩ đến việc áp dụng như thế đã
đúng chưa, đã hiệu quả chưa? Nếu chưa thì áp dụng thế nào cho
đúng quy trình để chuẩn bị cho một GAĐT.
Khi chuyển từ bài giảng truyền thống sang các slide trình diễn,
giáo viên thường mang tư tưởng của bài giảng cũ để áp đặt vào.

Nghĩa là chúng ta nghĩ chúng ta sẽ trình bày những gì mình nói và
viết tất cả các nội dung vào slide. Điều này hoàn toàn sai lầm vì
như thế học sinh sẽ cho rằng giáo viên chỉ nói những điều trong
sách, không mở rộng các kiến thức ngoài.
Chúng ta cần nhớ một điều: Slide là nơi chỉ chứa tên bài học,
các đề mục và các cụm từ chốt phục vụ cho bài giảng. Tuỳ theo
từng môn học, chúng ta có thể bổ xung các công thức, hình ảnh
minh hoạ một cách hợp lý… Đây là bước mà giáa viên cần vận
dụng khả năng, kiến thức về tin học của mình để xây dựng bài
giảng. Nếu slide cần hình ảnh minh họa, giáo viên nên tìm kiếm
hình ảnh để chèn vào. Hay slide kia đang trình bày một kết quả của
thí nghiệm vào để tăng tính thực tế. Công đoạn đưa nội dung vào
giáo viên cũng nên lưu ý đến số lượng chữ, mầu sắc, kích thước
trên các slide. Giáo viên nên tóm tắt vấn đề mình muốn trình bày