Mô hình phát triển thương mại điện tử ở một số nước châu á và một số giải pháp cho mô hình phát triển thương mại điện tử ở việt nam

Bộ giáo dục và đào tạo
Tr-ờng đại học ngoại th-ơng

----------

Phạm Trung Đà

Mô hình phát triển th-ơng mại điện tử
ở một số n-ớc châu á và một số giải pháp cho
mô hình phát triển th-ơng mại điện tử ở Việt Nam

luận văn thạc sĩ kinh tế

Hà nội - 2005
pdfMachine - is a pdf writer that produces quality PDF files with ease!
Get yours now!
Thank you very much! I can use Acrobat Distiller or the Acrobat PDFWriter but I consider your
product a lot easier to use and much preferable to Adobe's" A.Sarras - USA


Bộ giáo dục và đào tạo

Tr-ờng đại học ngoại th-ơng

---------

Phạm Trung Đà

Mô hình phát triển th-ơng mại điện tử
ở một số n-ớc châu á và một số giải pháp cho
mô hình phát triển th-ơng mại điện tử ở Việt Nam

Chuyên ngành: Kinh tế thế giới và quan hệ kinh tế quốc tế

Mã số:

60.31.07

luận văn thạc sĩ kinh tế

Ng-ời h-ớng dẫn khoa học:
PGS. TS. Lê Thanh C-ờng

Hà nội - 2005
pdfMachine - is a pdf writer that produces quality PDF files with ease!
Get yours now!
Thank you very much! I can use Acrobat Distiller or the Acrobat PDFWriter but I consider your
product a lot easier to use and much preferable to Adobe's" A.Sarras - USA


Lời cảm ơn

Tôi xin chân thành cảm ơn thày giáo PGS. TS. Lê Thanh C-ờng đã tận

tình h-ớng dẫn, tạo điều kiện giúp đỡ để tôi hoàn thành luận văn này.

Tôi cũng xin tỏ lòng biết ơn tới các thầy giáo, các cô giáo trong và

ngoài tr-ờng Đại học Ngoại th-ơng Hà Nội đào tạo chuyên ngành Cao học
Kinh tế thế giới và quan hệ kinh tế quốc tế đã truyền đạt những kiến thức quý
báu làm nền tảng cho tôi nghiên cứu đề tài khoa học này.

Cuối cùng, tôi xin trân trọng cảm ơn các thày, cô giáo Khoa Sau đại

học tr-ờng Đại học Ngoại th-ơng Hà Nội, gia đình cùng các bạn đã giúp đỡ,
động viên và tạo điều kiện cho tôi trong quá trình hoàn thành luận văn này.
Hà Nội, ngày 15 tháng 6 năm 2005
Tác giả

Phạm Trung Đà

pdfMachine - is a pdf writer that produces quality PDF files with ease!
Get yours now!
Thank you very much! I can use Acrobat Distiller or the Acrobat PDFWriter but I consider your
product a lot easier to use and much preferable to Adobe's" A.Sarras - USA


Mục lục
danh mục ký hiệu các chữ viết tắt Việt - ANH ......................................i
Danh mục các bảng biểu ..............................................................................iv
Danh mục các sơ đồ.......................................................................................... v
mở đầu ...........................................................................................................................1

Ch-ơng 1: Tổng quan về th-ơng mại điện tử và mô hình phát
triển th-ơng mại điện tử ................................................................................5
1.1 Các vấn đề cơ bản về th-ơng mại điện tử.....................................5
1.1.1 Các khái niệm th-ơng mại điện tử ..............................................................5
1.1.2 Các hình thức hoạt động th-ơng mại điện tử ..............................................7
1.1.3 Mô hình giao dịch th-ơng mại điện tử .......................................................8
1.1.4 Lợi ích và hạn chế của th-ơng mại điện tử ...............................................9

1.2 Tổng quan về TMĐT trên thế giới và khu vực ..........................13

1.2.1 Khái quát về th-ơng mại điện tử trên thế giới ..........................................13
1.2.2 Ch-ơng trình xúc tiến th-ơng mại điện tử của APEC...............................17
1.2.3 Th-ơng mại điện tử trong khối ASEAN ...................................................17

1.3 Mô hình phát triển th-ơng mại điện tử .......................................19
1.3.1 Khái quát...................................................................................................19
1.3.2 Các điều kiện của mô hình phát triển th-ơng mại điện tử ........................19

Ch-ơng 2: Thực trạng về mô hình phát triển th-ơng mại

điện tử ở một số n-ớc châu á......................................................................27
2.1 Thực trạng về mô hình phát triển th-ơng mại điện tử ở
Nhật Bản .............................................................................................................27
2.1.1 Một số điều kiện cơ bản của mô hình.......................................................27

2.1.2/ Kết quả đạt đ-ợc ......................................................................................33

2.2 Thực trạng về mô hình phát triển th-ơng mại điện tử ở

Hàn Quốc.............................................................................................................35
2.2.1 Một số điều kiện cơ bản của mô hình.......................................................35

2.2.2 Kết quả đạt đ-ợc .......................................................................................41

pdfMachine - is a pdf writer that produces quality PDF files with ease!
Get yours now!
Thank you very much! I can use Acrobat Distiller or the Acrobat PDFWriter but I consider your
product a lot easier to use and much preferable to Adobe's" A.Sarras - USA

2

2.3 Thực trạng về mô hình phát triển th-ơng mại điện tử ở
Trung Quốc........................................................................................................42
2.3.1 Một số điều kiện cơ bản của mô hình ......................................................42

2.3.2 Kết quả đạt đ-ợc .......................................................................................48

2.4 Thực trạng về mô hình phát triển th-ơng mại điện tử ở

Singapore ...........................................................................................................50
2.4.1 Một số điều kiện cơ bản của mô hình.......................................................50

2.4.2 Kết quả đạt đ-ợc .......................................................................................57

2.5 Thực trạng về mô hình phát triển th-ơng mại điện tử ở

Thái Lan...............................................................................................................58
2.5.1 Một số điều kiện cơ bản của mô hình.......................................................58

