GIÚP học SINH lớp 9 rèn LUYỆN kỹ NĂNG làm dàn bài văn NGHỊ LUẬN THEO HƯỚNG đổi mới

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM:
GIÚP HỌC SINH LỚP 9 RÈN LUYỆN KỸ NĂNG LÀM DÀN BÀI VĂN
NGHỊ LUẬN THEO HƯỚNG ĐỔI MỚI

I/ĐẶT VẤN ĐỀ:

Trong bộ môn Ngữ văn có nhiều phân môn: tiếng Việt, văn bản và tập
làm văn. Trong các phân môn đó thì phân môn Tập làm văn là khó nhất đối
với học sinh; bởi trong phân môn tập làm văn nói chung và của chương trình
lớp 9 nói riêng có nhiều bài viết ở hệ số 2.; trong khi đó HS đại đa số chưa
có thói quen và kĩ năng lập dàn ý trước khi làm bài văn hoàn chỉnh, nhất là ở
dạng văn nghị luận của lớp 9 là một dạng văn khó. Cho nên, làm dàn bài văn
nghị luận là một trong các bước cần thiết phải tiến hành trước khi làm bài
văn nghị luận hoàn chỉnh (tìm hiểu đề, lập dàn bài, viết bài, đọc lại bài viết
và sửa chữa).
Thực trạng của HS nói chung và HS lớp 9 nói riêng, khi làm bài viết
tập làm văn ở các dạng và nhất là dạng văn nghị luận, thì các em không có
thói quen lập dàn ý trước khi làm bài hoàn chỉnh, thậm chí các em không
làm nháp trước. Vì vậy, đa số các em đều thiếu và ít điểm ở các bài viết tập
làm văn (mỗi học kỳ có 03 bài viết tập làm văn).


Trước thực trạng của HS về phân môn Tập làm văn lớp 9, tôi cố đầu
tư rèn luyện cho các em có thói quen và kĩ năng lập dàn bài văn nghị luận
trước khi làm bài hoàn chỉnh theo hướng đổi mới hiện nay. Việc rèn luyện
kĩ năng làm dàn bài trước khi viết bài văn hoàn chỉnh, tôi đã áp dụng trong
nhiều năm học ở các lớp học kể cả các lớp bồ dưỡng HS giỏi và đã thấy kết
quả tương đối khả quan và thành công.
Trong chương trình phân môn Tập làm văn lớp 9 có ba dạng: thuyết
minh, tự sự và văn nghị luận, thì dạng văn nghị luận là khó nhất nên tôi chọn
dạng này để rèn luyện kĩ năng làm dàn bài trước khi làm bài văn nghị luận

hoàn chỉnh cho HS lớp 9 theo hướng đổi mới hiện nay.

II/- CƠ SỞ LÝ LUẬN:
Đề tài nghiên cứu của tôi có 4 luận điểm:
1/- Các điều kiện cần có để làm dàn bài văn nghị luận.
2/- Các yêu cầu có liên quan đến việc rèn luyện kĩ năng làm dàn bài
văn nghị luận.
3/- Các thao tác cần rèn luyện để hình thành kĩ năng làm dàn bài văn
nghị luận.
4/- Biện pháp, cách tiến hành làm dàn bài văn nghị luận lớp 9.


III/- CƠ SỞ THỰC TIỄN:
Thực trạng của vấn đề đang nghiên cứu tại trường và nhất là HS lớp 9:
+ HS không có thói quen hay đúng hơn không cóa kĩ năng làm
dàn bài trước khi viết nài văn nghị luận hoàn chỉnh, cho nên dẫn đến điểm
của những bài Tập làm văn thường rất thấp dưới điểm trung bình rất nhiều.
+ Viêc rèn cho HS có thói quen làm dàn bài trước khi viết bài
văn hoàn chỉnh là một việc khó, đòi hỏi phải có biện pháp kiên trì đối với
giáo viên.
+ Rèn luyện kĩ năng làm dàn bài văn nghị luận cho HS lớp 9 là
việc làm cần thiết, thể hiện tính khoa học, tư duy sáng tạo, tích cực của HS.
Và đó cũng là phù hợp với phương pháp dạy học mới hiện nay.

