Một vài kinh nghiệm bồi dưỡng học sinh giỏi văn

Tên đề tài:
MỘT VÀI KINH NGHIỆM BỒI DƯỠNG
HỌC SINH GIỎI VĂN

1


A/ PHẦN MỞ ĐẦU.
I/BỐI CẢNH CỦA ĐỀ TÀI:
Vấn đề xây dựng một nền giáo dục mới phù hợp với giai đoạn cách mạng mới
đã trở thành vấn đề bức thiết được đặt ra cho toàn xã hội nói chung, cho ngành giáo
dục-đào tạo nói riêng.
Môn văn trong nhà trường THPT có một vai trò đặc biệt trong việc hình thành
nhân cách và những phẩm chất tư duy cho học sinh nhằm đáp ứng những yêu cầu của
thời đại trong mục tiêu đào tạo con người. Công tác bồi dưỡng học sinh giỏi môn văn
cũng có một vị trí quan trọng trong việc đào tạo nguồn nhân lực cho các ngành khoa
học xã hội và nhân văn. Do vậy, thời gian qua, việc đổi mới phương pháp dạy và học
văn cũng như công tác bồi dưỡng học sinh giỏi bộ môn văn đã được ngành giáo dụcđào tạo, các trường chuyên, các trường trung học phổ thông hết sức quan tâm.
Bồi dưỡng nhân tài là một trong những nhiệm vụ quan trọng và thiêng liêng mà
đất nước và thời đại giao phó cho ngành giáo dục. Mỗi nhà trường, mỗi người thầy
được nhận và phải nhận lấy nhiệm vụ đó như một vinh quang lại vừa như một thách
thức lớn nhất trong nghề nghiệp của mình.
II/ LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI
“Nghề dạy học là nghề cao quý nhất trong những nghề cao quý”- (Phạm Văn
Đổng). Người giáo viên khi đã chọn nghề dạy học là đã thể hiện lòng yêu nghề, yêu
người. Mục tiêu quan trong của ngành giáo dục là giáo dục nhân cách, đào tạo nhân tài
cho đất nước. Một trong những niềm vui, niềm tự hào nhất của giáo viên là đào tạo và
bồi dưỡng được những học sinh giỏi các cấp. Để có được những học sinh đạt giải
trong các kì thi tuyển chọn học sinh giỏi thì ngoài năng lực, tố chất của học sinh thì
công lao bồi dưỡng của người thầy là điều không thể phủ nhận được.

2


Mỗi môn học trong nhà trường việc học và dạy đều có đặc thù riêng. Phương
pháp dạy và học văn đã được nói và bàn luận rất nhiều từ trước đến nay. Học như thế
nào cho tốt, dạy như thế nào cho thật sự có hiệu quả? Đó là điều băn khoăn trăn trở
của mỗi giáo viên dạy văn khi đứng lớp. Một tiết dạy bình thường trên lớp cũng cần
phải chuẩn bị kĩ lưỡng mới có thể dạy tốt và mang lại hiệu quả được. Nhưng một tiết
dạy bồi dưỡng học sinh giỏi còn có yêu cầu cao hơn nhiều. Công tác bồi dưỡng học
sinh giỏi là nhiệm vụ nặng nề nhưng cũng tất đỗi vinh dự cho người giáo viên khi
tham gia bồi dưỡng. Câu hỏi mà bất cứ ai khi tham gia bồi dưỡng học sinh giỏi cũng
luôn đặt ra là làm thế nào cho thật sự đạt kết quả tốt nhất trong thời gian 7 tuần ôn
luyện ngắn ngủi? Làm sao để các em phát huy hết năng lực của mình trong một thời
gian làm bài 180 phút ấn định? Làm thế nào để công lao vất vả của thầy và trò không
bị uổng phí? Làm sao để mang lại niềm vinh dự cho bản thân các em và thành tích
trong nhà trường? Những câu hỏi ấy chính là động lực thúc đẩy người giáo viên phải
luôn tìm tòi, học hỏi, sáng tạo để đạt được hiệu quả cao nhất trong điều kiện cho phép.
Điểm khác biệt căn bản giữa dạy học sinh giỏi và dạy học sinh đại trà là ở chỗ:
dạy học sinh giỏi phải sâu hơn, kĩ hơn; trong đó, cần giúp các em lí giải vấn đề một
cách đầy đủ hơn. Như vậy điều quan trọng nhất trong việc bồi dưỡng học sinh giỏi
không phải chỉ là tăng thời lượng bài giảng, mà chủ yếu là ở chất lượng giảng dạy…
Muốn dạy học sinh giỏi cần kiên trì, nỗ lực cập nhật kiến thức, không có kiến thức thì
không thể dạy được học sinh giỏi.
Dạy học sinh giỏi, phần lí luận văn học phải dạy kĩ hơn học sinh đại trà. Bởi lẽ,
đây chính là kiến thức công cụ để học sinh có thể hiểu sâu hơn, lí giải xác đáng hơn
các hiện tượng văn học. Dạy lí luân văn học cho học sinh theo hai hướng: Cung cấp

