Thực trạng xuống sữa của sản phụ sau đẻ tại khoa Sản thường – Bệnh viện Phụ sản Trung ương năm 2013 và một số yếu tố liên quan

ĐẶT VẤN ĐỀ
Chăm sóc sức khỏe sơ sinh hiện nay đang là một vấn đề thu hút sự quan tâm
của nhiều quốc gia trên thế giới. Trong những năm qua tỉ lệ tử vong trẻ em nói
chung đã giảm mạnh nhƣng tỉ lệ tử vong sơ sinh vẫn giảm không đáng kể. Ƣớc
tính hàng năm thế giới có khoảng 4 triệu trẻ sơ sinh tử vong [14],[22].
Bú mẹ là cách tốt nhất và an toàn nhất để nuôi dƣỡng trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ.
Sữa mẹ cung cấp cho trẻ loại thức ăn hoàn thiện nhất, bảo vệ cho trẻ chống nhiễm
khuẩn và đặt nền móng cho sự phát triển tâm lý lành mạnh cho trẻ [8].
Việc cho trẻ sơ sinh bú sữa mẹ là một nét chung của các nền văn hóa và của
mọi thời đại [16],[22]. Tại Việt Nam, nuôi con bằng sữa mẹ đƣợc khuyến khích và
chấp nhận rộng rãi, ƣớc tính có tới 98% trẻ nhỏ đƣợc bú mẹ. Tuy nhiên, trong các
nghiên cứu trƣớc đây chỉ có khoảng 57% các bà mẹ thực hiện cho trẻ bú ngay sau
đẻ [2],[21].
Một trong những nguyên nhân quyết định đến việc cho trẻ bú là hiện tƣợng
xuống sữa. Ngày đầu sau đẻ, sản phụ thƣờng có sữa non. Sau đẻ 2- 3 ngày có sữa
thƣờng [4]. Thời điểm xuống sữa, đặc điểm của vú, tính chất của sữa và sự xuống
sữa khác nhau ở ngƣời con so và con rạ có thể ảnh hƣởng đến quyết định cho trẻ
bú sớm nói riêng và chăm sóc trẻ nói chung.
Chính vì điều đó chúng tôi thực hiện đề tài: “Thực trạng xuống sữa của sản
phụ sau đẻ tại khoa Sản thường – Bệnh viện Phụ sản Trung ương năm 2013 và một
số yếu tố liên quan”. Nhằm mục tiêu:
1. Mô tả thực trạng xuống sữa của sản phụ sau đẻ tại khoa Sản thường, bệnh
viện Phụ sản Trung ương, năm 2013.
2. Mô tả một số yếu tố liên quan đến sự xuống sữa của sản phụ sau khi đẻ
thường tại khoa Sản thường, bệnh viện Phụ sản Trung ương, năm 2013.

1


Chƣơng 1
TỔNG QUAN

1.1. Giải phẫu học tuyến vú
Vú là tuyến sữa, nằm ở thành trƣớc ngực, từ nách đến bờ xƣơng ức và từ
xƣơng sƣờn III đến xƣơng sƣờn VII. Thƣờng có hai vú. Một số trƣờng hợp có thể
có một dãy vú phụ.

Hình 1.1. Giải phẫu học tuyến vú
1.1.1. Hình thể ngoài
Vú có hình mâm xôi. Nửa dƣới lồi hơn tạo thành rãnh dƣới vú ngăn cách vú
với da ngực. Rãnh càng sâu khi vú càng sệ xuống.
Ở trung tâm mặt trƣớc vú có một lồi tròn gọi là núm vú. Núm vú có nhiều lỗ
nhỏ là lỗ tiết của các ống tiết sữa. Xung quanh núm vú có một quầng sẫm màu hơn
gọi là quầng vú. Ở mặt quầng vú có những hạt nhỏ nổi lên do các tuyến bã của
quầng vú đẩy lồi lên [4],[8],[13].
1.1.2. Cấu tạo
Từ nông vào sâu vú đƣợc cấu tạo bởi:
- Da: mềm mại, đƣợc tăng cƣờng bởi các thớ cơ trơn ở quầng vú.
2

Thang Long University Library


- Tổ chức liên kết dƣới da tạo thành các hố mỡ, hay bị áp xe dƣới da.
- Các tuyến sữa là loại tuyến chùm tạo thành các tiểu thùy. Nhiều tiểu thùy
hợp thành các thùy. Mỗi thùy đổ ra núm vú bởi một ống tiết sữa. Trƣớc khi đổ ra
các ống tiết phình ra thành các xoang sữa.
Lớp mỡ sau vú rất dày ngay trên mạc nông của ngực, thƣờng bị áp xe tại
đây [4],[8],[13].
1.2. Sự thay đổi của vú qua các thời kỳ
1.2.1. Tuyến vú lúc dậy thì
Mầm tuyến vú đầu tiên xuất hiện ở bào thai không chịu ảnh hƣởng của

hormon, cho đến lúc dậy thì tuyến vú là mạng ống thƣa thớt nối với núm vú. Đến
khi dậy thì, dƣới ảnh hƣởng của các hormon buồng trứng, mạng ống tăng sinh,
phân nhánh vào tổ chức mỡ, ở cực đầu của ống xuất hiện các nụ nhỏ là nguồn gốc
của tổ chức chế tiết.
1.2.2. Tuyến vú trong mỗi chu kỳ kinh nguyệt
Ở giai đoạn tăng sinh, dƣới ảnh hƣởng của estradiol, các tế bào cơ biểu mô
bao quanh cực đầu của ống dẫn sữa tăng sinh, tổ chức liên kết giữ nƣớc.
Ở giai đoạn chế tiết: progesteron là biệt hóa cực đầu của ống dẫn sữa, làm
ngừng sự tăng sinh của tế bào.
1.2.3. Tuyến vú khi có thai
Vú sau đẻ phát triển nhanh, vú căng lên, to và rắn chắc. Núm vú to, dài ra,
các tĩnh mạch dƣới da vú nổi lên rõ rệt. Các tuyến sữa phát triển to lên, nắn thấy rõ
ràng, có khi lan tới tận nách.

