Sáng kiến kinh nghiệm Ứng dụng sơ đồ tư duy vào dạy - học một số môn học ở lớp 4

PHÒNG GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TÂN PHÚ
TRƯỜNG TIỂU HỌC TRẦN QUỐC TOẢN
Mã số: ................................

(Do HĐKH Phòng GD&ĐT ghi)

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

ỨNG DỤNG SƠ ĐỒ TƯ DUY VÀO DẠY - HỌC
MỘT SỐ MÔN HỌC Ở LỚP 4

Người thực hiện: Trần Thị Thúy Vân
Lĩnh vực nghiên cứu:
- Quản lý giáo dục



- Phương pháp dạy học bộ môn: …………………. 
(Ghi rõ tên bộ môn)

- Lĩnh vực khác: ....................................................... 
(Ghi rõ tên lĩnh vực)

Có đính kèm: Các sản phẩm khơng thề hiện trong bản in SKKN
 Mơ hình
 Phần mềm
 Phim ảnh
 Hiện vật khác

Năm học: 2011-2012

2

SƠ LƯỢC LÝ LỊCH KHOA HỌC

BM02-LLKHSKKN

I. THÔNG TIN CHUNG VỀ CÁ NHÂN
1. Họ và tên: Trần Thị Thúy Vân
2. Ngày tháng năm sinh: 03 - 11- 1984
3. Nam, nữ: nữ
4. Địa chỉ: 16/1, ấp Ngọc Lâm 1, xã Phú Thanh, huyện Tân Phú, tỉnh Đồng Nai
5. Điện thoại: 0613856219
6. Fax:

(CQ)/ (NR); ĐTDĐ: 0987919349
E-mail:

7. Chức vụ: giáo viên
8. Đơn vị cơng tác: Trường tiểu học Trần Quốc Toản
II. TRÌNH ĐỘ ĐÀO TẠO
- Học vị (hoặc trình độ chun mơn, nghiệp vụ) cao nhất: Đại học
- Năm nhận bằng: 2009
- Chuyên ngành đào tạo: Giáo dục tiểu học
III.KINH NGHIỆM KHOA HỌC
- Lĩnh vực chun mơn có kinh nghiệm: dạy lớp 4
Số năm có kinh nghiệm: 4 năm
- Các sáng kiến kinh nghiệm đã có trong 5 năm gần đây: Tích cực hóa hoạt
động dạy - học tốn 4

3
ỨNG DỤNG SƠ ĐỒ TƯ DUY VÀO DẠY - HỌC
MỘT SỐ MÔN HỌC Ở LỚP 4
I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Cách học truyền thống đã khiến tư duy của nhiều em học sinh đi vào lối
mịn, khơng kích thích được sự phát triển của trí não, điều đó làm cho một số
em học sinh tuy rất chăm học nhưng sự tiếp thu vẫn rất ít vì khơng biết xâu
chuỗi kiến thức với nhau, không biết vận dụng những kiến thức đã học trước đó
vào phần sau. Học sinh chỉ biết ghi mà không biết cách lưu thông tin sao cho
khoa học, tự chủ, độc lập nhất. Học sinh còn yếu về kỹ năng và tư duy khoa
học, đặc biệt ghi nhớ chưa được sâu sắc mà sa vào lối học vẹt, thuộc lịng máy
móc, dẫn đến chán nản, áp lực, …
Kinh nghiệm dạy lớp 4 nhiều năm cho thấy: Khi học bài mới còn nhiều
học sinh học tập một cách thụ động, chỉ đơn thuần là lĩnh hội kiến thức một
cách máy móc mà chưa được rèn luyện kỹ năng tư duy. Học sinh chỉ học bài
nào biết bài đấy, cô lập nội dung của các môn, phân môn mà chưa có sự liên hệ
kiến thức với nhau vì vậy mà chưa phát triển được tư duy logic và tư duy hệ
thống. Sau khi học bài mới các em còn chưa có thói quen học bài cũ, hoặc có
học nhưng chưa hiệu quả, học trước quên sau, học vẹt. Nhiều khi kiểm tra bài
cũ các em đọc làu làu, quên một chữ là nghĩ không ra hoặc cần giáo viên, bạn
bè nhắc cho chữ đầu…khi viết thì các em cũng viết rất kém, nhiều khi viết thiếu
từ cũng không hiểu. Điều này chứng tỏ các em chưa hiểu bài sâu. Ngoài ra, việc
chuẩn bị bài mới cũng là khâu quan trọng để học sinh tiếp thu kiến thức mới tốt
hơn nhưng các em vẫn chưa có ý thức chuẩn bị.
Có nhiều nguyên nhân chủ quan và khách quan song phải kể đến nguyên
nhân chính là do phương thức học tập của HS chưa tích cực và phương pháp
giảng dạy của GV chưa thực sự thu hút được sự hứng thú học tập nhằm phát huy
năng lực học tập của HS.
Cùng với việc đổi mới mục tiêu và nội dung dạy học, vấn đề đổi mới

phương pháp dạy học theo quan điểm lấy người học làm trung tâm được đặt ra
một cách bức thiết. Bản chất của dạy học lấy người học làm trung tâm là phát
huy cao độ tính tự giác, tích cực, độc lập, sáng tạo của người học. Theo quan
điểm trên, một hình thức dạy học mới đã được áp dụng rộng rãi trong nhiều
trường phổ thơng đó chính là sử dụng sơ đồ tư duy.
Ưu điểm lớn nhất của việc sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy học là dễ áp
dụng, dễ nhân rộng. Giáo viên chỉ cần bảng đen và hộp phấn màu. Học sinh chỉ
cần tờ giấy trắng và bút từ một đến nhiều màu mực. Với yêu cầu lập sơ đồ tư
duy, giáo viên có thể để học sinh làm việc cá nhân hoặc theo nhóm. Bất kỳ mơn
nào giáo viên cũng có thể ứng dụng sơ đồ tư duy. Thực hiện sơ đồ tư duy giúp
học sinh rèn luyện kỹ năng và tư duy khoa học, đặc biệt ghi nhớ được sâu sắc
mà khơng sa vào lối học vẹt, thuộc lịng máy móc, như vừa học vừa chơi, thoải
mái, khơng áp lực, khơng buồn chán nữa… Một hình thức giảm tải mà không
giảm yêu cầu.
Nhận thấy các ưu điểm trên cũng như đặc điểm nhận thức, tư duy của học
sinh giai đoạn cuối tiểu học, tôi mạnh dạn ứng dụng sơ đồ tư duy vào trong
dạy - học một số môn học cho học sinh lớp 4.


