Chuong3-chu nghia duy vat lich su file pdf

Chöông III
CHUÛ NGHÓA DUY VAÄT
LÒCH SÖÛ

SƯU TẦM: PHẠM QUỐC KHÁNH
XN K37

1/105


SƯU TẦM: PHẠM QUỐC KHÁNH
XN K37

2/105


I. VAI TRÒ CỦA SẢN XUẤT VẬT CHẤT VÀ
QUY LUẬT QUAN HỆ SẢN XUẤT PHÙ
HP VỚI TRÌNH ĐỘ PHÁT TRIỂN CỦA
LỰC LƯNG SẢN XUẤT

SƯU TẦM: PHẠM QUỐC KHÁNH
XN K37

3/105


1. Sản xuất vật chất và vai trò của nó
a. Sản xuất vật chất và PTSX
Sản xuất là một loại hình hoạt động đặc trưng
của con người và xã hội loài người, bao gồm: sản

xuất vật chất, sản xuất tinh thần và sản xuất ra
bản thân con người. Ba quá trình đó gắn bó chặt
chẽ với nhau, tác động qua lại lẫn nhau, trong đó
sản xuất vật chất là cơ sở cho sự tồn tại và phát
triển của xã hội. mục đích cải biến các đối tượng
của giới tự nhiên theo nhu cầu tồn tại, phát triển
của con người và xã hội. Sản xuất vật chất là một
loại hoạt động có tính khách quan, tính xã hội,
tính lịch sử và tính sáng tạo.
SƯU TẦM: PHẠM QUỐC KHÁNH
XN K37

4/105


Bất cứ một quá trình sản xuất nào cũng được
tạo nên từ ba yếu tố cơ bản là: sức lao động, tư
liệu lao động và đối tượng lao động.
Sức lao động là toàn bộ thể lực và trí lực của
con người có khả năng được vận dụng, sử dụng
trong các quá trình sản xuất vật chất.
Đối tượng lao động chính là những tồn tại của
giới tự nhiên mà con người tác động vào trong quá
trình lao động.
Tư liệu lao động là những phương tiện vật chất
mà con người sử dụng trong quá trình lao động để
tác động vào đối tượng lao động.
SƯU TẦM: PHẠM QUỐC KHÁNH5/106

a. Khái niệm phương thức sản xuất
PTSX là cách thức con người sử dụng
để sản xuất ra của của cải vật chất ở
những giai đoạn lòch sử nhất đònh của xã
hội loài người.

SƯU TẦM: PHẠM QUỐC KHÁNH
XN K37

6/105


Mỗi PTSX đều có hai phương diện cơ
bản là kỹ thuật và kinh tế của nó.
Phương diện kỹ thuật là chỉ quá trình sản
xuất được tiến hành bằng cách thức kỹ
thuật, công nghệ nào để làm biến đổi các
đối tượng của quá trình sản xuất.
Phương diện kinh tế là chỉ quá trình sản
xuất được tiến hành với những cách thức
tổ chức kinh tế nào.

SƯU TẦM: PHẠM QUỐC KHÁNH7/106


b. Vai trò của sản xuất vật chất và phương
thức sản xuất đối với sự tồn tại, phát triển
của xã hội
Theo quan điểm duy vật lịch sử, sản
xuất vật chất giữ vai trò là nhân tố quyết

định sự sinh tồn, phát triển của con người
và xã hội; là hoạt động nền tảng làm phát
sinh, phát triển những mối quan hệ xã hội
của con người; nó chính là cơ sở của sự
hình thành, biến đổi và phát triển của xã
hội loài người.
SƯU TẦM: PHẠM QUỐC KHÁNH8/106