3


Hình 1.2. Thay đổi của vú khi mang thai
Nguồn gốc của sự phát triển trên là do ảnh hƣởng của các hormon, estrogen
và progesteron của bánh rau giữ vai trò cơ bản. Estrogen làm phát triển ống dẫn
sữa, làm cho các tiểu thùy nhạy cảm với các hormon khác. Progesteron làm phát
triển các tiểu thùy.
Hiện tƣợng chế tiết bắt đầu từ tháng thứ ba, tạo ra sữa non. Sữa non giàu
protein, lactose và globulin miễn dịch. Sữa non tồn tại cho đến lúc xuống sữa (sau
đẻ vài ngày).
Cuối thời kỳ thai nghén, dƣới ảnh hƣởng của estrogen và progesteron, tuyến
vú đã đƣợc chuẩn bị đầy đủ, sẵn sàng hoạt động. Trong khi có thai tuyến vú chƣa
hoạt động vì estrogen và progesteron ức chế prolactin, sự ức chế này xảy ra ngay
tại tuyến yên và tuyến vú.
Sự xuống sữa xảy ra sau đẻ 2-3 ngày ở ngƣời con rạ, 3-4 ngày ở ngƣời con

so. Hiện tƣợng xuống sữa là do nồng độ prolactin trong máu tăng cao đột ngột làm
tổng hợp nhiều sữa [4],[8],[13].
1.3. Sinh lý tiết sữa
1.3.1. Đặc điểm
Ngày đầu sản phụ có sữa non, màu trắng nhạt, có nhiều men tiêu hóa. Sau
đẻ 2-3 ngày có sữa thƣờng, đặc hơn và ngọt hơn. Ở ngƣời con rạ, sữa xuống sớm
hơn vào ngày thứ 2- 3 sau đẻ, ở ngƣời con so sữa xuống chậm hơn vào ngày thứ 34 sau đẻ.

4

Thang Long University Library


Khi xuống sữa, vú căng tức và nóng, các tuyến sữa phát triển nhiều, phồng
to, các tĩnh mạch dƣới da vú nổi rõ, có thể có hiện tƣợng sốt xuống sữa với các
hiện tƣợng: sốt nhẹ dƣới 380C, thời gian không quá nửa ngày, sau khi sữa đƣợc tiết
ra, các hiện tƣợng đó sẽ mất [3],[4].
1.3.2. Cơ chế xuống sữa
Sữa mẹ bài tiết theo cơ chế phản xạ. Khi trẻ bú, cảm giác đi từ núm vú lên
não tác động đến tuyến yên bài tiết prolactin và oxytoxin. Prolactin là nội tiết tố
của thùy trƣớc tuyến yên, có tác dụng kích thích tế bào sữa. Đây là phản xạ tạo
sữa, vì vậy cho trẻ bú nhiều sẽ tạo sữa nhiều hơn.
Prolactin thƣờng sản xuất nhiều về ban đêm và làm cho bà mẹ thƣ giãn
buồn ngủ. Vì vậy nên cho trẻ bú đêm. Prolactin còn có tác dụng ngăn cản sự rụng
trứng, giúp bà mẹ chậm có thai.
Oxytoxin là nội tiết tố của thùy sau tuyến yên có tác dụng làm co các cơ
xung quanh tế bào tiết sữa để đẩy sữa từ các nang sữa theo ống dẫn sữa đến các
xoang sữa. Đây là phản xạ phun sữa.
Oxytoxin dễ bị ảnh hƣởng bởi những ý nghĩ và cảm giác của bà mẹ:
+ Cảm giác tốt: khi bà mẹ thấy hài lòng thƣơng yêu trẻ, ngắm nhìn hoặc

nghe thấy tiếng khóc của trẻ và tin tƣởng sữa mình là tốt nhất sẽ hỗ trợ cho phản
xạ này.
+ Cảm giác xấu: khi bà mẹ lo lắng hoặc nghi ngờ là mình không đủ sữa có
thể hạn chế phản xạ và sữa mẹ ngừng chảy. Vì phản xạ oxytoxin là quan trọng nên
ngay sau khi đẻ, bà mẹ phải nằm cạnh con để trẻ tiếp xúc với mẹ và cho bú sớm.
- Chất ức chế trong sữa mẹ:
Sự sản xuất sữa trong vú cũng tự điều chỉnh đƣợc. Nếu sữa ứ đọng thì chất
ức chế sẽ làm ngƣng sữa tiết sữa.
Nếu cho trẻ bú nhiều, vú lại tạo sữa nhiều hơn. Vì vậy, nếu trẻ không bú
đƣợc thì phải vắt sữa mẹ để vú tiếp tục sản xuất sữa.