3

thêm hoặc củng cố thêm một số khái niệm lí luận văn học; vận dụng những hiểu biết
về lí luận để lí giải các hiện tượng văn học thường xuyên xuất hiện trong các bài học.
Một trong những nhiệm vụ quan trọng trong bồi dưỡng học sinh giỏi là bồi
dưỡng phương pháp tư duy, phương pháp học văn, nói cụ thể hơn là phương pháp làm
bài, cách vận dụng kiến thức…Đây là công việc khó khăn, không những đối với người
học mà đối với cả người dạy. Bởi thế, kết quả dạy học sinh cách vận dụng kiến thức,
cách làm bài là những căn cứ khá tin cậy để đánh giá trình độ và tay nghề của thầy
giáo dạy học sinh giỏi.
Để đạt được một số thành công trong công tác bồi dưỡng học sinh giỏi môn văn
mỗi giáo viên lựa chọn những phương pháp phù hợp và vận dụng linh hoạt theo cách
riêng của mình. 11 năm liền nhận nhiệm vụ bồi dưỡng học sinh giỏi văn của trường
THPT Long Thạnh là 11 năm tôi có học sinh giỏi đạt giải của tỉnh, trong đó có 2 năm
có học sinh giỏi đạt giải quốc gia. Vì vậy, năm nay tôi mạnh dạn chọn đề tài “Một vài
kinh nghiệm bồi dưỡng học sinh giỏi văn” để trao đổi cùng đồng nghiệp.
III/ PHẠM VI VÀ ĐỐI TƯỢNG CỦA ĐỀ TÀI
Muốn bồi dưỡng học sinh giỏi đạt hiệu quả thì mỗi giáo viên cần nắm
vững toàn bộ chương trình Ngữ văn THPT về : văn học sử, tiếng Việt, làm văn, lí luận
văn học…nhưng điều quan trọng là phải giúp các em từ việc hiểu rộng, hiểu sâu vấn
đề văn học, vấn đề của cuộc sống, biết cách vận dụng kiến thức vào việc lí giải các vấn
đề cụ thể của đề bài. Do sự phong phú về nội dung cần ôn tập, sự vận dụng linh hoạt
về phương pháp, trong bài viết này tôi chỉ trình bày một vài kinh nghiệm đã bồi dưỡng
thành công đối với học sinh giỏi lớp 11, 12.
IV/ MỤC ĐÍCH CỦA ĐỀ TÀI

4


Bồi dưỡng học sinh giỏi không phải chỉ bó hẹp trong việc chuẩn bị để có học
sinh đoạt giải trong các kì thi chọn học sinh giỏi mà việc thi học sinh giỏi và các kì thi
này cũng là một căn cứ tin cậy để đánh giá chất lượng dạy và học. Chất lượng, kết quả

