SKKN sáng kiến kinh nghiệm một số KINH NGHIỆM dạy bài THỰC HÀNH SINH 8

Đề tài: Một số kinh nghiệm dạy thực hành sinh 8

Đề tài:
MỘT SỐ KINH NGHIỆM DẠY BÀI THỰC HÀNH
SINH 8

I/ ĐẶT VẤN ĐỀ:
Ngành giáo dục đã và đang thực hiện đổi mới phương pháp dạy học theo hướng
phát huy tính tích cực tự giác của học sinh. Trong phương pháp dạy học mới này, học
sinh là người chủ động tim ra kiến thức dưới sự hướng dẫn của giáo viên. Đặc biệt trong
những năm học qua, toàn ngành đang tích cực hưởng ứng cuộc vận động hai không “ Nói
không với tiêu cực trong thi cử và bệnh thành tích trong giáo dục”. Vì vậy việc trang
bị hệ thống kiến thức cho học sinh là vấn đề đang được toàn xã hội quan tâm. Với mục
tiêu phát triển toàn diện, mỗi bộ môn có một vị trí và vai trò nhất định, môn Sinh học 8
cũng nằm trong hệ thống đó và nó góp phần thực hiện tốt mục tiêu và nhiệm vụ của bộ
môn Sinh học. Để thực hiện được mục tiêu đó phải kể đến vai trò quan trọng của các tiết
thực hành. Trong khi đó các tiết thực hành thường bị xem nhẹ, ít được coi trọng chưa phát
huy được vai trò của nó.

II/ ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG:
Bộ môn Sinh học nói chung và Sinh học lóp 8 nói riêng là bộ môn khoa học thực
nghiệm nằm trong hệ thống khoa học tự nhiên cần có sự kết hợp linh hoạt giữa các
phương pháp, giữa lý thuyết và thực hành.

1
THCS Bình Thạnh Đông

GV: Nguyễn Phú Tân


Đề tài: Một số kinh nghiệm dạy thực hành sinh 8

Sinh học 8 nhằm cung cấp cho học sinh những hiểu biết khoa học về đặc điểm cấu
tạo, hoạt động của các cơ quan, hệ cơ quan và mọi hoạt động sống của con người gíup
cho con người sinh tồn và phát triển. Trên cơ sở đó giáo dục cho học sinh biết các biện
pháp giữ gìn vệ sinh, rèn luyện thân thể, bảo vệ và tăng cường sức khoẻ, nâng cao năng
suất, hiệu quả trong học tập góp phần thực hiện mục tiêu đào tạo những con người lao
động linh hoạt năng động, sáng tạo, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế xã hội của đất
nước.
Để thực hiện mục tiêu trên, việc dạy Sinh học 8 cần phải thực hiện đầy đủ các
nhiệm vụ trang bị các kiến thức, phát triển năng lực nhận thức, rèn kỹ năng , kỹ xảo đặc
biệt là kỹ năng thực hành, vận dụng. Việc rèn luyện các kỹ năng trên phải được chú trọng
thông qua các tiết thực hành.
Qua các tiết thực hành có thể giúp học sinh rèn luyện các năng lực sau:
- Khai thác kiến thức từ quan sát và từ mẫu vật, hình ảnh.
- Rèn kỹ năng quan sát, kỹ năng nghiên cứu thực nghiệm bộ môn, đặc biệt là các
kỹ năng áp dụng trong thực tế như: kỹ năng sơ cứu băng bó gãy xương, cầm máu
và hô hấp nhân tạo.
- Rèn luyện kỹ năng làm tường trình, thu hoạch giúp học sinh bổ sung kiến thức
và kiểm nghiệm kiến thức qua thực tế.
Từ đó thấy được vị thế và vai trò của thực hành là rất quan trọng không thể thiếu
được trong các môn khoa học tự nhiên nói chung và Sinh học 8 nói riêng.