2. Quy luật quan hệ sản xuất phù hợp với
trình độ phát triển của lực lượng sản xuất
a. Khái niệm lực lượng sản xuất, quan hệ sản
xuất
- Lực lượng sản xuất chính là tồn bộ các
nhân tố vật chất, kỹ thuật của q trình sản
xuất, chúng tồn tại trong mối quan hệ biện
chứng với nhau tạo ra sức sản xuất làm cải
biến các đối tượng trong q trình sản xuất,
tức tạo ra năng lực thực tiễn làm biến đổi
các đối tượng vật chất của giới tự nhiên
theo nhu cầu nhất định của con người và
xã hội.
SƯU TẦM: PHẠM QUỐC KHÁNH
XN K37

9/105


- Quan hệ sản xuất là mối quan hệ kinh tế
giữa người với người trong quá trình sản xuất

(sản xuất và tái sản xuất xã hội).
Quan hệ sản xuất bao gồm: quan hệ sở hữu
đối với tư liệu sản xuất, quan hệ trong tổ chức quản lý quá trình sản xuất và quan hệ trong
phân phối kết quả của quá trình sản xuất đó.
Những quan hệ này tồn tại trong mối quan hệ
thống nhất và chi phối, tác động lẫn nhau trên
cơ sở quyết định của quan hệ sở hữu về tư liệu
sản xuất.

SƯU TẦM: PHẠM QUỐC KHÁNH
XN K37

10/105


b. Mối quan hệ biện chứng giữa lực lượng sản
xuất và quan hệ sản xuất
- Mối quan hệ giữa lực lượng sản xuất và
quan hệ sản xuất là mối quan hệ thống nhất
biện chứng, trong đó lực lượng sản xuất
quyết định quan hệ sản xuất và quan hệ sản
xuất tác động trở lại lực lượng sản xuất.

LLSX

QHSX

SƯU TẦM: PHẠM QUỐC KHÁNH
XN K37

11/105


-Mối quan hệ giữa lực lượng sản xuất và quan
hệ sản xuất là mối quan hệ thống nhất có bao
hàm khả năng chuyển hóa thành các mặt đối
lập và phát sinh mâu thuẫn.
Trong phạm vi tương đối ổn định của một hình
thức kinh tế xác định, lực lượng sản xuất của xã
hội được bảo tồn, không ngừng được khai thác
- sử dụng và phát triển trong quá trình sản xuất
và tái sản xuất của xã hội. nhưng chính sự phát
triển của lực lượng sản xuất lại luôn luôn tạo ra
khả năng phá vỡ sự thống nhất của nó với
những hình thức kinh tế hiện thực.
-

SƯU TẦM: PHẠM QUỐC KHÁNH12/106


- Khi quan hệ sản xuất kìm hãm sự phát triển
của lực lượng sản xuất, thì theo quy luật chung,
quan hệ sản xuất sẽ được thay thế bằng quan
hệ sản xuất mới phù hợp với trình độ phát triển
của lực lượng sản xuất để thúc đẩy lực lượng
sản xuất phát triển. Tuy nhiên, việc giải quyết
mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất và quan hệ
sản xuất thì không giản đơn. Nó phải thông
qua nhận thức và hoạt động cải tạo xã hội của
con người. Trong xã hội có giai cấp phải thông

qua đấu tranh giai cấp, thông qua cách mạng
xã hội.

SƯU TẦM: PHẠM QUỐC KHÁNH
XN K37

13/105


Ý nghóa phương pháp luận :
- Quy luật quan hệ sản xuất phù hợp với trình
độ phát triển lực lượng sản xuất là quy luật phổ
biến, tác động trong toàn bộ tiến trình lòch sử
nhân loại. Sự thay thế, phát triển lòch sử nhân
loại từ chế độ nguyên thủy, chế độ chiếm hữu
nô lệ, chế độ phong kiến, chế độ tư bản và
chế độ cộng sản chủ nghóa trong tương lai là
do sự tác động của một hệ thống các quy luật
xã hội, trong đó quy luật quan hệ sản xuất phù
hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản
xuất là quy luật cơ bản nhất.

