Nhân vật trong tác phẩm văn xuôi tự sự của tản đà

Nhân vật trong tác phẩm văn xuôi tự sự của Tản Đà

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
------------------***----------------

ĐOÀN THỊ THÚY

NHÂN VẬT TRONG TÁC PHẨM
VĂN XUÔI TỰ SỰ CỦA TẢN ĐÀ

LUẬN VĂN THẠC SĨ
Chuyên ngành: Văn học

Hà Nội - 2014

1


Nhân vật trong tác phẩm văn xuôi tự sự của Tản Đà

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
-----------------------------------------------------

ĐOÀN THỊ THÚY

NHÂN VẬT TRONG TÁC PHẨM
VĂN XUÔI TỰ SỰ CỦA TẢN ĐÀ

Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành: Văn học Việt Nam

Mã số: 60 22 01 21

Người hướng dẫn khoa học: Tiến sĩ Trần Hải Yến

Hà Nội - 2014

2


Nhân vật trong tác phẩm văn xuôi tự sự của Tản Đà

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan: Luận văn này là công trình nghiên cứu thực sự của cá
nhân tôi, được thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của Tiến sĩ Trần Hải Yến.
Các số liệu, những kết luận nghiên cứu được trình bày trong luận văn này
trung thực và chưa từng được công bố dưới bất cứ hình thức nào.
Tôi xin chịu trách nhiệm về nghiên cứu của mình.

Học viên

Đoàn Thị Thúy

3


Nhân vật trong tác phẩm văn xuôi tự sự của Tản Đà

LỜI CẢM ƠN
Tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc của mình với Tiến sĩ Trần Hải
Yến, người thầy đã định hướng và luôn quan tâm, tận tình hướng dẫn để tôi hoàn

thành luận văn thạc sĩ này.
Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy, cô giáo trong Khoa Văn học, gia đình
và đồng nghiệp đã giúp đỡ, động viên tôi hoàn thành luận văn thạc sĩ này.

Học viên

Đoàn Thị Thúy

4


Nhân vật trong tác phẩm văn xuôi tự sự của Tản Đà

Mục lục
A. PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
2. Mục đích nghiên cứu
3. Lịch sử vấn đề
4. Phạm vi nghiên cứu
5. Phương pháp nghiên cứu
6. Đóng góp mới của luận văn
7. Cấu trúc của luận văn
B. PHẦN NỘI DUNG
Chương 1: Một số vấ n đề chung
1.1.

Mô ̣t số khái niê ̣m liên quan

1.2.

Các hình thức tự sự Việt Nam thời trung đại

1.3.

Thế giới nhân vật trong tác phẩm tự sự Việt Nam thời trung đại
1.3.1. Nhân vật trong Liệt truyện
1.3.2 Nhân vật trong truyện chí quái, truyền kỳ
1.3.3. Nhân vật trong truyện thơ Nôm

Tiểu kế t
Chương 2. Các kiểu nhân vật trong văn xuôi tự sự của Tản Đà
2.1. Tác phẩm văn xuôi tự sự trong di sản văn chương của Tản Đà
2.2. Thế giới nhân vâ ̣t trong văn xuôi tự sự của Tản Đà - lươ ̣c kê và phân
loại
2.2.1. Lược kê các nhân vật trong văn xuôi tự sự của Tản Đà
2.2.2 Phân loại các nhân vật trong văn xuôi tự sự của Tản Đà
2.3. Nhân vâ ̣t của Tản Đà - khảo từ không gian và thời gian hiện diện

5


Nhân vật trong tác phẩm văn xuôi tự sự của Tản Đà

2.3.1. Nhân vật của Tản Đà - khảo từ không gian
2.3.2. Nhân vật của Tản Đà - khảo từ thời gian hiện diện
2.4. Hai kiểu nhân vật đặc biệt trong văn xuôi tự sự của Tản Đà
2.4.1. Nhân vật trong thế giới mộng
2.4.2 Nhân vật tôi – tác giả
Tiểu kế t
Chương 3. Bút pháp tạo hình và khắc họa tính cách nhân vật của Tản Đà

