Ảnh hưởng cạnh tranh chiến lược mỹ trung tại đông nam á đến độc lập dân tộc của các nước trong khu vực từ năm 2001 đến năm 2015

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN THỊ HẢI YẾN

ẢNH HUỬNG CẠNH TRANH CHIẾN LUỌTC
MỸ - TRUNG TẠI ĐÔNG NAM Á ĐẾN ĐỘC
LẬP DÂN TỘC CUA CÁC NUỚC TRONG KHU
VỤC TỪ NĂM 2001 ĐẾN NĂM 2015

LUẬN ÁN TIẾN SỸ LỊCH SỬ

HÀ NỘI - 2016


NGUYỄN THỊ HẢI YẾN

ẢNH HUỬNG CẠNH TRANH CHIẾN LUỌTC
MỸ - TRUNG TẠI ĐÔNG NAM Á ĐẾN ĐỘC
LẬP DÂN TỘC CUA CÁC NUỚC TRONG KHU
VỤC TỪ NĂM 2001 ĐẾN NĂM 2015

LUẬN ÁN TIẾN SỸ LỊCH SỬ

C huyên ngà nh : Lịch sử Phong trào cộng sản, công nhân
quôc tê và giải phóng dân tộc
Mã sô

: 62 22 03 12

Người hướng dẫn khoa học : PGS.TS Nguyễn Hoàng Giáp
LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của bản thân, được xuất
phát từ yêu cầu trong công việc để hình thành hướng nghiên cứu. Các số liệu có
nguồn gốc rõ ràng, tuân thủ đúng nguyên tắc và kết quả trình bày trong luận án


được thu thập trong quá trình nghiên cứu là trung thực, chưa từng được công bố
trước đây.

Tác giả luận án


Nguyễn Thị Hải YếnMỤC LỤC
MỞ ĐẦU NỘI DUNG
C hương 1 : TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
1.1. Các công trình liên quan đến Đông Nam Á trong chiến lược của Mỹ
và Trung Quốc
1.2. Các công trình liên quan đến ảnh hưởng cạnh tranh chiến lược Mỹ Trung tại Đông Nam Á tới các nước trong khu vực
1.3. Các công trình liên quan đến đối sách của các nước Đông Nam Á
trước ảnh hưởng cạnh tranh chiến lược Mỹ - Trung
C hương 2 : NHỮNG NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG CẠNH TRANH CHIẾN
LƯỢC MỸ - TRUNG TẠI ĐÔNG NAM Á TỪ NĂM 2001 ĐẾN NĂM 2015
2.1. Một số quan niệm về cạnh tranh chiến lược và độc lập dân tộc
2.2. Nhân tố quốc tế và khu vực châu Á - Thái Bình Dương
01
2.3. Đông Nam Á trong lợi ích chiến lược của Mỹ và Trung Quốc
06
2.4. Diễn biến quan hệ Mỹ - Trung
06
C hương 3 : THỰC TRẠNG ĐỘC LẬP DÂN TỘC CỦA CÁC NƯỚC

ĐÔNG NAM Á TRONG CẠNH TRANH CHIẾN LƯỢC MỸ - TRUNG 06
TỪ NĂM 2001 ĐẾN NĂM 2015
3.1. Diễn biến cạnh tranh chiến lược Mỹ - Trung tại Đông Nam Á
3.2. Ảnh hưởng đến độc lập dân tộc của các nước Đông Nam Á
3.3. Ảnh hưởng đến độc lập dân tộc của Việt Nam
4.1. C hương 4 : NHẬN XÉT VỀ ẢNH HƯỞNG CẠNH TRANH
CHIẾN LƯỢC MỸ - TRUNG TẠI ĐÔNG NAM Á TỪ NĂM 2001
ĐẾN NĂM 2015 VÀ ĐỐI SÁCH CỦA CÁC NƯỚC KHU VựC
NHẰM BẢO VỆ ĐỘC LẬP DÂN TỘCNhận xét về ảnh hưởng cạnh
tranh chiến lược Mỹ - Trung đối với độc lập dân tộc của các nước Đông
Nam Á
4.2. Đối sách của ASEAN và các nước Đông Nam Á trước ảnh hưởng
cạnh tranh chiến lược Mỹ - Trung đến độc lập dân tộc của các nước trong
khu vực
4.3. Kinh nghiệm về đối sách của các nước Đông Nam Á và đề xuất đối
sách với Việt Nam trước ảnh hưởng từ cạnh tranh chiến lược Mỹ - Trung
tại Đông Nam Á nhằm bảo vệ độc lập dân tộc hiện nay
KẾT LUẬN
DA Chữ viết
NH
tắt
MỤ AEC
1.

Nghĩa Tiếng Anh

ASEAN Economic Community

9
19

24
24
32
39
45

Nghĩa Tiêng Việt 137

Cộng đồng kinh tế ASEAN

51
113
153
51
69
157
97
157
18
3


2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.

9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.

APEC

Asia-Pacific
Economic
Cooperation
APSC
ASEAN
Political-Security
Community
ARF
ASEAN Regional Forum
A SC
ASEAN Security Community
A SEAN Association of Southeast Asian
Nations
A SCC ASEAN

Socio-Cultural
Community
CAAsia Pacific
TBD
C OC
Code of Conduct
C AFTA China - ASEAN Free Trade Area
D OC
ĐNA
ĐLDT
EAS
EU
FDI
FTA
FTAAP
QHQT
R CEP
TAC

22.
23.

TCH
TPP

24.

TIFA

25.

ODA

26.

UNCLOS

Declaration on Conduct of the
Parties in the South China Sea
South east asia
National independence
East Asia Summit
European Union
Foreign Direct Investment
Free Trade Agreement
Free Trade Area of the Asia Pacific
International Relations
Regional
Comprehensive
Economic Partnership
Treaty of Amity and Cooperation
in Southeast Asia
Globalization
Trans-Pacific Partnership

Diễn đàn Hợp tác kinh tế châu Á Thái Bình Dương
Cộng đồng chính trị - an ninh ASEAN
Diễn đàn khu vực ASEAN
Cộng đồng an ninh ASEAN
Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á

Cộng đồng văn hoá - xã hội ASEAN
Châu Á - Thái Bình Dương
Bộ Quy tắc ứng xử của các bên về
Biển Đông
Khu vực Thương mại tự do Trung
Quốc - ASEAN
Tuyên bố về Ứng xử của các bên ở
Biển Đông
Đông Nam Á
Độc lập dân tộc
Hội nghị Thượng đỉnh Đông Á
Liên minh châu Âu
Đầu tư trực tiếp nước ngoài
Hiệp định thương mại tự do
Khu vực Thương mại Tự do Châu Á Thái Bình Dương
Quan hệ quốc tế
Hiệp định đối tác kinh tế toàn diện khu
vực
Hiệp ước thân thiện và Hợp tác Đông
Nam Á
Toàn cầu hóa
Hiệp định Đối tác Kinh tế Chiến lược
xuyên Thái Bình Dương
Thương mại và Đầu tư ASEAN - Mỹ

Trade and Investment Framed
Agreement
Official Development Assistant
Nguồn vốn vay ưu đãi từ nước ngoài
United Nations Convention on Công ước Liên Hợp Quốc về Luật