4
II. TỔ CHỨC THỰC HIỆN ĐỀ TÀI
1. Cơ sở lý luận
Sau khi nghiên cứu cuốn sách “Tôi tài giỏi- Bạn cũng thế” của tác giả
Adam Khoo cùng với lời giới thiệu của Tony Buzan tôi hiểu được:
Sơ đồ tư duy (SĐTD) còn gọi là bản đồ tư duy, lược đồ tư duy,… là hình
thức ghi chép nhằm tìm tịi đào sâu, mở rộng một ý tưởng, hệ thống hóa một
chủ đề hay một mạch kiến thức,… bằng cách kết hợp việc sử dụng đồng thời
hình ảnh, đường nét, màu sắc, chữ viết với sự tư duy tích cực. Đặc biệt đây là
một sơ đồ mở, không yêu cầu tỉ lệ, chi tiết chặt chẽ như bản đồ địa lí, có thể vẽ
thêm hoặc bớt các nhánh, mỗi người vẽ một kiểu khác nhau, dùng màu sắc,

hình ảnh, các cụm từ diễn đạt khác nhau, cùng một chủ đề nhưng mỗi người có
thể “thể hiện” nó dưới dạng SĐTD theo một cách riêng, do đó việc lập SĐTD
phát huy được tối đa khả năng sáng tạo của mỗi người.
SĐTD: Công cụ ghi chú tối ưu tận dụng được những từ khóa cũng như
những nguyên tắc của trí nhớ siêu đẳng. Với cách ghi chú như thế, cả não trái
lẫn não phải, hay phần lớn công suất của não bộ sẽ được huy động triệt để nhằm
mang lại hiệu quả tối ưu nhất.
Một số kết quả nghiên cứu cho thấy bộ não của con người sẽ hiểu sâu, nhớ
lâu và in đậm cái mà do chính mình tự suy nghĩ, tự viết, vẽ ra theo ngơn ngữ
của mình. Vì vậy trong dạy học: Việc sử dụng sơ đồ tư duy huy động tối đa
tiềm năng của bộ não, giúp học sinh học tập tích cực, hỗ trợ hiệu quả các
phương pháp dạy học. Vận dụng sơ đồ tư duy trong dạy học, giáo viên giúp học
sinh có thói quen tự tay ghi chép hay tổng kết một vấn đề, một chủ đề đã đọc đã học, theo cách hiểu của học sinh. Mỗi bài học, kiến thức trọng tâm được hệ
thống dưới dạng sơ đồ tư duy trên một trang giấy, giúp học sinh dễ ôn tập, dễ
xem lại kiến thức khi cần. Học sinh thường xuyên tự lập sơ đồ tư duy sẽ phát
triển khả năng thẩm mỹ do việc thiết kế nó phải bố cục màu sắc, các đường nét,
các nhánh sao cho đẹp, sắp xếp các ý tưởng khoa học, súc tích… Và đó chính là
để các học sinh của chúng ta “Học cách học”. Các em được học để tích lũy kiến
thức, nhưng đã bao giờ các em học cách để lĩnh hội những kiến thức đó một
cách hiệu quả chưa?
Ở lớp 4, môn Tiếng Việt đã bắt đầu hình thành khái niệm ngữ pháp, cung
cấp và rèn luyện quy tắc ngữ pháp, làm văn…, phân môn Lịch sử - Địa lí ngồi
việc hình thành cho học sinh một số kĩ năng cơ bản còn bắt đầu cung cấp một
số kiến thức như nhân vật, sự kiện lịch sử, mối quan hệ giữa các nhân vật, sự
kiện lịch sử trong quá khứ và hiện tại; sự vật hiện tượng, mối quan hệ địa lí
giữa các vùng miền, giữa thiên nhiên và con người… Lượng kiến thức ấy
không phải là ít và dễ dàng tiếp nhận. Hơn nữa học sinh tiểu học cịn thích được
vẽ, thích tưởng tượng, thích vừa học vừa chơi. Chính vì vậy ứng dụng sơ đồ tư
duy vào dạy – học cho học sinh lớp 4 góp phần giúp học sinh biết cách tiếp
nhận thơng tin, ghi chú, ôn luyện hiệu quả vẫn không cảm thấy quá tải, vẫn

hứng thú với các môn học này.
2. Nội dung, biện pháp thực hiện các giải pháp của đề tài


5
Trước hết tôi cho học sinh làm quen với SĐTD bằng cách giới thiệu cho
học sinh một số SĐTD cùng với sự dẫn dắt của giáo viên để các em tập đọc
hiểu SĐTD, sao cho chỉ cần nhìn vào SĐTD bất kì học sinh nào cũng có thể
thuyết trình được nội dung một bài học hay một chủ đề, một chương theo mạch
logic của kiến thức.
Sau đó tơi hướng dẫn học sinh lập SĐTD theo các bước như sau:
Bước 1: Vẽ chủ đề ở trung tâm
Bước đầu tiên trong việc tạo ra một SĐTD là vẽ chủ đề ở trung tâm trên
một mảnh giấy (đặt nằm ngang). Muốn xác định được chủ đề tôi hướng dẫn học
sinh dựa vào tên bài học vì thơng thường tên bài chứa nội dung trọng tâm của
bài.
* Quy tắc vẽ chủ đề:
1. Học sinh cần phải vẽ chủ đề ở trung tâm để từ đó phát triển ra các ý
khác.
2. Học sinh có thể tự do sử dụng màu sắc mà các em yêu thích.
3. Học sinh khơng nên đóng khung hoặc che chắn mất hình vẽ chủ đề vì chủ
đề cần được làm nổi bật để dễ nhớ.
4. Học sinh có thể bổ sung từ ngữ vào hình vẽ chủ đề nếu chủ đề khơng rõ
ràng.
5. Một bí quyết vẽ chủ đề là chủ đề nên được vẽ to cỡ hai đồng xu “5000
đồng”.
Bước 2: Vẽ thêm các tiêu đề phụ
Bước tiếp theo là vẽ thêm các tiêu đề phụ vào chủ đề trung tâm.
* Quy tắc vẽ tiêu đề phụ:
1. Tiêu đề phụ nên được viết bằng chữ in hoa nằm trên các nhánh dày để