3.1. Phương thức ta ̣o hình nhân vâ ̣t
3.2. Phương thức biểu tả tính cách nhân vâ ̣t trong văn xuôi tự sự của Tản
Đà
3.3. Chấ t liê ̣u và thủ pháp khắc họa nhân vật
Tiể u kế t
C. PHẦN KẾT LUẬN
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC

6


Nhân vật trong tác phẩm văn xuôi tự sự của Tản Đà

A. PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
1.1. Trong văn đàn Việt Nam đầu thế kỷ XX, Tản Đà nổi lên như một ngòi
bút độc đáo, dồi dào năng lực sáng tác. Ông là một cây bút phóng khoáng, xông
xáo trên nhiều lĩnh vực như thơ, văn, báo, kịch... Đi khắp mọi miền đất nước,
ông đã để lại nhiều tác phẩm với nhiều thể loại: thơ, hát nói, văn, kịch, dịch
thuật, biên khảo... Với những dòng thơ lãng mạn và ý tưởng ngông nghênh, đậm
cá tính, ông được đánh giá là người chuẩn bị cho sự ra đời của thơ mới trong nền
văn học Việt Nam, là gạch nối giữa hai thời kỳ văn học cổ điển và hiện đại.
Thời đại Tản Đà sống diễn ra rất nhiều những biến động trong sinh hoạt
chính trị xã hội cùng với vô số những biến động trong đời sống văn học. Khía
cạnh nổi bật trong những chuyển động đó là nỗ lực của thế hệ nhà nho duy tâm
nhằm đưa nội dung yêu nước và tinh thần dân tộc vào văn chương, biến văn
chương thành vũ khí cách mạng. Bên cạnh những yêu cầu đó thì yêu cầu xây
dựng một nền văn học mới do sự xuất hiện của văn tự mới và những thiết chế
văn hóa thực dân cũng được đặt ra như một đòi hỏi khách quan. Yêu cầu này đã

được khởi xướng thực hiện vào những năm 20 của thế kỷ XX - khi Tản Đà bước
vào sự nghiệp văn chương. Xuất hiện trong bối cảnh đó, sáng tác của Tản Đà in
đậm dấu ấn của buổi giao thời hai thế kỷ, đúng như cảm nhận của Hoài Thanh,
Hoài Chân:
Tiên sinh đã dạo những bản đàn mở đầu cho một cuộc hòa nhạc tân kỳ
đương sắp sửa… Tiên sinh đã đi qua giữa cái hỗn độn của xã hội Việt

7


Nhân vật trong tác phẩm văn xuôi tự sự của Tản Đà

Nam đầu thế kỷ hai mươi với tấm lòng bình thản một người thời trước [33,
tr.12 ].
1.2. Bên cạnh một Tản Đà-thi sĩ còn có một Tản Đà-người viết văn xuôi.
Không chỉ chiếm một khối lượng lớn trong di sản văn chương, văn xuôi còn là
lĩnh vực mà không ít lần Tản Đà thừa nhận đã dành nhiều “tinh tứ học lực”.
Từ thời điểm Tản Đà bước vào văn đàn (1915) đến khi ông bắt đầu rơi
vào một cơn khủng hoảng sáng tạo trầm trọng, cạn kiệt khả năng sáng tác
và trở nên lạc lõng . Tản Đà đã để lại một di sản văn xuôi phong phú bao
gồm cả các tự sự nghệ thuật và các tản văn. Đây cũng là bộ phận sớm tạo
nên uy tín xã hội cho ông [37, tr.1-2].
Tuy không đươ ̣c đánh giá cao bằ ng sáng tác thơ , nhưng trong văn xuôi của
Tản Đà cũng chứa đựng rất nhiều những dấ u hiê ̣u biế n chuyể n của hai thời kì
văn ho ̣c, của cá tính sáng tạo ở nhà văn này . Hơn nữa việc tìm hiểu tác phẩm tự
sự của Tản Đà còn có ý nghĩa ở chỗ trước đó là một thời kỳ văn chương dân tộc
thiên về thơ, về chất trữ tình; còn sau đó là một giai đoạn văn xuôi tự sự liên tục
phát triển và có thành tựu.
1.3. Với phương thức tự sự, bên ca ̣nh cố t truyê ̣n , nhân vâ ̣t có vai trò quan
trọng.