bồi dưỡng học sinh giỏi ít nhiều sẽ có ảnh hưởng tích cực tới chất lượng giảng dạy ở
các lớp trong trường.
Hơn nữa, trên cơ sở học vấn phổ thông, bồi dưỡng sâu thêm những năng lực về
ngữ văn, tạo cho học sinh có những điều kiện thuận lợi để tiếp tục học lên và làm việc
một cách sáng tạo, có hiệu quả trong các lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn. Bồi
dưỡng học sinh giỏi cũng là dịp để giáo viên thể nghiệm việc đổi mới phương pháp
dạy học. Thước đo trình độ của một giáo viên dạy học sinh giỏi chính là phương pháp
giảng dạy.
Chọn viết về đề tài này, bản thân tôi muốn nâng cao hiệu quả giờ lên lớp, muốn
trao đổi kinh nghiệm giảng dạy với đồng nghiệp, muốn nhận được ở những đồng
nghiệp tâm huyết với nghề sự góp ý chân thành.
B.PHẦN NỘI DUNG
I.CƠ SỞ LÍ LUẬN:
Phương pháp dạy học hiện nay rất coi trọng chủ thể học sinh. Việc dạy học sinh
giỏi cũng không nằm ngoài nguyên tắc ấy. Có điều là, để học sinh tự đi trên con đường
tìm ra kiến thức và có khả năng làm việc tương đối độc lập, không quá phụ thuộc vào
người thầy thì các em phải được trang bị một hệ thống kĩ năng cần thiết. Do đó, giúp
học sinh có những kĩ năng cần thiết là đã trao cho các em chiếc chìa khóa để các em tự
mở và khám phá những vẻ đẹp văn chương. Điều này cũng hoàn toàn phù hợp với đặc
trưng bộ môn: vẻ đẹp của tác phẩm văn chương là vô tận, nhiều tầng, nhiều lớp. Người

5


đọc tùy theo sở trường, vốn sống, vốn văn hóa mà phát hiện, cảm nhận ở những mức
độ khác nhau.
Bồi dưỡng học sinh giỏi là công việc khó khăn và cũng là niềm say mê, hạnh
phúc lớn đối với giáo viên văn. Nó đòi hỏi người thầy không chỉ có tầm mà còn có
tâm. Và chính sự tâm huyết với nghề mới hi vọng đem lại những thành quả mong
muốn. Bởi, học sinh giỏi văn thường là những em có năng khiếu: biết tự làm giàu vốn

kiến thức, có khả năng cảm thụ, tư duy tốt, biết vận dụng các thao tác lập luận, các
phương thức biểu đạt, kiến thức, kĩ năng để lí giải tốt một vấn đề, một hiện tượng văn
học, đời sống. Như vậy, một tiết dạy học sinh giỏi đòi hỏi giáo viên phải có sự chuẩn
bị và đầu tư kĩ lưỡng, thậm chí giáo viên phải có vốn kiến thức vừa rộng vừa sâu thì
giảng dạy mới đạt hiệu quả, mới thuyết phục được học sinh. Tiết dạy phải làm cho học
sinh thực sự hứng thú, tin tưởng và có niềm vui đồng sáng tạo.
II. THỰC TRẠNG VẤN ĐỀ.
1.Thuận lợi:
-Là tổ trưởng chuyên môn, là giáo viên đứng lớp trên 30 năm, bản thân đã đúc
rút được nhiều kinh nghiệm giảng dạy để nâng cao hiệu quả giờ lên lớp; 11 năm bồi
dưỡng học sinh giỏi lớp 11, 12 của trường, tôi dành nhiều thời gian, tâm huyết nghiêm
cứu chuyên môn, vừa dạy vừa rút kinh nghiệm để nâng cao chất lượng giờ dạy bồi
dưỡng học sinh giỏi.
-Bản thân luôn chịu khó đọc các tài liệu tham khảo, các tác phẩm văn học, các
vấn đề lí luận văn học, tham khảo, cập nhật đề thi học sinh giỏi tỉnh, học sinh giỏi
quốc gia hàng năm.
-Ban giám hiệu, hội khuyến học trường, một số đồng nghiệp tâm huyết thường
có sự quan tâm, khen thưởng, động viên đúng mức, kịp thời đến công tác này.

6


-Kết quả thi học sinh giỏi hàng năm của trường luôn là động lực thúc đẩy thầy
và trò chúng tôi phải cố gắng nhiều hơn, không được bằng lòng với những gì đã đạt
được.
2. Khó khăn.
- Trường Trung học phổ thông Long Thạnh ở địa bàn vùng nông thôn, có quyết
định thành trường THPT năm 2000, điểm tuyển học sinh vào học tại trường hàng năm
rất thấp (thường tuyển hết), nhiều em học sinh giỏi hết cấp hai là ra tỉnh học trường
chuyên, lớp chọn. Số học sinh giỏi văn hàng năm của trường không nhiều. Một số em