5


Động tác bú của trẻ là vấn đề quan trọng. Ăn uống, nghỉ ngơi, uống thuốc
tuy cần thiết nhƣng không thể giúp bà mẹ tạo đƣợc nhiều sữa nếu không cho trẻ bú
thƣờng xuyên và đúng cách [5],[11],[15].
1.3.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự xuống sữa
- Các trạng thái tinh thần: cáu giận, kích thích, lo lắng, sợ hãi, lúng túng và
bối rối, oán giận.
- Mệt mỏi: sau khi sinh sản phụ mất nhiều sức nên muốn nghỉ ngơi chƣa
cho con bú ngay.
- Trẻ bú kém do tƣ thế bú sai, bà mẹ ngồi cho con bú chƣa thoải mái, gò bó,
trẻ ngậm bắt vú chƣa hiệu quả.
- Trẻ bú không đủ thời gian: do bà mẹ chƣa có kiến thức về nuôi con, tự ti
vì mình ít sữa nên chỉ cho bú một thời gian ngắn rồi cho trẻ ăn thêm sữa ngoài.
Hoặc do bà mẹ mới cho trẻ bú đau rát đầu vú nên trẻ chỉ bú đƣợc một lúc rồi bà mẹ
chủ động ngừng cho con bú.
- Mẹ bị căng th ng tinh thần do các yếu tố công việc, gia đình dẫn đến bà
mẹ lo âu, căng th ng không tập trung cho con bú.

- Do ngƣời thân, bạn bè…có những nhận xét tiêu cực về mẹ hoặc bé.
- Đau vú hoặc tử cung khi cho bé bú làm mẹ ngại cho trẻ bú (đau núm vú,
đau bụng sau sinh…)
- Thiếu chất dinh dƣỡng: bà mẹ sau khi sinh lo ngại về vóc dáng, ăn kiêng
có suy nghĩ tiêu cực vì sữa không đủ chất nên không cho con bú.
- Uống ít nƣớc: thông thƣờng con ngƣời cần uống 1,5 lít – 2 lít nƣớc mỗi
ngày, khi cho con bú sản phụ cần bổ sung nhiều nƣớc hơn để sự bài tiết sữa đƣợc
đầy đủ [1],[7],[12],[18].
1.4. Các nghiên cứu tại Việt Nam và trên thế giới
Ngay sau khi sinh, trẻ đặc biệt cần đƣợc chăm sóc về dinh dƣỡng và sữa
mẹ là nguồn thức ăn tốt nhất cho trẻ. Bú mẹ đƣợc khuyến khích và chấp nhận rộng
rãi ở Việt Nam, ƣớc tính có tới 98% trẻ nhỏ đƣợc bú mẹ. Tỷ lệ này tại các vùng
thành thị là 94% và các vùng nông thôn là 99% [15].
6

Thang Long University Library


Tuy tỷ lệ trẻ bú mẹ cao nhƣng chỉ có khoảng 57% các bà mẹ thực hiện cho
con bú ngay trong vòng một giờ sau sinh, 30% các bà mẹ cho con bú lần đầu trong
vòng 24 giờ sau sinh [9]. Vào thời điểm này, những lợi ích quan trọng của việc cho
con bú ngay đối với cả mẹ lẫn con có thể mất đi rất nhiều. Tỷ lệ này có sự khác
biệt rất lớn theo các vùng: ở miền Trung, tỷ lệ cho con bú sớm sau sinh chỉ có
39%, trong khi đó ở miền Bắc là 68%. Vào năm 2002 trên cả nƣớc có 54 bệnh viện
đáp ứng tiêu chí toàn cầu về Bệnh viện Thân thiện Trẻ em, trong đó có một bƣớc là
cho trẻ bú sớm trong vòng một giờ sau sinh [15].
Báo cáo khoa học trên tạp chí Y học thực hành của Nguyễn Thanh Danh
về nguyên nhân làm giảm và mất sữa mẹ, cách phát hiện và điều trị phục hồi và
phòng ngừa thiếu sữa mẹ cho thấy nguyên nhân làm giảm và mất sữa mẹ là do
ngƣời mẹ thiếu dinh dƣỡng dự trữ trong giai đoạn mang thai, mẹ quá trẻ hay mắc

bệnh nội khoa. Điều trị phục hồi sữa mẹ bằng cách: tham vấn xây dựng lòng tin,
sức khỏe và khả năng tiết sữa của ngƣời mẹ; kích thích sự tiết sữa của ngƣời mẹ
bằng nhiều cách: khuyến khích ngƣời mẹ cho con bú nhiều lần, cho bú đúng tƣ thế
và tránh làm việc quá sức [6].
Nông Thị Thu Trang khi nghiên cứu kiến thức và kỹ năng của bà mẹ trong
việc cho trẻ bú sớm tại Bệnh viện Phụ sản Trung ƣơng năm 2009 cho thấy kiến
thức của bà mẹ trong việc cho trẻ bú sớm là chƣa cao. Kiến thức của bà mẹ về sữa
non và tác dụng về sữa non với trẻ sơ sinh tƣơng đối tốt nhƣng chỉ gần một nửa bà
mẹ có kiến thức đúng về thời gian nên cho con bú sau khi sinh. Tỷ lệ bà mẹ cho
con bú trong vòng một giờ đầu sau khi sinh thấp, chỉ đạt 31%. Tỉ lệ bà mẹ có tƣ
thế đúng và cho con ngậm bắt vú đúng rất thấp, tƣơng ứng là 25,4% và 24,4%. Tuy
nhiên, tỉ lệ bà mẹ không cho con ăn hoặc uống thứ khác trƣớc khi bú mẹ lần đầu
theo đúng khuyến nghị về nuôi con bằng sữa mẹ khá cao, chiếm 76,9%. Một số
yếu tố liên quan đến vấn đề cho trẻ bú sớm: kỹ năng cho trẻ bú lần đầu trong vòng
một giờ đầu sau sinh liên quan có ý nghĩa thống kê với các yếu tố từ phía mẹ nhƣ
tuổi, cân nặng khi sinh, thứ tự sinh [15].

