bài giảng ngữ văn lớp 9 tiet 128 nghĩa tường minh

TiÕt 128: NghÜa t­êng minh
vµ hµm ý (tiÕp)


Bµi cò
? ThÕ nµo lµ nghÜa t­êng minh, thÕ nµo lµ hµm ý?
NghÜa t­êng minh lµ phÇn th«ng b¸o ®­îc diÔn ®¹t trùc tiÕp
b»ng tõ ng÷ trong c©u.
Hµm ý lµ phÇn th«ng b¸o tuy kh«ng ®­îc diÔn ®¹t trùc tiÕp
b»ng tõ ng÷ trong c©u nh­ng cã thÓ suy ra tõ nh÷ng tõ ng÷ Êy.


? Đọc đoạn hội thoại sau và trả lời câu hỏi.
A- Chào bác.
B- Chào anh.
A- Thưa anh Ba đi đâu?
B- Anh Ba đi lấy thuốc cho vợ.
? Từ câu trả lời của B, chúng ta có thể suy ra những hàm ý nào?
Hàm ý:
- Anh Ba không có nhà.
- Anh Ba đã có vợ.
- Vợ anh Ba đang bị ốm.
- Anh Ba đang bận.


TiÕt 128: NghÜa t­êng minh
vµ hµm ý (tiÕp)
I- §iÒu kiÖn ®Ó sö dông hµm ý:


Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi.

Chị Dậu vừa nói vừa mếu:
- Thôi u không ăn, để phần cho con. Con chỉ được ăn ở nhà
bữa này nữa thôi. U không muốn ăn tranh của con. Con cứ ăn
thật no, không phải nhường nhịn cho u.
Cái Tí chưa hiểu hết câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi
bằng giọng luống cuống:
- Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu?
- Điểm thêm một giây nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót
xa:
- Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
- Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng
củ khoai vào rổ và oà lên khóc:
- U bán con thật đấy ư? Con van u, con lạy u, con còn bé bỏng,
u đừng đem bán con đi, tội nghiệp. U để con ở nhà chơi với em
con.
(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)


? Nêu hàm ý của những câu in đậm?
(1) Mẹ đã bán con.

(2) Mẹ đã bán con cho nhà cụ Nghị thôn Đoài.
? Vì sao chị Dậu không dám nói thẳng ra mà phải
dùng hàm ý?
Vì đây là một sự thật đau lòng nên chị Dậu không dám
nói thẳng ra
? Hàm ý trong câu nói nào của chị Dậu rõ hơn?
Câu (2) Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.

? Vì sao chị Dậu phải nói rõ hơn như vậy?
Vì ở câu (1) cái Tí chưa hiểu hàm ý của mẹ, hơn nữa chị không
muốn lừa dối cái Tí.
? Chi tiết nào trong đoạn trích cho thấy cái Tí đã hiểu hàm ý của mẹ?
- Giãy nảy, liệng củ khoai, oà lên khóc và hỏi: U bán con thật đấy ư?
? Để có hàm ý thì người nói (viết) phải làm gì?
Người nói (viết) phải có ý thức đưa hàm ý vào câu nói.
? Người nghe (đọc) phải như thế nào?
Có năng lực giải đoán hàm ý.
? Để sử dụng hàm ý cần có những điều kiện gì?


Ghi nhớ:
- Người nói (viết) phải có ý thức đưa hàm ý vào
câu nói.
- Người nghe (đọc) phải có năng lực giải đoán hàm
ý.


Mẫu chuyện
Anh chồng đi chăn một đàn bò 10 con. Chiều
tối, anh ta cưỡi một con bò và lùa những con còn
lại về nhà. Đến cổng, anh chồng dừng lại để đếm
xem có đủ 10 con bò hay không. Anh ta đếm đi
đếm lại mãi vẫn chỉ thấy có 9 con. Hoảng quá,
anh ta thất thanh gọi vợ. Chi vợ lật đật chạy ra,
hỏi: Ai chọc tiết mình mà kêu khiếp thế?. Anh
chồng mếu máo: Mình ơi Thiếu 1 con bò!.
Chị vợ cười: Tưởng gì? Thừa một con thì có!.