III/ KẾ HOẠCH XÂY DỰNG:
Trên thực tế khi dạy các bài: về cấu tạo mô, tế bào, hoạt động của enzim trong
nước bọt, chức năng của tuỷ sống.. sẽ không sâu sắc, học sinh không được củng cố và

2
THCS Bình Thạnh Đông

GV: Nguyễn Phú Tân

Đề tài: Một số kinh nghiệm dạy thực hành sinh 8
kiểm nghiệm kiến thức nếu như không có các tiết thực hành hỗ trợ và các tiết thực hành
cũng không được thực hiện thành công nếu không có lý thuyết “ lý thuyết không có thực
hành là lý thuyết suông, thực hành không có lý thuyết là thực hành mù quáng”. Các kiến
thức sẽ đầy đủ hơn, sâu sắc hơn khi học sinh được tự tìm tòi, kiểm nghiệm qua thực hành
"trăm nghe không bằng một thấy” các thí nghiệm, các buổi quan sát thiên nhiên sẽ gây
hứng thú học tập Sinh học cho học sinh, phát huy tính tích cực tư duy, chủ động giúp học
sinh tìm ra kiến thức.
Để nâng cao chất lượng giảng dạy các bài thực hành trong chương trình Sinh học
8 không phải bài nào cũng đơn giản, dễ làm, dễ hiểu. Bởi vì có những bài thực hành sát
với thực tế như các bài về Sơ cứu người, nhưng có những bài rất khó và vượt xa khả năng
của học sinh như bài: phân tích một khẩu phần ăn và lập khẩu phần ăn cân đối, tìm hiểu
en-zim trong tuyến nước bọt ...
Qua khảo sát kỹ năng thực hành bài đầu năm kết quả kỹ năng thực hành đạt tỉ lệ
thấp cụ thể:

Số HS tham gia
thực hành
39

Làm tốt
SL
%
6
14.3

Kết quả
Đạt yêu cầu
Chưa đạt

SL
%
SL
%
13
33.88
20
51.82

Qua nghiên cứu SGK Sinh học, các tài liệu có liên quan và kết quả thực trạng
giảng dạy các bài thực hành Sinh học 8, kết hợp với vốn hiểu biết kiến thức và kinh

3
THCS Bình Thạnh Đông

GV: Nguyễn Phú Tân


Đề tài: Một số kinh nghiệm dạy thực hành sinh 8
nghiệm tích luỹ bản thân. Tôi mạnh dạn đưa ra một số kinh nghiêm giảng dạy bài thực
hành trong bộ môn sinh học lớp 8.

IV/ BIỆN PHÁP THỰC HIỆN:
1. Định hướng phương pháp chung về dạy các bài thực hành SH 8:
* Về giáo viên đóng vai trò là người tổ chức, hướng dẫn cần phải:
- Chuẩn bị và kiểm tra đồ dùng thực hành cần thiết.
- Căn cứ vào các bước thực hành của SGK phát triển theo định hướng của GV.
- Trong quá trình thực hành được thể hiện ở các nhóm nhưng thu hoạch lại được thể
hiện ở các cá nhân.
* Về hoạt động của học sinh với vai trò chủ động cần phải:

- Rèn luyện các kỹ năng bộ môn đặc biệt là các kỹ năng thực hành bộ môn như: kỹ
năng cố định xương, sơ cứu cầm máu, hô hấp nhân tạo, tìm hiểu hoạt động của enzim
trong nước bọt, phân tích khẩu phần, tìm hiểu chức năng tủy sống. ..
- Tìm ra kiến thức, kiểm nghiệm kiến thức qua thực hành, quan sát sản phẩm thực
hành.
- Có kỹ năng hoạt động nhóm, làm tường trình, viết thu hoạch.
2. Các yêu cầu cụ thể trong giảng dạy thực hành sinh học 8:
* Đối với giáo viên:
- Cần có sự chuẩn bị kỹ lưỡng về phương tiện và nội dung, giáo viên phải xây
dựng kế hoạch từ đầu năm về phương tiện thực hành ở mỗi bài, để nắm thế chủ động
trong tiết thực hành. Trong thực hành cần có những dụng cụ, thiết bị, vật mẫu có sẵn
hoặc tìm tòi trong thiên nhiên đặc biệt là bộ môn Sinh học.