7


Trên thế giới, mặc dù lợi ích của việc cho trẻ bú sớm trong vòng 30 phút
đầu sau sinh đã đƣợc chứng minh nhƣng tỷ lệ trẻ đƣợc bú sớm rất khác nhau ở các
nƣớc. Ví dụ: Phần Lan 77%, Thụy Sĩ 67%, Ba Lan 65%, Anh 46%, Colombia
49%, ấn Độ 16%, Indonesia 8%. Ở châu Á, hơn 80% số trẻ sơ sinh không đƣợc bú
sữa mẹ trong vòng 24h đầu sau đẻ [19],[20],[21].
Heinig MJ, Dewey KG. nghiên cứu tại Hoa Kỳ năm 2004 về những ảnh
hƣởng của việc cho bú đối với cơ thể bà mẹ cho thấy: cho bú có tác dụng tốt với bà
mẹ cả trong thời kỳ hậu sản và giai đoạn sau. Cho bú trong thời kỳ hậu sản thúc
đẩy sự trở lại bình thƣờng nhanh chóng của tử cung liên quan đến tác dụng của
Oxytocin. Cho bú còn dẫn đến sự trở lại nhanh hơn của trọng lƣợng cơ thể sau khi

mang thai. Tuy nhiên, không có bằng chứng cho thấy có mối liên quan giữa cho bú
và giảm béo phì. Cho bú cũng ảnh hƣởng đến chuyển hóa Glucid và Lipid. Mặc dù
hiệu quả lâu dài chƣa đƣợc biết đến, nhƣng cho bú có thể ngăn ngừa sự phát triển
tiếp theo của bệnh tiểu đƣờng và bệnh tim. Cho bú trì hoãn sự trở lại của hiện
tƣợng rụng trứng và giúp bà mẹ tránh thai nếu cho bú vô kinh [17].

8

Thang Long University Library


Chƣơng 2
ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Đối tƣợng nghiên cứu
2.1.1. Tiêu chuẩn chọn mẫu
Các sản phụ sau đẻ đƣờng âm đạo hoặc đẻ mổ tại bệnh viện Phụ sản Trung
ƣơng, với các tiêu chuẩn:
- Đẻ thai đủ tháng
- Đồng ý tham gia nghiên cứu.
2.1.2. Tiêu chuẩn loại trừ
- Các sản phụ bị các bất thƣờng không đƣợc cho con bú nhƣ: dùng kháng
sinh chống chỉ định cho con bú, mắc các bệnh có nguy cơ lây truyền sang con
cao…
2.2. Địa điểm nghiên cứu
Khoa Sản thƣờng- Bệnh viện Phụ sản Trung ƣơng
2.3. Thời gian nghiên cứu
Từ tháng 03/2013- tháng 10/2013
2.4. Phƣơng pháp nghiên cứu
Thiết kết nghiên cứu mô tả cắt ngang.
2.5. Cỡ mẫu- kỹ thuật chọn mẫu nghiên cứu

2.5.1. Cỡ mẫu nghiên cứu
Áp dụng công thức tính cỡ mẫu cho nghiên cứu mô tả tỷ lệ mắc quần thể
nhƣ sau:
n = Z2(1- α/2)p(1 – p)/(p.έ)2

9


Trong đó:
- n: cỡ mẫu nghiên cứu
- p = 0,66: tỷ lệ sản phụ đã xuống sữa tại khoa Sản thƣờng- Bệnh viện Phụ
sản Trung Ƣơng (Nghiên cứu của Nguyễn Thị Lý [10]).
- έ: giá trị tƣơng đối. Lấy έ= 0,1
- α: mức ý nghĩa thống kê. Lấy α = 0,05.
- Z1- α/2: giá trị Z thu đƣợc từ bảng Z ứng với giá trị α đƣợc chọn, là 1,96.
Vậy, ta có cỡ mẫu của nghiên cứu về kiến thức là:
n = 1,962 x 0,66 x 0,34/(0,66 x 0,1)2 = 197 (ngƣời)
- Vậy cỡ mẫu đƣợc chọn là: 198 (thai phụ)
2.5.2. Kỹ thuật chọn mẫu nghiên cứu
Chọn tất cả các đối tƣợng đủ tiêu chuẩn nghiên cứu tại khoa Sản thƣờngBệnh viện Phụ sản Trung ƣơng trong thời gian nghiên cứu đến khi đủ cỡ mẫu 198
sản phụ thì dừng lại.
2.6. Nội dung, các biến số/chỉ số và phƣơng pháp thu thập thông tin
2.6.1. Nội dung, các biến số/chỉ số nghiên cứu
* Các biến về đặc điểm của đối tượng nghiên cứu
- Tuổi

- Nghề nghiệp

- Trình độ văn hóa

- Tiền sử sản khoa

- Thời gian chuyển dạ

- Cách đẻ

- Trọng lƣợng thai
* Tình trạng xuống sữa
- Thời điểm xuống sữa
- Đặc điểm xuống sữa: hình dạng vú, số lƣợng sữa, màu sắc sữa.
* Các yếu tố ảnh hưởng đến sự xuống sữa
- Bú sớm
- Bú thƣờng xuyên
- Chế độ dinh dƣỡng