V/- NỘI DUNG:
1- Các điều kiện cần có để làm dàn bài văn nghị luận:
+ HS phải có vốn kiến thức về vấn đề cần nghị luận (giải thích,
chứng minh hay phân tích tác phẩm. phân tích nhân vật...).
+ Có kĩ năng làm dàn bài văn nghị luận.
2/- Các yêu cầu có liên quan đến việc rèn luyện kĩ năng làm dàn

bài văn nghị luận:


+ Toàn bộ bài văn (giải thích, bình luận, chứng minh hay phân
tích tác phẩm truyện, thơ...) phải dựa trên một phương hướng nội dung nhất
định, không có tình trạng đoạn đầu của bài văn theo hướng nội dung này còn
đoạn cuối theo một phương hướng khác (có dẫn chứng).
+ Các ý trong dàn bài phải được trình bày trên cùng một bình
diện lôgic, tức là chúng phải cùng một bình diện với nhau và phải bao hàm
đầy đủ các khía cạnh của vấn đề (có dẫn chứng).
+ Các ý của đoạn nào phải đặt đúng vào đoạn đó và giữa các
đoạn phải có sự chuyển ý.
Về mặy hình thức trình bày. Các ý trong dàn bài phải được sắp
xếp theo hệ thống (thao tác này cũng không phức tạp và cũng không khó, nó
chỉ cần HS hiểu rõ ý nghĩa , có ý thức, có thói quen thực hiện nó trong quá
trình làm dàn bài).
3/- Các thao tác cần rèn luyện để hình thành kĩ năng làm dàn bài
văn nghị luận:
+ Phân tích đề bài để nắm được vấn đề cần trình bày trong bài
văn nghị luận.
+ Xác dịnh phương hướng nội dung làm cơ sở cho việc giải
quyết vấn đề nghị luận.


+ Lựa chọn trong vốn hiểu biết của bản thân các tư liệu cần thiết
phục vụ cho bài văn nghị luận.
+ Hệ thống hoá để sắp xếp các ý đã có theo một trình tự chặt
chẽ.
+ Trình bày từng phần nội dung của đề bài.
+ Kiểm tra lại toàn bộ dàn bài để sửa chữa và bổ sung các ý cần

thiết.
4/- Biện pháp và cách thức tiến hành làm dàn bài văn nghị luận:
4.1/- Biện pháp:
a/- Đối với GV:
* GV phải quán triệt thái độ nghiêm túc trong học tập của HS khi
làmbài văn nghị luận:
- Bắt buộc HS phải chuẩn bị giấy, vở nháp để lập dàn bài trước
khi viết bài hoàn chỉnh.
- GV kiểm tra việc thực hiện của các em, luyện tập lập dàn ý
những đề bài ở SGK.
- Lên lớp GV có thể ra một đề hoặc 2 đề cho HS chọn một. Yêu
cầu HS đều lập dàn bài trên giấy có ghi tên, lớp trứơc khi làm bài viết hoàn
chỉnh.


- Yêu cầu HS nộp cùng với bài làm hoàn chỉnh (GV cho HS biết
phần làm dàn ý, GV cùng chấm điểm để cộng vào bài hoàn chỉnh: dàn bài:
03 điểm - bài hoàn chỉnh 6, 7 điểm.
- Yêu cầu HS làm dàn ý trước, từ dàn ý triển khai thành bài hoàn
chỉnh, đối với những bài không làm dàn ý sau khi đã viết bài hoàn chỉnh thì
dàn bài có điểm 0.
* Khi chấm bài, đòi hỏi GV phải đọc kĩ, chấm kĩ để xem HS có kĩ
năng lập dàn bài hay không và từ dàn bài, HS có biết triển khai ý theo dàn
bài để làm bài hoàn chỉnh hay không ?.
b- Đối với HS:
- Trước tiên phải có thái độ học tập đúng đắn, khoa học, sáng
tạo, có ý thức rèn luyện kĩ năng viết văn, mà muốn viết văn nghị luận tốt thì
phải lập dàn ý trước.
- HS phải có thói quen thường xuyên lập dàn ý cho bài văn nghị
luận (trong luyện nói cũng như bài viết) trong quá trình làm bài văn nghị