Law of the Sea
biển


6

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Bước sang thế kỷ XXI, tình hình khu vực và thế giới có những thay đổi to lớn
và nhanh chóng. Châu Á - Thái Bình Dương (CA-TBD) trong đó có khu vực Đông
Nam Á (ĐNA) đang trở thành trung tâm phát triển năng động của thế giới, là địa bàn
cạnh tranh chiến lược của các nước lớn, trong đó có Mỹ và Trung Quốc. Sau gần bốn
thập niên tiến hành cải cách, Trung Quốc nổi lên trở thành một cường quốc ở khu vực
đe dọa vị trí bá chủ thế giới của Mỹ. Sự kiện 11/9/2001 cùng với những mâu thuẫn,
xung đột tại khu vực và hành động ngang nhiên độc chiếm Biển Đông và biển Hoa
Đông của Trung Quốc, Mỹ nhận ra sự lơ là của mình ở CA-TBD đặc biệt là ở ĐNA.
Do đó, Mỹ đã quyết định thực hiện chiến lược “xoay trục” từ châu Âu - Đại Tây
Dương sang CA- TBD nhằm duy trì việc kiểm soát tốt hơn lợi ích của mình trước sự
vươn lên mạnh mẽ của Trung Quốc. Những thay đổi lớn này kéo theo các nước lớn,
các thực thể khác cũng thay đổi chính sách đối ngoại, can dự nhiều hơn vào ĐNA,
điều này tác động không nhỏ đến nhận thức và hành động chiến lược của các nước
trong khu vực xây dựng và bảo vệ đất nước.
ĐNA có vị trí quan trọng trong chiến lược của các cường quốc trên thế giới.
Khu vực này không chỉ là nơi có nền kinh tế năng động, phát triển với tốc độ cao mà
còn có các tuyến hàng hải huyết mạch của thế giới, có nguồn tài nguyên phong phú,
quý hiếm, và đặc biệt là nơi Trung Quốc dễ dàng hơn trong việc xác lập quyền lực
đối với Tây Thái Bình Dương. Đây là một trong những nhân tố hàng đầu thúc đẩy các
nước lớn, trong đó có Mỹ và Trung Quốc ngày càng gia tăng cạnh tranh chiến lược
nhằm mở rộng ảnh hưởng tại ĐNA hiện nay. Trong 15 năm qua, cạnh tranh chiến
lược giữa Mỹ - Trung tại ĐNA khá phức tạp, tác động đa chiều đến tương quan ảnh

hưởng và trật tự quyền lực, đến các hình thức hợp lực lượng, đến an ninh và phát
triển nói chung, đến độc lập dân tộc (ĐLDT) của các quốc gia và sự đoàn kết của
ASEAN. Chính vì vậy, việc nhận diện, đánh giá tác động can dự các nước lớn, nhất là


7

cạnh tranh chiến lược Mỹ - Trung đến an ninh và hợp tác khu vực, của từng nước
ASEAN trong đó có Việt Nam là nhu cầu của thực tiễn. Từ đó, nghiên cứu này góp
phần đề xuất đối sách cho Việt Nam xây dựng một chính sách đối ngoại khôn khéo,
mềm dẻo nhằm bảo vệ vững chắc chủ quyền quốc gia, ĐLDT duy trì môi trường hòa
bình để phát triển bền vững.
Vì những lý do trên, tác giả lựa chọn đề tài: “Ảnh hưởng cạnh tranh chiến
lược Mỹ - Trung tại Đông Nam Á đến độc lập dân tộc các nước trong khu vực từ
năm 2001 đến năm 2015" làm luận án Tiến sỹ chuyên ngành Lịch sử Phong trào
cộng sản, công nhân quốc tế và giải phóng dân tộc.
2. Mục đích và nh iệm vụ nghiên cứu của luận án
2.1. Mục đích nghiên cứu của luận án: Luận án phân tích và làm rõ ảnh
hưởng của sự cạnh tranh chiến lược Mỹ - Trung tại ĐNA đến ĐLDT của các nước
trong khu vực từ năm 2001 đến năm 2015, đồng thời đề xuất những đối sách nhằm
bảo vệ vững chắc ĐLDT và chủ quyền quốc gia của Việt Nam trong bối cảnh gia tăng
can dự của các nước lớn.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu của luận án
Luận án tập trung giải quyết những nhiệm vụ chủ yếu sau:
Thứ nhất, làm rõ khung khái niệm cơ bản và khung lý thuyết làm cơ sở để
triển khai và phân tích các nội dung trong luận án; làm nổi bật những nhân tố ảnh
hưởng đến cạnh tranh chiến lược Mỹ - Trung tại ĐNA hiện nay.
Thứ hai, làm rõ thực trạng cạnh tranh chiến lược của Mỹ - Trung tại ĐNA từ
năm 2001 đến năm 2015; phân tích ảnh hưởng cạnh tranh chiến lược của Mỹ - Trung
tại ĐNA đến ĐLDT của các nước trong khu vực trong đó có Việt Nam.

Thứ ba, rút ra những nhận xét, đối sách và kinh nghiệm trong việc bảo vệ và
củng cố ĐLDT của các nước ĐNA và đề xuất đối sách với Việt Nam trước ảnh
hưởng cạnh tranh chiến lược Mỹ - Trung.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án
3.1. Đối tượng nghiên cứu. ảnh hưởng của cạnh tranh chiến lược của Mỹ Trung đến ĐLDT của các nước ĐNA.


8

3.2. Phạm vi nghiên cứu:
- Phạm vi nội dung: Luận án sẽ đi sâu phân tích ảnh hưởng của cạnh tranh
chiến lược Mỹ - Trung tại ĐNA trên một số lĩnh vực chủ yếu như an ninh, chủ quyền
quốc gia, phát triển đất nước và khu vực, vị thế quốc tế và tập hợp lực lượng của các
nước ĐNA.
- Phạm vi không gian: nghiên cứu tại các nước ĐNA, tập trung chủ yếu vào
các nước trong khối ASEAN.
- Phạm vi thời gian: tập trung nghiên cứu những diễn biến diễn ra trong 15
năm đầu của thế kỷ XXI. Xuất phát từ ba lý do sau: Một là, vụ khủng bố 11/09/2001
ở Mỹ gây ra những ảnh hưởng phức tạp tới tình hình chính trị khu vực và thế giới, tuy
nhiên, nó lại là cơ hội giúp Mỹ tập hợp lực lượng, áp dụng lối ứng xử của một siêu
cường. ĐNA được Mỹ coi là “mặt trận thứ hai” chống khủng bố. Hai là, trong giai
đoạn này, Trung Quốc trỗi dậy nhanh chóng, cả Mỹ và Trung Quốc đều thay đổi các
chiến lược, chiến thuật trong chính sách đối ngoại nhằm lôi kéo, tập hợp lực lượng và
đẩy lùi ảnh hưởng của nước kia ra khỏi khu vực gây ra những hệ lụy cho nền ĐLDT
của các nước ĐNA. Ba là, sự ra đời của Cộng đồng ASEAN vào cuối năm 2015 đã
giúp các nước thành viên có điều kiện để củng cố nền độc lập đất nước và dân tộc.
4. Cơ sở lý luận và p hương pháp ngh iên cứu của luận án
4.1. Cơ sở lý luận
Hệ thống các quan điểm và phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư
tưởng Hồ Chí Minh, lý luận quan hệ quốc tế, lý thuyết chủ nghĩa hiện thực để lý giải

những ảnh hưởng cạnh tranh chiến lược Mỹ - Trung tại ĐNA; những quan điểm
đường lối, chính sách đối ngoại, các chủ trương chính sách trong cương lĩnh, văn
kiện, nghị quyết của Đảng và Nhà nước Việt Nam để đề
xuất những biện pháp bảo vệ ĐLDT ở khu vực trước ảnh hưởng cạnh tranh chiến lược Mỹ
- Trung.
4.2. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp lịch sử: luận án đặt trong tiến trình lịch sử cụ thể, không gian,
thời gian là bối cảnh chung của quan hệ Mỹ - Trung, tình hình thế giới, khu vực từ


9

năm 2001 đến năm 2015; theo giai đoạn phát triển nhất định; phù hợp với logic lịch
sử...
- Phương pháp phân tích địa- chính trị: luận án được xem xét trước hết dưới
góc độ cạnh tranh địa- chính trị, cạnh tranh quyền lực trong không gian địa lý tự
nhiên và địa lý nhân văn của khu vực, từ đây thấy rõ lợi ích, mục tiêu chính trị chiến
lược của Mỹ - Trung tranh giành ảnh hưởng đối với khu vực.
- Phương pháp lôgic, nghiên cứu tình huống, so sánh hệ thống: Các nghiên
cứu sẽ phải từ những thay đổi chính sách của Mỹ và Trung Quốc tại ĐNA, diễn biến,
sự kiện đã và đang xảy ra để phân tích được tầm ảnh hưởng của cạnh tranh này đối
với khu vực và từ đó rút ra được những kinh nghiệm, những đối sách thích hợp cho
các nước trong khu vực trong công cuộc xây dựng và củng cố ĐLDT.
- Phương pháp phân tích và tổng hợp: được sử dụng để thu thập và đánh giá
các nguồn tài liệu liên quan đến đề tài, bao gồm văn kiện của Đảng các khóa gần đây,
nhất là khóa XI và XII, chủ trương chính sách của Nhà nước, các công trình nghiên
cứu trong và ngoài nước về các chủ đề liên quan đến đề tài.
Ngoài ra tác giả luận án còn sử dụng phương pháp sưu tầm tư liệu, hệ thống,
đính chính, phân loại, thống kê, phương pháp liên ngành lịch sử, quan hệ quốc tế,
chính trị quốc tế được sử dụng làm phương pháp bổ trợ.

