Kiến thức cơ bản và những đề thi liên quan đến bài đất nước nguyễn khoa điềm

Ki ến th ức c ơb ản và nh ững đề thi liên
quan đến bài Đất n ước - Nguy ễn Khoa
Đi ềm
Posted by Thu Trang On Tháng Sáu 01, 2016 0 Comment
Bài viết này, cô Thu Trang tổng hợp kiến thức cơ bản và những dạng đề thi liên
quan đến bài Đất nước- Nguyễn Khoa Điềm.Bài viết có 2 phần: Phần 1, hệ thống
kiến thức cơ bản, Phần 2 : cô tổng hợp Những đề thi liên quan đến bài Đất nướcNguyễn Khoa Điềm

Ph ần 1, h ệ th ống ki ến th ức c ơ b ản v ề bài Đấ t
n ướ c- Nguy ễn Khoa Đi ềm
1. TÁC GI Ả
Nguyễn Khoa Điềm sinh năm 1943 trong một gia đình trí thức có truyền thống yêu
nước và cách mạng ở huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế. Sau khi tốt nghiệp
trường Đại học Sư phạm Hà Nội năm 1964, ông trở lại miền Nam hoạt động trong
phong trào học sinh, sinh viên thành phố Huế. Nguyễn Khoa Điềm từng giữ những
chức vụ quan trọng trong bộ máy lãnh đạo của Nhà nước. Năm 2006, ông
nghỉ hưu, về sống tại Huế và tiếp tục làm thơ.
Thơ Nguyễn Khoa Điềm cuốn hút người đọc bằng cảm xúc trữ tình nồng thắm và
chất suy tư sâu lắng, ông cất lên tiếng nói của một người trí thức thiết tha gắn bó
với quê hương, giàu ý thức trách nhiệm với nhân dân, đất nước. Tác phẩm chính
của Nguyễn Khoa Điềm là các tập thơ : Đất ngoại ô (1972), Mặt đường khát vọng
(1974), Ngôi nhà có ngọn lửa ấm (1986), Cõi lặng (2007). Năm 2000, ông được
tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật
2. TÁC PHẨM
NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG
1. Đoạn trích Đất Nước là phần đầu chương V của trường ca Mặt đường
khát vọng. Tác phẩm này được hoàn thành năm 1971, thể hiện sự thức
tỉnh của thế lệ trẻ miền Nam về trách nhiệm thiêng liêng với nhân dân,
đất nước.
2. Bao trùm đoạn trích Đất Nước là cảm hứng ngợi ca công lao vĩ đại của
nhân dân trên hành trình dựng nước và giữ nước. Đoạn trích gồm hai

phần:


– Phần 1 [Khi ta lớn lên… Đất Nước muôn đời): Cách cảm nhận và lí giải của nhà
thơ về đất nước.
– Phần 2 INhững người vợ nhớ chồng… trăm dáng sông xuôi) I Tập trung thể hiện
tư tưởng đất nước là của nhân dân.
1. Cách cảm nhận và lí giải độc đáo về đất nước
•
Đất nước được hình thành, nuôi dưỡng từ những gì gần gũi, bình dị
nhất : câu chuyện của mẹ, miếng trầu của bà,… Con người có thể cảm
nhận về đất nước qua những hình ảnh thân thương nhất trong cuộc sống
hằng ngày ; búi tóc của mẹ, nghĩa tình sâu nặng, thuỷ chung của mẹ cha,
cái kèo cái cột trong ngôi nhà ta ở, hạt gạo hằng ngày nuôi sống con
người,… Cả một quá trình sinh i thành của đất nước – từ lúc khởi đầu
đến khi trưởng thành và trường tồn, đều . gắn liền với những con người
bình thường, bé nhỏ, thân thiết như chính ông bà, ; cha mẹ của mỗi
chúng ta. Bằng cách cảm nhận này, nhà thơ đã khẳng định ; nhân dân là
chủ thể sáng tạo nên đất nước.
•
Hai thành tố đất và nước khi thì được tách riêng, khí thì họp lại nhưng
đều tập trung thể hiện tư tưởng đất nước là của nhân dân. Tư tưởng ấy
thấm đượm trong những “định nghĩa” khác nhau về đất nước. Đất nước
là những khoảng ; không gian bé nhỏ, riêng tư của mỗi con người : là
con đường đưa ta đến trường 1 ngày thơ bé, là bến nước, cây đa, sân
đình ; là nơi hẹn hò, tình tự của mỗi lứa : đôi.Ií Đất nước còn là những
gì lớn lao, thiêng liêng nhất – là cái nôi sinh tụ của I cộng đồng dân tộc :
Lạc Long Quân và Âu Cơ
Đẻ ra đồng bào ta trong bọc trứng
Những ai đã khuất