Nhân vật chính là nơi chứa đựng nội dung, phản ánh tư tưởng, chủ đề của
tác phẩm, là nơi kí thác quan niệm về con người, về nhân sinh của nhà
văn. Phân tích nhân vật trở thành một con đường quan trọng để đi đến giá
trị hiện thực, nhân đạo của tác phẩm, để nhận ra lí tưởng thẩm mỹ của
nhà văn. Nhân vật được coi là đứa con tinh thần của nhà văn, nên phân

8


Nhân vật trong tác phẩm văn xuôi tự sự của Tản Đà

tích nhân vật còn để nhận ra tài năng, đặc điểm, bút pháp nghệ thuật của
nhà văn [52, tr.1].
Trên đây là những nguyên do chính để chúng tôi quyết định chọn đề tài
Nhân vật trong tác phẩm văn xuôi tự sự của Tản Đà như một tìm tòi bổ sung
cho viê ̣c nhâ ̣n diê ̣n mô ̣t cây bút đô ̣c đáo của giai đoa ̣n giao thời những năm đầ u
thế kỷ XX trong lich
̣ sử văn ho ̣c dân tô ̣c.
2. Lịch sử vấn đề
Tản Đà là một hiện tượng văn học giao thời, là dấu nối giữa văn học trung
đại và hiện đại, nên di sản của ông gợi mở nhiều hướng nghiên cứu để tìm ra
không chỉ cái riêng của tác giả mà cả nét chung của một giai đoạn văn học. Xin
được điểm lược về tình hình nghiên cứu, phê bình về tư tưởng và văn chương
của Tản Đà nói chung và về văn xuôi tự sự của ông nói riêng.
Dựa vào những sưu tầm , chúng tôi có thể tạm chia những bài nghiên cứu,
phê bình về sáng tác của Tản Đà theo mấy loại sau:
Loại thứ nhất là những công trình có tính chất chuyên luận nghiên cứu một
cách khái quát về sự nghiệp sáng tác của Tản Đà: Sự thai nghén một thiên tài:
Tản Đà Nguyễn Khắc Hiếu (Trương Tửu, 1939), Công của thi sĩ Tản Đà (Xuân
Diệu, 1939), Thân thế và sự nghiệp văn chương của thi sĩ (Nguyễn Mạnh Bổng,

1944), Tản Đà Nguyễn Khắc Hiếu – thân thế, sự nghiệp văn chương (Hà Như
Chi, 1958), Viết về Tản Đà (Huỳnh Phan Anh, 1971), Tản Đà thơ và đời (Nhóm
trí thức Việt, 2012)…
Loại thứ hai là những bài chủ yếu đi sâu khai thác một vài phương diện
của sáng tác Tản Đà như: Những cái hay của thơ Tản Đà (Trương Tửu, 1939),