5. Đón g góp mới về khoa học của luận án
5.1. Làm rõ những ảnh hưởng của sự gia tăng cạnh tranh chiến lược Mỹ Trung ở ĐNA đến các khía cạnh của ĐLDT.
5.2. Làm rõ đối sách của các nước ĐNA (chủ yếu là các nước thuộc ASEAN)
đến đấu tranh duy trì và bảo vệ nền ĐLDT trước sự gia tăng can dự và cạnh tranh địa
chính trị giữa Mỹ và Trung Quốc.
5.3. Từ thực tiễn đấu tranh, rút ra một số kinh nghiệm cho Việt Nam trong
duy trì nền độc lập, phát triển và hội nhập quốc tế
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án
6.1. Về lý luận: Góp phần làm rõ thêm những nội dung về vấn đề mới trong


1

bối cảnh gia tăng cạnh tranh địa chính trị và hội nhập quốc tế.
Xác định rõ và hệ thống hóa khái niệm cạnh tranh chiến lược, ĐLDT và các
khái niệm có liên quan, góp phần xây dựng cơ sở lý luận cho chuyên ngành Lịch sử
phong trào cộng sản, công nhân Quốc tế và giải phóng dân tộc.
6.2. Về thực tiễn: Nhận diện các khía cạnh tác động của cạnh tranh chiến lược
Mỹ - Trung và phản ứng của các nước trong khu vực, từ đó góp phần cung cấp các cứ
liệu khoa học cho hoạch định chính sách và giảng dạy về lịch sử phong trào cộng sản,
công nhân quốc tế và giải phóng dân tộc, về lịch sử thế giới hiện đại và quan hệ chính
trị quốc tế.
7. Kết cấu của luận án


Ngoài phần mở đầu, kết luận, mục lục và danh mục chữ viết tắt, tài liệu tham khảo, nội
dung luận án được kết cấu gồm 4 chương, 13 tiết.NỘI DUNG C hương 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
Ảnh hưởng cạnh tranh chiến lược Mỹ - Trung tại ĐNA đến ĐLDT các nước
trong khu vực từ năm 2001 đến năm 2015 là đề tài được giới nghiên cứu trong và

ngoài nước quan tâm. Tuy nhiên, nghiên cứu về đề tài này không có nhiều mà chủ
yếu nghiên cứu về cạnh tranh chiến lược của Mỹ - Trung ở Đông Á, CA-TBD hoặc
cạnh tranh chiến lược của các nước lớn ở ĐNA. Vì vậy, cho đến nay, đề tài của luận
án ở trong cũng như ngoài nước chưa có công trình nghiên cứu nào mang tính hệ
thống, chuyên sâu, tổng hợp, phân tích và đánh giá một cách toàn diện về ảnh hưởng
của cạnh tranh chiến lược giữa Mỹ - Trung ở ĐNA đối với ĐLDT của các nước ở khu
vực trong 15 năm đầu của thế kỷ XXI.
Các công trình nghiên cứu liên quan đến luận án hiện nay chủ yếu tập trung
theo 3 hướng: thứ nhất, ĐNA trong chiến lược của Mỹ và Trung Quốc; thứ hai, ảnh
hưởng cạnh tranh chiến lược Mỹ -Trung tại ĐNA đến khu vực; thứ ba, đối sách của
các nước ĐNA trước ảnh hưởng của sự cạnh tranh chiến lược Mỹ - Trung.
1.1. CÁC CÔNG TRÌNH LIÊN QUAN ĐÉN ĐÔNG NAM Á TRONG
CHIÉN LƯỢC CỦA MỸ VÀ TRUNG QUỐC
1.1.1. Các nghiên cứu trong nước
Trước hết phải kể đến công trình nghiên cứu như: sách “Những vấn đề chính
trị, kinh tế Đông Nam Á thập niên đầu thế kỷ XXT" của Trần Khánh (2006) [89] đã
tập trung xem xét ĐNA trong các vòng xoáy chiến lược tạo nên bởi xu thế toàn cầu
hóa và sự thay đổi địa chính trị khu vực; chuyển động phức tạp của ASEAN hiện nay;
cơ hội và thách thức đối với khu vực, từng quốc gia để từ đó cải cách và đẩy mạnh
hội nhập sâu rộng hơn tạo cho ĐNA hòa bình ổn định và năng động có tính cạnh
tranh cao. Những dữ liệu này giúp tác giả trong việc phân tích tình hình chính trị,
kinh tế của ĐNA hiện nay.

Cuốn sách “Biển Đông: Địa chính trị, lợi ích, chính sách và hoạt động của


các bên liên quan”, của Đặng Đình Quý và Nguyễn Minh Ngọc (2013) [155], đã
khẳng định tầm quan trọng địa chính trị của Biển Đông và chỉ ra những tính toán
phức tạp của các nước liên quan và ngoài khu vực. Theo các tác giả thì chính những
mâu thuẫn lợi ích và cạnh tranh chiến lược này đang tác động trực tiếp đến những

diễn biến hàng ngày trên Biển Đông và đặt ra nhu cầu bức thiết và quản lý xung đột,
hướng tới giải quyết tranh chấp cùng hợp tác và phát triển thịnh vượng. Đây là cuốn
sách để tác giả kế thừa để làm rõ vai trò địa chính trị của Biển Đông.

Sách “Tri thức Đông Nam Á” của Lương Ninh và Vũ Dương Ninh (2008)
[144] và sách chuyên khảo “Địa chính trị thế giới” của Nguyễn Thị Quế và Ngô
Thúy Hiền (2014) [154] đã trình bày những kiến thức cơ bản về đặc điểm địa lý tự
nhiên, lịch sử và văn hóa và quá trình vận động địa - chính trị của ĐNA, qua đó giúp
tác giả luận án có cơ sở phân tích, giải thích các diễn biến chính trị trên nền của các
yếu tố địa lý, sự ảnh hưởng tác động qua lại giữa yếu tố địa lý và chính trị đối với sự
phát triển quốc gia, khu vực.
Trên tạp chí khoa học cũng có hàng loạt nghiên cứu về ĐNA trong lợi ích
chiến lược của Mỹ và Trung Quốc như: bài “Châu Á - Thái Bình Dương trong chiến
lược của Mỹ và Trung Quốc” của Nguyễn Ngọc Ánh (2012) [7], bài “Châu Á - Thái
Bình Dương: Tâm điểm quan hệ của các nước lớn” của Nguyễn Thành Đồng (2014)
[40], bài “Đông Nam Á trong lợi ích chiến lược của Mỹ và Trung Quốc” của Lê Minh
Trang và Trần Khánh (2014) [200], bài “Nhân tố ASEAN trong Chính sách đối ngoại
của Trung Quốc đầu thế kỷ XX” của Lưu Việt Hà (2014) [54] và bài “Vị thế của
ASEAN trong cuộc cạnh tranh giành thị trường châu Á của Trung Quốc và Mỹ" của
Hồ Văn Chiểu (2015) [25]. Các công trình nghiên cứu đều khẳng định: ĐNA có một
vị trí vô cùng quan trọng trong chiến lược của các nước lớn. ĐNA không chỉ có tuyến
hàng hải và hàng không huyết mạch của thế giới mà còn có nhiều tài nguyên phong
phú và quý hiếm. Ngoài ra, khu vực này đông dân cư, có chế độ chính trị hết sức đa
dạng, là khu vực đa sắc tộc và tôn giáo, có nền kinh tế phát triển với tốc độ cao nhưng


