Những định hướng chính trong đổi mới phương pháp dạy học

Những định hướng chính trong đổi mới phương pháp dạy học
2.1. Đổi mới PPDH theo hướng phát huy cao độ tính tích cực chủđộng sáng tạo của HS trong quá trình
lĩnh hội tri thức Tính tích cực chủđộng và sáng tạo là gì ? Tính tích cực là một đặc điểm vốn có của con
người. Con người không chỉ là khách thể mà còn là chủ thể của các quan hệ xã hội, thể hiện ở chỗ tích
cực tiếp thu có chọn lọc tất cả những tác động bên ngoài để sáng tạo và xây dựng nhân cách riêng của
mình. Nguồn gốc của tính tích cực là nhu cầu. Con người sinh ra cùng với một loạt nhu cầu bẩm sinh
khác nhau, thí dụ nhu cầu ăn, uống... và sau đó xuất hiện nhu cầu xã hội... Những nhu cầu này không bao
giờ cạn và luôn trở thành động cơ thúc đẩy con người hoạt động. Khi nhu cầu nhận thức xuất hiện thì nó
sẽ thúc đẩy hoạt động học tập.Lí luận dạy học cũng chỉ ra rằng, muốn xây dựng động lực của quá trình
dạy học có hai điều quan trọng cần phải lưu ý :
- Phải biến yêu cầu của chương trình dạy học thành nhu cầu nhận thức của người học bằng cách tạo
dựng các tình huống nhận thức, đưa HS tới đỉnh điểm của những mâu thuẫn chứa đựng những khó khăn
vừa sức đối với HS. - Phải giáo dục tính tích cực, tự giác học tập và tạo điều kiện cho những cố gắng vươn
tới của HS bằng khả năng của mình. Trong quá trình lĩnh hội kiến thức, kĩ năng kĩ xảo ở HS, tính tích cực
được thể hiện từ cấp độ thấp nhất đến cấp độ cao nhất như sau : Bắt chước: tính tích cực thể hiện ở sự
cố gắng làm theo mẫu hành động, thao tác, cử chỉhành vi hay nhắc lại những gì trải qua... Tìm hiểu và
khám phá : tính tích cực thể hiện ở sự chủđộng hoặc ý muốn hiểu thấu đáo vấn đề nào đó để sau đó có
thể tự giải quyết vấn đề... Sáng tạo : tính tích cực thể hiện ở khả năng linh hoạt và hiệu quả trong giải
quyết vấn đề... Trong quá trình dạy học, GV là chủ thể tổ chức, điều khiển và HS là chủ thể hoạt động học
tích cực chủđộng và sáng tạo. GV phải cải tiến không ngừng PPDH và giúp HS cải tiến phương pháp học.
Những tri thức đã học sẽ tạo ra một trình độở người học, GV phải dựa vào trình độ này đểhướng dẫn HS
nâng cao lên một trình độ mới.
2.2. Đổi mới PPDH theo hướng kết hợp một cách nhuần nhuyễn và sáng tạo các PPDH khác nhau (truyền
thống và hiện đại) sao cho vừa đạt được mục tiêu dạy học vừa phù hợp với đối tượng và điều kiện thực
tiễn của cơ sở. Không có một PPDH nào là tồi, mỗi phương pháp đều có những giá trị riêng của nó. Tính
hiệu quả hay không hiệu quả của phương pháp phụ thuộc vào người sử dụng biết phát triển và thích
nghi nó đến mức độ nào. Nếu các PPDH được kết hợp và bổ sung cho nhau thì cách dạy học ấy sẽ phù
hợp được với đối tượng học đa dạng, chống sự nhàm chán và tạo ra sựnăng động trong cách nghĩ cách
làm của HS.
2.3. Đổi mới PPDH theo hướng phát triển khả năng tự học của HS Cần hình thành cho HS phương pháp
tự học, tăng cường các hoạt động tự tìm kiếm tri thức hay ứng dụng tri thức vào cuộc sống. Nguồn gốc