? Em hãy xác định câu nói có Hàm ý?
Tưởng gì? Thừa một con thì có!.
? Nêu hàm ý của câu nói ấy?
Hàm ý: Đồ ngu như bò, còn 1 con đang cưỡi nữa sao không đếm?
? Em hãy tìm hàm ý trong thơ hoặc trong các bài ca dao mà em đã
học hoặc đã đọc?
Bao giờ chạch đẻ ngọn đa
Sáo đẻ dưới nước, thì ta lấy mình.
(Ca dao)
. Bọn tớ chơi từ khi thức dậy cho đến lúc chiều tà vầng trăng
bạc (Mời mọc)
.Mẹ mình đang đợi ở nhà, Làm sao có thể rời mẹ mà đi được
(Từ chối)
( Mây và sóng, Ta-go)


II- Luyện tập.
Bài tập 1:
Đọc các đoạn trích sau và trả lời câu hỏi.
a) Anh nói nữa đi. - Ông giục.
- Báo cáo hết! Người con trai vụt trở lại giọng vui
vẻ. Năm phút nữa là mười. Còn hai mươi phút thôi.
Bác và cô vào trong nhà. Chè đã ngấm rồi đấy.
Thì giờ ngắn ngủi còn lại thúc dục cả chính người
hoạ sĩ già. Ông theo liền anh thanh niên vào trong nhà,
đảo nhìn qua một lượt trước khi ngồi xuống ghế.
(Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)

? Tìm câu chứa hàm ý trong đoạn trích trên?
- Chè đã ngấm rồi đấy.
? Người nói, người nghe trong câu này là ai?
Người nói là anh thanh niên, người nghe là ông hoạ sĩ già và cô
gái.
? Xác định hàm ý của câu trên?
* Hàm ý: Mời bác và cô vào uống nước.
? Theo em, người nghe có hiểu hàm ý của câu nói không? Những chi
tiết nào chứng tỏ điều đó?
- Hai người đều hiểu hàm ý đó.
- Chi tiết: Ông theo liền anh thanh niên vào trong nhà, đảo nhìn
qua một lượt trước khi ngồi xuống ghế


b) {} Anh Tấn này! Bây giờ sang trọng rồi, còn cần
quái gì các thứ đò gỗ hư hỏng này nữa. Chuyên chở lại
lịch kịch lắm. Cho chúng tôi khuân đi thôi. Chúng tôi nhà
nghèo dùng được tất.
- Có gì đâu mà sang trọng! Chúng tôi cần phải bán các
thứ này đi để
- ái chà! Anh bây giờ làm quan rồi mà bảo là không sang
trọng? Những ba nàng hầu. Mỗi lần đi đâu là ngồi kiệu lớn
tám người khiêng, còn bảo là không sang trọng? Hừ!
Chẳng cái gì dấu nổi chúng tôi đâu!
Tôi biết không thể nói làm sao được đành ngậm miệng,
dứng trầm ngâm.
- Ôi dào! Thật là càng giàu có lại không dám rời một đồng
xu! Càng không dám rời đồng xu lại càng giàu có.
(Lỗ Tấn, Cố hương)

? Tìm câu chứa hàm ý trong đoạn trích trên?
- Chúng tôi cần phải bán các thứ này đi để
? Người nói, người nghe trong câu này là ai?
- Người nói là anh Tấn, người nghe là Nàng Tây Thi đậu phụ
(ngày trước)
? Xác định hàm ý của câu trên?
* Hàm ý: Chúng tôi không thể cho được.


•? Theo em, ng­êi nghe cã hiÓu hµm ý cña c©u
nãi kh«ng? Nh÷ng chi tiÕt nµo chøng tá ®iÒu ®ã?