làm nổi bật.
2. Tiêu đề phụ nên được vẽ gắn liền với trung tâm.
3. Tiêu đề phụ nên được vẽ theo hướng chéo góc (chứ khơng nằm ngang) để
nhiều nhánh phụ khác có thể được vẽ tỏa ra một cách dễ dàng.
Bước 3: Trong từng tiêu đề phụ, vẽ thêm các ý chính và các chi tiết hỗ trợ
* Quy tắc vẽ ý chính và chi tiết hỗ trợ:
1. Chỉ nên tận dụng các từ khóa và hình ảnh.
2. Bất cứ lúc nào có thể, bạn hãy dùng những biểu tượng, cách viết tắt để
tiết kiệm không gian vẽ và thời gian. Mọi người ai cũng có cách viết tắt
riêng cho những từ thông dụng. Bạn hãy phát huy và sáng tạo thêm nhiều
cách viết tắt cho riêng bạn. Đây là một số cách viết tắt tôi thường xun
sử dụng.
Hình vẽ
Khơng có: X có
Suy ra: =>


6
Tăng lên / Giảm xuống, phát triển/ sa sút: ↑/↓
Lớn hơn / nhỏ hơn: > / <
Ngoài ra các em có thể kí hiệu theo ý nghĩ của mình
1. Mỗi từ khóa / hình ảnh nên được vẽ trên một đoạn gấp khúc riêng trên
nhánh. Trên mỗi khúc nên chỉ có tối đa một từ khóa. Việc này giúp cho nhiều từ
khóa mới và những ý khác được nối thêm vào các từ khóa sẵn có một cách dễ dàng
(bằng cách vẽ nối ra từ một khúc).
2. Tất cả các nhánh của một ý nên tỏa ra từ một
điểm.
3.
màu.
4.

hơn.

Tất cả các nhánh tỏa ra từ một điểm (thuộc cùng một ý) nên có cùng một
Chúng ta thay đổi màu sắc khi đi từ một ý chính ra đến các ý phụ cụ thể

Bước 4: Hoàn thiện sơ đồ
Ở bước cuối cùng này, hãy để trí tưởng tượng của học sinh bay bổng. Học
sinh có thể thêm nhiều hình ảnh nhằm giúp các ý quan trọng thêm nổi bật, cũng
như giúp lưu chúng vào trí nhớ của bạn tốt hơn.
Có thể tóm tắt một số hoạt động dạy học trên lớp với SĐTD:
Hoạt động 1: HS lập SĐTD theo nhóm hay cá nhân với gợi ý của GV.
Hoạt động 2: HS hoặc đại diện của các nhóm HS lên báo cáo, thuyết minh
về SĐTD mà nhóm mình đã thiết lập.
Hoạt động 3: HS thảo luận, bổ sung, chỉnh sửa để hoàn thiện SĐTD về
kiến thức của bài học đó. GV sẽ là người cố vấn, là trọng tài giúp HS hoàn
chỉnh SĐTD, từ đó dẫn dắt đến kiến thức của bài học.
Hoạt động 4: Củng cố kiến thức bằng một SĐTD mà GV đã chuẩn bị sẵn
hoặc một SĐTD mà cả lớp đã tham gia chỉnh sửa hoàn chỉnh, cho HS lên trình
bày, thuyết minh về kiến thức đó.
Ví dụ 1 : Áp dụng trong văn miêu tả lớp 4.
Ở những tiết hướng dẫn học sinh quan sát, tìm ý các em có thể chọn chủ đề
là đồ vật mà các em định quan sát. Vẽ đơn giản hình ảnh đồ vật đó, sau đó vẽ
các nhánh biểu thị cho các giác quan thường dùng khi quan sát: mắt, mũi, tay,
tai…từ các giác quan đó học sinh bắt đầu tìm ý bằng cách trả lời câu hỏi nghe
thấy gì? Nhìn thấy gì? Sờ thấy gì? Ngửi thấy gì? Từ những gì các em tìm được
ở nhánh “cháu” học sinh lại tiếp tục suy nghĩ để tìm ra những từ ngữ đa dạng
hơn, phong phú hơn bằng cách động não và vẽ thêm các nhánh phụ tiếp theo.
Chẳng hạn khi tìm được từ chỉ hình dáng là mập thì các em cố gắng tìm thêm
nhánh con như mập ú, mập núng nính, mập trịn…Hay da trắng thì phải nghĩ
thêm là trắng hồng, trắng mịn, hay trắng ngần…Như vậy, với việc vẽ SĐTD

học sinh có thể phát huy được hết khả năng ngơn ngữ của mình, tìm ý sâu sắc
hơn, phong phú hơn và khơng bị bỏ sót các ý hay.
Từ SĐTD này, mỗi lần quan sát một đối tượng gì học sinh chỉ việc thay tên
chủ đề và lập sơ đồ tìm ý rất nhanh (xem phụ lục 2).