luận.
- Phải nắm chắc bố cục của bài văn nghị luận, nắm dàn ý chung
cho bài văn nghị luận để vận dụng vào từng đề bài cụ thể.
4.2- Cách tiến hành làm bài văn nghị luận:


* GV dặn dò HS xem, đọc kĩ các đề bài ở SGK. Về nhà tập lập
dàn ý cho từng đề bài.
* GV gợi ý cách lập dàn ý cho từng đề bài.
* Đến lớp, trong tiết làm bài viết Tập làm văn, GV ghi đề lên
bảng, đọc đề, cho HS ghi vào giấy làm bài; sau đó GV yêu cầu lấy giấy rồi
ghi tên, lớp và lập dàn ý cho đề văn nghị luận (làm dàn ý trong 30 phút), thời
gian còn lại HS triển khai viết bài hoàn chỉnh từ dàn ý đã lập.

* Dàn ý chung đề văn nghị luận có bố cục như sau:
+ Mở bài:
- Nêu vấn đề cần nghị luận (giải thích, bình luận, chứng minh,
phân tích tác phẩm ...).
- Ghi lại lời nhận định của tác giả (trong đề bài) hoặc đoạn thơ
(nếu ngắn) hoặc tên tác phẩm (nêu tác phẩm).

+ Thân bài:
Lần lượt giải thích (bình luận, chứng minh hoặc phân tích...)
từng luận điểm mà đề bài yêu cầu. Trong mỗi luận điểm phải trình bày nhiều
luận cứ, luận chứng.


+ Kết bài:
- Khẳng định lại vấn đề đã nghị luận.
- Nêu suy nghĩ của bản thân về vấn đề đã nghị luận.

- Liên hệ đối sách đưa ra ý tưởng.
* Từ dàn ý chung của bài văn nghị luận mà GV đã cung cấp HS vận
dụng vào từng đề bài cụ thể.
4.3- Hoạt động cụ thể tiến trình các hoạt động dạy học:
Rèn luyện kĩ năng lập dàn ý cho đề văn nghị luận trong những tiết làm
bài văn viết Tập làm văn theo hướng đổi mới:
Theo cách dạy và làm bài của HS khi Cách dạy và làm bài của HS khi đã
chưa áp dụng đề tài SKKN:

áp dụng đề tài SKKN:

* Hoạt động 1:

* Hoạt động 1:

- GV ghi đề lên bảng, GV đọc đề,

- GV ghi đề lên bảng, GV đọc đề,

gọi HS đọc lại đề chép vào giấy làm cho HS chép vào giấy làm bài, đọc
bài.

lại đề.

* Hoạt động 2:

* Hoạt động 2:

- Yêu cầu HS lấy giấy nháp, làm
bài trước trên giấy nháp

- GV yêu cầu HS lấy một tờ giấy
khác (có ghi tên, lớp) lập dàn ý (sau

- Sửa chữa, bổ sung, sau đó chép khi đã tìm hiểu đề bài) trong khoảng
vào bài làm.

30 phút


- Sửa chữa cho kĩ lưỡng đầy đủ các
ý, các phần trong dàn ý.
- Từ dàn ý triển khai thành bài viết
hoàn chỉnh (GV kiểm tra, quan sát
việc thực hiện lập dàn ý của HS
trong lớp).
* Hoạt động 3:

* Hoạt động 3:

- HS viết bài hoàn chỉnh

HS viết bài văn hoàn chỉnh vào
giấy làm bài.