2.5.2 Kết quả đạt đ-ợc .......................................................................................63

2.6 bài học kinh nghiệm cho Việt Nam ................................................64
Ch-ơng 3: một số giải pháp cho mô hình phát triển th-ơng

mại điện tử ở Việt Nam .....................................................................................69
3.1 Tình hình phát triển th-ơng mại điện tử ở Việt Nam............69
3.1.1 Một số điều kiện cơ bản của mô hình phát triển th-ơng mại điện tử ở Việt

Nam...........................................................................................................69

3.1.2 Hiện trạng ứng dụng th-ơng mại điện tử ở Việt Nam ..............................78

3.2 Một số giải pháp cho mô hình phát triển th-ơng mại điện

tử ở Việt Nam ....................................................................................................80
3.2.1 Nhóm giải pháp vĩ mô cho mô hình phát triển th-ơng mại điện tử ở Việt

Nam...........................................................................................................80

3.2.2 Nhóm giải pháp vi mô cho mô hình phát triển th-ơng mại điện tử ở Việt

Nam...........................................................................................................97

kết luận ...................................................................................................................107
tài liệu tham khảo
phụ lục

pdfMachine - is a pdf writer that produces quality PDF files with ease!
Get yours now!
Thank you very much! I can use Acrobat Distiller or the Acrobat PDFWriter but I consider your
product a lot easier to use and much preferable to Adobe's" A.Sarras - USA


i

Danh mục ký hiệu các chữ viết tắt Việt ANH
Tiếng Việt:

1. CNTT: Công nghệ thông tin

2. TMĐT: th-ơng mại điện tử
Tiếng Anh:

3. ADSL (Asynchronous Digital Subscriber Line): Đ-ờng thuê bao số hoá không
đồng bộ

4. APEC (Asian-Pacific Economic Cooperation): Tổ chức hợp tác kinh tế châu áThái Bình D-ơng.

5. ASEAN (Association of SouthEast Asian Nations): Hiệp hội các n-ớc Đông
Nam á.

6. ATM (Automatic Teller Machine): Máy rút tiền tự động

7. B2B (Business to Business): Hình thức th-ơng mại điện tử giữa doanh nghiệp
với doanh nghiệp.

8. B2C (Business to Customer): Hình thức th-ơng mại điện tử giữa doanh nghiệp
với khách hàng.

9. B2G (Business to Government): Hình thức th-ơng mại điện tử giữa doanh
nghiệp với chính phủ.

10. C2C (Customer to Customer): Hình thức th-ơng mại điện tử giữa khách hàng
với khách hàng.

11. C2G (Customer to Government): Hình thức th-ơng mại điện tử giữa khách hàng
với chính phủ.

12. G2G (Government to Government): Hình thức th-ơng mại điện tử giữa các

chính phủ.

13. CA (Certification Authority): Cơ quan chứng thực số

14. CNNIC (China Internet Network Information Center): Trung tâm thông tin
mạng Internet Trung Quốc

15. ECOM (Electronic Commerce Promotion Council of Japan): Hội đồng xúc tiến
TMĐT Nhật Bản

pdfMachine - is a pdf writer that produces quality PDF files with ease!
Get yours now!
Thank you very much! I can use Acrobat Distiller or the Acrobat PDFWriter but I consider your
product a lot easier to use and much preferable to Adobe's" A.Sarras - USA


ii

16. EDI (Electronic Data Interchange): Trao đổi dữ liệu điện tử
17. EU (European Union): Liên minh châu Âu

18. EIU (Economist Intelligence Unit): Tổ chức thông tin kinh tế (thuộc thời báo
The Economists)

19. IDA (Inforcom Development Authority): Cơ quan phát triển thông tin th-ơng
mại Singapore.

20. IDC (International Data Corporation): Tập đoàn dữ liệu quốc tế

21. IWS (Internet World Statistics): Tổ chức thống kê về Internet toàn cầu

22. ITU (International Telecommunication Union): Liên minh viễn thông quốc tế

23. JETRO (Japan External Trade Organization): Cục xúc tiến th-ơng mại Nhật Bản

24. METI (Ministry of Economic, Trade and Industry): Bộ Kinh tế, Th-ơng mại và
công nghiệp Nhật Bản

25. MIC (Ministry of Information and Communication): Bộ Thông tin và truyền
thông Hàn Quốc

26. MITI (Ministry of International Trade and Industry): Bộ Th-ơng mại quốc tế và
công nghiệp Nhật Bản

27. MOCIE (Ministry of Commerce, Industry and Energy): Bộ Th-ơng mại, Công
nghiệp và Năng l-ợng Hàn Quốc

28. MPHPT (Ministry of Public Management, Home Affairs, Posts and
Telecommunications): Bộ Quản lý công cộng, Nội vụ và B-u chính viễn
thông Nhật Bản (từ 10/9/2004 đổi tên tiếng Anh là MIC - Ministry of
Internal Affairs and Communication)

29. NECTEC (National Electronics and Computer Technology Center): Trung tâm
Công nghệ máy tính và điện tử quốc gia Thái Lan

30. OECD (Organisation for Economic Co-operation and Development): Tổ chức
hợp tác và phát triển kinh tế.

31. PKI (Public Key Infrastructure): Cơ sở hạ tầng khoá công khai

32. SMEs (Small and Medium Enterprises): Các doanh nghiệp vừa và nhỏ

33. TOT (Telephone Organization of Thailand): Tổ chức điện thoại Thái Lan

34. CAT (Communication Authority of Thailand): Cơ quan viễn thông Thái Lan

pdfMachine - is a pdf writer that produces quality PDF files with ease!
Get yours now!
Thank you very much! I can use Acrobat Distiller or the Acrobat PDFWriter but I consider your
product a lot easier to use and much preferable to Adobe's" A.Sarras - USA


iii

35. UNCTAD (United Nations Conference on Trade and Development): Ban th- ký
của Liên hiệp quốc về th-ơng mại và phát triển.