7
Ví dụ 2: Phân mơn lịch sử: Nước Đại Việt thời Trần (gồm 3 bài)
Bài 1: Nhà Trần thành lập
Tôi cho học sinh xác định chủ đề là Nhà Trần. Học sinh tự vẽ chủ đề vào
trang giấy (tôi lưu ý học sinh nên vẽ vào một vở dành riêng để còn tiếp tục vẽ
các bài liên quan tiếp theo vào sơ đồ này)
Gợi ý: Chủ đề có thể là tên một chương, một bài học, một triều đại, một
gia đoạn lịch sử... có thể dựa vào đó để xác định tên chủ đề.
Cho học sinh nêu câu hỏi trong sách giáo khoa: Nhà Trần ra đời trong hoàn
cảnh nào? Sau đó vẽ thêm tiêu đề: Hồn cảnh ra đời.
Ở tiêu đề này tôi gợi ý học sinh bằng câu hỏi: Cuối thế kỉ XII nước ta gặp
phải khó khăn gì? ( tình hình trong nước, ngồi nước)
Học sinh đọc sách giáo khoa trả lời trả lời bằng cách vẽ tiếp các nhánh:
Tôi hướng dẫn học sinh vẽ nhánh con thứ nhất, xác định từ khóa nhà Lý
Gợi ý tiếp:
- Biểu hiện của sự suy yếu là gì?
- Học sinh tiếp tục vẽ các nhánh cháu vào nhánh con này: (mẹo nhỏ là
cho học sinh đánh số vào các ý cháu để dễ dàng xác định được có mấy ý cần
nhớ)
1. Chính quyền khơng chăm lo đến đời sống của nhân dân
2. Nội bộ triều đình mâu thuẫn
3. Nhân dân cơ cực nổi dậy đấu tranh
Tiếp theo học sinh sẽ vẽ nhánh con thứ 2: giặc phương Bắc
Học sinh tiếp tục vẽ các nhánh cháu vào nhánh con này dựa vào câu hỏi:

- Nhà Lý đối phó ra sao?
1. Dựa vào họ Trần
2. Trần Thủ Độ quyết định mọi việc
- Tiếp theo nhánh cháu 2: là Trần Thủ Độ tìm cách để Chiêu Hồng lấy
Trần Cảnh rồi nhường ngơi cho chồng là Trần Cảnh
- Vì sao lại nhường ngơi?
1. Lý Huệ Tơng khơng có con trai truyền ngơi cho con gái là
Chiêu Hồng
2. Chiêu Hồng mới 7 tuổi
Trong ví dụ này tôi tiếp cho học sinh đọc câu hỏi: Nhà Trần đã có những
việc làm gì để củng cố xây dựng đất nước?
- Học sinh vẽ các tiêu đề 2: củng cố, xây dựng
- Sau đó các em tự suy nghĩ và phát triển các tiêu đề này thành các
nhánh
 Nhánh con 2- 1: chia thành 12 lộ


8
 Nhánh con 2- 2: nhường ngôi sớm
 Nhánh con 2- 3: chuông ở thềm cung điện
 Vua – quan - dân gần gũi
 Quân đội
 nông nghiệp
Như vậy, tôi ln tập cho học sinh biết đặt và có thói quen đặt câu hỏi sau mỗi
nhánh các em vẽ để tư duy của các em không ngừng phát triển, và luôn luôn phát
triển sơ đồ theo hướng mở, từ nhánh này lại sinh ra nhánh con, cháu, chắt,...
Đối với các bài học tiếp theo tôi cho học sinh tiếp tục vẽ vào sơ đồ này và hoàn
chỉnh một triều đại lịch sử gồm 3 bài với chỉ một trang giấy(xem phụ lục 2).
- Chuẩn bị bài với SĐTD:
Để việc học bài mới đạt hiệu quả hơn, tôi giao việc cho học sinh ở khâu chuẩn

bị bài trước. Nếu trước đây chúng ta chỉ yêu cầu học sinh về xem trước bài thì
chúng ta cũng khó có thể đánh giá được các em có xem hay khơng. Việc giao việc
vẽ SĐTD cụ thể cho mỗi bài học, chúng ta có thể dễ dàng kiểm soát được việc
chuẩn bị của các em qua sản phẩm cụ thể đó chính là bản vẽ của các em. Giáo viên
gợi ý học sinh đọc tài liệu sau đó tự đọc lướt xác định ý chính, tự đặt câu hỏi và
phát triển các ý chính như khi vẽ SĐTD ở trên lớp. Ban đầu tôi giao việc theo
nhóm các học sinh ở gần nhà, sau đó giao việc cá nhân cho học sinh. Đến giờ lên
lớp, giáo viên thể hiện nội dung bài học bằng SĐTD trên bảng, ở dưới HS đối
chiếu với sơ đồ của mình, thấy thiếu thơng tin nào thì bổ sung vào. Ngược lại, các
em cũng có thể cung cấp cho giáo viên cũng như các bạn khác những thông tin,
cách liên tưởng mới lạ.
Ví dụ: Bài đồng bằng Nam Bộ
Tơi có thể hướng dẫn học sinh tự vẽ những ý chính mà các em nắm bắt sau
khi đọc sách.
Chẳng hạn nội dung chính của bài:
Đồng bằng Nam Bộ nằm ở phía nam của nước ta. Đây là đồng bằng lớn
nhất cả nước do phù sa của hệ thông sông Mê Công và sơng Đồng Nai bồi đắp
nên. Đồng bằng có mạng lưới sơng ngịi và kênh rạch chằng chịt. Ngồi đất phù
sa màu mỡ ở đây cịn có đất phèn, đất mặn cần được cải tạo.
Học sinh vẽ lại dưới theo nhóm chẳng hạn:
Vẽ đối tượng chính là gì? (đồng bằng Nam Bộ) có thể bổ sung thêm số I để
biểu thị đây là đồng bằng lớn nhất cả nước. Nhánh con là gì? Có mấy nhánh
con?( 2 nhánh: Nhánh 1: do sông Mê Công và sông Đồng Nai bồi đắp nên. Học
sinh có thể vẽ con nai và con cơng cho dễ nhớ.
Nhánh 2: phần Đông Nam Bộ. Học sinh có thể vẽ mặt trời biểu thị cho
hướng Đơng, vẽ một người có đầu là ơng mặt trời, đang đi bộ, tay cầm bình dầu
và cái loa ( hồ Dầu Tiếng) và một hồ nữa là hồ Trị An, có thể vẽ gói thuốc trị an
hoặc người con gái mặc áo có chữ an v.v…