của tính tích cực là nhu cầu. Khi đứa trẻ có nhu cầu thì nó sẽ tự giác tìm kiếm tri thức. Khi phát hiện các
tình huống mâu thuẫn của lí thuyết hay thực tế mà bằng kiến thức cũkhông thể giải quyết được, HS buộc
phải tìm con đường khám phá mới. Đối với HS, tính tích cực bên trong thường nảy sinh do những tác
động từ bên ngoài. GV phải tạo ra hàng loạt các mâu thuẫn, khéo léo lôi cuốn, hấp dẫn HS để họ tự ý
thức tiếp nhận và tìm tòi cách giải đáp. Khả năng tự học là năng lực rất quan trọng cho sự thành đạt của
mỗi cá nhân. Muốn vậy, người GV cần hướng dẫn HS phương pháp tự học sao cho hiệu quả, thí dụ như
hướng dẫn


HS tự lực suy nghĩ giải quyết vấn đề, cách ghi nhớ, tâm thế thi đua, vượt thử thách... Nhưvậy, khả năng
tự học được rèn luyện ngay cả khi học trên lớp và khi học ở nhà.
2.4. Đổi mới PPDH theo hướng kết hợp hoạt động cá nhân với hoạt động nhóm và phát huy khả năng
của cá nhân Tập thể HS được sử dụng như một môi trường và phương tiện để tổ chức quá trình học tập
tích cực nhất cho từng cá nhân. Lợi thế của dạy tập thể cho mỗi cá nhân là : - Tạo ra sựđua tranh. - Tạo
ra nhiều cách nghĩ, nhiều phương án hành động. - HS có thể hỗ trợ nhau, đóng góp những ý kiến riêng
vào ý kiến chung. - Cách thức này giúp HS chuyển từ thói quen chỉ nghe, ghi nhớ sang hình thức thực sự
hoạt động, cùng nhau tìm kiếm, hình thành kiến thức bằng trí tuệ chung. - HS sẽ có kĩ năng hoạt động
tập thể và khẳng định được mình thông qua tập thể. Tuy nhiên, GV phải biết khai thác lợi thế của tập
thểđể phát triển từng cá nhân. Phải quan tâm đến hứng thú, xu hướng, khả năng của từng người trong
môi trường tập thể cũng nhưtrong tự học. Suy cho cùng kết quả học tập là thành quả cụ thể, trực tiếp
của từng cá nhân nên cần phải chú ý đến dạy cá nhân.
2.5. Đổi mới PPDH theo hướng tăng cường kĩ năng thực hành Mục đích cuối của quá trình dạy học là tạo
ra năng lực thực tiễn cho người học. Đổi mới theo hướng này có nghĩa là : - HS được thao tác hành động
thực tế. - HS học qua tình huống thực tiễn cuộc sống. - HS giải thích được thực tiễn bằng lí thuyết đã
học. - HS được thực hành trao đổi, phối hợp, hợp tác trong nhóm. - HS được rèn luyện kĩ năng diễn đạt
trong nói và viết. - HS được rèn kĩ năng cùng chung sống. - HS được đi vào cuộc sống thực để có kinh
nghiệm thực tế...
2.6. Đổi mới PPDH theo hướng sử dụng phương tiện kĩ thuật hiện đại vào dạy học Các phương tiện chủ
yếu là phương tiện nhìn, nghe, nghe nhìn, các chương trình phần mềm hỗ trợ,... Sử dụng phương tiện kĩ
thuật để chuyển tải nội dung kiến thức thực sự sẽ mang lại hiệu quảcao nếu người dạy không lạm dụng