9


Nhân vật trong tác phẩm văn xuôi tự sự của Tản Đà

Văn Tản Đà (Nguyễn Triệu Luật, 1939), Tản Đà dịch văn (Nguyễn Xuân Huy,
1939), Tản Đà triết học (Trúc Khê Ngô Văn Triện, 1939)…
Loại thứ ba là những bài viết tập trung vào một tác phẩm cụ thể: Tựa Giấc
mộng con (Nguyễn Tiến Lãng, 1941), Nên hiểu bài thơ Thề non nước của Tản
Đà như thế nào cho đúng (Triêu Dương, 1971), Bàn thêm về ý nghĩa bài thơ Thề
non nước của Tản Đà (Nguyễn Văn Hạnh, 1975), Cảm nhận Muốn làm thằng
Cuội (Lãng Tử Trần, 2011)…
Thứ tư là các bộ giáo trình văn học dành cho bậc Đại học: Việt Nam văn
học sử giản ước tân biên (Phạm Thế Ngũ, tập 3, 1965), Bảng lược đồ văn học
Việt Nam (Thanh Lãng, 1967), Văn học Việt Nam giai đoạn giao thời 1900-1930
(Trần Đình Hượu, Lê Chí Dũng , 2006), Giáo trình Văn học Việt Nam ba mươi
năm đầu thế kỉ XX ( Trần Ngọc Vương (Chủ biên) - Trần Hải Yến - Phạm Xuân
Thạch , 2010)…
Ngoài ra còn có những Luận án, Luận văn nghiên cứu về Tản Đà, văn
chương của Tản Đà như, Thi pháp thơ Tản Đà, Luận án tiến sĩ Ngữ văn của
Nguyễn Ái Học (Đại học sư phạm Hà Nội, 2007); Tản Đà và sự hình thành loại
hình kí giả-văn nhân chuyên nghiệp giai đoạn giao thời, Luận văn thạc sĩ chuyên
ngành Văn học của Nguyễn Thị Hồng (Đại học Quốc gia Hà Nội, 2013)…
Liên quan tới hình thức văn xuôi tự sự mà chúng tôi đang tìm hiểu có

những nghiên cứu như : Năm 1918 Phạm Quỳnh viết bài Mộng hay mị (Nam
Phong, số 7): Nhân đọc sách Giấc mộng con của ông Hiếu, mà biện bạch được
rõ mộng mị là thế và tự hỏi giấc mộng của ông là mộng hay là mị. Có lẽ cũng
mới là một giấc mị mà thôi... Nhưng chê ông lần này mong rằng lần sau lại có
dịp khen ông, khen bấy giờ mới càng có giá trị [47, tr.163].

10


Nhân vật trong tác phẩm văn xuôi tự sự của Tản Đà

TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1] Lại Nguyên Ân (1999), 150 thuật ngữ văn học, NXB Đại học Quốc gia Hà
Nội.
[2] Phạm Tú Châu (1979), Hoàng Lê nhất thống chí: văn bản, tác giả và nhân
vật, NXB Hội nhà văn, Hà Nội.
[3] Bùi Hạnh Cẩn, Việt Anh dịch (2005), Tư Mã Thiên, Sử ký, NXB Văn hóa
Thông tin, Hà Nội.
[4] Phạm Văn Diêu (1961), Việt Nam văn học giảng bình, NXB Tân Việt, Sài
Gòn.
[5]

Xuân Diệu (1929), Công của thi sĩ Tản Đà, NXB Đời Nay, Hà Nội.

[6] Tầm Dương (1964), Tản Đà khối mâu thuẫn lớn, NXB Khoa học, Hà Nội.
[7] Vũ Thị Đào (2010), Thế giới nhân vật trong văn xuôi Nguyễn Tuân trước
cách mạng, Luận văn thạc sĩ chuyên ngành Văn học, Đại học Quốc gia
Hà Nội.
[8] Phan Cự Đệ - Trần Đình Hượu - Nguyễn Trác - Nguyễn Hoành Khung - Lê
Chí Dũng - Hà Văn Đức ( 2006), Văn học Việt Nam (1900-1945), Văn

học Việt Nam giai đoạn giao thời 1900-1930, NXB Giáo dục, Hà Nội.
[9] Trịnh Bá Đĩnh (biên soa ̣n, 2003), Nguyễn Du về tác gia và tác phẩm, NXB
Giáo dục, Hà Nội.
[10] Trịnh Bá Đĩnh - Nguyễn Đức Mậu (biên soa ̣n, 2003), Tản Đà về tác gia và
tác phẩm, NXB Giáo dục, Hà Nội.
[11] Lê Bá Hán - Trần Đình Sử - Nguyễn Khắc Phi (2007), Từ điển thuật ngữ
văn học, NXB Giáo dục, Hà Nội.

