Thực phẩm chức năng - Thức ăn của con người trong thế kỷ 21

Thực phẩm chức năng Thức ăn của con người
trong thế kỷ 21

Các nhà khoa học
trên thế giới đã dự
báo rằng: Thức ăn
của con người trong
Hình chỉ có thế kỷ XXI sẽ là các
tính minh thực phẩm chức
họa
năng. Các hoạt chất


mà thực phẩm chức năng mang
lại cho con người chính là những
vị thuốc quý, giúp con người
phòng và chữa bệnh, kể cả những
bệnh hiểm nghèo. Đối với nước
ta, đây là lĩnh vực có nhiều triển
vọng, bởi nguồn tài nguyên thiên
nhiên phong phú và đa dạng, bởi
giàu kinh nghiệm y học cổ
truyền, và chúng ta cũng đã đạt
được những thành công bước
đầu đáng ghi nhận.
Thực phẩm chức năng - Xu
hướng của thế giới hiện đại
Những năm gần đây, nhờ những
thành tựu mới của công nghệ sinh

học (CNSH), một số nước đã tạo ra
được các loại thực phẩm thuốc
(alicaments) hay còn gọi là thực
phẩm chức năng (functional food).
Các nước Tây âu gọi đây là dược
phẩm dinh dưỡng (nutraceutics)
hay thực phẩm bổ sung dinh dưỡng
(food suplement ), còn Trung Quốc
gọi là thực phẩm bổ dưỡng bảo vệ
sức khoẻ. Các loại thực phẩm này
nằm ở ranh giới giữa thức ăn và
thuốc chữa bệnh. Theo dự báo của
các chuyên gia, thì “thức ăn của
con người trong thế kỷ XXI là thực
phẩm chức năng”. Thức ăn không
chỉ đảm bảo đủ calo, ngon, sạch,
mà còn phải chứa các hoạt chất
sinh học (HCSH) tự nhiên cần cho


sức khoẻ và sắc đẹp, không chỉ
điều khiển được các hoạt động
chức năng của từng bộ phận trong
cơ thể, tạo cho con người khả năng
miễn dịch cao, chống sự lão hố,
tăng tuổi thọ, mà cịn giúp con
người phịng chống được một số
bệnh, kể cả ung thư.
Công ty Sakyo - Nhật Bản đã đưa
ra thị trường loại thức ăn “làm đẹp”

(cosmetic food) và nhiều sản phẩm
kỳ diệu khác như: Đồ uống có ga
cho người có quá nhiều axit và
huyết áp cao; chế phẩm từ vây cá
mập làm tăng khả năng miễn dịch
cho cơ thể; chế phẩm từ thịt rùa có
khả năng chống tai biến mạch máu


não. Một số thực phẩm “thông
minh” đã xuất hiện ở châu âu có
chứa các HCSH cần cho hoạt động
của cấu trúc não bộ. Các chế phẩm
chống ơxy hố, chống lão hoá khá
phong phú, được bào chế từ các
HCSH như selen hữu cơ,
carotenoid, các vitamin A, C, E,
alinxin, zingerol... và các tiền
hormone steroid (từ động vật) có
tác dụng khử các gốc tự do, kích
hoạt các enzym kháng ơxy hố
trong cơ thể... Trên thị trường của
chúng ta đã có khơng ít loại thực
phẩm chức năng của Trung Quốc
như: Hải văn huyết nguyên (chế
biến từ con ốc vằn), Tinh hoa khẩu
phục dịch (dung dịch uống từ hoạt


chất có cấu trúc phân tử 1-6

fructose diphotphat), Dung dịch
cường lực sĩ (thuốc bổ thận), Viên
nang ngự lộc tinh (từ máu hươu +
giao cổ lan + phục linh), chế phẩm
Khang Thai (sản phẩm hợp tác Mỹ
- Trung Quốc dùng cho vận động
viên - VĐV)... Ngồi ra cịn xuất
hiện một số loại thực phẩm chức
năng được nhập từ Pháp và Hàn
Quốc như Ribozinc, Stimol,
Belaf... cung cấp cho cơ thể các
nguồn bổ sung vitamin, khống
chất.
Các nước phát triển có xu hướng ưa
chuộng các thực phẩm chức năng
hơn là dùng thuốc, theo quan điểm