SƯU TẦM: PHẠM QUỐC KHÁNH
XN K37

14/105


II. BIỆN CHỨNG GIỮA
CƠ SỞ HẠ TẦNG VÀ

KIẾN TRÚC THƯNG TẦNG

SƯU TẦM: PHẠM QUỐC KHÁNH
XN K37

15/105


1. Khái niệm cơ sở hạ tầng và kiến trúc
thượng tầng
a. Khái niệm, kết cấu cơ sở hạ tầng
Cơ sở hạ tầng là toàn bộ những quan hệ
sản xuất hợp thành cơ cấu kinh tế của một chế
độ xã hội nhất đònh.
Cơ sở hạ tầng của một xã hội cụ thể bao
gồm:
- Quan hệ sản xuất thống trò,
- Quan hệ sản xuất tàn dư của xã hội cũ
- Quan hệ sản xuất mầm mống của xã hội
tương lai.

SƯU TẦM: PHẠM QUỐC KHÁNH
XN K37

16/105


b. Khái niệm, kết cấu kiến trúc thượng tầng
Kiến trúc thượng tầng là toàn bộ những
quan điểm chính trò, pháp quyền triết học,

đạo đức, tôn giáo, nghệ thuật, cùng với
những thiết chế tương ứng như nhà nước,
đảng phái … được hình thành trên cơ sở hạ
tầng nhất đònh.
Mỗi yếu tố của kiến trúc thượng tầng
đều có đặc điểm, quy luật vận động riêng,
nhưng chúng liên hệ, tác động lẫn nhau và
đều hình thành trên cơ sở hạ tầng nhất
đònh. Song, mỗi yếu tố khác nhau có quan
hệ khác nhau với cơ sở hạ tầng.
SƯU TẦM: PHẠM QUỐC KHÁNH
XN K37

17/105


Trong xã hội có giai cấp, kiến trúc thượng
tầng có tính giai cấp. Đó chính là cuộc đấu
tranh về mặt chính trò, tư tưởng của các giai
cấp đối kháng trong đó đặc trưng là sự
thống trò về chính trò, tư tưởng của giai cấp
thống trò.
Trong kiến trúc thượng tầng của xã hội
có giai cấp, nhà nước có vai trò đặc biệt
quan trọng. Nó tiêu biểu cho chế độ chính
trò của một xã hội nhất đònh. Nhờ có nhà
nước, giai cấp thống trò mới thực hiện được
sự thống trò của mình đối với xã hội.
SƯU TẦM: PHẠM QUỐC KHÁNH
XN K37

18/105


2. Quan hệ biện chứng giữa cơ sở hạ tầng và
kiến trúc thượng tầng
a. Vai trò quyết đònh của cơ sở hạ tầng đối với
kiến trúc thượng tầng
- Cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng là hai
mặt của đời sống xã hội, chúng thống nhất
biện chứng với nhau, trong đó cơ sở hạ tầng
quyết đònh kiến trúc thượng tầng.
- Vai trò quyết đònh của cơ sở hạ tầng đối với
kiến trúc thượng tầng thể hiện ở chỗ: Mỗi cơ
sở hạ tầng sẽ hình thành nên một kiến trúc
thượng tầng tương ứng. Tính chất của kiến
trúc thượng tầng do tính chất của cơ sở hạ
tầng quyết đònh.
SƯU TẦM: PHẠM QUỐC KHÁNH
XN K37

19/105


- Trong xã hội có giai cấp, giai cấp nào thống
trò về kinh tế thì cũng thống trò về chính trò và đời
sống tinh thần của xã hội. Các mâu thuẫn trong
kinh tế, xét đến cùng, quyết đònh các mâu thuẫn
trong lónh vực chính trò, cuộc đấu tranh giai cấp về
chính trò là biểu hiện những đối kháng trong lónh

vực kinh tế. Tất cả những yếu tố của kiến trúc
thượng tầng như nhà nước, pháp quyền, triết học,
tôn giáo đều trực tiếp hay gián tiếp phụ thuộc vào
cơ sở hạ tầng, do cơ sở hạ tầng quyết đònh.
- Vai trò quyết đònh của cơ sở hạ tầng với kiến
trúc thượng tầng còn thể hiện ở chỗ : cơ sở hạ
tầng thay đổi thì sớm hay muộn kiến trúc thượng
tầng cũng biến đổi theo.
SƯU TẦM: PHẠM QUỐC KHÁNH
XN K37