11


Nhân vật trong tác phẩm văn xuôi tự sự của Tản Đà

[12] Đỗ Đức Hiểu , Nguyễn Huệ Chi , Phùng Văn Tửu , Trần Hữu Tá (chủ biên,
2005), Từ điển văn học (Bộ mới), NXB Thế giới, Hà Nội.
[13] Kiều Thu Hoạch (2011), Truyện Nôm lịch sử hình thành và bản chất thể
loại, NXB Văn hóa thông tin, Hà Nội.
[14] Nguyễn Ái Học (2007), Thi pháp thơ Tản Đà, Luận án tiến sĩ Ngữ văn, Đại
học Sư phạm, Hà Nội.
[15] Nguyễn Thị Hồng (2013), Tản Đà và sự hình thành loại hình kí giả - văn
nhân chuyên nghiệp giai đoạn giao thời, Luận văn thạc sĩ chuyên
ngành Văn học, Đại học Quốc gia Hà Nội.
[16] Nguyễn Mạnh Hùng (2001), Văn học Việt Nam (từ thế kỉ X đến thế kỉ XX),
NXB Đại học Quốc gia Hà Nội.
[17] Trần Đình Hượu (1995), Nhà nho và văn học Việt Nam trung cận đại, NXB
Thông tin, Hà Nội.
[18] Hồ Sĩ Hiệp (chủ biên, 1997), Tản Đà Nguyễn Khắc Hiếu - Á Nam Trần
Tuấn Khải, tủ sách văn học trong trường, NXB Văn nghệ, TP Hồ Chí
Minh.
[19] Đặng Thanh Lê (1979), Truyện Kiều và thể loại truyện Nôm, NXB Khoa

học xã hội, Hà Nội.
[20] Lưu Trọng Lư, Bài viết về Tản Đà, Tao đàn số đặc biệt, 1939.
[21] Nguyễn Đăng Na giới thiệu và tuyển soạn, (2001), Văn xuôi tự sự Việt Nam
thời trung đại (tập 1), NXB Giáo dục, Hà Nội.
[22] Vũ Ngọc Phan (1942), Nhà văn hiện đại (tập 2), NXB Tân Dân, Hà Nội.
[23] Hoàng Ngọc Phách (1925), Tố Tâm, NXB Văn học, Hà Nội.

12


Nhân vật trong tác phẩm văn xuôi tự sự của Tản Đà

[24] G.N. Pôxpêlôp (1998), Dẫn luận nghiên cứu văn học, NXB Giáo dục, Hà
Nội.
[25] Vũ Tiến Quỳnh (tuyển chọn) (1994), Phê bình bình luận văn học, Tản Đà
NXB Văn nghệ, TP Hồ Chí Minh.
[26] B.L. Riftin (2012), “Tính chấ t ký hiê ̣u của chân dung nhân vật bằng ngôn từ
trong văn học cổ điển Trung Quốc”, Nghiên cứu Văn học , số 11, tr.4165.
[27] Trần Đình Sử (2002), Thi pháp Truyện Kiều, NXB Giáo dục, Hà Nội.
[28] Trần Đình Sử (2005), Thi pháp văn học trung đại Việt Nam, NXB Đại học
Quốc gia Hà Nội.
[29] Trần Đình Sử (chủ biên, 2004), Tự sự học, một số vấn đề lí luận và lịch sử,
phần 1, NXB Đại học sư phạm, Hà Nội.
[30] Trần Đình Sử (2004), Tự sự học, NXB Đại học sư phạm, Hà Nội.
[31] Trần Đình Sử (2000), Lý luận và phê bình văn học, NXB Giáo dục, Hà Nội.
[32] Doãn Quốc Sỹ (1969), Khảo luận về Tản Đà, NXB Nam Sơn, Sài Gòn.
[33] Hoài Thanh - Hoài Chân (1998), Thi nhân Việt Nam, NXB Văn học, Hà
Nội.
[34] Trần Thị Băng Thanh (giới thiệu và chỉnh lí) (2001), Truyền kì mạn lục,
NXB Văn học, Hà Nội.