10

Thang Long University Library


- Chế độ nghỉ ngơi
- Sử dụng sản phẩm hỗ trợ xuống sữa
- Tƣ vấn trƣớc sinh
2.6.2. Phương pháp và công cụ thu thập thông tin
* Công cụ thu thập
- Phiếu nghiên cứu (Phụ lục 1)
* Quy trình thu thập thông tin
- Sản phụ sau khi đƣợc chuyển từ Phòng Đẻ lên khoa Sản thƣờng, ổn định
giƣờng và phòng chăm sóc.
- Tiến hành lấy số liệu:

+ Thời điểm bắt đầu thăm khám, lấy số liệu là ngày thứ 02 sau đẻ
Sản phụ đƣợc giải thích rõ mục đích và cách tiến hành nghiên cứu.
Khám và lấy số liệu theo mẫu phiếu nếu đƣợc sản phụ đồng ý.
Đánh giá các biến số:
Các biến đặc điểm của đối tƣợng nghiên cứu.
Tình trạng xuống sữa.
Hình dạng 2 vú.
+ Nếu sản phụ chƣa xuống sữa, tiếp tục đánh giá sự xuống sữa lại sau thời
điểm nhận định 24 giờ.
+ Thời điểm sản phụ ra viện, đánh giá: số lƣợng sữa, màu sắc sữa.
2.6.3. Nghiên cứu viên
Hộ sinh công tác tại khoa Sản thƣờng- Bệnh viện Phụ sản Trung ƣơng
2.7. Sai số và cách khống chế
- Sai số chọn đƣợc khống chế bằng các tiêu chuẩn lựa chọn đối tƣợng đã
đƣợc định nghĩa ở trên.
- Sai số khám và phỏng vấn được khống chế bằng các cách:
+ Phiếu nghiên cứu đƣợc thiết kế và thử nghiệm trƣớc khi nghiên cứu.
+ Nghiên cứu viên giải thích rõ mục đích các câu hỏi
+ Thăm khám đảm bảo đúng quy trình kỹ thuật.

11


2.8. Xử lý số liệu
- Xử lý số liệu bằng phần mềm Epi-info 6.04 để tính tỷ lệ phần trăm, giá trị
trung bình và độ lệch chuẩn; p, OR và 95%CI.
2.9. Đạo đức nghiên cứu
- Tất cả các sản phụ tham gia nghiên cứu đều tự nguyện, họ có thể từ chối
tham gia nghiên cứu vào bất kỳ lúc nào.
- Tất cả các thông tin của sản phụ đều đƣợc giữ kín, không tiết lộ cho bất

kỳ ai nếu không đƣợc sự đồng ý của họ.

12

Thang Long University Library


Chƣơng 3
KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Đặc điểm của đối tƣợng nghiên cứu
3.1.1. Tuổi của đối tượng nghiên cứu
Bảng 3.1. Tuổi của đối tượng nghiên cứu
Tuổi
Tuổi trung bình

Số lƣợng

Tỷ lệ %

28,64 ± 5,26

Tuổi lớn nhất

44

1

Tuổi nhỏ nhất

18

2

Biểu đồ 3.1. Tuổi của đối tượng nghiên cứu
* Nhận xét:
- Nhóm tuổi từ 20 đến 34 chiếm tỷ lệ cao nhất là 85,3%. Có 1,5% sản phụ
dƣới 20 tuổi và 13,1% sản phụ từ 35 tuổi trở lên.
- Tuổi trung bình của nhóm nghiên cứu là 28,64 ± 5,26.

13


3.1.2. Nghề nghiệp của đối tượng nghiên cứu
Bảng 3.2. Nghề nghiệp của đối tượng nghiên cứu
Nghề

Số lƣợng

Tỷ lệ %

Nhân viên, cán bộ

132

66,7

Tự do

52

26,3

Học sinh, sinh viên

14

7,1

Tổng

198

100

* Nhận xét:
- Có 66,7% sản phụ là nhân viên, cán bộ.
- Có 7,1% là học sinh sinh viên,

3.1.3. Trình độ văn hóa của đối tượng nghiên cứu
Bảng 3.3. Trình độ văn hóa của đối tượng nghiên cứu
Trình độ văn hóa

Số lƣợng

Tỷ lệ %

Cao đ ng, đại học

103

52

Trung cấp

72

36,4

PTTH

22

11,1

Dƣới PTTH

1

0,5

198

100

Tổng
* Nhận xét:

- Sản phụ có trình độ cao đ ng, đại học chiếm tỷ lệ cao nhất là 52%. Có
36,4% sản phụ có trình độ trung cấp.

14

Thang Long University Library


3.1.4. Tiền sử sản khoa

Biểu đồ 3.2. Số lần mang thai của đối tượng nghiên cứu
* Nhận xét:
- Có 47% sản phụ có thai lần đầu; 39,4% sản phụ sinh con lần 2.
- Còn đến 12,1% sản phụ sinh con lần 3.

3.1.5. Thời gian chuyển dạ
Bảng 3.4. Thời gian chuyển dạ của đối tượng nghiên cứu
Thời gian chuyển dạ

Giờ

Trung bình

11,39 ± 3,74

Dài nhất

24

Ngắn nhất

2

* Nhận xét:
- Thời gian chuyển dạ trung bình là 11,39 ± 3,74 giờ.

15


3.1.6. Cách đẻ

Biểu đồ 3.3. Cách đẻ
* Nhận xét:
- Tỷ lệ sản phụ đẻ đƣờng âm đạo là 66,7%. Có 33,3% sản phụ mổ đẻ.