phịng bệnh hơn chữa bệnh. Chính
vì vậy, đa số các tập đoàn sản xuất
thuốc đang chuyển sang sản xuất
thực phẩm chức năng và tìm được
đối tượng tiêu thụ lớn hơn. Các
chun gia kinh tế đã tính tốn
rằng, doanh thu hàng năm của các
loại thực phẩm chức năng đã vượt
con số 100 tỷ USD. Tại các nước
trong khu vực, việc ứng dụng
CNSH trong sản xuất thuốc và thực
phẩm chức năng đang được quan

tâm đặc biệt. Malaysia đã xây dựng
Viện CNSH Dược phẩm nằm trong
“Thung lũng CNSH - Bio Valley”;
Trung Quốc xây dựng “Thung lũng
thuốc” lớn nhất thế giới để sản xuất
dược phẩm và là nước có nhiều


thành công trong việc nâng cấp
công nghệ y dược cổ truyền thành
công nghệ cao.
Những thành tựu của công nghệ
enzym - một mũi nhọn của CNSH
trong việc tạo ra các peptid có
chuỗi ngắn, trọng lượng phân tử
thấp và có hoạt tính sinh lý, đang
mở ra triển vọng mới đóng góp cho
sự phát triển của công nghiệp chế
biến thực phẩm chức năng theo
hướng điều khiển các hệ enzym
trong cơ thể. Thí dụ, các dipeptid
có tác dụng chống tăng huyết áp,
tetrapeptid chống thụ thai,
heptapeptid ức chế hình thành di
căn, hexa-decapeptid kích thích


tăng miễn dịch... Chế phẩm
dipeptid (Ile-Tyr) - ức chế ACE
(enzym chuyển hố antegiotensin)

tách chiết từ thịt của cá cơm, cá
mịi có thể giúp ngư dân, hải quân,
thợ lặn làm việc lâu dưới biển vào
mùa đông mà vẫn ấm người và
không tăng huyết áp. Có thể dự báo
rằng, trong tương lai các loại thực
phẩm phân tử sẽ thịnh hành. Nó
được điều chế từ nhiều chất dinh
dưỡng giàu HCSH và các phân tử
có hoạt tính, giúp phịng ngừa
nhiều bệnh tật, khiến cơ thể vận
hành lành mạnh theo đúng thuyết
về gen và di truyền.
Tóm lại, nhiều phụ gia có HCSH từ


động vật, cây cỏ, vi sinh vật... được
đưa vào thành phần thực phẩm
chức năng, lại có thể điều khiển
được chức năng của từng bộ phận
trong cơ thể và phòng chống một số
bệnh, kể cả bệnh hiểm nghèo (tăng
tạo máu, tăng trí nhớ, tăng hoạt
động cơ bắp, tăng miễn dịch, chống
lão hoá, chống “bất lực”, chống thụ
thai, cai nghiện, chống di căn,
phịng ngừa ung thư...). Có thể
khẳng định rằng, ngày nay các chất
dinh dưỡng chính (đạm, đường,
béo...) lại trở thành vai trò phụ, còn

các HCSH đưa vào thực phẩm lại
trở thành chính yếu. Thức ăn mới
này chính là các loại thực phẩm
chức năng, sẽ góp phần cụ thể hố


một nguyện vọng xa xưa của loài
người trên trái đất: Thức ăn của
chúng ta sẽ là những vị thuốc của
chúng ta!