• HiÓu ->ThËt lµ cµng giµu cã l¹i kh«ng d¸m rêi
mét ®ång xu! Cµng kh«ng d¸m rêi ®ång xu l¹i
cµng giµu cã!


c)

Thoắt trông nàng đã chào thưa:
Tiểu thư cũng có bây giờ đến đây!
Đàn bà dễ có mấy tay,
Đời xưa mấy mặt đời này mấy gan!
Dễ dàng là thói hồng nhan,
Càng cay nghiệt lắm càng oan trái nhiều.
Hoạn thư hồn lạc phách xiêu,
Khấu đầu dưới trướng liệu điều kêu ca.
(Nguyễn Du, Truyện Kiều)

? Tìm câu chứa hàm ý trong đoạn trích trên?
Tiểu thư cũng có bây giờ đến đây(1).
Càng cay nghiệt lắm càng oan trái nhiều(2).
? Người nói, người nghe trong câu này là ai?
Người nói là Thuý Kiều, người nghe là Hoạn Thư.


? Xác định hàm ý của câu trên?
* Hàm ý: (1) Nàng là người rất danh giá mà phải cúi đầu làm tội
nhân.
(2) Chuẩn bị nhận một hình phạt thích đáng.

? Theo em, người nghe có hiểu hàm ý của câu nói
không? Những chi tiết nào chứng tỏ điều đó?
- Hiểu cho nên Hồn lạc phách xiêu kêu ca


* Em hãy lên sắm vai diễn lại truyện cười
Chiếm hết chỗ, Trang 111- NV9,T2.
? Tìm câu văn chứa hàm ý?
- Hàm ý: ở dưới ấy các nhà giàu chiếm hết cả chỗ
rồi!
? Người ăn mày muốn nói điều gì?
- Địa ngục mới chính là nơi dành cho các ông (nhà
giàu).


? Khi sử dụng hàm ý cần lưu ý điều gì?

Sử dụng phải phù hợp với đối tượng và hoàn cảnh

giao tiếp.
Tránh cách nói mơ hồ.


Bài tập 3:
A- Mai về quê với mình đi!
B- Rất tiếc mình đã nhận lời Hoa rồi
- Hoặc: + Mình phải đến bệnh viện chăm sóc bà nội.
+ Mình còn phải giải hết các bài tập để ngày
kia nộp vở cho thầy giáo!
A- Đành vậy.

Bài tập 4:
Hàm ý: Tuy hy vọng chưa thể nói là thực hay hư,
nhưng nếu cố gắng và kiên trì thực hiện thì vẫn có
thể thành công.


Bài tập 2:
Nó nhìn dáo dác một lúc rồi kêu lên:
- Cơm sôi rồi, chắt nước dùm cái! Nó cũng lại nói
trổng.
Tôi lên tiếng mở đường cho nó:
- Cháu phải gọi Ba chắt nước dùm con, phải nói như
vậy.
Nó như không để ý đến câu nói của tôi, nó lại kêu lên:
- Cơm sôi rồi, nhão bây giờ!
Anh Sáu vẫn ngồi im ().
(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)

? Hàm ý của câu in đậm là gì?
- Chắt nước dùm để cơm khỏi nhão
?Vì sao em bé không nói thẳng mà phải dùng hàm ý?
- Vì trước đó đã nói thẳng Chắt nước dùm cái như
ng không được đáp ứng, cũng chưa có thể thay đổi
cách xưng hô, thời gian gấp quá rồi chậm hơn nữa
thì cơm sẽ nhão.
?Việc sử dụng hàm ý có thành công không? Vì sao?
- Không, vì người nghe là anh Sáu vẫn ngồi im, nghĩa là
anh Sáu không cộng tác đối thoại (vờ như không nghe
thấy, không hiểu gì)


Bài tập 5:
- Hàm ý:
+ Bọn tớ chơi từ khi thức dậy cho đến lúc chiều tà
vầng trăng bạc. (Mời mọc)
+ Mẹ mình đang đợi ở nhà, Làm sao có thể rời mẹ
mà đi được. (Từ chối)
Viết thêm câu có hàm ý mời mọc:
- Đoạn 1: Nếu không chơi như bọn tớ thì liệu cuộc
sống còn có ý nghĩa gì?
- Đoạn 2: Rồi cậu sẽ được tận hưởng một cuộc phiêu
lưu kì thú nhất trên đời!