Những ai bây giờ
Yêu nhau và sinh con đẻ cái
Gánh vác phần người đi trước để lại
Dặn dò con cháu chuyện mai sau
Không gian mênh mông của đất nước được hình thành trên dòng thời gian vô tận.
Đó là tổ ấm bao bọc, che chở cho hàng ngàn thế hệ người… Đất nước là sự hoà
quyện không thể tách rời giữa cái riêng và cái chung, cá nhân và cộng đồng : Trong
anh và em hôm nay – Đều có một phần Đất Nước – Khi hai đứa cầm tay – Đất
Nước trong chúng ta hài hoà nồng thắm – Khi chúng ta cầm tay mọi người – Đất
Nước vẹn tròn, to lớn.. Vì vậy, bổn phận của mỗi con người với đất nước cũng là
trách nhiệm với chính mình. Hiến dâng cuộc đời cho đất nước trường tồn cũng là
hoàn thành trách nhiệm thiêng liêng với các thế hệ đi trước và với tương lai : Em
ơi em Đất Nước là máu xương của mình – Phải biết gắn bó và san sẻ — Phái biết


hoá thân cho dáng hình xứ sở — Làm nên Đất Nước muôn đời… Chất trữ tình đằm
thắm, suy tư sâu lắng của một người trí thức giàu trách nhiệm với quê hương đất
nước hoà quyện cùng chất giọng chính luận đã mang lại sức rung động lớn cho
những câu thơ này. Đoạn thơ đã thức tỉnh, khơi gợi tinh thần đấu tranh vì đất nước
của thế hệ trẻ miền Nam lúc bấy giờ. Đó cũng là lời nhắn gửi thiết tha với mỗi
người Việt Nam yêu nước về một lí tưởng sống cao đẹp của muôn đời.
2. Tập trung thể hiện tư tưởng đất nước là của nhân dân
Tư tưởng ấy đã được tác giả chứng minh từ nhiều phương diện cảm nhận về đất
nước.
•
Từ không gian địa lí : Xưa nay, nói đến điều kiện tự nhiên và những
danh lam thắng cảnh của đất nước, ngưòì ta thường ca ngợi sự hào
phóng của Tạo Hoá. Còn ở đây, nhà thơ mang đến một cách nhìn mới
mẻ, độc đáo : Những người vợ nhớ chồng con góp cho Đất Nước những
núi Vọng Phu – Cập vợ chồng yêu nhau góp nên hòn Trống Mái – Gót

ngựa của Thánh Gióng đi qua còn trăm ao đầm để lại – Chín mươi chín
con voi góp mình dựng đất Tố Hùng Vương.
Qua cách nói của nhà thơ, tất cả núi sông, rừng bể ấy đều là tặng vật của nhân dân.
Nếu không có bao nhiêu thế hệ những người vợ, người mẹ từng đợi chờ thuỷ
chung, mòn mỏi thì núi mãi chỉ là đá, không thể hoá thành những Vọng Phu vòi
vọi giữa trời. Nhân dân đã truyền cả tâm hồn vào cảnh vật… để đất và nước trở
nên có linh hồn, có sự sống. Nhân dân đã khai phá đất đai, lập nên những xóm
làng, ruộng đồng, bờ bãi. Hình vóc của đất nước, ở nơi đâu cũng là vóc hình của
nhân dân : Và ở đâu trên khắp các ruộng đồng gò bãi – Chẳng mang một dáng
hình, một ao ước, một lối sống ông cha – ôi Đất Nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta
cũng thấy-Nhữngcuộc đời đã hoá núi sông ta…
Nhà thơ đã sử dụng không gian địa lí để khám phá, ngợi ca công lao to lớn của
nhân dân trên hành trình dựng nước.
•
Từ thòi gian lịch sử : Khi tái hiện dòng thời gian lịch sử, nhà thơ không
nhắc lại những triều đại hoàng kim, những anh hùng được sử sách lưu
danh mà “cả anh và em đều nhớ”. Trên nền quá khứ mấy ngàn năm, nhà
thơ đã tô đậm hình ảnh của những lóp người bình thường, vô danh : Họ
đã sống và chết – Giản dị và bình tâm -Không ai nhớ mặt đặt tên
-Nhưng họ đã làm ra Đất Nước.
Họ là nhân dân. Họ không để lại tên tuổi của mình trong sử sách nhưng chính họ
đã sáng tạo nên những trang sử hào hùng cho nước non này, Họ làm ra mọi giá trị
vật chất và tinh thần cho đất nước :hạt lúa, ngọn lửa , tiếng nói, tên xã tên làng, đắp
đập be bờ để có ruộng đồng bờ bãi cho người sau trồng cây hái trái”… Nhân dân
luôn sẵn sàng đứng lên chiến đấu đánh đuổi cả ngoại xâm lẫn nội thù để gìn giữ
một đất nước tự do, thanh bình.