3.1.7. Trọng lượng thai
Bảng 3.5. Trọng lượng thai
Trọng lƣợng

Số lƣợng

Tỷ lệ %

< 2500 gram

14

7,1

2500- < 3500 gram

143

72,2

>= 3500 gram

41

20,7

Tổng

198

100

* Nhận xét:
- Thai nhi có trọng lƣợng từ 2500 - < 3500 gram chiếm tỷ lệ cao nhất 72,2%.
- Có 20,7% thai nhi có trọng lƣợng từ 3500gram trở lên.

16

Thang Long University Library


3.2. Tình trạng xuống sữa
3.2.1. Thời điểm xuống sữa
Bảng 3.6. Thời điểm xuống sữa
Thời điểm

Số lƣợng (n= 198)

Tỷ lệ %

Chƣa xuống sữa

16

8,1

Sau đẻ 01 ngày

71

35,7

Sau đẻ 02 ngày

47

23,7

Sau đẻ 03 ngày

27

13,6

Sau đẻ 04 ngày

26

13,1

Sau đẻ 05 ngày

11

5,6

Thời điểm xuống sữa trung bình

2,23 ± 1,27 ngày

Biểu đồ 3.4. Thời điểm xuống sữa
* Nhận xét:
- Có 35,7% sản phụ xuống sữa sau đẻ 01 ngày, 23,7% sau đẻ 02 ngày.
- Có 8,1% sản phụ chƣa xuống sữa tại thời điểm ra viện.

17


3.2.2. So sánh thời điểm xuống sữa của người con so và con rạ
Bảng 3.7. So sánh thời điểm xuống sữa của sản phụ con so và con rạ
Con

Số lƣợng
(n= 182)

Thời điểm

p

> 0,05

So

81

2,41 ± 1,18

Rạ

101

2,08 ± 1,32

* Nhận xét:
- Thời điểm xuống sữa của sản phụ con so trung bình là 2,41 ± 1,18 ngày,
sản phụ con rạ là 2,08 ± 1,32 ngày. Sự khác biệt không có ý nghĩa thống kê với
p > 0,05.

3.2.3. So sánh thời điểm xuống sữa của sản phụ đẻ thường và mổ đẻ
Bảng 3.8. So sánh thời điểm xuống sữa của sản phụ đẻ thường và mổ đẻ
Cách đẻ

Số lƣợng

Thời điểm

p

< 0,01

(n= 182)
Đẻ thƣờng

121

1,52 ± 0,69

Mổ đẻ

61

3,62 ± 0,95

* Nhận xét:
- Thời điểm xuống sữa của sản phụ đẻ mổ trung bình là 3,62 ± 0,95
ngày, sản phụ đẻ thƣờng là 1,52 ± 0,69 ngày. Sự khác biệt có ý nghĩa thống kê
với p < 0,01

18

Thang Long University Library


3.2.4. Đặc điểm của xuống sữa
Bảng 3.9. Đặc điểm của xuống sữa
Đặc điểm
Hình dạng vú
Số lƣợng sữa

Màu sắc sữa

Vú phải

Vú trái

Số lƣợng

Tỷ lệ %

Số lƣợng

Tỷ lệ %

Bình thƣờng

195

98,5

195

98,5

Bất thƣờng

3

1,5

3

1,5

Nhiều

2

1,0

0

0

Trung bình

106

53,5

107

54

Ít

90

45,5

91

46

Vàng

134

67,7

153

77,3

Trắng

64

32,3

45

22,7

* Nhận xét:
- Chỉ có 1,5% sản phụ có tình trạng vú bất thƣờng là tụt núm vú.
- Đa số sản phụ có lƣợng sữa về trung bình, chiếm 53,5- 54%.
- Sữa màu vàng chiếm tỷ lệ từ 67,7%- 77,3%.
3.3. Các yếu tố liên quan đến sự xuống sữa ở sản phụ đẻ thƣờng
3.3.1. Bú sớm và xuống sữa

Bảng 3.10. Cho trẻ bú sớm và sự xuống sữa
Đặc điểm

Thời điểm xuống sữa

Tổng

OR

≤ 24 giờ

> 24 giờ

Bú sớm

69

40

109

18,11

Không

2

21

23

(3,79- 118,22)

Tổng

71

61

132

95%CI

* Nhận xét:
- Sản phụ cho trẻ bú sớm sẽ có sữa về trong vòng 24 giờ sau đẻ gấp 18,11
lần so với các sản phụ không cho trẻ bú sớm. Sự khác biệt có ý nghĩa thống kê.

19


3.3.2. Bú thường xuyên và xuống sữa
Bảng 3.11. Cho trẻ bú thường xuyên và sự xuống sữa
Đặc điểm
Bú thƣờng

Thời điểm xuống sữa
≤ 24 giờ

> 24 giờ

59

19

Tổng

OR
95%CI

78

xuyên

10,87

Không

12

42

54

Tổng

71

61

132

(4,44- 27,17)

* Nhận xét:
- Sản phụ cho trẻ bú thƣờng xuyên sẽ có sữa về trong vòng 24 giờ sau đẻ
gấp 10,87 lần so với các sản phụ không cho trẻ bú thƣờng xuyên. Sự khác biệt có ý
nghĩa thống kê.

3.3.3. Dinh dưỡng và xuống sữa
Bảng 3.12. Chế độ dinh dưỡng và sự xuống sữa
Đặc điểm

Thời điểm xuống sữa

Tổng

OR

≤ 24 giờ

> 24 giờ

Ăn đủ chất

18

6

24

3,11

Không

53

55

108

(1,06- 9,57)

Tổng

71

61

132

95%CI

* Nhận xét:
- Sản phụ ăn đầy đủ dinh dƣỡng sau sinh sẽ có sữa về trong vòng 24 giờ sau
đẻ gấp 3,11 lần so với các sản phụ ăn uống kiêng khem. Sự khác biệt có ý nghĩa
thống kê.