* Minh hoạ cụ thể về việc rèn luyện kĩ năng lập dàn bài văn nghị luận qua
các tiết dạy trên lớp:
1/- Tiết 100: Cách làm bài văn nghị luận về một sự việc, hiện
tượng, đời sống:
* Bài dạy và cách học của HS trước * Bài dạy và cách học của HS sau

khi áp dụng SKKN:

khi đã áp dụng SKKN:

-Hoạt động 1:

- Hoạt động 1:

Hướng dẫn tìm hiểu các đề bài Hướng dẫn tìm hiểu các đề bài (phần
(phần 1)

1)

- GV gọi các HS đọc các đề bài và - GV ghi 04 đề bài có 0ử SGK kích


trả lời 02 câu hỏi bên dưới.

trên màn hình.
HS đọc và trả lời 02 câu hỏi ở bên
dưới.
GV hỏi: Qua phân tích các đề văn
trên em rút ra nhận xét gì về đề bài
nghị luận về một sự việc, hiện tượng
đời sống?.
(GV cho HS thảo luận theo bàn, phát
biểu sau đó GV kết luận

- Hoạt động 2 : Hướng dẫn cách làm - Hoạt động 2 : Hướng dẫn cách làm
bài (Phần II).

bài (Phần II).

- GV cho HS đọc đề ở SGK và các - GV cho HS đọc đề SGK và đọc 4
bước làm bài văn nghị luận. Sau đó bước cân fhtiết khi làm bài văn nghị
HS đọc ghi nhớ.

luận.
Dàn bài chung GV ghi ra giáo án để
chiếu trên màn hình gọi HS (nhìn lên
màn hình chiếu) đọc lại. Sau đó gọi
01 HS đọc lại toàn bộ phần ghi nhớ ở
SGK.

- Hoạt động 3:

- Hoạt động 3: Hướng dẫn luyện tập


Hướng dẫn luyện tập:

15 phút

- GV gọi HS đọc yêu cầu bài tập - GV cho 4 bông hoa kiến thức trên
(Lập dàn ý cho 4 đề, mục I).

màn hình (bông hoa 1-4) mỗi bông
hoa tương ứng một đề bài. GV gọi

- GV chấm, xem một vài HS cách lần lượt từng nhóm chọn bông hoa và

làm dàn bài.

lập dàn ý khái quát cho đề bài nhóm
mình đã chọn trên bảng phụ đã chuẩn
bị sẵn.
- Sau thời gian quy định GV cho
từng nhóm trình bày dàn ý của nhóm
mình.
- HS trao đổi nhận xét, bổ sung dàn ý
của các nhóm.
- GV đánh giá, kết luận, bổ sung
hoàn chỉnh cho từng dàn ý, sau đó
GV kích trên màn hình lần lượt từng
dàn ý để HS nắm, hiểu cách làmdàn
ý cho từng đề bài văn nghị luận.

-Hoạt động 4: GV dặn dò.

- Hoạt động 4: GV dặn dò:

HS về nhà viết bài văn hoàn chỉnh

GV hướng dẫn, gợi ý yêu cầu về nhà


trên cơ sở dàn ý đã làm ở lớp.

viết bài hoàn chỉnh từ 4 dàn ý này
(theo nhóm mình đã chọn đề tài).
Trong 15 phút đầu giờ, cán sự bộ

môn văn hướng dẫn các nhóm trao
đổi bài viết (đã làm ở nhà) trình bày
miệng truớc lớp. Các nhóm góp ý bổ