20/105


- Quá trình đó diễn ra không chỉ trong

giai đoạn thay đổi hình thái kinh tế – xã
hội này bằng hình thái kinh tế – xã hội
khác, mà còn diễn ra ngay trong một
hình thái kinh tế – xã hội. Sự thay đổi đó
cũng gắn với sự phát triển của lực lượng
sản xuất, nhưng lực lượng sản xuất
không trực tiếp tác động lên kiến trúc
thượng tầng mà thông qua cơ sở hạ
tầng.

SƯU TẦM: PHẠM QUỐC KHÁNH
XN K37

21/105

- Sự thay đổi của cơ sở hạ tầng dẫn đến
thay đổi kiến trúc thượng tầng diễn ra rất
phức tạp. Trong đó, có những yếu tố của
kiến trúc thượng tầng thay đổi nhanh
chóng cùng với sự thay đổi của cơ sở hạ
tầng như : nhà nước, pháp luật, chính trò …
Còn những yếu tố thay đổi chậm như tôn
giáo, nghệ thuật, hoặc có những yếu tố
được kế thừa trong xã hội mới. Trong xã
hội có giai cấp, sự thay đổi đó phải thông
qua đấu tranh giai cấp và cách mạng xã
hội.
SƯU TẦM: PHẠM QUỐC KHÁNH
XN K37

22/105


- Sự thay đổi của cơ sở hạ tầng dẫn đến
thay đổi kiến trúc thượng tầng diễn ra rất
phức tạp. Trong đó, có những yếu tố của
kiến trúc thượng tầng thay đổi nhanh
chóng cùng với sự thay đổi của cơ sở hạ
tầng như : nhà nước, pháp luật, chính trò
… Còn những yếu tố thay đổi chậm như
tôn giáo, nghệ thuật, hoặc có những yếu
tố được kế thừa trong xã hội mới. Trong
xã hội có giai cấp, sự thay đổi đó phải

thông qua đấu tranh giai cấp và cách
mạng xã hội.
SƯU TẦM: PHẠM QUỐC KHÁNH
XN K37

23/105


Sự tác động trở lại của kiến trúc thượng tầng
đối với cơ sở hạ tầng
- Tòan bộ kiến trúc thượng tầng cũng như các
yếu tố cấu thành nó đều có tính độc lập tương
đối trong quá trình vận động, phát triển và tác
động một cách mạnh mẽ đối với cơ sở hạ
tầng.
- Tất cả các yếu tố cấu thành kiến trúc thượng
tầng đều có tác động đến cơ sở hạ tầng. Tuy
nhiên, mỗi yếu tố có vai trò khác nhau, có
cách tác động khác nhau.

SƯU TẦM: PHẠM QUỐC KHÁNH
XN K37

24/105


+ Trong xã hội có giai cấp, nhà nước là yếu tố tác
động mạnh mẽ nhất đối với cơ sở hạ tầng, vì nhà
nước là bộ máy bạo lực tập trung của giai cấp
thống trò về kinh tế. Các yếu tố khác của kiến

trúc thượng tầng cũng tác động đến cơ sở hạ
tầng nhưng thường phải thông qua nhà nước.
Pháp luật hoặc qua nhiều khâu trung gian. Trong
một chế độ xã hội, sự tác động của kiến trúc
thượng tầng không phải bao giờ cũng theo một
xu hướng.

SƯU TẦM: PHẠM QUỐC KHÁNH
XN K37

25/105