36. UNCITRAL (United Nations Commission on International Trade Law): Uỷ ban
Liên hiệp quốc về luật th-ơng mại quốc tế.

37. UNESCAP (United Nations Economic and Social Commission for Asia and the
Pacific): Uỷ ban kinh tế và xã hội khu vực châu á - Thái Bình D-ơng của
Liên hợp quốc

38. WTO (World Trade Organization): Tổ chức th-ơng mại thế giới.

pdfMachine - is a pdf writer that produces quality PDF files with ease!
Get yours now!
Thank you very much! I can use Acrobat Distiller or the Acrobat PDFWriter but I consider your
product a lot easier to use and much preferable to Adobe's" A.Sarras - USA

iv

Danh mục các bảng
Bảng 1.1: So sánh chi phí giao dịch qua các ph-ơng tiện................................... 11
Bảng 1.2: Mức tiết kiệm chi phí trong giao dịch B2B theo ngành...................... 11
Bảng 1.3: Số ng-ời sử dụng Internet trên thế giới 1995-2004........................... 14
Bảng 1.4: Giá trị giao dịch TMĐT (B2B & B2C) toàn cầu 2000 - 2004 ............ 16
Bảng 2.1: Số ng-ời dùng Internet tại Nhật Bản 2000 2007 ............................. 30

Bảng 2.2: Số ng-ời dùng điện thoại di động tại Nhật Bản 1998-2004 ............... 30
Bảng 2.3: Giao dịch TMĐT B2B và B2C tại Nhật Bản 1998-2005 .................... 34
Bảng 2.4: Kế hoạch tổng thể thúc đẩy tin học hoá của Hàn Quốc ..................... 37
Bảng 2.5: Số ng-ời dùng Internet ở Hàn Quốc 1999 2004.............................. 38

Bảng 2.6: Số l-ợng lao động CNTT của Hàn Quốc............................................ 39
Bảng 2.7: Giao dịch TMĐT ở Hàn Quốc 1999 2003....................................... 41

Bảng 2.8: Số ng-ời dùng Internet tại Trung Quốc 1997 - 2004 ......................... 44
Bảng 2.9: Số l-ợng máy tính (PC) bán ra ở Trung Quốc 1994 - 2004 ............... 45
Bảng 2.10: Giao dịch TMĐT tại Trung Quốc 2000 - 2003 ................................ 50
Bảng 2.11: Số ng-ời dùng Internet tại Singapore 2000 2003 .......................... 53

Bảng 2.12: Giao dịch TMĐT tại Singapore 1998 2002 ................................... 57

Bảng 2.13: Số ng-ời dùng Internet tại Thái Lan 1997 - 2003 ............................ 60
Bảng 2.14: L-ợng máy tính sản xuất và tiêu thụ tại Thái Lan 1998 2003 ...... 61

Bảng 2.15: Giao dịch TMĐT tại Thái Lan 1997 2004 .................................... 63

Bảng 3.1: Thị tr-ờng CNTT Việt nam 1996-2004.............................................. 72
Bảng 3.2: Số ng-ời dùng Internet tại Việt Nam 2000 2005 ............................ 73

Bảng 3.3: Số các cơ sở đào tạo CNTT 2000-2004 .............................................. 74
Bảng 3.4: Số các đơn vị và nhân sự ngành phần mềm Việt Nam 1996-2004..... 75

pdfMachine - is a pdf writer that produces quality PDF files with ease!
Get yours now!
Thank you very much! I can use Acrobat Distiller or the Acrobat PDFWriter but I consider your
product a lot easier to use and much preferable to Adobe's" A.Sarras - USA


v

Danh môc c¸c s¬ ®å
S¬ ®å 1.1 M« h×nh ph¸t triÓn th-¬ng m¹i ®iÖn tö ............................................... 19
S¬ ®å 1.2 Quy tr×nh m· ho¸ c«ng khai ............................................................... 23
S¬ ®å 1.3 Mèi quan hÖ gi÷a c¸c ®iÒu kiÖn cña m« h×nh ph¸t triÓn TM§T ........ 26

pdfMachine - is a pdf writer that produces quality PDF files with ease!
Get yours now!
“Thank you very much! I can use Acrobat Distiller or the Acrobat PDFWriter but I consider your
product a lot easier to use and much preferable to Adobe's" A.Sarras - USA


1

mở đầu

1. Tính cấp thiết của đề tài

Trong vài năm trở lại đây, th-ơng mại điện tử (TMĐT) đã và đang đ-ợc

chứng minh là loại hình kinh doanh quan trọng, có ảnh h-ởng lớn và đang làm thay
đổi mọi mặt của đời sống kinh tế - xã hội của các quốc gia trên toàn cầu. Tốc độ

phát triển nhanh chóng cũng nh- những lợi ích to lớn mà th-ơng mại điện tử đem lại
cho doanh nghiệp, ng-ời tiêu dùng và chính phủ góp phần khẳng định xu thế phát
triển tất yếu của th-ơng mại điện tử trên thế giới, đ-a loài ng-ời tiến nhanh vào nền

kinh tế tri thức. Đó chính là minh chứng cụ thể nhất về lợi ích của công nghệ thông
tin và truyền thông hỗ trợ cho sự phát triển kinh tế của loài ng-ời.

Xu h-ớng hội nhập vào nền kinh tế toàn cầu mang tính tất yếu với tất cả các

nền kinh tế mà Việt Nam cũng ở trong số đó. Việt Nam đã và đang tích cực tham
gia các tổ chức kinh tế khu vực cũng nh- thế giới, trong đó từng b-ớc triển khai
th-ơng mại điện tử và xây dựng ch-ơng trình, kế hoạch cụ thể để hội nhập đầy đủ
vào kinh tế thế giới, tìm kiếm cơ hội kinh doanh và khẳng định năng lực trên th-ơng
tr-ờng quốc tế, tránh nguy cơ bị tụt hậu.