[35] Lê Thanh (2002), Nghiên cứu và phê bình văn học, NXB Hội nhà văn và
Trung tâm văn hóa ngôn ngữ Đông Tây, Hà Nội.
[36] Phạm Xuân Thạch tuyển chọn và biên soạn (2000), Thơ Tản Đà những lời
bình, NXB Văn hóa thông tin, Hà Nội.

13


Nhân vật trong tác phẩm văn xuôi tự sự của Tản Đà

[37] Phạm Xuân Thạch (2004), Quá trình cách tân và những giới hạn trong sự
nghiệp sáng tác văn xuôi của Tản Đà Nguyễn Khắc Hiếu. Truy cập tại
/>BA%A3n%C4%91%C3%A0
[38] Nguyễn Ngọc Thiện (biên soạn, 1997), Tuyển tập phê bình, nghiên cứu văn
học Việt Nam (1900-1945), NXB Văn học, Hà Nội.
[39] Trần Nho Thìn (2007), Văn học trung đại Việt Nam dưới góc nhìn văn hóa,
NXB Giáo dục, Hà Nội.
[40] Trần Nho Thìn (2012), Thi pháp truyện ngắn trung đại Việt Nam.
[41] Nguyễn Đức Vân - Kiều Thu Hoạc (dịch, chú thích) Trần Nghĩa (giới thiệu,
2012) Hoàng Lê nhất thống chí, NXB Văn học, Hà Nội.
[42] Trần Ngọc Vương (tuyển chọn và giới thiệu, 2007) Trần Đình Hượu Tuyển
tập (tập 2), NXB Giáo dục, Hà Nội.
[43] Trần Ngọc Vương (chủ biên) - Trần Hải Yến - Phạm Xuân Thạch (2010),
Giáo trình Văn học Việt Nam ba mươi năm đầu thế kỉ XX, NXB Đại
học Quốc gia Hà Nội.
[44] Trần Ngọc Vương (1995), Nhà nho tài tử và văn học Việt Nam, NXB Giáo
dục, Hà Nội.
[45] Trần Ngọc Vương (1999), Văn học Việt Nam dòng riêng giữa nguồn chung,
NXB Đại học Quốc gia Hà Nội.
[46] Lê Trí Viễn (1996), Đặc trưng văn học Trung đại Việt Nam, NXB Khoa

học xã hội, Hà Nội.
[47] Nguyễn Khắc Xương (1997), Tản Đà trong lòng thời đại, NXB Hội nhà
văn, Hà Nội.

14


Nhân vật trong tác phẩm văn xuôi tự sự của Tản Đà

[48] Nguyễn Khắc Xương (2002), Tản Đà toàn tập (5 tâ ̣p), NXB Văn học, Hà
Nô ̣i.
[49] Nguyễn Khắc Xương (1995), Tản Đà một đời văn, NXB Văn hóa Thông
tin, Hà Nội.
[50] Nguyễn Khắc Xương (1989), Giai thoại Tản Đà, NXB Văn học, Hà Nội.
[51] Nhiều tác giả (1997), Lý luận văn học, NXB Giáo dục, Hà Nội.
[52] />
15