— Tư tưởng đất nướclà của nhân dân còn được nhà thơ khám phá, thể hiện từ
chiều sâu của bản sắc văn hoá ! Đất Nước của Nhân dân, Đất Nước của ca dao,

thần thoại : Dạy anh biết yêu em từ thuở trong nôi” – Biết quý công cầm vàng
những ngày lặn lội – Biết trồng tre đợi ngày thành gậy – Đi trả thù mà không sợ
dài lâu. ‘
Nhà thơ tìm về với sáng tác, dân gian để khẳng định rằng, nhân dân chính là những
người đã hình thành và gìn giữ bản sắc tâm hồn dân tộc. Nhân dân dạy ta biết đắm
say, lãng mạn mà thuỷ chung trong’tình yêu ; biết trọng nghĩa tình hơn của cải và
bền bỉ phi thường trong chiến đấu. Đoạn thơ kết thúc bằng niềm tin và hi vọng về
một tương lai thanh bình cho quê hương.
3. Đặc sắc nghệ thuật
Đoạn trích đã thể hiện được cách cảm nhận độc đáo, sâu sắc cửa Nguyễn Khoa
Điềm về nhân dân, đất nước. Từ đó, khơi gợi niềm tự hào và, ý thức trách nhiệm
củá mỗi con người vói quê hương xứ sở. Sức hấp dẫn của đoạn thơ còn bắt nguồn
từ giọng điệu trữ tình – chính luận đặc sắc, từ sự vận dụng một cách nhuần nhuyễn
và sáng tạo các chất liệu của văn hoá dân gian, cách nói dân dã, đậm đà bản sắc
dân tộc.
Tài liệu trích trong sách ôn tập ngữ văn 12 .NXB GD.Tác giả : Đỗ Kim Hồi, Bùi
Minh Toán ( chủ biên)

Ph ần 2 : Nh ững đề thi liên quan đến bài
Đất n ước- Nguy ễn Khoa Đi ềm.
D ạng 1 :C ảm nh ận v ề đo ạn trích trong bài Đất n ướcNguy ễn Khoa Đi ềm
Bài này dài, các em cần chú ý những đoạn tiêu biểu sau :
•
Khi ta lớn lên Đất nước đã có rồi….Đất nước có từ ngày đó
•
Đất là nơi anh đến trường…Cũng biết cúi đầu nhớ ngày giỗ tổ
•
Trong anh và em hôm nay…làm nên đất nước muôn đời
•
Em ơi em hãy nhìn rất xa….đất nước của ca dao thần thoại

D ạng 2 : Nghị lu ận ý ki ến bàn v ề bài Đất n ước
Ví dụ : Bàn về đoạn thơ trên, có ý kiến cho rằng: Trong đoạn thơ Nguyễn Khoa
Điềm đã cố gắng thể hiện hình ảnh Đất nước gần gũi, giản dị. Đó là cách để đi


vào lòng người, cũng là cách nhà thơ đi con đường riêng của mình không lặp lại
người khác.
Xem đáp án cụ thể ở đây nhé :
/>Dạng 3 : So sánh đoạn thơ trong bài Đất nước với đoạn thơ trong bài Sóng, Việt
Bắc, Tây Tiến, so sánh với bài Đất nước của Nguyễn Đình Thi. …
Một vài ví dụ sau :
ĐỀ BÀI: phân tích và so sánh hình tượng đất nước trong đoạn thơ Đất nướcNguyễn Khoa Điềm với hình tượng đất nước trong bài Đất nước của Nguyễn Đình
Thi. Đáp án ở đây nhé :
/>Đề 2 :
Cảm nhận về hai đoạn thơ sau:
“Đất là nơi anh đến trường
Nước là nơi em tắm
Đất Nước là nơi ta hẹn hò
Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm
Đất là nơi “con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc”
Nước là nơi “con cá ngư ông móng nước biển khơi”
(Đất Nước – Trích Trường ca mặt đường khát vọng – Nguyễn Khoa Điềm)
“Con sóng dưới lòng sâu
Con song trên mặt nước
Ôi con sóng nhớ bờ
Ngày đêm không ngủ được
Lòng em nhớ đến anh
Cả trong mơ còn thức”
( Sóng – Xuân Quỳnh)

Gợi ý: />
D ạng 4 : liên h ệ th ực t ế.
Ví dụ như đề bài cho cảm nhận đoạn trích, sau đó yêu cầu liên hệ tới trách nhiệm
của thanh niên trong tình hình biển đảo hiện nay, hoặc liên hệ tới lòng yêu nước,
nghĩa vụ với đất nước, …
Ví dụ đề bài sau :
Đề bài: Nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm có viết:


“Em ơi em đất nước là máu xương của mình
Phải biết gắn bó và san sẻ
Phải biết hóa thân cho dáng hình xứ sở
Làm nên đất nước muôn đời”
(Mặt đường khát vọng)