4
THCS Bình Thạnh Đông

GV: Nguyễn Phú Tân


Đề tài: Một số kinh nghiệm dạy thực hành sinh 8
- Về nội dung: giáo viên phải nắm chắc kiến thức của bộ môn trong đó lưu ý kiến
thức về giải phẩu học, đồng thời phải có sự tìm hiểu về kiến thức bổ trợ liên quan đặc biệt
là am hiểu thực tiển và liên hệ với thực tế trong cuộc sống hàng ngày, tạo cho các em sự
hào hứng tìm hiểu củng cố kiến thức qua kết quả của các bài thực hành.
- Sau các tiết thực hành giáo viên phải tổ chức công tác đánh giá kết quả thực
hành. Giáo viên có thể đánh giá dưới nhiều hình thức khác nhau: mức độ hoàn thành bài
thực hành, ý thức thực hành của học sinh và kết quả bài thu hoạch. Phần đánh giá cần tỉ
mỉ cụ thể cho từng học sinh để từ đó các em tìm ra ưu điểm và nhược điểm, có biện pháp
khắc phục các nhược điểm nhằm nâng cao chất lượng các bài thực hành trong chương
trình Sinh học 8

* Đối với học sinh:
- Phải có ý thức tích cực tự giác hợp tác cùng nhau hoàn thành các công việc
được giao cho tập thể, nhóm tổ.
- Trong giờ thực hành học sinh phải chủ động thực hiện những công việc cơ bản,
(giáo viên chỉ hướng dẫn và làm mẫu) có như vậy, học sinh mới phát hiện được kiến thức
trên sản phẩm thực hành, trên cơ sở mà phát triển tư duy, hình thành các kỹ năng kỹ
xảo, tạo hứng thú học tập và yêu thích bộ môn.
- Cùng với giáo viên học sinh phải có sự tự đánh giá kết quả thực hành của nhóm
mình và đánh giá kết quả thực hành của các nhóm trên cơ sở đó mà rút ra bài học kinh
nghiệm và có ý thức phấn đấu cho các tiết thực hành sau. Học sinh tự đánh giá sẽ tạo ra
động lực lớn và ý thức phấn đấu vươn lên trong học tập.

V/ KẾT QUẢ ĐẠT ĐƯỢC:

5
THCS Bình Thạnh Đông

GV: Nguyễn Phú Tân


Đề tài: Một số kinh nghiệm dạy thực hành sinh 8
Đạt được các yêu cầu trên, học sinh sẽ có được sự tiến bộ rõ rệt và nâng cao khả
năng của bản thân trong việc thao tác thực hành, hình thành kĩ năng thực hành cơ bản.
Để kiểm chứng lại quá trình thực hiện sáng kiến này, bản thân sẽ áp dụng vào một bài
thực hành cụ thể :

Bài 26: Thực hành :
Tìm hiểu hoạt động của enzim trong nước bọt

1. Mục tiêu:

- Biết đặt các thí nghiệm để tìm hiểu những điều kiện bảo đảm cho enzim hoạt
động ( trong thí nghiệm này enzim trong nước bọt chỉ tác động với tinh bột chín trong
điều kiện áp suất 1 at, t0 = 370C, môi trường kiềm nhẹ)
- Biết rút ra kết luận từ kết quả so sánh giữa thí nghiệm với đối chứng.
- Rèn luyện tính bền bỉ, khả năng tìm tòi nghiên cứu khoa học trong thực hành.
- Giáo dục vệ sinh ăn uống.

2. Chuẩn bị:
1. Dụng cụ thực hành :12 ống nghiệm nhỏ, giá để ống nghiệm, đèn cồn và giá đun, ống
đong chia độ, cuộn giấy đo pH, phễu nhỏ và bông lọc, bình thuỷ tinh, đũa thuỷ tinh, nhiệt
kế, cặp ống nghiệm, mayso đun nước.
2. Vật liệu :
- Nước bọt hoà loãng( 25%) lọc qua bông lọc.
- Hồ tinh bột 1%

6
THCS Bình Thạnh Đông

GV: Nguyễn Phú Tân


Đề tài: Một số kinh nghiệm dạy thực hành sinh 8
- Hoá chất : dd HCl 2%, dd Iốt 1%, thuốc thử Strôme

3. Nội dung và cách tiến hành:
Bước 1: Chuẩn bị vật liệu cho các ống nghiêm (có thể tiến hành trước giờ lên lớp)
* GV phân chia nhóm, hướng dẫn các nhóm cách làm thí nghiệm:
- Lấy 4 ống nghiệm đặt tên là A, B, C, D với dd trong các ống như sau:
+ ống A: 2 ml hồ tinh bột + 2ml nước lã.
+ ống B: 2 ml hồ tinh bột + 2ml nước bọt.