9
Nhánh con thứ 3 là phần Tây Nam Bộ: có thể vẽ ơng tây mũi lõ đội nón lá
đang đi bộ. Có em lại vẽ củ khoai tây mặc áo dài. Tây Nam Bộ cịn gọi là đồng
bằng sơng Cửu Long vì vậy học sinh có thể vẽ ơng tây có bàn tay chín ngón,có
em vẽ 9 con rồng rồi thể hiện vùng trũng, khơng đắp đê, có nhiều phù sa bằng
cách vẽ ngôi nhà ngập trong nước, nước đục nhiêu phù sa, chân ơng tây thì một
bên dính phèn, một bên dính mặn (có em vẽ hình bịch muối I-ốt) ơng ta đang
được đưa đi cải tạo (có thể tưởng tượng do ông này kiêu căng tự xưng là con
của rồng, lại lớn nhất cả nước). Ở đây có mạng lưới sơng ngịi và kênh rạch
chằng chịt thì học sinh có thể vẽ theo ý tưởng của các em chẳng hạn nối các
ngón tay lại với nhau hoặc là vẽ cái áo ông ta đang mặc được dệt bằng lưới,
v.v.. ông ta đang rất thèm nước ngọt (vẽ chai nước ngọt đang hiện ra trong suy
nghĩ của ơng) vì mùa khô ở đây thường thiếu nước ngọt( xem phụ lục 2).
- Ôn luyện với SĐTD:
Sau khi học bất cứ vấn đề gì thì cũng cần ơn luyện vì theo nguyên lý đào
thải nếu không ôn tập, vận dụng một thời gian thì chắc chắn chúng ta sẽ quên
những gì đã học. Vì vậy, sau mỗi bài học giáo viên có thể giúp học sinh học bài,
nhớ bài ngay tại lớp bằng cách đọc lại sơ đồ tư duy. Về nhà các em có thể ơn luyện
lại để nhớ lâu hơn. Nên thường xuyên sử dụng sơ đồ tư duy khi làm việc nhóm và
hệ thống kiến thức đã học trong các môn học ở trường, đặc biệt là khi ôn tập cho
các kỳ thi.
* Bốn mốc thời gian ôn luyện
Theo Lê Phan Viên Hy, huấn luyện viên Trung tâm đào tạo kỹ năng sống
TGM, sau khi vẽ xong, ngay lập tức ghi các thời điểm ơn lại vào góc nhỏ trên sơ
đồ. Đồng thời ghi các thời điểm đó vào sổ tay để xem và thiết lập thời gian. Thời
gian ôn luyện lý tưởng như sau: 10 phút, 1 ngày, 1 tuần và 1 tháng sau khi vẽ.
Các bước ôn luyện như sau:
Nhìn qua sơ đồ, không đọc nội dung mà ước chừng thời gian để có thể ghi lại
hết các nét và từ khóa.
Chỉnh đồng hồ báo thức đúng thời lượng rồi bắt đầu học bài bằng việc ghi lại

từng nhánh sơ đồ.
Đối chiếu bài làm với bản chính.
Có thể trong lần đầu sẽ thiếu sót một vài từ khóa, một vài nhánh, hãy nhìn kỹ
những từ khóa đó để chắc chắn sẽ khơng qn trong lần ơn tiếp theo.
* Mẹo học và ôn bài kết hợp với SĐTD
Chúng ta khó mà nhớ nổi những gì chúng ta học là vì cách ghi chú truyền
thống rất nhạt nhẽo, đơn điệu. Chúng ta sẽ tăng cường được sức mạnh của trí nhớ
bằng cách tạo ra những ghi chú làm nổi bật thơng tin. Chúng ta cũng có khuynh
hướng ghi nhớ những sự việc buồn cười, khác thường, chúng ta thường hay nhớ
được những sự việc mà chúng ta tưởng tượng ra. Đặc biệt khi chúng ra dùng nhiều
giác quan để tưởng tượng. Nói cách khác thay vì chỉ tưởng tượng đơn giản hình
dáng một trái chuối thì hãy tưởng tượng thêm về vị ngọt, mùi hương,…của trái
chuối.


10
Đối với các môn học cần học thuộc kiến thức thì có thể áp dụng một bí quyết
học bài nhanh, nhớ lâu khi vẽ SĐTD là vẽ và xâu chuỗi lại thành một câu chuyện
hài, dí dỏm.
Ví dụ : Tiết luyện từ và câu: Mở rộng vốn từ chủ đề Sức khỏe.
Để nhớ được các từ ngữ nói lên một cơ thể khỏe mạnh: sau khi tìm được các
từ sau: vạm vỡ, lực lưỡng, cân đối, rắn chắc, rắn rỏi, chắc nịch, cường tráng, dẻo
dai, nhanh nhẹn…tôi giúp học sinh vẽ rồi xâu chuỗi thành câu chuyện vui sau:
Chuẩn bị cho kì thi sức khỏe, anh Vạm hay làm vỡ đồ nên gọi là (vạm vỡ) và anh
Lực nhà bác Lưỡng (lực lưỡng) rủ nhau đi cân (cân đối). Hai anh gặp hai con rắn là
rắn rỏi và rắn chắc, liền rút dây nịt (chắc nịch) ra quất con rắn, ai dè rút dây ra nên
quần tụt, khó đánh rắn, hai anh phải nhờ đến anh Cường làm bánh tráng (cường
tráng), bánh của anh nổi tiếng là dẻo dai. Ba anh đã hợp sức lại và chiến thắng hai
con rắn một cách nhanh nhẹn.