sung lẫn nhau.
Với tiết học trên (tiết 100: cách làm bài văn nghị luận về một sự việc,
hiện tượng đời sống), thông qua phương tiện CNTT (giáo án điện tử) giúp
HS tiếp thu nhanh và khắc sâu kiến thức, có nhiều thời gian luyệnt ập, rèn
luyện kĩ năng, thao tác lập daàný.
Để tập thói quen và rèn luyện kĩ năng làm dàn bài văn nghị luận trước
khi làm bài hàon chỉnh, tôi dẫ áp dụng sáng kiến này trong các tiết dạy.
2/- Tiết 115: Cách làm bài văn nghị luận về một vấn đề tư tưởng
đạo lý.
Trong phần III: Luyện tập, tôi hướng dẫn HS xây dựng dàn bài cho 4
đề: đề số 3: bàn về tranh giành và nhường nhịn; đề số 4: đức tính khiêm
nhường; đề số 5: có chí thì nên; đề số 7: tinh thần tự học (cho 4 nhóm). Các
nhóm trình bày dàn ý trước lớp và trao đổi, đánh giá, nhận xét, bổ sung. Sau
đó GV trình bày dàn ý khái quát cho từng đề.


3/- Tiết 119: Cách làm bài nghị luận về tác phẩm truyện (hoặc
đoạn trích).
Trong phần III: Luyện tập, tôi cho HS đọc nội dung và yêu cầu luyện
tập theo đề ở SGK. HS làm việc độc lập, trình bày trên lớp phần mở bài.
Phần thân bài GV định hướng các ý chính:
- Nổi khổ của người nông dân trước CM.
- Vẽ đẹp tâm hồn của lão Hạt.
- Giải quyết cái sống và cái chết.
Sau đó GV cho HS thảo luận xây dựng các luận cứ trong từng luận
điểm trên.

GV cho từng nhóm trình bày dàn ý. HS tự nhận xét, đánh giá, trao đổi
ý kiến bổ sung cho từng dàn ý. GV chiếu trên màn hìnhdàn ý khái quátcho
đề bài trên để HS tham khảo.
4/- Tiết 125: Cách làm bài van nghị luận về một bài thơ, đoạn thơ:
Ở tiết này cách dạy và rèn luyện kĩ năng cho HS làm dàn ý cũng
tương tự như tiết 119.
5/- Tiết 140: Luyện nói: nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ:
Ở tiết này GV dã dặn dò và hướng dẫn HS mỗi nhóm chuẩn bị dàn ý
trước (trên bảng phụ) , đén lớp từng nhóm cho 01 đại diện lên trình bày dan


fý, HS nhận xét, bổ sung cho từng dàn ý thật hoàn chỉnh. Sau đó GV trình
bày 01 dàn ý mẫu để HS tham khảo.
1/- Mở bài:
- Giới thiệu hoàn cảnh ra đời của bài thơ “Bếp lửa” và vài nét về
Bằng Việt.
- Nêu ấn tượng, cảm xúc chung về bài thơ “Bếp lửa”.
2/- Thân bài: các ý cơ bản sau:
a/- Hình ảnh bếp lửa khơi nguồn cho dòng hồi tưởng cảm
xúc về bà (3 câu thơ đầu)
b/- Hồi tưởng về những kỷ niệm thuở ấu tho sống cạnh
người bà.
+ Sụ hồi tưởng về tuổi thơ bên cạnh bà những năm
đói kém
+ Sựj hồi tưởng về tuổi thơ bên cạnh bà những
năm giặc giã.
Sau khi giới thiệu cho HS dàn ý khái quát, yê cầu HS nói theo nhóm
và nói trước lớp bài văn dựa trên dàn ý khái quát được tham khảo.
Trong quá trình áp dụng SKKN về việc rèn luyện kĩ năng làm bài văn
nghị luận ở lớp 9, theo dõi tôi thấy HS có tiến bộ và ý thức trong các tiết làm

bài văn viết Tập làm văn và có tiến bộ về kĩ năng lập dàn ý cho bài văn nghị
luận.
VI/- KẾT QUA NGHIÊN CỨU SAU KHI THỰC HIỆN CÁC GIẢI
PHÁP ĐÃ NÊU:

HK Lớp TSHS
II
Năm
học
SL TL SL TL SL TL SL TL SL TL
Chư 2007- 9/2 35 1 2,9% 5 14,3% 20 57,1% 12 25,7% 26 74,3%
a áp 2008
dụn

Bài

g

viết

SK

số 5

KN

Thanh trach, ngày

tháng

Giáo viên

năm