+ ống C: 2 ml hồ tinh bột + 2 ml nước bọt đã đun sôi.
+ ống D: 2 ml hồ tinh bột + 2 ml nước bọt + vài giọt dd HCl 2%.
- Đặt 4 ống nghiệm trong chậu nước nóng 37 0C trong thời gian 15 phút (hình 26.1
SGK).
* Hướng dẫn học sinh quan sát:
- GV yêu cầu HS quan sát hiện tượng xảy ra và ghi lại kết quả.
- GV yêu cầu HS so sánh dung dịch trong ống nghiệm với ban đầu.
- GV hướng dẫn HS giải thích các hiện tượng.
- GV bổ sung và chuẩn kiến thức ở bảng chuẩn 26.1:

Các

Hiện tượng

ống nghiệm
A
B

(độ trong)
Không đổi
Tăng lên

C

Không đổi

D

Không đổi

Giải thích
Nước lã không có enzim biến đổi tinh bột.
Nước bọt có enzim làm biến đổi tinh bột.
Nước bọt đun sôi làm mất hoạt tính của enzim
biến đổi tinh bột.
Do dd HCl đã hạ thấp pH nên enzim trong
nước bọt không hoạt động, không làm biến đổi

7
THCS Bình Thạnh Đông

GV: Nguyễn Phú Tân


Đề tài: Một số kinh nghiệm dạy thực hành sinh 8
tinh bột.
Bước 2: Kiểm tra kết quả thí nghiệm và giải thích kết quả:
- GV hướng dẫn HS chia dung dịch trong mỗi ống nghiệm ra làm 2 phần đựng trong 2
ống nghiệm mới:
+ ống A thành: A1 và A2
+ ống B thành: B1 và B2
+ ống C thành: C1 và C2
+ ống D thành: D1 và D2
- Tiếp tục hướng dẫn HS cách kiểm tra như sau:
+ ống A1
+ ống B1

Thêm vào mỗi ống vài giọt dd Iốt 1%

+ ống C1

+ ống D1
+ ống A2
+ ống B2

Thêm vào mỗi ống vài giọt dd Strôme.

+ ống C2

Đun sôi mỗi ống trên ngọn lửa đèn cồn.

+ ống D2

- HS các nhóm làm thí nghiệm quan sát hiện tượng xảy ra trong khi để 15 phút ghi kết
quả vào bảng 26.2 (cột 2)
Tinh bột + Iốt

màu xanh

Đường + thuốc thử Strôme

màu đỏ nâu

- Các nhóm HS thảo luận để giải thích các hiện tượng và ghi vào bảng 26.2SGK (cột 3)

8
THCS Bình Thạnh Đông

GV: Nguyễn Phú Tân

Đề tài: Một số kinh nghiệm dạy thực hành sinh 8
- GV nhận xét kết quả các nhóm, chỉ ra chỗ sai sót và nguyên nhân, GV bổ sung và đưa
kết quả chuẩn bảng 26.2

Các ống

Hiện tượng
Giải thích

nghiệm
A1
A2

( màu sắc)
Có màu xanh
Không có màu đỏ nâu

B1
B2

Không có màu xanh
Có màu đỏ nâu

C1
C2

Có màu xanh
Không có màu đỏ nâu

D1

D2

Nước lã không có enzim biến đổi tinh
bột thành đường
Nước bọt có enzim làm biến đổi tinh
bột thành đường.
Enzim trong nước bọt bị đun sôi không
còn khả năng biến đổi tinh bột thành

Có màu xanh
Không có màu đỏ nâu

đường
Enzim trong nước không hoạt động ở
pH axit nên tinh bột không bị biến
đổi thành đường

Bước 3: Học sinh viết thu hoạch
- Kiến thức: Học sinh trả lời được
+ Enzim trong nước bọt có tên là gì ?
+ Enzim trong nước bọt có tác dụng gì với tinh bột ?
+ En zim trong nước bọt hoạt động tốt nhất trong điều kiên pH và nhiệt độ bao nhiêu?
- Kỹ năng:
+ Trình bày lại các bước trong thí nghiệm xác định vai trò và điều kiện hoạt động của
enzim trong nước bọt.
+ So sánh kết quả giữa những óng nghiệm nào cho phép ta khẳng định enzim trong nước
bọt có tác dụng biến đổi tinh bột thành đường?