Học sinh rất vui và hứng thú khi cùng giáo viên khám phá câu chuyện đồng
thời các em đã thuộc bài ngay tại lớp, đặc biệt những em bình thường học bài rất
chậm hơm nay cũng thuộc ngay, các em trở nên thích học và rất tự tin.
III. HIỆU QUẢ CỦA ĐỀ TÀI
Trong thời gian vừa qua, tôi đã từng bước thực hiện kinh nghiệm này dưới
dạng dạy bài mới, củng cố bài học, chuẩn bị bài vào một số môn học ở lớp 4 tôi
nhận thấy:
+ Học sinh tiếp cận kiến thức một cách nhẹ nhàng hơn, tích cực xây dựng
bài hơn, biết liên kết các kiến thức đã học vào việc tiếp thu kiến thức mới, nắm
vững, nắm sâu kiến thức hơn.


11
+ Đa số học sinh có thể thuộc bài ngay tại lớp. Khi học bài cũ các em đã
khơng cịn tình trạng đọc vẹt ghi nhớ, nội dung bài học mà có thể trả lời được các
câu hỏi do giáo viên đưa ra. Học sinh cịn có khả năng nhớ lâu hơn nhờ tác dụng
của sơ đồ tạo hình sinh động và khoa học.
+ Việc chuẩn bị bài mới bằng SĐTD giúp giáo viên có thể kiểm sốt được
100% học sinh có chuẩn bị.
Nghiên cứu được tiến hành trên lớp 4.1 trường TH Trần Quốc Toản. Thực
nghiệm được thực hiện giải pháp thay thế từ tuần thứ 6 đến tuần 19 năm học 20112012. Sau 2 tuần lại tổ chức đánh giá rút kinh nghiệm trong tổ khối một lần và tiếp
tục thực hiện báo cáo chuyên đề cấp trường, cụm, huyện năm học 2011- 2012.
Qua nghiên cứu và thu thập số liệu, kết quả độ chênh lệch điểm trung bình
T-test cho kết quả 0,008 cho thấy tác động đã có ảnh hưởng đến chất lượng học tập
của lớp 4.1-> chất lượng ngày một nâng lên rõ rệt (xem phụ lục 1).
IV. ĐỀ XUẤT, KHUYẾN NGHỊ KHẢ NĂNG ÁP DỤNG
- Việc vận dụng SĐTD trong dạy học sẽ dần hình thành cho HS tư duy mạch
lạc, hiểu biết vấn đề một cách sâu sắc, có cách nhìn vấn đề một cách hệ thống,
khoa học. Sử dụng SĐTD kết hợp với các phương pháp dạy học tích cực khác như
vấn đáp gợi mở, thuyết trình,… có tính khả thi cao góp phần đổi mới PPDH.

- Đề xuất: Đối với cấp lãnh đạo: Cùng giáo viên nghiên cứu, hỗ trợ, hướng
dẫn các phương pháp nghiên cứu để nâng cao số lượng và chất lượng của các
nghiên cứu khoa học. Đối với giáo viên: Khơng ngừng học tập nâng cao trình độ
chun mơn nghiệp vụ. Biết tích lũy, học hỏi những kinh nghiệm quý báu từ đồng
nghiệp và biết vận dụng những kinh nghiệm ấy sao cho phù hợp khi dạy HS lớp
mình. Ln tích cực đầu tư nghiên cứu tìm ra những giải pháp nâng cao chất lượng
dạy – học.
- Bằng những kinh nghiệm tôi đã rút ra sau nhiều năm giảng dạy ở trường,
qua những bài học thu được từ các đồng nghiệp, đặc biệt là sự giúp đỡ tận tình của
Ban Giám Hiệu nhà trường, của tổ chuyên môn, tôi đã hoàn thành sáng kiến kinh
nghiệm “ Ứng dụng sơ đồ tư duy vào trong dạy - học một số môn học cho học
sinh lớp 4”. Tôi rất mong nhận được sự đóng góp của các đồng nghiệp để vốn kinh
nghiệm giảng dạy của tôi được phong phú hơn.
- Tôi tin tưởng các học sinh biết sử dụng SĐTD để hệ thống kiến thức một
cách đơn giản ở tiểu học tạo nền tảng để học sinh học lên bậc phổ thơng. Ngồi ra,
có thể áp dụng dạng SĐTD này vào trong cuộc sống hằng ngày như lập kế hoạch,
thời gian làm việc hay vẽ ra những lựa chọn cho tương lai…
V. TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Tôi tài giỏi, bạn cũng thế! – Tác giả Adamkhoo - Dịch giả Trần Đăng Khoa &
Uông Xuân Vy – Nhà xuất bản Phụ Nữ
2. Sách giáo viên và giáo khoa lớp 4 –Nhà xuất bản giáo dục - Bộ GD& ĐT .
3. Mạng Internet về phương pháp dạy học bằng sơ đồ tư duy.
Người viết


12

Trần Thị Thúy Vân

PHỤ LỤC

Phụ lục 1

Kết quả nghiên cứu khoa học sư phạm ứng dụng phục vụ cho đề tài

a) Khách thể nghiên cứu:
Giáo viên: Trần Thị Thúy Vân – giáo viên lớp 4.1 trường TH Trần Quốc Toản trực
tiếp thực hiện việc nghiên cứu.
Học sinh: 32 HS lớp 4.1 (nhóm thực nghiệm)
32 HS lớp 4.2 (nhóm đối chứng).
b) Thiết kế.
Tôi dùng thiết kế kiểm tra trước và sau tác động đối với 2 nhóm ngẫu nhiên
là HS lớp 4.1 và lớp 4.2, tôi khảo sát bằng một đề bài kiểm tra kiến thức tổng hợp
các môn Khoa học, Lịch sử- Địa lí, Tiếng Việt trước tác động của HS. Sau đó tơi
thực hiện tác động bằng cách đưa ra các giải pháp thay thế như đã nêu ở mục 2.2
vào giảng dạy ở lớp 4.1. Cuối cùng khảo sát cũng với bài kiểm tra tổng hợp các
môn học đó của 2 lớp lại một lần nữa (nội dung kiến thức tương đương nhau). Kết
quả cho thấy sự chênh lệch điểm khảo sát trung bình giữa khảo sát trước tác động
và sau tác động của hai lớp. Sau đó tơi kiểm chứng T- test để phân tích dữ liệu.
Bảng 1. Kiểm chứng để xác định các nhóm tương đương
p trước tác động
KẾT LUẬN

0.11144475
Khơng có nghĩa, 2 nhóm tương đương

p = 0,11 > 0,05, từ đó kết luận sự chênh lệch điểm số trung bình của hai nhóm
thực nghiệm và đối chứng là khơng có ý nghĩa, hai nhóm được coi là tương đương.