Chính phủ Việt Nam đã nhận thức đ-ợc vai trò của th-ơng mại điện tử và

mong muốn phát triển th-ơng mại điện tử, coi đây là một trong những định h-ớng

chiến l-ợc của n-ớc ta nhằm đẩy nhanh quá trình công nghiệp hoá - hiện đại hoá đất
n-ớc, hội nhập kinh tế quốc tế, nhanh chóng rút ngắn khoảng cách về kinh tế với các

n-ớc trong khu vực và trên thế giới. Văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX đã

nêu rõ: Phát triển mạnh và nâng cao chất l-ợng các ngành dịch vụ, th-ơng mại, kể
cả th-ơng mại điện tử.... Chiến l-ợc phát triển kinh tế - xã hội 2001 2010 của

Đảng và Nhà n-ớc cũng khẳng định: ứng dụng và phát triển công nghệ thông tin ở

n-ớc ta nhằm góp phần giải phóng sức mạnh vật chất, trí tuệ và tinh thần của toàn
dân tộc, thúc đẩy công cuộc đổi mới, phát triển nhanh và hiện đại hoá các ngành

pdfMachine - is a pdf writer that produces quality PDF files with ease!
Get yours now!
Thank you very much! I can use Acrobat Distiller or the Acrobat PDFWriter but I consider your
product a lot easier to use and much preferable to Adobe's" A.Sarras - USA


2

kinh tế, tăng c-ờng, tăng c-ờng sức cạnh tranh của doanh nghiệp, hỗ trợ có hiệu
quả cho quá trình hội nhập kinh tế quốc tế

Trong điều kiện của n-ớc ta hiện nay, phát triển th-ơng mại điện tử còn gặp

không ít trở ngại. Do đó, việc học tập kinh nghiệm từ những quốc gia ứng dụng

thành công th-ơng mại điện tử là cần thiết để có những giải pháp, b-ớc đi phù hợp
của từng giai đoạn phát triển chung của nền kinh tế và của xã hội, đảm bảo giữ vững
bản sắc văn hoá trong thời kỳ hội nhập quốc tế.

ở các quốc gia ph-ơng Tây, nhất là Mỹ, TMĐT sớm đ-ợc khai thác với hiệu

quả cao và đang phát triển mạnh mẽ. Tuy vậy, những điều kiện cho mô hình phát

triển TMĐT ở các quốc gia này - cả về kinh tế cũng nh- về văn hoá và xã hội có
nhiều khác biệt so với Việt Nam. Vì thế, việc học tập, nghiên cứu triển khai mô hình
phát triển TMĐT từ những quốc gia này không tránh khỏi có những khó khăn,

v-ớng mắc. Trong khi đó, nhiều quốc gia trong khu vực và châu lục, có điều kiện
kinh tế và nhất là về văn hoá - xã hội gần gũi chúng ta hơn, vốn đã để lại cho chúng

ta nhiều bài học kinh nghiệm về phát triển kinh tế nói chung, thì trong lĩnh vực
TMĐT nói riêng, mô hình phát triển của các quốc gia này cũng có thể tìm kiếm
đ-ợc nhiều bài học kinh nghiệm. Trên cơ sở nhận thức đó, đề tài: Mô hình phát

triển th-ơng mại điện tử ở một số n-ớc châu á và một số giải pháp cho mô hình phát
triển th-ơng mại điện tử ở Việt Nam đ-ợc tác giả lựa chọn làm đề tài luận văn thạc
sỹ này.

2. Tình hình nghiên cứu:

TMĐT đối với Việt Nam vẫn còn là vấn đề mới mẻ, và đất n-ớc ta đang trong

giai đoạn áp dụng b-ớc đầu nhằm xác định h-ớng đi phù hợp. Các công trình nghiên
cứu về TMĐT ch-a nhiều và đặc biệt là thực tiễn TMĐT tại Việt Nam còn đơn giản.

Bộ Th-ơng mại đã có những ch-ơng trình lớn nhằm phổ cập về TMĐT cho

các doanh nghiệp. Gắn liền với việc đó, vấn đề cụ thể cho điều kiện phát triển
th-ơng mại điện tử ở Việt Nam rất cần đ-ợc nghiên cứu.

Mặt khác, ở nhiều n-ớc khác, TMĐTđã lên ngôi và đang thực sự làm thay đổi

ph-ơng pháp kinh doanh cổ truyền, thay đổi t- duy kinh doanh của các doanh

nghiệp; vì lẽ đó, việc học tập kinh nghiệm phát triển TMĐT ở các n-ớc là cần thiết.
pdfMachine - is a pdf writer that produces quality PDF files with ease!
Get yours now!
Thank you very much! I can use Acrobat Distiller or the Acrobat PDFWriter but I consider your
product a lot easier to use and much preferable to Adobe's" A.Sarras - USA


3

Chủ đề th-ơng mại điện tử đã đ-ợc các cao học viên tr-ờng Đại học Ngoại

th-ơng tr-ớc đây tập trung nghiên cứu trên các khía cạnh: tình hình phát triển, mô
hình giao dịch (TMĐT với doanh nghiệp) và cơ sở pháp lý:

Th-ơng mại điện tử cho doanh nghiệp: hiện trạng, xu h-ớng phát triển trên
thế giới và bài học đối với Việt Nam (Đào Hoàng Giang - học viên CH6,
GVHD: PGS. TS. Lê Thanh C-ờng)

Cơ sở pháp lý của th-ơng mại điện tử: thực trạng và khả năng thực hiện ở
Việt Nam (Hoàng Thị Mai Hạnh - học viên CH6, GVHD: GS. TS. Nguyễn
Thị Mơ)

Giao dịch th-ơng mại điện tử trong hoạt động ngoại th-ơng Việt Nam: thực

trạng và giải pháp (Lê Hữu C-ờng - học viên CH7, GVHD: PGS. TS. Lê
Thanh C-ờng)