9
THCS Bình Thạnh Đông

GV: Nguyễn Phú Tân


Đề tài: Một số kinh nghiệm dạy thực hành sinh 8
+ So sánh kết quả giữa những óng nghiệm nào cho phép ta nhận xét về một vài đặc điểm
hoạt động của enzim trong nước bọt ?
4. Tổng kết:
- GV nhận xét cách làm thí nghiệm của HS.
- GV cho biết những sai sót thường xảy ra khi làm thí nghiệm và chứng minh vai
trò của enzim trong nước bọt.
- GVnhận xét, cho điểm vài nhóm làm tốt và nhắc nhở các nhóm hoạt động có kết
quả chưa cao.
- GV cho HS thu dọn vệ sinh.

Như vậy, với kinh nghiệm và phương pháp dạy các bài thực hành trong môn Sinh học lớp
8 như đã trình bày ở trên. Tôi đã tạo được hứng thú học tập cho học sinh. Trong các giờ
thực hành học sinh tự giác tìm tòi kiến thức được thể hiện qua các thao tác thực hành
dưới sự hướng dẫn của giáo viên. Các tiết thực hành trở nên sôi nổi tránh được sự nhàm
chán, học sinh hứng thú tích cực hơn trong học tập. Đại bộ phận học sinh cuối năm học đã
có những kỹ năng cơ bản về các bài thực hành trong chương trình .
Kết quả kiểm tra kỹ năng thực hành đã có sự chuyển biến mạnh mẻ so với ban
đầu. Cụ thể:

Số HS tham
gia thực hành
39

Làm tốt
SL

%
16
41.03

Kết quả
Đạt yêu cầu
SL
%
20
51.82

Chưa đạt
SL
%
3
7.15

10
THCS Bình Thạnh Đông

GV: Nguyễn Phú Tân


Đề tài: Một số kinh nghiệm dạy thực hành sinh 8

VI/ NGUYÊN NHÂN THÀNH CÔNG – HẠN CHẾ:
1/ Kiểm nghiệm lại kinh nghiệm:
- Trong quá trình thực hiện sáng kiến tại trường THCS Bình Thạnh Đông, bản thân có
thể rút ra nhiều bài học thực tiễn.
- Đa số học sinh ta không có đủ điều kiện để làm tất cả các bài thực hành trong Sách

Giáo Khoa vì vẫn còn thiếu một số hóa chất cần thiết. Cho nên, các em không được
thực hành thường xuyên dẫn đến kĩ năng thực hành chưa tốt và chưa ham thích thao
tác thực hành.
2. Biện pháp khắc phục:
- Giáo viên sẽ hướng dẫn thật chi tiết và kỹ càng tất cả các kiến thức, thao tác khi
thực hành và cố tạo điều kiện tốt cho học được tự làm thực hành để các em có thái độ ham
thích thực hành.
- Đề nghị nhà trường bổ sung đầy đủ các dụng cụ, thiết bị, hóa chất,…để có thể
làm nhiều bài thuwch hành hơn nữa.
3. Nguyên nhân thành công:
- Kết quả học tập và thao tác thực hành của học sinh tiến bộ rõ nét, nguyên nhân thành
công trước tiên là sự tận tình giảng dạy của giáo viên bên cạnh sự cố gắng học tập của bản
thân học sinh dẫn đến sự ham thích thực hành.