Thực phẩm chức năng của Việt
Nam - Thành công bước đầu và
triển vọng
Đối với nước ta hiện nay, việc
nghiên cứu tạo ra các chế phẩm
thực phẩm chức năng với phương
châm “công nghệ cao, bản sắc cổ
truyền” đang là hướng nghiên cứu
rất lý thú và có lợi thế, vì lẽ chúng
ta có thế mạnh về tài nguyên sinh
học nhiệt đới và có kho tàng kinh


nghiệm phong phú của y học dân
tộc. Từ việc sử dụng bột cóc làm
thuốc chống bệnh cịi xương cho
trẻ em, việc sử dụng côn trùng và
các động vật rừng với mục đích bổ
dưỡng và làm thuốc chữa bệnh, đến

việc sử dụng nhiều loại sản phẩm
biển có giá trị dinh dưỡng cao,
dược liệu quý có tác dụng “hồi
xuân cường lực, cải lão hồn đồng”
như “nhất yến sào, nhì bào ngư”,
món ăn “Bát trân” gồm 8 loại hải
sản quý phục vụ các bữa yến tiệc
trong cung đình khi xưa... Kho tàng
kinh nghiệm này không ngừng
được bổ sung từ thế hệ này qua thế
hệ khác trong quá trình lao động
sản xuất, chinh phục thiên nhiên và


đang được y sinh học hiện đại soi
sáng, chứng minh.
Gần đây, một số thực phẩm chức
năng do Việt Nam sản xuất trên cơ
sở ứng dụng CNSH để nâng cấp
công nghệ cổ truyền, đã được đưa
ra thị trường nhằm phục vụ nội tiêu
và xuất khẩu. Đó là Pantocrin từ
nhung hươu sao Việt Nam, rượu
Tam xà, rượu Tắc kè, rượu Hải
sâm... Trong đó, rượu bổ Tam xà
(kích thích tiêu hố, tuần hồn, bổ
dương, trị thấp khớp) được sản xuất
bằng công nghệ enzym, chất lượng
cao, được người tiêu dùng trong và
ngoài nước ưa thích. Sản phẩm đã

được nhận Huy chương vàng tại


Hội chợ Triển lãm thành tựu kinh
tế kỹ thuật tại Hà Nội, năm 1995.
Những năm gần đây, một số sản
phẩm từ tài nguyên sinh vật rừng
và biển đã được sản xuất dưới dạng
viên nang, viên nén, dung dịch
uống... trên dây chuyền hiện đại tại
nhiều xí nghiệp dược phẩm trong
nước. Các sản phẩm này là kết quả
nghiên cứu nghiêm túc của các
chương trình khoa học và cơng
nghệ do các viện nghiên cứu, các
trường đại học trong nước tiến
hành. Đó là các chế phẩm nhuận
gan, lợi mật, tạo máu, dưỡng não,
sáng mắt, tăng cường sinh lực (cho
VĐV, lực lượng vũ trang và người
lao động), phòng chống ung thư...


đang được người tiêu dùng ưa
thích. Các sản phẩm này hồn tồn
có thể thay thế hàng ngoại nhập.
Trong thể thao, việc sử dụng các
kích tố hố học tổng hợp đều bị
cấm nghiêm ngặt. Việc nghiên cứu,
tìm kiếm, khai thác các nguồn

HCSH với mục đích tăng cường thể
lực cho VĐV đang trở thành một
cuộc ganh đua thầm lặng và mang
tính bí mật giữa các quốc gia, thậm
chí giữa các tỉnh, thành trong một
quốc gia. Điều này là dễ hiểu vì nó
có liên quan đến số lượng huy
chương giành được. Những năm
qua, chúng tơi “đã tiến qn ra
biển” để tìm kiếm các nguồn


HCSH tự nhiên. Dưới sự chỉ đạo
của Giáo sư, Viện sỹ Đặng Vũ
Minh, phịng thí nghiệm của chúng
tơi đã tham gia một chương trình
nghiên cứu về HCSH biển và đã có
được một số kết quả bước đầu rất
đáng khích lệ. Trong chương trình
nghiên cứu, chúng tơi đã tiến hành
phân tich sinh hố 4 lồi hải sâm ăn
được (Holothuria
scabra, Actynopyga
echinites,Pachithyon
rubra, Bahachia graeffei); 4 loài
rắn biển ăn được (Lapemis
hardwwickii Gray, Hydrophys
cyanocintus, Microcephalophys
gracillis, Praescula viperina) và
loài cầu gai (Echinoidea)... Chúng