Mô hình giao dịch th-ơng mại điện tử Hoa Kỳ và một số bài học kinh

nghiệm cho Việt Nam (Nguyễn Thị Ph-ơng Hiền - học viên CH8, GVHD:

PGS. TS. Lê Thanh C-ờng)

Th-ơng mại điện tử ở các n-ớc đang phát triển và bài học đối với Việt Nam
(Nguyễn Ngọc Lân - học viên CH8, GVHD: PGS. TS. Lê Thanh C-ờng)

3. Mục đích nghiên cứu

Thông qua nghiên cứu lý luận chung về TMĐT, tổng hợp những mô hình

phát triển TMĐT ở một số quốc gia thành công trong ứng dụng TMĐT ở châu á và

từ thực trạng phát triển TMĐT tại Việt Nam để đ-a ra những giải pháp cụ thể, phù
hợp nhằm phát triển TMĐT ở Việt Nam.
4. Nhiệm vụ nghiên cứu:

Luận văn có ba nhiệm vụ sau:

Nghiên cứu những vấn đề chung về mô hình phát triển TMĐT

Phân tích mô hình phát triển TMĐT của một số quốc gia châu á

Nghiên cứu thực trạng TMĐT và tìm các giải pháp thúc đẩy phát triển TMĐT
tại Việt Nam

5. Đối t-ợng và phạm vi nghiên cứu
pdfMachine - is a pdf writer that produces quality PDF files with ease!
Get yours now!
Thank you very much! I can use Acrobat Distiller or the Acrobat PDFWriter but I consider your
product a lot easier to use and much preferable to Adobe's" A.Sarras - USA

4

Đối t-ợng và phạm vi nghiên cứu là các mô hình phát triển TMĐT của một

số quốc gia châu á (xem xét TMĐT ở cấp độ quốc gia), hiện trạng phát triển TMĐT

của Việt Nam trong thời gian vừa qua và một số giải pháp cho mô hình phát triển
TMĐT ở Việt Nam.

Trong phạm vi nghiên cứu đó, luận văn không thể nêu ra toàn bộ các giải

pháp tối -u để giải quyết mọi v-ớng mắc trong quá trình triển khai mô hình phát
triển TMĐT ở Việt Nam; mà luận văn tập trung chủ yếu vào một số giải pháp cơ bản
phát triển TMĐT ở Việt Nam trong những năm tới đây qua kinh nghiệm mô hình

phát triển của các quốc gia trên, đặng góp phần đẩy nhanh tiến trình công nghiệp
hoá, hiện đại hoá đất n-ớc và chủ động hội nhập kinh tế quốc tế của n-ớc ta.
6. Ph-ơng pháp nghiên cứu

Để thực hiện các mục đích và nhiệm vụ trên, luận văn sử dụng ph-ơng pháp

luận duy vật biện chứng, duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác Lênin, ph-ơng pháp

thống kê phân tích, tổng hợp, nghiên cứu so sánh, ph-ơng pháp tiếp cận hệ thống,
ph-ơng pháp mô phỏng để giải quyết vấn đề đ-ợc đặt ra.
7. Kết cấu của luận văn

Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn đ-ợc kết cấu thành 3 ch-ơng:

Ch-ơng I: Tổng quan về th-ơng mại điện tử và mô hình phát triển th-ơng mại điện
tử

Ch-ơng II: Thực trạng về mô hình phát triển th-ơng mại điện tử ở một số n-ớc châu
á

Ch-ơng III: Một số giải pháp cho mô hình phát triển th-ơng mại điện tử ở Việt Nam

pdfMachine - is a pdf writer that produces quality PDF files with ease!
Get yours now!
Thank you very much! I can use Acrobat Distiller or the Acrobat PDFWriter but I consider your
product a lot easier to use and much preferable to Adobe's" A.Sarras - USA


5

Ch-ơng 1

Tổng quan về th-ơng mại điện tử
và mô hình phát triển th-ơng mại điện tử
1.1 Các vấn đề cơ bản về th-ơng mại điện tử
1.1.1 Các khái niệm th-ơng mại điện tử (TMĐT):

Th-ơng mại điện tử (electronic commerce) là khái niệm do tập đoàn IBM

khởi x-ớng năm 1997. Theo đó, TMĐT là những gì diễn ra khi kết nối khả năng
rộng lớn của mạng Internet với các hệ thống công nghệ thông tin truyền thống.

Đây là một hình thái hoạt động mới, với cùng một nội dung đại thể đ-ợc hiểu

nh- nhau, có các tên gọi khác nhau nh-: th-ơng mại trực tuyến (online trade),

th-ơng mại điều khiển học (cyber trade), kinh doanh điện tử (electronic business),
th-ơng mại không giấy tờ (paperless commerce). Hiện nay định nghĩa TMĐT đ-ợc
rất nhiều tổ chức quốc tế đ-a ra song ch-a có một định nghĩa thống nhất về TMĐT.

Nhìn một cách tổng quát, các định nghĩa TMĐT đ-ợc chia thành hai nhóm tuỳ
thuộc vào quan điểm:

Quan điểm thứ nhất: Hiểu TMĐT theo nghĩa hẹp, chỉ đơn thuần bó hẹp

TMĐT trong việc mua bán hàng hoá và dịch vụ thông qua các ph-ơng tiện điện tử,
nhất là qua Internet và các mạng liên thông khác.

Theo Tổ chức Th-ơng mại thế giới (WTO), TMĐT bao gồm việc sản xuất,

quảng cáo, bán hàng và phân phối sản phẩm đ-ợc mua bán và thanh toán trên mạng
Internet, nh-ng đ-ợc giao nhận một cách hữu hình, cả các sản phẩm giao nhận cũng
nh- những thông tin số hoá thông qua mạng Internet.

Theo Uỷ ban TMĐT của Tổ chức hợp tác kinh tế châu á- Thái Bình D-ơng

(APEC), TMĐT là công việc kinh doanh đ-ợc tiến hành thông qua truyền thông số
liệu và công nghệ tin học kỹ thuật số.