được tuyển chọn bồi dưỡng đi thi HSG tỉnh chỉ là học sinh học khá môn văn. Hơn nữa,
học sinh được chọn vào đội tuyển thường có trình độ không đều: một số em có khả
năng hành văn thì vốn kiến thức văn học chưa được phong phú; một số em khác có
vốn kiến thức văn học khá phong phú thì lại non về kĩ năng làm văn, nhất là dạng bài
nghị luận, lí luận văn học.
- Tài liệu, sách tham khảo ở thư viện trường còn hạn chế, chưa có đủ để giáo
viên và học sinh đọc, nghiên cứu theo yêu cầu.
- Những năm gần đây, việc khuyến khích học sinh giỏi đạt giải trong các kì thi
HSG tỉnh, quốc gia chưa thật thỏa đáng, khiến một số phụ huynh, học sinh không mặn
mà lắm với việc thi học sinh giỏi Văn. Vào đội tuyển văn của trường thường là những
em chỉ học khá giỏi môn văn hoặc những học sinh giỏi không được tuyển vào các môn
khoa học tự nhiên mới ôn môn văn.
III. CÁC BIỆN PHÁP ĐÃ TIẾN HÀNH ĐỂ GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ.
1. Chọn học sinh giỏi.
-Chọn học sinh từ lớp 10. Tìm hiểu kết quả học môn văn của học sinh ở THCS
qua điểm tổng kết, điểm thi học sinh giỏi, điểm thi tuyển vào lớp 10 (môn văn), có thể

7


tham khảo ý kiến của giáo viên đã trực tiếp dạy học sinh đó để nắm bắt mặt mạnh- mặt
hạn chế của các em; đặc biệt chú ý đến điểm các bài làm văn, điểm kiểm tra học kì I
môn văn lớp 10.
-Học sinh giỏi văn phải đạt được những yêu cầu cơ bản như: có năng lực cảm
thụ, say mê văn chương, có sự chủ động sáng tạo khi thực hành, có ý thức học tập
nghiêm túc. Đội tuyển học sinh được hình thành, chọn lọc theo hướng loại dần qua quá
trình ôn luyện, qua các đợt thi. Không đưa học sinh mới vào khi đang dạy, làm như
vậy kiến thức của các em không đồng đều và việc tiến hành ôn luyện phải làm lại, vất
vả, mất thời gian.
Chúng ta đã biết mỗi một tác phẩm văn học đều là “con đẻ tinh thần” của nhà

văn. Người nghệ sĩ khi viết tác phẩm phải dồn hết tâm huyết của mình vào việc sáng
tạo. Họ quan sát thế giới hiện thực, nghiền ngẫm trước những vấn đề đời sống, lựa
chọn đề tài và phương pháp sáng tác nhằm qua tác phẩm của mình gửi đến người đọc
những thông tin thẩm mĩ và có giá trị để từ đó giáo dục, cảm hóa, bồi dưỡng năng lực
nhận thức, năng lực thẩm mĩ của đông đảo bạn đọc. Vì thế, khi học văn học sinh phải
có khả năng tìm ra cái hay, cái đẹp trong từng tác phẩm, hiểu rõ tình cảm của nhà văn
gửi gắm vào trong tác phẩm từ đó biết phát huy cái hay, cái đẹp ấy một cách linh hoạt
sáng tạo trong quá trình học tập và lĩnh hội tác phẩm. Sau đó, học sinh phải có khả
năng tự “giãi bày” theo cách riêng của mình để qua đó biểu lộ được thế giới tâm hồn,
tình cảm, trí tuệ phong phú đa dạng của chính mình.
2. Lập kế hoạch bồi dưỡng.
-Về thời lượng: Đội văn được thành lập và bồi dưỡng từ học kì II lớp 11 đến
giữa học kì I lớp 12. Mỗi học kì học sinh được bồi dưỡng 60 tiết. Tổng cộng khoảng
120 tiết. Giáo viên dạy bồi dưỡng lập kể hoạch, cụ thể nội dung ôn luyện từng học kì.