20

Thang Long University Library

3.3.4. Nghỉ ngơi và xuống sữa
Bảng 3.13. Chế độ nghỉ ngơi và sự xuống sữa
Đặc điểm

Thời điểm xuống sữa

OR

Tổng

≤ 24 giờ

> 24 giờ

Ngủ đủ giấc

12

7

19

1,57

Không

59

54

113

(0,52- 4,80)

Tổng

71

61

132

95%CI

* Nhận xét:
- Sản phụ ngủ đủ giấc sẽ có sữa về trong vòng 24 giờ sau đẻ gấp 1,57 lần so
với các sản phụ không ngủ đủ. Sự khác biệt không có ý nghĩa thống kê.

3.3.5. Sử dụng sản phẩm hỗ trợ xuống sữa và xuống sữa
Bảng 3.14. Sử dụng các sản phẩm hỗ trợ xuống sữa và sự xuống sữa
Đặc điểm

Thời điểm xuống sữa

Tổng

OR

≤ 24 giờ

> 24 giờ

Có

14

10

24

1,25

Không

57

51

108

(0,47- 3,36)

Tổng

71

61

132

95%CI

* Nhận xét:
- Sản phụ có sử dụng các sản phẩm hỗ trợ xuống sữa sẽ có sữa về trong
vòng 24 giờ sau đẻ gấp 1,25 lần so với các sản phụ không sử dụng. Sự khác biệt
không có ý nghĩa thống kê.

21


3.3.6. Tư vấn trước sinh và xuống sữa
Bảng 3.15. Tư vấn trước sinh và sự xuống sữa
Đặc điểm

Thời điểm xuống sữa

Tổng

≤ 24 giờ

> 24 giờ

Có

64

36

100

Không

7

25

32

Tổng

71

61

132

OR
95%CI
6,35
(2,32- 18,05)

* Nhận xét:
- Sản phụ đƣợc tƣ vấn trƣớc sinh sẽ có sữa về trƣớc 24 giờ sau đẻ gấp 6,35
lần so với các sản phụ không đƣợc tƣ vấn. Sự khác biệt có ý nghĩa thống kê.

22

Thang Long University Library

Chƣơng 4
BÀN LUẬN
4.1. Đặc điểm của đối tƣợng nghiên cứu
Kết quả nghiên cứu tại bảng 3.1 và biểu đồ 3.1 cho thấy tuổi trung bình
của đối tƣợng nghiên cứu là 28,64 ± 5,26 tuổi. Độ tuổi chiếm tỷ lệ cao nhất là từ
20- 34 tuổi (85,3%). Đây là nhóm tuổi trong độ tuổi sinh đẻ. Tuy nhiên, kết quả
nghiên cứu cũng cho thấy có 1,5% sản phụ dƣới 20 tuổi và 13,1% sản phụ từ 35
tuổi trở lên. Những sản phụ tuổi trẻ quá thƣờng thiếu kinh nghiệm về việc chăm
sóc sức khỏe nói chung cũng nhƣ chăm sóc thai nghén và sau đẻ nói riêng, từ đó
ảnh hƣởng đến sự xuống sữa và tiết sữa sau sinh. Những sản phụ nhiều tuổi sức
khỏe sinh sản thƣờng không tốt, có thể ảnh hƣởng đến quá trình chăm sóc sơ sinh
sau đẻ.
Nghề nghiệp và trình độ học vấn là những yếu tố khá quan trọng làm tăng
kiến thức, kỹ năng và thái độ nói chung cũng nhƣ những kinh nghiệm về chăm sóc
thai nghén, chăm sóc sau sinh nói riêng của sản phụ. Kết quả bảng 3.2 và 3.3 của
chúng tôi cho thấy có 66,7% sản phụ trong nhóm nghiên cứu là cán bộ công chức
và 26,3% làm việc tự do, có 52% sản phụ có trình độ học vấn từ đại học, cao đ ng
trở lên. Kết quả của chúng tôi phù hợp với nghiên cứu của Nguyễn Thị Lý [10].
Theo tác giả, có 60% sản phụ đẻ tại bệnh viện Phụ sản Trung ƣơng là cán bộ công
chức và 59,4% có trình độ đại học, cao đ ng. Kết quả này là do đa số sản phụ vào
bệnh viện Phụ sản Trung ƣơng sinh đẻ là những sản phụ sinh sống tại Hà Nội và
các vùng lân cận. Vì thế, lƣợng cán bộ công chức nhà nƣớc cũng nhƣ những ngƣời
làm nghề tự do, buôn bán chiếm tỷ lệ cao hơn.
Kết quả bảng 3.2 cũng cho thấy có 7,1% sản phụ là học sinh- sinh viên.
Nhƣ vậy, tỷ lệ học sinh- sinh viên mang thai và sinh con hiện nay khá cao. Việc
các bạn trẻ có con khi còn đang đi học cũng ảnh hƣởng nhiều đến việc chăm sóc