Quan điểm thứ hai: Hiểu TMĐT theo nghĩa rộng, thì TMĐT là các giao

dịch tài chính và th-ơng mại bằng ph-ơng tiện điện tử nh-: trao đổi dữ liệu điện tử,
chuyển tiền điện tử và các hoạt động nh- gửi/rút tiền bằng thẻ tín dụng.

pdfMachine - is a pdf writer that produces quality PDF files with ease!
Get yours now!
Thank you very much! I can use Acrobat Distiller or the Acrobat PDFWriter but I consider your
product a lot easier to use and much preferable to Adobe's" A.Sarras - USA


6

Theo quan điểm này, có hai định nghĩa khái quát đ-ợc đầy đủ nhất phạm vi

hoạt động của TMĐT:

Luật mẫu về TMĐT của Uỷ ban Liên hợp quốc về Luật Th-ơng mại quốc tế

(UNCITRAL) định nghĩa: Thuật ngữ th-ơng mại [commerce] cần đ-ợc diễn giải

theo nghĩa rộng để bao quát các vấn đề phát sinh từ mọi quan hệ mang tính chất
th-ơng mại dù có hay không có hợp đồng. Các quan hệ mang tính th-ơng mại

[commercial] bao gồm, nh-ng không chỉ bao gồm, các giao dịch sau đây: bất cứ
giao dịch nào về cung cấp hoặc trao đổi hàng hoá hoặc dịch vụ; thoả thuận phân

phối; đại diện hoặc đại lý th-ơng mại, uỷ thác hoa hồng (factoring), cho thuê dài
hạn (leasing); xây dựng các công trình; t- vấn, kỹ thuật công trình (engineering);
đầu t-; cấp vốn, ngân hàng; bảo hiểm; thoả thuận khai thác hoặc tô nh-ợng, liên
doanh và các hình thức về hợp tác công nghiệp hoặc kinh doanh; chuyên chở hàng
hoá hay hành khách bằng đ-ờng biển, đ-ờng không, đ-ờng sắt hoặc đ-ờng bộ.

Theo định nghĩa này, có thể thấy phạm vi hoạt động của TMĐT rất rộng, bao quát
hầu hết các lĩnh vực hoạt động kinh tế, trong đó hoạt động mua bán hàng hoá và

dịch vụ chỉ là một phạm vi rất nhỏ trong TMĐT. [2]

Theo Uỷ ban châu Âu, TMĐT đ-ợc hiểu là việc thực hiện hoạt động kinh

doanh qua các ph-ơng tiện điện tử. Nó dựa trên việc xử lý và truyền dữ liệu điện tử
d-ới dạng text, âm thanh và hình ảnh. TMĐT trong định nghĩa này gồm nhiều

hành vi trong đó: hoạt động mua bán hàng hoá; dịch vụ; giao nhận các nội dung kỹ

thuật số trên mạng; chuyển tiền điện tử; mua bán cổ phiếu điện tử, vận đơn điện tử;
đấu giá th-ơng mại; hợp tác thiết kế; tài nguyên trên mạng; mua sắm công cộng;
tiếp thị trực tiếp với ng-ời tiêu dùng và các dịch vụ sau bán hàng; đối với th-ơng
mại hàng hoá (nh- hàng tiêu dùng, thiết bị y tế chuyên dụng) và th-ơng mại dịch vụ

(nh- dịch vụ cung cấp thông tin, dịch vụ pháp lý, tài chính); các hoạt động truyền
thống (nh- chăm sóc sức khoẻ, giáo dục) và các hoạt động mới (nh- siêu thị ảo) [3]

Theo quan điểm thứ hai nêu trên, th-ơng mại (commerce) trong th-ơng

mại điện tử không chỉ là buôn bán hàng hoá và dịch vụ (trade) theo các hiểu thông

th-ờng, mà bao quát một phạm vi rộng lớn hơn nhiều, do đó việc áp dụng TMĐT sẽ
làm thay đổi hình thái hoạt động của hầu hết nền kinh tế. Theo -ớc tính đến nay,
pdfMachine - is a pdf writer that produces quality PDF files with ease!
Get yours now!
Thank you very much! I can use Acrobat Distiller or the Acrobat PDFWriter but I consider your
product a lot easier to use and much preferable to Adobe's" A.Sarras - USA


7

TMĐT có tới trên 1.300 lĩnh vực ứng dụng, trong đó, buôn bán hàng hoá và dịch vụ
chỉ là một lĩnh vực ứng dụng.

Các hoạt động TMĐT đ-ợc thực hiện thông qua các ph-ơng tiện kỹ thuật

điện tử: điện thoại, fax, telex, truyền hình, thiết bị thanh toán điện tử, các loại mạng
nội bộ, liên mạng, Internet và trang web. Trong đó, Internet và trang web là ph-ơng
tiện quan trọng nhất của TMĐT hiện nay, giúp TMĐT mở rộng và hoạt động ngày
càng hiệu quả.

1.1.2 Các hình thức hoạt động th-ơng mại điện tử:
1.1.2.1 Th- điện tử:

Các đối tác sử dụng hòm th- điện tử để gửi th- cho nhau một cách trực tuyến

thông qua mạng, gọi là th- điện tử (e-mail). Đây là một thứ thông tin ở dạng phi
cấu trúc, thông tin không cần tuân thủ cấu trúc đã thoả thuận tr-ớc.
1.1.2.2 Thanh toán điện tử:

Thanh toán điện tử là việc thanh toán tiền thông qua thông điệp điện tử. Sự

hình thành và phát triển của TMĐT đã h-ớng thanh toán điện tử mở rộng sang các
lĩnh vực mới, gồm: (1) Trao đổi dữ liệu điện tử tài chính, (2) Tiền mặt Internet, (3)
Túi tiền điện tử, (4) Thẻ thông minh, (5) Giao dịch ngân hàng số hoá và giao dịch
chứng khoán số hoá.