không đồng đều chính những nhân tố này đã biến ĐNA trở thành tâm điểm trong
cuộc “ganh đua” giữa các nước lớn. Hiện nay, khi Trung Quốc đang nổi lên thách
thức vị trí bá quyền của Mỹ trong khu vực và thế giới, ĐNA bị rơi vào “vòng xoáy”
cạnh tranh chiến lược của Mỹ - Trung và các cường quốc khác. Các công trình khoa

học này đã giúp tác giả phân tích rõ nét hơn về các nhân tố tác động đến ảnh hưởng
cạnh tranh chiến lược Mỹ - Trung tại ĐNA.
Đặc biệt có khá nhiều công trình nghiên cứu chuyên sâu về Biển Đông như bài
“Lợi ích của Mỹ ở Biển Đông' của Phạm Thùy Trang (2009) [201], bài “An ninh Biển
Đông nhìn từ tranh chấp lợi ích kinh tế giữa các nước liên quan” của Đỗ Minh Cao
(2010) [20], bài ‘ Lợi ích của các cường quốc và thể chế khu vực trong vấn đề an
ninh Biển Đông’ của Đỗ Minh Thái (2011) [167] và bài “Vì sao các nước quan tâm
hơn đến Biển Đông?” của Nguyễn Nhâm (2015) [140]. Các công trình nghiên cứu
này đã đã đưa ra những đánh giá về vai trò của Biển Đông không chỉ liên quan đến
lợi ích của các nước ASEAN và Trung Quốc, mà còn gắn liền với lợi ích nhiều mặt
của các cường quốc cũng như nhiều nước khác ngoài khu vực, đặc biệt là Mỹ. Các tác
giả đề cập đến lợi ích chiến lược đang thay đổi của Mỹ và Trung Quốc ở ĐNA để từ
đó góp phần giải thích tại sao hai cường quốc này ngày càng gia tăng can dự nhiều
hơn vào khu vực, cả về hợp tác và cạnh tranh.
1.1.2. Các nghiên cứu nước ngoài
Công trình của các nhà nghiên cứu đi sâu phân tích sự biến đổi của tình hình
an ninh khu vực ĐNA như : “Ethnic Conflic in Southeast Asia” (Mâu thuẫn dân tộc ở
Đông Nam Á), Singapore (2005); “The New Global Polictics of the Asia - Pacific”
(Chính trị toàn cầu mới của Châu Á - Thái Bình Dương), của các tác giả Michael
K.Connors, Resmy Davison (Australia) và Jorn Dosch (Anh) (2004) [251], đã phân
tích tình hình an ninh khu vực, đặc biệt là điểm nóng Biển Đông, Hồi giáo cực đoan
và các nhóm nổi dậy địa phương do kinh tế còn yếu kém và thiếu một mạng lưới an
ninh khu vực. Đây là những tư liệu hữu ích cung cấp thông tin bổ ích giúp tác giả
trong quá trình nghiên cứu nội dung tình hình khu vực ĐNA hiện nay.
Bài “Tình hình cơ bản Việt Nam và quan hệ Trung - Việt” (Vietnam Basic
Situation and the China - Vietnam Relationship) của Cổ Tiểu Tùng (2009) [234], giáo
sư Cốc Nguyên Dương cũng có hàng loạt bài viết như: “Bàn cờ ĐNA và nước cờ đột
phá Việt Nam ” (The Southeart Asia Chessboard and the Ground - breaking
Movement of Vietnam), “Trung - Việt chung ý thức hệ và quan hệ thương mại sâu

sắc hơn” (Chinese - Vietnamese Joint Ideology and Deeper Trade Relation) và bài
“Trung - Việt đã giải quyết 2/3 tranh chấp lãnh thổ” (China - Vietnam have Resolved
2/3 of Territorial Disputes) [235]. Các tác giả đều nhận định ĐNA là trọng điểm bố trí
chiến lược của Trung Quốc cũng là nơi được các nước lớn bên ngoài khu vực quan
tâm “chăm sóc” vì lợi ích của chính họ khiến tình hình nơi này thiếu ổn định. Tác giả
cũng phân tích vai trò địa kinh tế và chính trị của Việt Nam từ đó đề xuất Trung Quốc
cần coi trọng ý nghĩa của ĐNA trong địa chính trị toàn cầu. Việt Nam nên trở thành
một trong những quốc gia trọng điểm được coi trọng của Trung Quốc và hợp tác kinh
tế toàn diện với Việt Nam; nên là một trong những trọng điểm để tăng cường ngoại
giao xung quanh với ĐNA của Trung Quốc.
Nhìn chung, những công trình trên đã phân tích khá toàn diện toàn cảnh về
tình hình chính trị, an ninh, kinh tế tại khu vực và vai trò địa - chính trị của ĐNA đối
với các cường quốc, đặc biệt là Mỹ và Trung Quốc. Đây là những nghiên cứu quan
trọng giúp tác giả khái quát bối cảnh quốc tế, khu vực CA-TBD và ĐNA hiện nay, từ
đó phân tích sâu sắc hơn lý do nào đã khiến Mỹ và Trung Quốc điều chỉnh chiến lược
ở ĐNA tạo nên những ảnh hưởng đến hòa bình và ổn định của các quốc gia trong khu
vực. Tuy nhiên, do hướng nghiên cứu khác với luận án nên các công trình trên chưa
thể hiện một cách đầy đủ bối cảnh quốc tế và khu vực, cũng như vai trò địa chiến
lược của ĐNA ảnh hưởng đến ĐLDT của các quốc gia ĐNA.
1.2. CÁC CÔNG TRÌNH LIÊN QUAN ĐÉN ẢNH HƯỞNG CẠNH
TRANH CHIÉN LƯỢC MỸ - TRUNG TẠI ĐÔNG NAM Á TỚI CÁC NƯỚC
TRONG KHU VựC
1.2.1. Các nghiên cứu tron g nước
Những công trình nghiên cứu có tính hệ thống, chuyên sâu mang tầm chiến
lược về cạnh tranh chiến lược Mỹ - Trung ở ĐNA và Việt Nam phải kể đến đề tài

“Cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn ở khu vực Đông Nam Á trong hai thập
niên đầu thế kỷ XXI và tác động đến Việt Nam ” của Nguyễn Hoàng Giáp (2010)

[46], đã tập trung phân tích những diễn biến chủ yếu của các cặp quan hệ cạnh tranh
chiến lược giữa một số nước lớn có vị trí, vai trò quan trọng ở ĐNA từ đó làm rõ quá
trình cạnh tranh chiến lược và ảnh hưởng của một số nước lớn trong khu vực cùng
với khuynh hướng biến đổi của quá trình đó trong hai thập niên đầu thế kỷ XXI, đồng
thời chỉ ra tác động của nó đến an ninh và phát triển của Việt Nam hiện nay.

Công trình khoa học thứ hai là “Hợp tác và cạnh tranh chiến lược Mỹ - Trung
ở Đông Nam Á ba thập niên đầu sau chiến tranh lạnh” của Trần Khánh (2014), Nxb
Thế giới. Tác giả đã tập trung nghiên cứu sự vận động, biến đổi của hợp tác và cạnh
tranh chiến lược Mỹ - Trung ở ĐNA thời kỳ sau Chiến tranh Lạnh, từ đó góp phần
việc nâng cao năng lực nghiên cứu, đào tạo và tư vấn chính sách liên quan đến các
vấn đề chính trị quốc tế. Đây là một đề tài nghiên cứu mang tính khoa học và thực
tiễn cao, chứa đựng nội dung rộng lớn và hết sức phức tạp, đa diện của vấn đề hợp tác
và cạnh tranh chiến lược Mỹ - Trung cả ở cấp độ khu vực và toàn cầu thời kỳ sau
Chiến tranh Lạnh.
Hai công trình trên là những nghiên cứu quan trọng giúp tác giả luận án phân
tích, định hướng đúng đắn, có những tài liệu sát thực để nghiên cứu đề tài của mình.
Đề cập đến mối quan hệ Mỹ và Trung Quốc trong giai đoạn hiện nay, các
nghiên cứu trong nước có các sách tiêu biểu như: Sách tham khảo “Quan hệ Trung Mỹ có gì m ớ f " của Nguyễn Văn Lập (2001) [104], sách “Quan hệ của Mỹ với các
nước lớn ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương’" của Vũ Dương Huân (2003) [74], đề
“Quan hệ Trung - Mỹ giai đoạn 2006 - 2010: Triển vọng và tác động’" của Bộ Ngoại
giao (2010) [19], tác giả Nguyễn Thái Yên Hương (2011) với cuốn sách “Quan hệ
Mỹ - Trung hợp tác và cạnh tranh luận giải dưới góc độ cân bằng quyền lực” [85],
sách “Quan hệ Mỹ - Trung Quốc: thập nên đầu thế kỷ XXĨ" của Lê Khương Thùy
(2012) [186]. Các tác giả đều nêu rõ quan điểm về quan hệ Trung - Mỹ sẽ phát triển
theo hình sin: quan hệ phụ thuộc, đan xen lẫn nhau giữa hợp tác - kiềm chế, phối hợp
- cạnh tranh, bạn bè - đối thủ. Các nghiên cứu này đã đề cập tới quan hệ Trung - Mỹ
trong giai đoạn nghiên cứu, lợi ích của hai nước ở ĐNA và nhấn mạnh để bảo vệ lợi