23

trẻ và quá trình cho con bú sau sinh do họ thƣờng thiếu kinh nghiệm về chăm sóc
trẻ sơ sinh.
Kết quả biểu đồ 3.2 cho thấy có 47% sản phụ mang thai lần đầu; 39,4%
sản phụ mang thai lần thứ 02. Tuy nhiên, vẫn còn đến 13,6% sản phụ mang thai từ
03 lần trở lên. Việc mang thai và sinh đẻ nhiều sẽ ảnh hƣởng đến sức khỏe bà mẹ,
ảnh hƣởng đến sự xuống sữa cũng nhƣ chất lƣợng của nguồn sữa. Vì vậy, cần
khuyến cáo các bà mẹ nên sinh đẻ từ một đến hai con, thực hiện đúng chính sách
Dân số- kế hoạch hóa gia đình của Nhà nƣớc.
Thời gian chuyển dạ khác nhau tùy thuộc ngƣời con so và ngƣời con rạ.
Thai phụ con so thƣờng chuyển dạ lâu hơn thai phụ con rạ. Thời gian chuyển dạ
trung bình là 11,39 ± 3,74 giờ (bảng 3.4). Thời gian chuyển dạ dài nhất là 24 giờ
và thời gian chuyển dạ ngắn nhất là 02 giờ. Chuyển dạ kéo dài làm sản phụ mất
nhiều nƣớc và dịch, ngoài ra còn làm sản phụ mệt mỏi có thể ảnh hƣởng đến việc
tiết sữa sau sinh.
Kết quả biểu đồ 3.3 cho thấy có 66,7% sản phụ trong nhóm nghiên cứu đẻ
thƣờng, 33,3% sản phụ đƣợc mổ đẻ. Một trong những nguyên nhân làm cho tỷ lệ
mổ đẻ cao là do hiện nay thai nhi có trọng lƣợng lớn hơn. Có 20,7% thai có trọng
lƣợng từ 3500 gram trở lên. Kết quả của chúng tôi phù hợp với nghiên cứu của
Nguyễn Thị Lý [10]. Hiện nay, do mức sống của ngƣời dân cao hơn, các thai phụ
đƣợc khám và chăm sóc thai nghén tốt hơn, đặc biệt là những chăm sóc về dinh
dƣỡng nên trọng lƣợng thai thƣờng nặng hơn trƣớc đây. Thai to có thể có nguy cơ
bị hạ đƣờng huyết, vàng da cao hơn nên càng cần thiết đƣợc bà mẹ cho bú sớm và
thƣờng xuyên hơn.

24

Thang Long University Library

4.2. Tình trạng xuống sữa
4.2.1. Thời điểm xuống sữa
Sữa mẹ đƣợc bài tiết theo cơ chế phản xạ do khi trẻ bú, cảm giác đi từ núm
vú lên não tác động đến tuyến yên bài tiết prolactin và oxytocin. Hai phản xạ giúp
sữa mẹ bài tiết là phản xạ tạo sữa liên quan đến hormon prolactin và phản xạ phun
sữa liên quan đến hormon oxytocin [8],[15].
Kết quả tại bảng 3.6 và biểu đồ 3.4 của chúng tôi cho thấy thời điểm xuống
sữa thƣờng gặp nhất của sản phụ là sau đẻ 01 ngày (35,7%) và sau đẻ 02 ngày
(23,7%). Có 13,6% sản phụ xuống sữa sau đẻ 03 ngày; 13,1% xuống sữa sau đẻ 04
ngày. Thời điểm xuống sữa trung bình là 2,23 ± 1,27 ngày. Kết quả này cho thấy
hiện tƣợng xuống sữa của các sản phụ hiện nay sớm hơn với các nghiên cứu trƣớc
đây. Các nghiên cứu cho rằng hiện tƣợng xuống sữa thƣờng vào ngày thứ 02 đến
ngày thứ 04 sau đẻ [4],[5],[9],[11]. Giải thích điều này theo chúng tôi hiện nay
mức sống của ngƣời dân tốt hơn nên các sản phụ đƣợc chăm sóc thai nghén và
chăm sóc sau đẻ tốt hơn. Bên cạnh đó, đây là nghiên cứu thực hiện tại bệnh viện
Phụ sản Trung ƣơng- bệnh viện đầu ngành về Sản phụ khoa tại miền Bắc nên các
sản phụ đã đƣợc đội ngũ Bác sĩ, Hộ sinh và Điều dƣỡng tƣ vấn trong quá trình
mang thai và sau đẻ chu đáo hơn, nhiệt tình hơn đã giúp cho các bà mẹ có hiện
tƣợng xuống sữa sớm hơn trƣớc đây.
Tuy nhiên, kết quả cũng cho thấy có đến 5,6% sản phụ có sữa về sau đẻ 05
ngày; 8,1% sản phụ chƣa có sữa về vào thời điểm ra viện. Việc sữa về muộn có thể
ảnh hƣởng đến sức khỏe và sự phát triển của bà mẹ và sơ sinh. Cần tƣ vấn cho
những bà mẹ này cách để sữa về sớm hơn nhƣ cho trẻ bú thƣờng xuyên, ngủ đủ
giấc, tâm lý thoải mái, ăn đầy đủ dinh dƣỡng….
Kết quả tại bảng 3.8 cho thấy thời điểm xuống sữa trung bình của sản phụ
đẻ thƣờng là 1,52 ± 0,69 ngày; thời điểm xuống sữa trung bình của sản phụ sau mổ
đẻ là 3,62 ± 0,95 ngày. Sự khác biệt có ý nghĩa thống kê với p< 0,01. Kết quả này
phù hợp với các nghiên cứu trƣớc đây là sản phụ đẻ mổ thƣờng có sữa về muộn
hơn các sản phụ đẻ thƣờng [4],[13]. Điều này là do sau mổ đẻ, sản phụ thƣờng vận

25