1.1.2.3 Trao đổi dữ liệu điện tử:

Theo Uỷ ban Liên hợp quốc về Luật th-ơng mại quốc tế (UNCITRAL), trao

đổi dữ liệu điện tử (EDI) là việc chuyển giao thông tin từ máy tính điện tử này sang

máy tính điện tử khác bằng ph-ơng tiện điện tử mà sử dụng một tiêu chuẩn đã đ-ợc
thoả thuận về cấu trúc thông tin. EDI ngày càng đ-ợc sử dụng rộng rãi trên toàn
cầu và chủ yếu đ-ợc thực hiện thông qua các mạng nội bộ và liên mạng nội bộ.
1.1.2.4 Giao gửi số hóa các dung liệu:

Dung liệu là các hàng hoá mà cái ng-ời ta cần đến là nội dung của của nó

(chính nội dung là hàng hoá) mà không phải là bản thân vật mang nội dung, nh-:
sách, tin tức, nhạc, phim, phần mềm, ý kiến t- vấn
1.1.2.5 Bán lẻ hàng hóa hữu hình:

Nhờ có Internet và Web, ng-ời mua hàng có thể xem hàng hoá hiển thị trên

màn hình, xác nhận mua và trả tiền qua mạng. Vì hàng hoá là hữu hình, nên tất yếu
pdfMachine - is a pdf writer that produces quality PDF files with ease!
Get yours now!
Thank you very much! I can use Acrobat Distiller or the Acrobat PDFWriter but I consider your
product a lot easier to use and much preferable to Adobe's" A.Sarras - USA


8

sau đó ng-ời cung cấp phải dùng tới các ph-ơng tiện gửi hàng truyền thống để đ-a
hàng tới tay khách. Điều quan trọng nhất ở đây là: ng-ời mua có thể ngồi tại nhà để
mua hàng. TMĐT trong những năm tới chủ yếu ứng dụng trong lĩnh vực tài chính
ngân hàng, du lịch, bán lẻ và quảng cáo; TMĐT trong lĩnh vực hàng hoá hữu hình
còn rất hạn chế do không thể giao hàng qua mạng.

1.1.3 Mô hình giao dịch th-ơng mại điện tử:
1.1.3.1 Khái quát:

Giao dịch TMĐT là loại hình hoạt động gồm không chỉ giao dịch liên quan

đến mua bán hàng hoá và dịch vụ, tạo thu nhập, mà còn cả các giao dịch có khả

năng trợ giúp quá trình tạo ra thu nhập; kích thích nhu cầu đối với hàng hoá và dịch
vụ, cung ứng dịch vụ trợ giúp bán hàng, trợ giúp ng-ời tiêu dùng, hoặc trợ giúp trao
đổi thông tin giữa các doanh nghiệp. [25] Có hai nhóm giao dịch TMĐT là:

- Giao dịch mua bán hàng hoá vật chất và dịch vụ: Internet hay các mạng mở

khác đ-ợc sử dụng nh- công cụ cho các giao dịch chào hàng, chấp nhận chào hàng,

ký kết hợp đồng và thanh toán. Nh-ng việc giao hàng vẫn phải dùng ph-ơng thức
truyền thống

- Giao dịch trực tuyến thông tin và cung ứng hàng hoá dịch vụ đã đ-ợc số hoá

gồm có: khai hải quan điện tử, kê khai thuế điện tử, phần mềm, âm nhạc, video theo
yêu cầu, Internet hay các mạng mở khác là công cụ giao tiếp và trao đổi.
1.1.3.2 Các loại hình giao dịch TMĐT:

Giao dịch th-ơng mại điện tử diễn ra bên trong và giữa các đối tác chủ yếu:

doanh nghiệp (B), chính phủ (G) và ng-ời tiêu dùng (C). Giao dịch giữa các đối tác
trên đ-ợc tiến hành ở nhiều cấp độ và mục đích khác nhau bao gồm:

a. Giữa doanh nghiệp với doanh nghiệp (business to business - B2B): Các giao dịch

này nhằm trao đổi dữ liệu, mua bán, thanh toán hàng hoá và dịch vụ. Giao dịch bên
trong doanh nghiệp và giữa các doanh nghiệp với nhau chủ yếu gồm: th- điện tử,
truyền gửi các thông tin khẩn cấp tới nhân viên, quản lý tài chính, nhân sự và vật t-;

phục vụ hậu cần; xuất bản trực tuyến tài liệu của doanh nghiệp; tìm kiếm tài liệu, dự

án, bạn hàng; gửi thông tin hoặc báo cáo về xử lý đơn hàng cho ng-ời cung cấp

hàng. Một trong những hoạt động phổ biến nhất của giao dịch TMĐT B2B là doanh

nghiệp tự quảng cáo trên mạng thông qua trang website, đặt hàng và dịch vụ từ phía
pdfMachine - is a pdf writer that produces quality PDF files with ease!
Get yours now!
Thank you very much! I can use Acrobat Distiller or the Acrobat PDFWriter but I consider your
product a lot easier to use and much preferable to Adobe's" A.Sarras - USA


9

ng-ời cung cấp cũng nh- nhận các đơn hàng từ phía doanh nghiệp có nhu cầu. Việc
thanh toán các hóa đơn, trao đổi dữ liệu cũng thực hiện qua mạng.

b. Giữa doanh nghiệp với ng-ời tiêu dùng (Business to Customers - B2C): Các giao

dịch B2C chủ yếu gồm: tìm kiếm thông tin về hàng hoá và dịch vụ trên mạng; đặt
hàng; thanh toán hàng hoá và dịch vụ; cung cấp các dịch vụ trực tuyến cho khách

hàng. Giao dịch B2C xuất phát từ nhu cầu cần giản tiện trong quá trình tìm kiếm sản
phẩm của ng-ời tiêu dùng. Họ muốn có sản phẩm đáp ứng đ-ợc nhu cầu với giá cả

hợp lý nhất, TMĐT cho phép họ thực hiện so sánh giá cả chào hàng của các doanh
nghiệp một cách khách quan và mua hàng tại nhà.