ích của mình Mỹ và Trung Quốc đều coi trọng việc lôi kéo, tập hợp lực lượng trong
khu vực, tăng cường ảnh hưởng tạo lợi thế chiến lược nhằm chi phối khống chế các
quan hệ quốc tế ở ĐNA, CA - TBD. Đây là những tư liệu hữu ích để tác giả hiểu rõ
hơn bản chất trong quan hệ Mỹ - Trung trước những biến đổi chính trị của thế giới
hiện nay.
Ngoài ra, còn có một số bài báo viết về vấn đề này như: Bài “Xu hướng và bản
chất của quan hệ Mỹ - Trung thời kỳ sau Chiến tranh lạnh" của tác giả Trần Khánh
(2014) [96], nhận định rằng: trong hai thập niên đầu sau Chiến tranh lạnh, mối quan
hệ Mỹ - Trung tiếp tục thiếu ổn định và tính cạnh tranh ngày càng lớn trên tất cả các
mặt, trong đó tính chất tranh thủ, lợi dụng lẫn nhau giảm đi, tính kiềm chế, xung đột
lợi ích nhất là về kinh tế, an ninh quân sự và địa chính trị tăng lên chứa đựng nhiều
nguy cơ bất ổn không chỉ cho họ mà còn cho cả ĐNA và nhân loại.
Bài “Tìm hiểu về khuôn khổ “mối quan hệ nước lớn kiểu mới” Trung - Mỹ”
của Linh Tú và Dương Đăng (2014) [206], đã nêu lên quan điểm của hai nước Trung
Quốc và Mỹ về mối quan hệ nước lớn kiểu mới. Tác giả nhận định mối quan hệ hai
bên sẽ vẫn dựa trên cơ sở duy trì hiện trạng để phát triển, nhưng tránh xung đột, đối
kháng và cạnh tranh trong hợp tác thì đó là những bước mở đầu cho mối quan hệ
nước lớn kiểu mới Trung - Mỹ trong tương lai.
Các công trình đề cập đến vấn đề chiến lược của Mỹ và Trung Quốc phải kể
đến sách tham khảo “Tìm hiểu những thay đổi lớn trong chiến lược quân sự của Mỹ"
của Trần Bá Khoa (2000) [99], sách “Nhân tố địa - chính trị trong chiến lược toàn
cầu mới của Mỹ đối với khu vực Đông Nam Á" của tác giả Nguyễn Văn Lan (2007)
[101], công trình “Chiến lược an ninh quốc gia của Mỹ với Đông Nam Á sau chiến
tranh lạnh”, của các tác giả Nguyễn Hoàng Giáp, Nguyễn Thị Quế và Nguyễn Thị Lệ
(2007) [49], sách “Chiến lược đối ngoại của các nước lớn và quan hệ với Việt Nam
trong hai thập niên đầu thế kỷXXT" của Nguyễn Xuân Sơn và Nguyễn Văn Du [160];
sách “Chính sách đối ngoại của các nước lớh" của Phạm Minh Sơn (2010) [161] đã
phân tích các giai đoạn chuyển biến và sự điều chỉnh chiến lược và quá trình triển
khai của Mỹ và Trung Quốc sau chiến tranh lạnh trong đó có khu vực ĐNA và Việt

Nam. Đây là các tư liệu hữu ích giúp tác giả có nhận định đúng hướng trước những ý
đồ và mục tiêu chiến lược của Mỹ và Trung Quốc tại ĐNA.
Các công trình nghiên cứu về vấn đề ảnh hưởng cạnh tranh chiến lược Mỹ Trung tại CA-TBD và ĐNA được đề cập khá nhiều ở các bài báo khoa học trong
nước tiêu biểu như: bài viết “Can dự và cạnh tranh chiến lược Mỹ - Trung ở Đông
Nam Á thập niên đầu thế kỷ XXĨ" của tác giả Trần Khánh (2009) [92] đã nhấn mạnh,
sự gia tăng can dự của cả Mỹ và Trung Quốc đối với ĐNA đang tác động và làm
phân hóa quá trình tập hợp lực lượng và hình thành cục diện cân bằng mới trong trật
tự ĐNA và Đông Á cũng như ở CA-TBD.
Bài viết “Mỹ - Trung Quốc liệu có giải quyết được tình hình căng thẳng trên
Biển Đông” của tác giả Đỗ Trung (2010) [204], khẳng định những bất đồng xung
quanh vấn đề pháp lý về biển và mục tiêu, lợi ích khác nhau khiến cho hai nước khó
có thể giải quyết được tình hình căng thẳng ở Biển Đông.
Bài “Ảnh hưởng của cuộc ganh đua Mỹ - Trung đối với các nước Đông Nam
Á" của tác giả Huệ Anh (2013) [3], có những kết luận cuộc “ganh đua" giữa hai
cường quốc này sẽ tác động ảnh hưởng tới khu vực ĐNA, làm cho các nước ASEAN
khó xử, “lâm vào thế kẹt" trong quan hệ đối ngoại với hai nước. Tuy nhiên, do tác giả
nghiên cứu vấn đề này trên khía cạnh QHQT vì vậy đã không đi sâu phân tích kỹ sự
cạnh tranh Mỹ - Trung tại ĐNA tác động thế nào tới an ninh quốc gia, đến sự phát
triển của đất nước và vị thế quốc tế của các nước ASEAN.
Tác giả Mai Hoài Anh (2013) với bài “Tác động cạnh tranh chiến lược giữa
các nước lớn ở Đông Nam Á với Việt Nam [4] đã phân tích rõ những tác động tích
cực như: tăng vai trò, vị thế chính trị; thuận lợi trong việc theo đuổi chiến lược đối
ngoại đa phương hóa, đa dạng hóa quan hệ quốc tế; xu hướng hợp tác tăng lên; thuận
lợi trong tiếp xúc giao lưu văn hóa... và tác động tiêu cực như: ảnh hưởng đến an
ninh, ĐLDT, ổn định và phát triển khu vực; thách thức cho phát triển kinh tế... của
Việt Nam trước cạnh tranh chiến lược các nước lớn.
Các tác giả Trần Khánh và Hồ Thị Ái Phương (2015) viết bài “Triển vọng
ASEAN và sự chi phối của các nước lớn - Những thách thức đối với Việt Nam’" [98]

thì cho rằng tác động của cạnh tranh chiến lược Mỹ - Trung đối với triển vọng Cộng