8


-Về nội dung: căn cứ vào hường dẫn của Sở giáo dục và đào tạo.
3. Biện pháp thực hiện.
a. Tiến hành bồi dưỡng học sinh giỏi từ những tuần cuối học kì 2 lớp 10.
Đồng thời cho học sinh học trước trước chương trình lớp 11, tạo điều kiện cho những
học sinh 11 tham dự thi học sinh giỏi cùng học sinh 12 và để lớp 11 sẽ có thời gian
học trước chương trình 12.
b. Dạy nền:
* Giáo viên cung cấp tài liệu hay, bổ ích cho học sinh đọc thêm bằng cách phô
tô rồi phát cho từng em; cho các em mượn tài liệu chuyền nhau đọc hay cung cấp tên
sách để học sinh tìm đọc.
* Bám sát chương trình, dạy thật kĩ, thật sâu, thật chu đáo từng bài trong
chương trình quy định để các em có một mặt bằng kiến thức chắc chắn, tạo cơ sở cho

học sinh có khả năng thẩm văn một cách chính xác và sáng tạo. Nghĩa là giáo viên
phải phấn đấu để hướng dẫn học sinh “Phát hiện ra, bằng năng lực thẩm mĩ chất văn
đích thực của tác phẩm” (Nguyễn Đăng Mạnh). Để phát huy được tính sáng tạo của
học sinh, tôi áp dụng phương pháp dạy học “Lấy học sinh làm trung tâm”, nhằm làm
cho học sinh thấy yêu tác phẩm, cảm phục tài nghệ của nhà văn mà thấy yêu văn học,
yêu cuộc sống hơn. Kết quả là khi làm bài kiểm tra, học sinh có khả năng tự “giãi
bày”, lúc đó thầy giáo không chỉ gặp lại mình mà còn được tiếp xúc với trò, với thế
giới tâm hồn, tình cảm và trí tuệ phong phú, đa dạng của các em.
c. Dạy tìm hiểu chiều sâu, mở rộng.
* Theo sát các tác gia, tác giả, tác phẩm, các giai đoạn văn học mà đề ra những
chuyên đề bổ trợ kiến thức cho học sinh nhằm cung cấp cho học sinh môt lượng kiến
thức phong phú, toàn diện, sâu sắc và hệ thống.

9


* Học đến đâu luyện tập đến đó. Một mặt là để củng cố kiến thức, mặt khác để
rèn luyện kĩ năng cho học sinh. Yêu cầu của việc luyện tập là phải tạo được thói quen
phân tích đề, lập dàn ý- đó là một thao tác hết sức cần thiết mà lâu nay học sinh ít chú
ý và thường hay bỏ qua khi làm bài. Luyện tập còn là để bồi dưỡng kĩ năng nói và viết
lưu loát cho học sinh để từ đó mà nâng lên thành kĩ năng diễn đạt sáng rõ, khúc triết,
hàm súc và có sức truyền cảm cao. Qua luyện tập, một lần nữa giáo viên phải hướng
dẫn học sinh cách thức tiếp cận vấn đề, từ đó tạo thói quen cho học sinh cách thức
khám phá, phát hiện vấn đề, dám giải quyết những vấn đề khó, dám đưa ra quan điểm
riêng của mình tạo ra phong cách riêng, độc đáo của người viết.
Từ những bài tập, học sinh phải có khả năng biến kiến thức của thầy, của tài
liệu thành kiến thức của mình, có được những lí giải thuyết phục trước những vấn đề
văn học. Học sinh có cảm thụ đúng là tốt nhưng phải tạo thói quen cho học sinh biết
cách phân tích sâu sắc các hình tượng, các khía cạnh, các vấn đề văn học.
d. Tìm hiểu đề. tìm ý và lập dàn ý cho đề bài.

e. Giáo viên ra đề cho học sinh thực hành làm bài theo thời gian ấn định.
4. Những việc làm cụ thể.
a. Giáo viên cung cấp tài liệu cho học sinh đọc tham khảo về các tác gia, tác
giả, các tác phẩm của họ được dạy và học trong nhà trường như: Nguyễn Trãi, Nguyễn
Du, Hồ Xuân Hương, Nguyễn Khuyến, Tú Xương,…Xuân Diệu, Huy Cận, Hàn Mặc
Tử, Tản Đà, Nguyễn Bính,…Nguyễn Tuân, Thạch Lam,…Nam cao, Vũ Trọng
Phụng,…Hồ Chí Minh, Tố Hữu, Chế Lan Viên, Quang Dũng, Nguyễn Đình Thi,
Nguyễn Khoa Điềm, Xuân Quỳnh,…Tô Hoài, Kim Lân, Nguyễn Khải, Nguyễn Minh
Châu,…Học sinh tìm hiểu về các tác giả, hoàn cảnh ra đời của các tác phẩm làm cơ sở
cho việc lĩnh hội giá trị các tác phẩm. Trong việc tích lũy kiến thức, kĩ năng đọc có vai

10