c. Giữa doanh nghiệp và cơ quan chính phủ (Government to Business B2G): Loại

hình này gồm: mua sắm chính phủ trực tuyến, thực hiện quản lý hành chính (thuế,
hải quan), thông tin về các văn bản pháp luật Hiện nay, nhiều n-ớc bắt đầu phát
triển Chính phủ điện tử nhằm giảm thiểu sự phức tạp của các thủ tục hành chính
công, tăng c-ờng sự minh bạch trong việc thi hành các chính sách của Nhà n-ớc,
góp phần tích cực thúc đẩy hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp.

d. Giữa các chính phủ (Government to Government G2G): Giao dịch giữa các cơ
quan chính phủ với nhau hoặc giữa các chính phủ nhằm trao đổi thông tin trong các
hoạt động mua bán, hợp tác, trợ giúp

e. Giữa cơ quan chính phủ và ng-ời tiêu dùng (Government to Customers G2C):

Hình thức này chủ yếu nhằm thông tin cho ng-ời tiêu dùng biết về các dịch vụ công
mà các cơ quan chính phủ chính phủ cung cấp cho họ nh- dịch vụ t- vấn, giáo dục,

y tế và các phúc lợi xã hội khác. Chính phủ cũng có thể yêu cầu ng-ời dân thực hiện
một số nghĩa vụ với Nhà n-ớc nh- nộp thuế thu nhập trực tiếp qua mạng.

f. Giữa ng-ời tiêu dùng với ng-ời tiêu dùng (Customers to Customers C2C): Ng-ời

tiêu dùng có thể liên lạc, giao dịch với nhau thông qua Internet những vấn đề về mua
bán hàng hoá, bán đấu giá trực tuyến, thanh toán tiền mặt.
1.1.4 Lợi ích và hạn chế của th-ơng mại điện tử:
1.1.4.1 Lợi ích:

a. Đối với chính phủ:

Chính phủ là chủ thể đặc biệt của TMĐT và chỉ tham gia vào một số hoạt

động TMĐT nhất định, chủ yếu nhằm tạo môi tr-ờng với những nguyên tắc đúng
pdfMachine - is a pdf writer that produces quality PDF files with ease!
Get yours now!
Thank you very much! I can use Acrobat Distiller or the Acrobat PDFWriter but I consider your
product a lot easier to use and much preferable to Adobe's" A.Sarras - USA


10

đắn và chính sách công cộng đảm bảo sự phát triển của một nền kinh tế số hoá.
Chính phủ thực hiện việc quản lý của mình thông qua một mô hình quản lý tiên tiến,
đó là chính phủ điện tử. Khái niệm này chỉ việc dùng công nghệ thông tin (CNTT)

nhằm nâng cao hiệu quả điều hành quản lý nhà n-ớc và nâng cao chất l-ợng các
dịch vụ công dựa trên nhu cầu của dân chúng, khách hàng, là sự kết hợp giữa cải
cách hành chính với ứng dụng thành quả phát triển của mạng Internet. Việc tham
gia TMĐT của chính phủ có những lợi ích sau:

- Thiết lập kênh thông tin đa chiều giữa chính phủ với nhân dân và doanh

nghiệp nhằm đơn giản hoá các thủ tục hành chính

- Là chất xúc tác, thúc đẩy các doanh nghiệp ứng dụng TMĐT, từ đó tăng

khả năng cạnh tranh và hiệu quả của nền kinh tế, nâng cao tốc độ tăng tr-ởng.

- Quản lý nhà n-ớc công khai, minh bạch và dễ dàng cho việc tiếp cận [24]

b. Đối với doanh nghiệp:

- Cập nhật thông tin: Internet nh- một th- viện khổng lồ, đ-ợc cập nhật liên tục.
Nhờ đó, doanh nghiệp có thể theo sát biến động của thị tr-ờng, nắm bắt liên tục,

th-ờng xuyên các thông tin liên quan đến hoạt động của mình, từ đó tìm hiểu thị
tr-ờng và ra các quyết định kinh doanh ở các thời điểm và địa điểm khác nhau.

- Cơ hội tiếp cận và hiện diện trên thị tr-ờng toàn cầu: Khi đã kết nối Internet và
xây dựng website, các doanh nghiệp có cùng cơ hội để tìm kiếm thông tin; giao dịch

trực tiếp và liên tục với đối tác trên toàn cầu. Sự hiện diện trên toàn cầu trong 24

giờ/ngày, 7 ngày/tuần mang lại nhiều cơ hội kinh doanh hơn; các doanh nghiệp vừa
và nhỏ (SMEs) có thêm cơ hội để cạnh tranh với các doanh nghiệp lớn hơn.

- Giảm chi phí, tiết kiệm thời gian, nâng cao hiệu quả kinh doanh: doanh nghiệp có

thể tiết kiệm đ-ợc bình quân 50% chi phí so với kinh doanh truyền thống. Khoản
tiết kiệm này có đ-ợc nhờ giảm chi phí ở những hoạt động sau:

+ Chi tiêu cho cơ sở vật chất: Tham gia TMĐT giúp doanh nghiệp bớt các

khoản đầu t- văn phòng, đồ đạc, trang thiết bị. Thậm chí nhiều doanh nghiệp dịch
vụ không cần có trụ sở vẫn có thể kinh doanh trên Internet.

+ Chi phí nhân công: Có TMĐT hỗ trợ, tất cả các quá trình bán hàng của

doanh nghiệp đều tự động, hầu hết do ng-ời mua thực hiện từ lúc truy cập vào
website bán hàng, tìm kiếm hàng hoá tr-ng bày trên mạng, chọn và đặt hàng. Nhờ
pdfMachine - is a pdf writer that produces quality PDF files with ease!
Get yours now!
Thank you very much! I can use Acrobat Distiller or the Acrobat PDFWriter but I consider your
product a lot easier to use and much preferable to Adobe's" A.Sarras - USA