đồng ASEAN gồm: về mặt tích cực, tạo ra cú hích mới cho ASEAN; thúc đẩy liên kết
nội khối; làm tăng vị thế của ASEAN; về những thách thức, làm cho các mâu thuẫn,
xung đột địa chính trị của khu vục tăng nhanh, kéo theo nó là làm chạy đua vũ trang;
tác động đến Việt Nam, đã tạo ra cơ hội thuận lợi hơn cho Việt Nam trong việc theo
đuổi chính sách “đa cửa”, “đa đối tác”, “cân bằng chiến lược"; tăng sức đề kháng dân
tộc.
Đề cập đến ảnh hưởng chiến lược của Mỹ tại ĐNA có hàng loạt các bài viết
như bài viết “Mỹ trở lại Đông Nam Á có tác động thế nào đối với an ninh Biển Đông”
của tác giả Quang Huy (2011) [79] đã đưa ra đánh giá rằng việc Mỹ “quay trở lại"
ĐNA ảnh hưởng nhiều đến tình hình an ninh Biển Đông, thái độ của các nước ĐNA
về vấn đề Biển Đông sẽ chịu sự “cổ vũ” trực tiếp hơn, sự quan tâm chú ý của các
nước lớn ngoài khu vực như Nhật Bản, Ân Độ.
Bài “Chiến lược toàn cầu của Mỹ và những tác động ảnh hưởng tới môi
trường hòa bình quốc tế” của Trịnh Thanh Liêm (2013) [107] thì cho rằng để thực
hiện ý đồ tiếp tục lãnh đạo thế giới trong bối cảnh điều kiện quốc tế có những sự phát
triển mới, Mỹ thực hiện điều chỉnh chiến lược quân sự toàn cầu. Sự điều chỉnh này
của Mỹ không chỉ tác động đến cục diện khu vực CA-TBD mà cả toàn thế giới.
Tác giả Lê Khương Thùy (2014) với bài “Điều chỉnh chính sách của Mỹ đối
với Trung Quốc và tác động đến ĐNA/ASEAN" [187], đã cho rằng chính sách Mỹ đối
với Trung Quốc đã làm tăng phức tạp về an ninh buộc các nước phải điều chỉnh chiến
lược bảo vệ tổ quốc và tăng cường quan hệ đa phương, liên kết các nước ĐNA.
Các bài báo nghiên cứu về ảnh hưởng chiến lược của Trung Quốc tới ĐNA
gồm: bài “Tham vọng biển của Trung Quốc và phản ứng của Mỹ” của tác giả Nguyễn
Vĩnh Thuận (2012) [185], cho rằng tham vọng về biển cuả Trung Quốc bằng hành
động răn đe, gây sức ép với các nước láng giềng và chiếm lĩnh, quân sự hóa các hòn
đảo mà họ chiếm đóng ảnh hưởng nghiêm trọng đến an ninh khu vực.
Tác giả Hoàng Đình Nhàn (2015) với bài “Sự phát triển của hải quân Trung

Quốc và những tác động đối với an ninh khu vực CA-TBD” [139] đã phân tích sự phát
triển của hải quân Trung Quốc và hành động cứng rắn ở Biển Đông đã tác động trực
tiếp đến hòa bình, ổn định, an ninh, an toàn hàng hải ở khu vực.


Bài “Điều chỉnh chính sách đối ngoại của Trung Quốc hiện nay” của Đinh
Công Tuấn (2015) [207] đã phân tích rằng sự điều chỉnh chính sách đối ngoại của
Trung Quốc đã tác động tiêu cực đến các nước trong khu vực về kinh tế, văn hóa, xã
hội, gây chia rẽ nội khối, nguy cơ chạy đua vũ trang và xung đột vũ trang.
Các bài báo đề cập đến việc Trung Quốc gia tăng sức mạnh mềm đối với ĐNA
như: bài “Bàn về sức mạnh của Trung Quốc” của tác giả Ngô Xuân Bình (2008) [11],
bài ‘ ‘Xu hướng gia tăng hợp tác kinh tế và chiến lược của Trung Quốc với Đông
Nam Á trong hai thập niên đầu thế kỷ XXF của tác giả Trần Khánh và Đàm Huy
Hoàng (2014) [96], bài “Trung Quốc gia tăng sức mạnh mềm văn hóa ở khu vực
Đông Nam Á” của tác giả Nguyễn Thu Phương [148] và hai tác giả Nguyễn Thị Thu
Phương, Nguyễn Thu Hiền (2014) có bài “Học viện Khổng Tử và một số khuyến nghị
đối với Việt Nam’" [149] đã khái quát xu hướng gia tăng hợp tác kinh tế và văn hóa
của Trung Quốc với ĐNA thông qua việc lập các thể chế và thúc đẩy hợp tác song
phương, đa phương giữa Trung Quốc với khu vực này, đồng thời cũng cảnh báo cuộc
“tấn công mê hoặc” của Trung Quốc đang làm ĐNA đứng trước nhiều thách thức và
rủi ro, nguy cơ xâm lăng văn hóa, xâm phạm môi trường thể chế giáo dục bất chấp
quy định pháp luật của nước sở tại.
Những bài viết trên là tài liệu quan trọng giúp tác giả phân tích ảnh hưởng về
lĩnh vực kinh tế, văn hóa - giáo dục trong cạnh tranh chiến lược Mỹ - Trung tại ĐNA.
Đề cập tới vấn đề ảnh hưởng cạnh tranh chiến lược của Mỹ và Trung Quốc đối
với từng nước trong khu vực có các bài nghiên cứu như: “Quan hệ Trung Quốc Thái Lan: thực trạng và xu hướng phát triển” của Nguyễn Văn Diện
(2013) [32] và bài “Thái Lan trong chiến lược cạnh tranh ảnh hưởng giữa Trung
Quốc và Mỹ thời kỳ hậu chiến tranh lạnh” của tác giả Nguyễn Quốc Toản và Dương
Văn Huy (2014) [198] cho rằng chiến lược cạnh trạnh giữa Mỹ và Trung Quốc đã tác
động đến Thái Lan về mọi mặt, việc khôn khéo trong ngoại giao của Thái Lan khi

vừa gia tăng đồng minh chính trị và quân sự với Mỹ vừa tăng cường quan hệ về kinh
tế với Trung Quốc đã thu được những thành công nhất định và là bài học kinh nghiệm
cho các quốc gia ASEAN trong việc ứng xử với các cường quốc trong giai đoạn hiện
nay.


Bài “Cạnh tranh chiến lược Trung - Mỹ ở Campuchia” của tác giả Nguyễn
Thị Hằng (2014) [62] và bài “ Sự tiến triển của quan hệ đối tác hợp tác chiến lược
toàn diện Campuchia - Trung Quốc” của tác giả Nguyễn Thành Văn (2014) [215] đã
phân tích lý do vì sao cả Mỹ và Trung Quốc đều sử dụng sức mạnh trên tất cả các lĩnh
vực để gia tăng ảnh hướng với Campuchia. Điều đó buộc Campuchia phải khéo léo
trong việc củng cố quan hệ với Trung Quốc và mở rộng quan hệ với Mỹ.

Bài “Vấn đề Biển Đông và những tác động của nó tới quan hệ thương mại
Việt - Trung và nền kinh tế Việt Nam’", của Lê Kim Thoa và Ngô Hoàng Long

(2014) [172], đã phân tích những tác động tích cực và tiêu cực của vấn đề Biển Đông
tác động đến quan hệ thương mại hai nước và từ đó đề xuất kiến nghị giải quyết
không để lệ thuộc kinh tế vào Trung Quốc.
Bài “Cạnh tranh ảnh hưởng giữa Mỹ và Trung Quốc tại Mi-an-ma từ năm
2009 đến nay” của tác giả Nguyễn Thu Mỹ và Đàm Huy Hoàng (2016) [129] đã phân
tích ảnh hưởng cạnh tranh Mỹ - Trung tại Myanmar đã đem lại cho đất nước này
nhiều cơ hội trước hết là từng bước dỡ bỏ trừng phạt kinh tế với Mỹ và các nước
phương Tây, phục hồi quan hệ ngoại giao với các bên liên quan. Thứ hai là, Myanmar
không còn bị xem là “chư hầu” của Trung Quốc mà là quốc gia độc lập có chủ quyền
và đang nỗ lực vươn lên trên con đường dẫn tới dân chủ và phồn vinh.
Theo các tác giả cho rằng cạnh tranh chiến lược Mỹ - Trung đã tạo cho các
quốc gia ĐNA có cơ hội tiếp xúc nhiều nguồn vốn, nguồn đầu tư từ hai cường quốc
này. Tuy nhiên, ĐNA cũng đứng trước thách thức suy yếu liên kết nội khối của
ASEAN, tăng thêm cuộc chạy đua vũ trang trong khu vực, ảnh hưởng đến ngoại giao

song phương và đa phương... Các công trình nghiên cứu này đã giúp tác giả có cơ sở
lý luận cũng như thực tiễn để nhìn nhận, đánh giá tác động của sự gia tăng can dự
cạnh tranh Mỹ - Trung đến các nước trong khu vực, nhất là đến độc lập, chủ quyền
quốc gia dân tộc.
1.2.2. Các nghiên cứu nước ngoài
Cạnh tranh chiến lược Mỹ - Trung được nhiều tác giả thế giới quan tâm
nghiên cứu. Có thể nêu ra một số công trình có liên quan chủ yếu sau:
Hai tác giả Ikenberry.J và Mastanduno.M trong công trình “International
Relations Theory and the Asia Pacific” (Lý thuyết quan hệ quốc tế và khu vực