tơi đã phát hiện được một số HCSH
quan trọng có trong thịt của chúng,
mà chưa thấy có tài liệu nào công
bố: Các hormone steroid, glucozit
triterpen, carotenoid, neuropeptid,
các axit amin không thay thế được,
các ngun tố vi lượng có hoạt tính
sinh lý (Fe, Zn, Cu, Se...). Các phát
hiện mới này đã tạo cơ sở khoa học
soi sáng cho kinh nghiệm y học cổ
truyền và vấn đề quan trọng là đã
dẫn chúng tôi đến các giải pháp
công nghệ để sản xuất được một số
chế phẩm thực phẩm chức năng
phục vụ tăng cường sức khoẻ cho
VĐV, lực lượng vũ trang và người
lao động. Đó là các chế phẩm viên
nang Hải sâm (từ hải sâm), Rabiton


và Rabitam (từ rắn biển), Hagaton
(từ hải long, cầu gai). Công nghệ
sản xuất các chế phẩm này đều
được tiến hành trên dây chuyền
hiện đại của các cơng ty, xí nghiệp
dược như: Xí nghiệp dược Trung
ương 25, Cơng ty Cổ phần Dược
Traphaco, và đã đăng ký chất lượng

hàng hoá tại Cục Vệ sinh An toàn
Thực phẩm, được Bộ Y tế cấp giấy
phép sản xuất, lưu hành trong toàn
quốc. Tác dụng y sinh học của các
chế phẩm đã được nghiên cứu kỹ
trong các mơ hình thực nghiệm trên
động vật, nghiên cứu trên lâm sàng
tại Bệnh viện Bạch Mai và cuối
cùng là ứng dụng trên VĐV. Kết
quả cho thấy: Với liều 600


mg/ngày/người (chế phẩm hải sâm,
rắn biển) đã giúp phục hồi, thậm
chí phục hồi vượt mức hàng loạt
chỉ tiêu sinh lý, nâng cao thể lực và
thành tích của tất cả các VĐV trong
thực nghiệm. Các chế phẩm này đã
góp phần cải thiện tốt các chỉ tiêu
tâm lý, hoạt động thần kinh, giúp
các VĐV xử lý tốt các tình huống
(100% VĐV khơng mắc lỗi tín hiệu
điện tử), các chỉ tiêu thể lực tốt hơn
và trong tập luyện đều đạt thành
tích cao hơn so với đối chứng. Mới
đây, trong một số cơng trình khoa
học (của một nhóm nghiên cứu tiến
hành trên 30 học sinh và 30 VĐV,
và của 2 luận án Tiến sỹ) đã công
bố những phát hiện bổ sung thêm

về tác dụng của các chế phẩm hải
sâm, Rabiton. Đó là các tác dụng
dương tính lên hoạt động chức
năng của trung ương thần kinh và
tác dụng giải độc của chế phẩm
viên nang hải sâm trong trường hợp
cơ thể bị nhiễm độc thuốc trừ sâu Fenobucarb, thuộc nhóm Carbamat
đang dùng ở Việt Nam.
Thế giới hiện đại đang có xu hướng
quay về với các hợp chất thiên
nhiên có trong động vật và cây cỏ,
khai thác kinh nghiệm y học cổ
truyền và nền văn minh ẩm thực
của các dân tộc phương Đông, hạn
chế tối đa việc đưa các hoá chất
vào cơ thể - thủ phạm của các phản


ứng phụ, quen thuốc, nhờn thuốc
(hiện nay, 90-95% số nhóm chất
quan trọng như kháng sinh, các loại
vitamin, các nội tiết tố... có nguồn
gốc hố học tổng hợp). Xu thế này
cùng với những thành công bước
đầu đã đạt được và những tiềm
năng to lớn của chúng ta về tài
nguyên sinh học, đó là những cơ sở
quan trọng để chúng ta đẩy mạnh

nghiên cứu, sản xuất các loại thực
phẩm chức năng - một lĩnh vực có
nhiều triển vọng.