11
THCS Bình Thạnh Đông

GV: Nguyễn Phú Tân


Đề tài: Một số kinh nghiệm dạy thực hành sinh 8
- Ngoài ra, còn có một nguyên nhân nữa đó là sự đồng tình và giúp đỡ của đồng nghiệp,
ban giám hiệu nhà trường và toàn thể hội đồng sư phạm.
4. Hạn chế:
Bên cạnh những thành công trên vẫn còn một số tồn tại. Chẳng hạn, vẫn còn một
bộ phận nhỏ học sinh chưa thật sự ham thích thực hành vì những em này chưa được tận
tay thao tác nên chưa có ý thức và ham thích.

VII/ BÀI HỌC KINH NGHIỆM:
1. Đối với giáo viên.

- Cần có kế hoạch sử dụng đồ dùng dạy các bài thực hành theo PPCT và căn cứ tình
hình thực tế của nhà trường và địa phương.
- Thường xuyên sử dụng, cải tiến đồ dùng, phương tiện, khắc phục mọi khó khăn và
có sự đầu tư cho các tiết thực hành.
- Thực hiện nghiêm túc đầy đủ những yêu cầu về đổi mới phương pháp dạy học
theo chương trình và SGK mới.
- Sau mỗi bài thực hành phải có sự rút ra các ưu điểm, nhược điểm, những bài học
kinh nghiệm để cho các tiết thực hành sau đạt hiệu quả cao hơn.
2. Đối với học sinh
- Phải có đầy đủ phương tiện học tập, sách giáo khoa, vở bài tập....và các nội dung liên
quan đến bài hành.
- Phải chủ động, tích cực, tự giác trong các giờ thực hành. Chuẩn bị đầy đủ mẫu vật theo
yêu cầu của giáo viên.

12
THCS Bình Thạnh Đông

GV: Nguyễn Phú Tân


Đề tài: Một số kinh nghiệm dạy thực hành sinh 8
- Nắm chắc phương pháp tiến hành và các thao tác cơ bản theo hướng dẫn cụ thể phù hợp
với từng tiết thực hành
- Biết hợp tác nhóm để cùng nhau tìm ra kiến thức mới.
3. Đối với nhà trường:
Nhà trường cần tạo điều kiện thật tốt về cơ sở vật chất như: phòng chức năng, các thiết bị
thí nghiệm mới, hóa chất đầy đủ…

VIII/ KẾT LUẬN:
Qua nghiên cứu ta thấy được vai trò to lớn của các tiết thực hành góp phần hệ

thống hoá kiến thức, hình thành kỹ năng, kỹ xảo và biết vận dụng lý thuyết vào thực tiển
cuộc sống từ đó giúp học sinh nắm kiến thức càng sâu sắc.Tuy rằng trong chương trình
sinh học 8 số tiết thực hành chiếm thời lượng ít ( 7/70 tiết) nhưng rõ ràng để giảng dạy có
hiệu quả và nâng cao chất lượng các tiết thực hành ở chương trình Sinh học 8 giáo viên
cần phải chuẩn bị chu đáo cho các tiết thực hành, kết hợp linh hoạt các phương pháp và
yêu cầu HS có thái độ nghiêm túc trong quá trình thực hành cũng như trong quá trình
chuẩn bị đồ dùng thì các tiết thực hành mới đạt hiệu quả cao.

13
THCS Bình Thạnh Đông

GV: Nguyễn Phú Tân


Đề tài: Một số kinh nghiệm dạy thực hành sinh 8

MỤC LỤC

I. ĐẶT VẤN ĐỀ…………………………………………………….. Trang 1
II. ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG…………………………………….. Trang 1
III. KẾ HOẠCH XÂY DỰNG……………………………………… Trang 2
IV. BIỆN PHÁP THỰC HIỆN……………………………………… Trang 3
V. KẾT QUẢ ĐẠT ĐƯỢC…………………………………………. Trang 4
VI. NGUYÊN NHÂN THÀNH CÔNG- HẠN CHẾ…………………Trang 7
VII.BÀI HỌC KINH NGHIỆM…………………………………….. Trang 7
VIII.KẾT LUẬN……………………………………………………. Trang 8

Trường THCS Bình Thạnh Đông
Giáo viên thực hiện

NGUYỄN PHÚ TÂN

14
THCS Bình Thạnh Đông

GV: Nguyễn Phú Tân