Châu Á - Thái Bình Dương) (Columbia University, New York, 2003) [243] cho rằng
tranh chấp giữa các nước ở Biển Đông sẽ lôi cuốn sự quan tâm của các nước lớn
ngoài khu vực, nhất là Mỹ. Xu hướng chung là Mỹ sẽ ngày càng can dự sâu hơn vào
vấn đề tranh chấp Biển Đông nhằm đảm bảo lợi ích an ninh chủ yếu của mình và điều
đó đặt quan hệ Mỹ - Trung luôn đứng trước trạng thái vừa hợp tác, vừa đấu tranh và
kiềm chế lẫn nhau.
Công trình “America ’s Role in Asia and the South China Sea” (Vai trò của
Mỹ ở Châu Á và Biển Đông) của Amitar Acharya (2004) [227] đã phân tích sự điều
chỉnh chiến lược của Mỹ đối với châu Á, trong đó có ĐNA. Công trình này nêu bật
những cố gắng của Mỹ những năm đầu thế kỷ XXI, nhằm gia tăng vai trò ở ĐNA,
trong đó cùng với việc tăng cường sự hiện diện ở khu vực, Mỹ ngày càng quan tâm
đến tình hình an ninh Biển Đông trước việc Trung Quốc tăng cường các hoạt động
quân sự và khẳng định chủ quyền ở Biển Đông.
Nhận định chung của hai công trình “China’s Rise and the Balance of
Influence in Asia” (Sự phát triển và cân bằng ảnh hưởng của Trung Quốc ở Châu Á)
(2007) [267] và “Southeast Asia in the Sino - US Strategic Balance” (Đông Nam Á
trong cân bằng chiến lược Trung - Mỹ) (2009) [268] của các tác giả William
W.Keller và Thomas G.Rawski cho rằng quan hệ Mỹ - Trung tác động đến phương
thức tập hợp lực lượng không chỉ ở ĐNA mà cả ở khu vực CA - TBD, điều này tạo ra

những tình huống không dễ xử lý đối với các nước trong khu vực và làm gia tăng tính
phức tạp trong QHQT.
Sách tham khảo “Chiến lược và chính sách ngoại giao của Trung Quốc”
(Chinese Diplomatic Strategy and Policy) của tác giả Sở Thụ Long và Kim Uy (chủ
biên), (2008) [109], đây là công trình nghiên cứu chuyên sâu về chiến lược và chính
sách ngoại giao của Trung Quốc đối với tất cả các khu vực trên thế giới, trong đó có
ĐNA. Cuốn sách được chia thành bốn phần, trong đó phần III, cung cấp cho bạn đọc
những thông tin về chiến lược và chính sách của Trung Quốc đối với Châu lục và và
một số nước lớn, đi sâu phân tích mối quan hệ và chính sách của Trung Quốc đối với
khu vực Đông Nam Á, Nam Á, Trung Á, Bán đảo Triều Tiên, Trung Đông.. .Cuốn
sách đã cung cấp nguồn tư liệu quý giá cho tác giả luận án tham khảo khi đưa ra


những đề xuất đối sách trước ảnh hưởng cạnh tranh chiến lược Mỹ - Trung đến
ĐLDT của Việt Nam hiện nay. Tuy nhiên, trong cuốn sách này có một số luận chứng
tác giả nêu trên quan điểm lập trường của mình và của Trung Quốc khác với Việt
Nam và không phù hợp với luật pháp quốc tế.
Sách “Obama and China ’s Rise in America ’s Asian Atrategy” (Obama và sự
trỗi dậy của Trung Quốc trong chiến lược châu Á của Mỹ), của Jeffrey A.Bader
(2015) [87], đã phân tích chính sách đối ngoại của chính quyền Obama không những
phát triển quan hệ với Trung Quốc, mà còn duy trì quan hệ tốt đẹp với các đối tác đồng minh chủ chốt khác ở châu Á như Nhật Bản và Hàn Quốc; đồng thời tập trung
nhiều hơn vào Đông Nam Á - ASEAN. Tuy nhiên, tác giả mới chỉ phân tích khía
cạnh một số nước ĐNA mong muốn sự hiện diện của Mỹ tại khu vực mà chưa đề cập
đến chiến lược này phục vụ chính bản thân nước Mỹ trước những nguy cơ tiềm tàng
của sự “trỗi dậy” của Trung Quốc đe dọa vị trí số 1 của Mỹ trên trường quốc tế.
Trên báo và tạp chí quốc tế có rất nhiều bài viết về vấn đề này như: Tác giả
David Capie và Paul Evans trong bài “The Asia - Facific Securities Lexicon” (Từ
điển an ninh Châu Á - Thái Bình Dương), (2002) [238] và bài viết “Seeking Security
in Dragon ’s shadow: China and Southeast Asia in the Emerging Asian Order” (Tìm
kiếm an ninh dưới bóng con rồng: Trung Quốc và Đông Nam Á trong trật tự Châu Á

mới nổi), của tác giả Amitar Acharya ( 2003) [226] chỉ ra rằng, cạnh tranh giữa các
nước lớn ở ĐNA, đặc biệt là giữa Mỹ và Trung Quốc đều có liên quan trực tiếp đến
an ninh ở ĐNA, CA - TBD. Cuộc cạnh tranh này càng cho thấy rõ vai trò của vấn đề
an ninh hàng hải trên Biển Đông đối với các nước lớn như Mỹ, Trung Quốc, Nhật
Bản.
Tác giả Shi Yinhong có các bài viết như: bài “The United States and China in
East Asia: Dynamics of A Volatile”, (Mỹ và Trung Quốc ở Đông Á: Sự năng động
của một biến động bất ổn) [261] và bài “The Strategic Situation and Prospects of
China-U.S. Relations'” (Tình hình chiến lược và tiềm năng của quan hệ Trung - Mỹ)
[262] đã khảo sát ở bề rộng và chiều sâu sự biến động của cạnh tranh Mỹ - Trung ảnh
hưởng ở ĐNA, và nhận định hiện nay ảnh hưởng ngoại giao của Trung Quốc đã bị
thu hẹp đáng kể, trong khi đó Mỹ đã giành được rất nhiều lợi thế mới tại khu vực
ĐNA.