nó, phải sử dụng nó theo đúng quy tắc sư phạm trong sửdụng phương tiện dạy học. Sử dụng phương
tiện đa dạng trong dạy học giúp cho PPDH trở nên sinh động hơn và tạo ra được hứng thú và tính tích
cực ở người học.
2.7. Đổi mới PPDH theo hướng đổi mới cả phương pháp kiểm tra và đánh giá kết quả học tập của HS
Đánh giá là khâu cuối cùng của quá trình dạy học và nó có thể góp phần điều chỉnh nội dung và PPDH.
Ngược lại, đổi mới PPDH sẽ phải đổi mới cách thức kiểm tra và đánh giá. Không đổi mới phương pháp
kiểm tra và đánh giá thì đổi mới PPDH chỉ là hình thức. Trong đánh giá, GV lưu ý một điều rằng cần phải
chuyển sựđánh giá của GV thành quá trình tựđánh giá của HS về kết quả học tập và rèn luyện của bản
thân. Cả thầy và trò cần đánh giá kết quảđạt được trong hoạt động của mình theo hệ mục tiêu đã đề ra.
2.8. Đổi mới PPDH theo hướng đổi mới cách thiết kế bài dạy, lập kế hoạch bài học và xây dựng mục tiêu
bài học Các thành tố của quá trình dạy học : mục đích, nhiệm vụ, nội dung, hình thức tổ chức, phương
pháp và phương tiện dạy học, đánh giá cùng với môi trường văn hoá - chính trị - xã hội, kinh tế - khoa
học - kĩ thuật, gia đình, nhà trường và cộng đồng. (Xem sơđồở 1.3 – Thông tin cơ bản cho nội dung 1).
Muốn nâng cao chất lượng quá trình dạy học phải nâng cao chất lượng của từng thành tố, đồng thời
nâng cao chất lượng của toàn hệ thống. Khi thiết kế bài giảng và lập kế hoạch bài học, GV cần quán triệt
tất cả các thành tố liên quan. Nếu coi bài dạy là kịch bản thì kế hoạch bài học là sự dàn cảnh. Một giờ học
được coi như một vở kịch hay bộ phim và nó không thể thiếu kịch bản và dàn cảnh chi tiết. Trong bài


dạy, mục đích và mục tiêu của bài học phải đề ra rõ ràng, có thể lượng hoá, từđó có thểđo được và đánh
giá được kết quả một cách khách quan. Mục đích của hoạt động dạy học là tổ chức điều khiển quá trình
học, giúp HS lĩnh hội nền văn hoá nhân loại, biến nó thành tri thức của mình để hình thành nhân cách và
trở thành người lao động sáng tạo. Để thực hiện mục đích này, quá trình dạy học đảm bảo các nhiệm vụ
sau : Giúp HS chiếm lĩnh tri thức khoa học và kĩ năng thực hành. Dạy và học phương pháp nhận thức để
tìm ra tri thức. Dạy và học thái độ học tập, hình thành nhân cách toàn diện người học. Trong kế hoạch
bài dạy, những mục đích này sẽđược cụ thể hoá bằng những mục tiêu của từng bài học. Mục tiêu dạy
học ở cấp độ lớp học cần phải thể hiện những đặc điểm sau : Việc xác định mục tiêu phải mô tảđược cả
kiểu hành vi mong đợi và nội dung hay hoàn cảnh mà các hành vi đó được áp dụng. Các mục tiêu phức
hợp phải xác định theo kiểu phân tích và cụ thể. Các mục tiêu xây dựng phải phân biệt rõ ràng năng lực
HS và năng lực ấy cho phép đạt được các hành vi khác nhau. Mục tiêu có tính phát triển, thể hiện các con

đường đi tới mục tiêu chứ không phải là các điểm cuối cùng. Mục tiêu phải thực tế và bao gồm những gì
được hiện thực hoá thành kinh nghiệm ngay trong lớp học. Phạm vi mục tiêu phải đủ rộng để chứa các
kiểu kết quảđầu ra mà nhà trường chịu trách nhiệm.