13

Bảng thiết kế nghiên cứu.
LỚP THỰC NGHIỆM

LỚP ĐỐI CHỨNG

MÔ TẢ DỮ LIỆU

Bài KT trước
TĐ

Bài KT sau
TĐ

Bài KT trước
TĐ

Bài KT sau
TĐ

Mode
Trung vị
Giá trị TB cộng
Độ lệch chuẩn

5
6
6.13
1.31

9

8
7.91
1.44

9
7
6.72
1.61

5
6
6.44
1.83

c) Quy trình nghiên cứu.
Tơi dựa vào tình hình học tập thực tế của lớp, đưa ra và áp dụng các giải pháp
như đã nêu ở mục 2.2 vào giảng dạy ở lớp 4.1
Quy trình chuẩn bị, soạn giáo án như bình thường.
Tiến hành dạy thực nghiệm: thời gian tiến hành dạy thực nghiệm theo thời
khóa biểu, lịch báo giảng, kế hoạch năm học và kế hoạch phụ đạo.
Sau đó báo cáo trước tổ khối để đánh giá rút kinh nghiệm. Tiếp theo tôi tiến
hành báo cáo chuyên đề trường, huyện.
Đo lường.
Đầu tiên tôi áp cho học sinh 2 lớp cùng làm một bài kiểm tra trước tác động
với hình thức 20 câu trắc nghiệm và 3 câu tự luận về nội dung bài học đã học từ
tuần 1- 9. Tôi tiến hành chấm và nhập điểm.
Sau khi tiến hành thực nghiệm tôi ra đề kiểm tra sau tác động với dạng đề
tương tự đề kiểm tra trước tác động do tôi biên soạn với nội dung tương đương
nhưng kiến thức từ tuần 10- 18 sau đó chấm và so sánh kết quả của HS.
4. Phân tích dữ liệu và kết quả:

a) Trình bày kết quả.
So sánh điểm trung bình bài kiểm tra sau tác động
Thực nghiệm

Đối chứng

Điểm TB cộng

7.91

6.44

Độ lệch chuẩn

1.44

1.83

Giá trị p của T-test

0.00073533026419025100

Mức độ ảnh hưởng

0.8024

b) Phân tích dữ liệu: Kết quả kiểm tra sau tác động cho thấy điểm
trung bình của HS lớp 4.1 là 7,91 cao hơn nhiều so với điểm trung bình kiểm
tra trước tác động là 6,13. Điều này chứng tỏ chất lượng học của HS lớp 4.1đã
được nâng lên rõ rệt

- Độ chênh lệch điểm trung bình T-Test cho kết quả p =0,0007< 0,05 cho
thấy độ chênh lệch điểm khảo sát trung bình trước và sau tác động là có ý
nghĩa, tức là sự chênh lệch điểm trung bình khảo sát trước và sau tác động là


14
không xảy ra tự nhiên mà là do tác động của giải pháp thay thế đã mang lại hiệu
quả .
Chênh lệch giá trị trung bình chuẩn SMD = 0,80 so sánh với bảng tiêu chí
0,05 cho thấy mức độ ảnh hưởng của giải pháp đã nêu ra của nhóm thực
nghiệm là lớn.
c) Bàn luận.
Ưu điểm:
Kết quả của bài kiểm tra sau tác động là 7,91 còn kết quả của bài kiểm tra
trước tác động là 6,13. Điểm chênh lệch trung bình của khảo sát trước và sau
tác động là 0,80. Điều này cho thấy điểm trung bình khảo sát sau tác động lớn
hơn điểm trung bình khảo sát trước tác động .
Chênh lệch giá trị trung bình chuẩn: SMD=0,80. Điều này có nghĩa mức
độ ảnh hưởng là lớn.
Phép kiểm chứng T-test của điểm trung bình của khảo sát trước và sau tác
động
P= 0,0007< 0,05. Kết quả này khẳng định sự chênh lệch điểm trung bình
của khảo sát trước và sau tác động không phải do ngẫu nhiên mà là do tác động.
Hạn chế:
Nghiên cứu này giúp HS lớp 4.1 trường TH Trần Quốc Toản khắc phục
được những hạn chế khi học các môn học, các em nắm bài kỹ hơn, thuộc bài
nhanh hơn và cũng nhớ lâu hơn và các em hứng thú hơn với các môn học kể cả
những mơn khơ khan như Lịch sử - Địa lí… Nhưng do thời gian nghiên cứu
ngắn, việc ứng dụng sơ đồ tư duy còn khá mới so với học sinh cũng như giáo
viên tiểu học nên không tránh khỏi những hạn chế.