Trong bài “The United States and China in Southeast Asia: Conflict or
Convergence” (Mỹ và Trung Quốc ở Đông Nam Á: Mâu thuẫn hay hội tụ), tác giả
Robert Sutter (2010) [259] đã phân tích sự phụ thuộc lẫn nhau trong lợi ích của Mỹ Trung Quốc, đặc biệt là trong phát triển kinh tế; sự khác biệt trong lợi ích giữa Trung
Quốc và Mỹ đã tác động không nhỏ đến khu vực ĐNA.
Bài “China ’s Rise and Capability of Territory Expansion in the Perspective
of International Relations'” (Sự trỗi dậy của Trung Quốc và khả năng bành trướng
lãnh thổ của nước này dưới góc độ lý thuyết quan hệ quốc tế) của M.Taylor Fravel
(2010) [249] nhận định rằng các hành vi gây hấn của Trung Quốc đã châm ngòi cho
quá trình hình thành các liên minh quốc tế với mục tiêu kiềm chế Trung Quốc.
Bài “The United States in Multilateral East Asia Dealing with the rise of
China ” (Mỹ trong Đông Á đa phương đối phó với sự trỗi dậy của Trung Quốc), của
tác giả Chika Yamamoto (2011) [232], thì cho rằng sức mạnh bá chủ và sức mạnh
đang lên sẽ luôn luôn đối đầu nhau gây ra ảnh hưởng rất lớn, đặt Trung Quốc trong
bối cảnh của một sự cạnh tranh bá chủ.
Bài “Island Building” Strategy and China’s Ambition of Regional Hegemony”

(Chiến lược “xây dựng đảo” và tham vọng bá quyền khu vực của Trung Quốc), của
Patrick M.Cronin (2015) [254] đã điểm lại các hành vi hung hăng và mang tính
cưỡng ép của Trung Quốc. Theo tác giả thì những hành động này nhằm giảm ảnh
hưởng của Mỹ và gia tăng sự thống trị của Trung Quốc đối với khu vực CA- TBD.
Trong bài “Phân tích con đường xây dựng sức mạnh mềm văn hóa quốc gia
của Mỹ" (An Analysis of America’s Path of Building National Soft Cultural Power),
tác giả Lý Bách Linh (2015) [248] đã phân tích sức mạnh mềm văn hóa đã trở thành
nguyên nhân chủ yếu và nguồn tài nguyên quan trọng của Mỹ đối với năng lực lãnh
đạo, sức ảnh hưởng, sức hấp dẫn của sản xuất toàn cầu hóa.
Các công trình nghiên cứu trên là nguồn tài liệu tham khảo hữu ích cho việc
luận giải các tác động từ sự trỗi dậy của Trung Quốc và cạnh tranh chiến lược Mỹ Trung đến ổn định và phát triển của ĐNA nói chung và độc lâọ chủ quyền của các
nước trong khu vực nói riêng.
1.3. CÁC CÔNG TRÌNH LIÊN QUAN ĐÉN ĐỐI SÁCH CỦA CÁC


NƯỚC ĐÔNG NAM Á TRƯỚC ẢNH HƯỞNG CẠNH TRANH CHIÉN LƯỢC
MỸ - TRUNG
1.3.1. Các nghiên cứu trong nước
Trước hết phải kể đến cuốn “Độc lập dân tộc của các nước đang phát triển
trong xu thế toàn cầu hóa” của tác giả Thái Văn Long (2006) [110], đã phân tích rất
chi tiết về những nội dung cơ bản về đấu tranh vì ĐLDT của các nước đang phát triển
hiện nay. Chương 4, tác giả đã phân tích nội dung Việt Nam đấu tranh bảo vệ và củng
cố ĐLDT trong TCH, qua đó tác giả đã phân tích đóng góp của Việt Nam vào cuộc
đấu tranh chung của các nước đang phát triển hiện nay và nêu một số bài học kinh
nghiệm rút ra từ cuộc đấu tranh này.
Cùng đề cập vấn đề trên còn có cuốn sách “Chủ quyền quốc gia dân tộc trong
xu thế toàn cầu hóa và vấn đề đặt ra với Việt Nam’" do tác giả Phan Văn Rân và
Nguyễn Hoàng Giáp (2010) đồng chủ biên [157]. Đây là công trình chuyên sâu
nghiên cứu về bảo vệ ĐLDT của các nước đang phát triển. Các tác giả đã phân tích
đối sách của một số nước nhằm bảo vệ chủ quyền quốc gia trước xu thế toàn cầu hóa;

tập trung làm rõ nội dung về chủ quyền quốc gia của Việt Nam trong xu thế toàn cầu
hóa. Từ đó, các tác giả nêu lên một số khuyến nghị nhằm tăng cường bảo vệ chủ
quyền quốc gia dân tộc và hội nhập quốc tế của Việt Nam.
Hai công trình nghiên cứu trên giúp tác giả hiểu rõ những vấn đề lý luận và
thực tiễn về chủ quyền quốc gia dân tộc trong xu thế toàn cầu hóa. Các công trình này
là tài liệu quý giá gợi mở cho tác giả hướng tiếp cận về cách thức bảo vệ ĐLDT của
các quốc gia tại khu vực ĐNA.
Đề cập đến đối sách của các nước tại khu vực phải kể đến sách “Hợp tác liên
kết ASEAN hiện nay và sự tham gia của Việt Nam’" của các tác giả Nguyễn Hoàng
Giáp, Nguyễn Hữu Cát và Nguyễn Thị Quế (2006) [48] đã góp phần làm rõ thêm
những bước phát triển mới và triển vọng của quá trình phát triển hợp tác, liên kết
ASEAN sau Chiến tranh lạnh trong một số lĩnh vực chủ yếu, đồng thời cũng nêu bật
sự tham gia và đóng góp của Việt Nam đối với quá trình này. Cuốn sách này giúp tác
giả có thêm tư liệu để viết phần đối sách của ASEAN trước ảnh hưởng cạnh tranh


chiến lược Mỹ - Trung tại ĐNA.
Sách "‘Chính sách đối ngoại đổi mới của Việt Nam’" (1986-2012)", tác giả
Phạm Quang Minh (2012) [123] đã phân tích quá trình chính sách đối ngoại đổi mới
của Việt Nam hình thành và phát triển, đồng thời đánh giá những thành tựu đạt được
và những hạn chế còn tồn tại, từ đó rút ra những bài học kinh nghiệm và đề xuất một
số kiến nghị nhằm hoàn thiện chính sách đối ngoại trong giai đoạn sau.
Sách "‘Báo cáo tổng kết một số vấn đề lý luận - thực tiễn qua 30 năm đổi mới
(1986-2016)" [38] và cuốn "30 năm đổi mới và phát triển ở Việt Nam’" [82] là các
công trình tổng kết lý luận và thực tiễn có tầm quan trọng đặc biệt với sự nghiệp đổi
mới toàn diện mà Đảng và toàn dân đang đẩy mạnh. Hai cuốn sách làm cơ sở cho tác
giả luận án xác định những giải pháp, đề xuất mới trong việc xây dựng và bảo vệ
ĐLDT cho Việt Nam trước ảnh hưởng cạnh tranh chiến lược Mỹ - Trung.
Trên các tạp chí và báo có các viết tiêu biểu như: Tác giả Lương Văn Kế
(2014) với bài "Tính chất địa chính trị của liên kết song phương Việt Nam với các

nước láng giềng" [88] đã cho rằng tạo mối quan hệ hòa hiếu với các nước láng giềng
là một trong các nguyên tắc lớn của truyền thống chính sách đối ngoại; tạo dựng quan
hệ đồng minh với láng giềng để cùng nhau phát triển và bảo vệ tổ quốc.
Đề cập đến vấn đề đổi mới đường lối đối ngoại của Đảng và Nhà nước Việt
Nam có hàng loạt bài viết như “ Độc lập, tự chủ - định hướng và nguyên tắc bất biến
của đối ngoại Việt Nam’", tác giả Phạm Bình Minh (2014) [121], bài "Sự sáng tạo
trong đường lối đối ngoại của Đảng ta thời kỳ đổi mới", tác giả Nguyễn Tất Giáp
(2015) [50], bài " Đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng trên lĩnh vực bảo vệ chủ
quyền, an ninh biên giới quốc gia trong thời kỳ hội nhập quốc tế” của tác giả Ngô
Xuân Lịch (2015) [106] và bài " Nhìn lại chính sách đối ngoại thời kỳ đổi mới của
Việt Nam đối với khu vực Đông Nam Á", của Phạm Quang Minh (2016) [125]. Các
tác giả đã phân tích sự đổi mới tư duy của Đảng về đường lối đối ngoại, những sáng
tạo này đã góp phần kết hợp một cách hiệu quả sức mạnh dân tộc và sức mạnh thời
đại, đưa nước ta ngày càng chủ động và tích cực hội nhập sâu rộng với khu vực và thế
giới vì mục tiêu phát triển. Các công trình trên là nguồn tư liệu quý giá để tác
giả nghiên cứu trong vấn đề đối sách của Việt Nam trong việc xây dựng và củng cố ĐLDT