BẢNG TỔNG HỢP KẾT QUẢ TRƯỚC VÀ SAU TÁC ĐỘNG.
LỚP THỰC NGHIỆM
STT
HỌ TÊN
Trước TĐ
Sau TĐ
6
1
Nguyễn Hoàng Anh
7
6
2
Hoàng Minh Duy
9
6
3
Vũ Thị Minh Hạnh
8
5
4
Vũ Minh Hiệp
6
6
5
Nguyễn Đức Hiếu
10
5
6
Võ Quốc Huy
6

6
7
Phạm Thị Ngọc Huyền
9
8
8
Trần Thị Thu Huyền
9
5
9
Lê Công Khánh
8
8
10
Nguyễn Quốc Khánh
10
5
11
Tạ Thị Kim Liễu
8
5
12
Trần Thị Hương Mai
5
5
13
Trần Cơng Minh
6
7
14

Nguyễn Thị Nga
8
6
15
Hồng Thanh Ngân
8
8
16
Trần Đăng Nguyên
9


15
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32

Trần Yến Nhi
Trịnh Thị Kiều Oanh
Nguyễn Quốc Phong
Nguyễn Như Sương
Nguyễn Minh Tâm
Nguyễn Thị Hồi Tâm
Bùi Võ Quốc Thiện
Trần Quốc Thơng
Nguyễn Đức Thuận
Đinh Hồng Phương Trang
Bùi Thị Thanh Trúc
Ngơ Thành Trung
Nguyễn Anh Tú
Nguyễn Thành Tuyến
Trần Thị Tường Vi
Trần Hùng Vương

STT

HỌ TÊN

1
2
3
4
5
6
7
8
9

10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21

Dương Hịang Phi Anh
Trần Thị Kim Chi
Trương Tr Ngọc Thành Cơng
Phạm Thị Mỹ Dung
Nguyễn Kiều Dun
Vũ Đình Giang
Nguyễn Thị Bích Hiền
Vũ Minh Hoàng
Lê Thị Thanh Hương
Phạm Thị Thanh Hương
Hà Văn Lợi
Hoàng Đức Nam
Trần Văn Nam
Trần Văn Nhân
Phạm Lê Quỳnh Như
Vũ Thị Quỳnh Như
Bùi Nguyên Cẩm Nhung

Lê Tuyết Nhung
Phạm Duy Phương
Nguyễn Văn Quang
Nguyễn Thị Diễm Quỳnh

5
8
5
9
6
6
8
7
6
5
5
5
7
7
7
3

7
9
8
9
7

7
10

10
8
7
7
6
9
9
9
5

LỚP ĐỐI CHỨNG
Trước TĐ
Sau TĐ
6
6
8
8
6
5
9
9
9
9
8
8
5
5
5
3
6

5
9
7
4
3
7
6
5
5
4
4
9
9
6
5
7
8
5
5
5
5
5
5
7
8


16
22
23

24
25
26
27
28
29
30
31
32

Phạm Văn Sỹ
Trần Mỹ Tâm
Trần Thị Mỹ Tâm
Phạm Duy Thái
Hoàng Cao Thắng
Trần Đức Tín
Vũ Minh Trí
Trịnh Xuân Trường
Phạm Minh Tú
Nguyễn Minh Tuấn
Nguyễn Thùy Vy

8
9
7
6
9
5
6
7

7
7
9

8
9
7
5
9
5
7
7
6
6
9


17
Phụ lục 2


18


19


20

Mơn Lịch sử - Địa lí

21
PHỊNG GD&ĐT TÂN PHÚ
TRƯỜNG TH TRẦN QUỐC TOẢN

CỘNG HỒ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Độc lập - Tự do - Hạnh phúc
Phú Xuân, ngày 16 tháng 01 năm 2012

PHIẾU NHẬN XÉT, ĐÁNH GIÁ SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
Năm học: 2011-2012
–––––––––––––––––
Tên sáng kiến kinh nghiệm:

Ứng dụng sơ đồ tư duy vào trong dạy - học một số
môn học cho học sinh lớp 4

Họ và tên tác giả: Trần Thị Thúy Vân
Chức vụ: Giáo viên
Đơn vị: Trường TH Trần Quốc Toản
Lĩnh vực: (Đánh dấu X vào các ô tương ứng, ghi rõ tên bộ môn hoặc lĩnh vực khác)
- Quản lý giáo dục

- Phương pháp dạy học bộ môn: ............................... 
- Phương pháp giáo dục

- Lĩnh vực khác: ........................................................ 
Sáng kiến kinh nghiệm đã được triển khai áp dụng: Tại đơn vị 

Trong Ngành 

1. Tính mới (Đánh dấu X vào 1 trong 2 ơ dưới đây)
-

Có giải pháp hồn tồn mới

-

Có giải pháp cải tiến, đổi mới từ giải pháp đã có




2. Hiệu quả (Đánh dấu X vào 1 trong 4 ô dưới đây)
-

Hoàn toàn mới và đã triển khai áp dụng trong tồn ngành có hiệu quả cao 

- Có tính cải tiến hoặc đổi mới từ những giải pháp đã có và đã triển khai áp dụng
trong tồn ngành có hiệu quả cao 
-

Hoàn toàn mới và đã triển khai áp dụng tại đơn vị có hiệu quả cao 

- Có tính cải tiến hoặc đổi mới từ những giải pháp đã có và đã triển khai áp dụng tại
đơn vị có hiệu quả 
3. Khả năng áp dụng (Đánh dấu X vào 1 trong 3 ơ mỗi dịng dưới đây)
- Cung cấp được các luận cứ khoa học cho việc hoạch định đường lối, chính sách:
Tốt 

Khá 
Đạt 
- Đưa ra các giải pháp khuyến nghị có khả năng ứng dụng thực tiễn, dễ thực hiện và
dễ đi vào cuộc sống:
Tốt 
Khá 
Đạt 
- Đã được áp dụng trong thực tế đạt hiệu quả hoặc có khả năng áp dụng đạt hiệu quả
trong phạm vi rộng:
Tốt 
Khá 
Đạt 
Phiếu này được đánh dấu X đầy đủ các ô tương ứng, có ký tên xác nhận của người
có thẩm quyền, đóng dấu của đơn vị và đóng kèm vào cuối mỗi bản sáng kiến kinh
nghiệm.
XÁC NHẬN CỦA TỔ CHUYÊN MÔN
THỦ TRƯỞNG ĐƠN VỊ


22