Tỷ lệ mắc THA trên bệnh nhân đến khám tại khoa khám chữa bệnh theo yêu cầu của bệnh viện Bạch Mai từ tháng 5 đến tháng 8 năm 2013 và một số yếu tố liên quan

TV N
T ng huy t áp (THA) đang lƠ m t b nh ph bi n và là gánh n ng t vong
hƠng đ u trên th gi i. Theo T ch c Y t Th gi i (WHO) n m 1978, trên th gi i
t l m c b nh THA chi m kho ng 10% - 15% dân s vƠ
29%. N m 2000, có kho ng 600 tri u ng

c tính đ n 2015 là

i m c và 7,1 tri u tr

ng h p t vong

do THA (chi m kho ng 13% t ng s t vong toàn c u) [1]. Trong s các tr

ng

h p m c b nh và t vong do tim m ch hƠng n m có kho ng 35% - 40% nguyên
nhân là THA [2].
THA gây nhi u bi n ch ng nguy hi m nh : suy tim, suy vƠnh, suy th n, tai
bi n m ch máu não…đòi h i ph i đi u tr lâu dài, t n kém v kinh t và nh h

ng

không nh t i s c kh e ng

ng

đ n ch t l

i b nh. Chính vì th THA không nh ng nh h

ng cu c s ng c a b n thơn ng

i b nh mà còn là gánh n ng cho gia

đình vƠ xƣ h i. T i Hoa K chi phí hƠng n m cho phòng ch ng b nh THA trên 259
t đô la [2].
T l b nh THA có xu h
kinh t phát tri n mà

c các n

ng t ng r t nhanh không ch

các n

c có n n

c đang phát tri n. Theo WHO n m 2003 t l

t ng huy áp

khu v c Châu Âu và B c M đƣ khá cao chi m 15% - 20% trong

khi đó

(2000) là 31% [3].

n

Vi t Nam đang trong quá trình chuy n đ i d ch t h c v i gánh n ng b nh

t t kép: b nh lây nhi m v n cao trong khi b nh không lây nhi m đang t ng nhanh
(và là gánh n ng t vong chính), trong đó có s gia t ng gánh n ng c a THA , nh t
là

khu v c thành th .
Các y u t nguy c c a b nh THA: r i lo n lipid máu, thói quen n m n, hút

thu c, u ng r

u, ít v n đ ng, béo phì. Kh ng ch nh ng y u t nguy c nƠy có

th làm gi m 80% b nh THA [4] và có th d phòng đ
can thi p có hi u qu .

c thông qua các bi n pháp


Nhi u b ng ch ng cho th y THA đang gia t ng nhanh cùng v i s thay đ i
nhanh chóng v kinh t xã h i, d ch t h c, đ c bi t là trong khu v c đô th . Theo
nghiên c u c a b môn Tim m ch và Vi n Tim m ch t i thành ph Hà N i n m
2001 - 2002, t l THA
n

tr

ng thành là 23,2%, cao g n ngang hàng v i nhi u

c phát tri n trên th gi i [5], [6]. M t nghiên c u m i g n đơy cho th y t l

t ng huy t áp ng

n m t i s ng

i l n (trên 25 tu i) đƣ lên đ n 33,3% [7]. D báo trong nh ng

i m c b nh THA s còn t ng do các y u t nguy c nh : hút thu c

lá, l m d ng bia r

u, dinh d

ng không h p lý, ít v n đ ng v n còn khá ph bi n.

Giám sát các y u t nguy c theo ph
m t trong nh ng chi n l

ng pháp b c thang c a WHO (STEPwise) là

c hi u qu đ phát hi n s m b nh THA c ng nh các

b nh không lây nhi m khác.
Trong th c t đƣ có nhi u đ tài nghiên c u v b nh THA và các y u t
nguy c c a b nh trong c ng đ ng, tuy nhiên ch a có đ tài nghiên c u nào v v n
đ này t i Khoa Khám ch a b nh theo yêu c u - B nh vi n B ch Mai. Vì v y
chúng tôi ti n hành nghiên c u đ tài ắT l m c THA trên BN đ n khám t i
Khoa Khám ch a b nh theo yêu c u c a B nh vi n B ch Mai t tháng 5 đ n
tháng 8 n m 2013 vƠ m t s y u t liên quan” v i hai m c tiêu chính sau đơy:
1. Xác đ nh t l m c THA trên BN đ n khám t i Khoa Khám ch a b nh theo
yêu c u c a B nh vi n B ch Mai t tháng 5 đ n tháng 8 n m 2013
2. Mô t m t s y u t liên quan đ n THA nh ng BN trên.

2

Thang Long University Library


CH
1.1.

NG I - T NG QUAN TÀI LI U

nh ngh a, phơn lo i vƠ tri u ch ng t ng huy t áp

1.1.1.

nh ngh a t ng huy t áp
Theo T ch c Y t th gi i, m t ng

i tr

ng thƠnh đ

c g i là THA khi

huy t áp tơm thu (HATT) ≥ 140 mmHg vƠ ho c huy t áp tơm tr

ng (HATT) ≥

90mmHg ho c đang đi u tr thu c h áp hàng ngày ho c có ít nh t 2 l n đ

c bác

s ch n đoán lƠ THA [4], [8], [9].
THA không ph i là m t tình tr ng b nh lý đ c l p mà là m t r i lo n v i
nhi u nguyên nhân, các tri u ch ng đa d ng, đáp ng v i đi u tr c ng r t khác
nhau.
1.1.2. Phân đ t ng huy t áp
Có nhi u cách phân lo i THA khác nhau.
đ

Vi t Nam, có 2 cách phân lo i

c áp d ng ph bi n lƠ phơn đ THA theo WHO/ISH (n m 2003) [4], [8], [9] vƠ

phân lo i huy t theo JNC VII.
Phân lo i HA ng
Lo i HA

il n

Theo WHO (2003)

Theo JNC VII

HATT

HATTr

HATT

HATTr

-

-

< 120

< 80

-

-

120 - 139

80 - 89

I

140 - 159

90 - 99

140 - 159

90 - 99

II

160 - 179

100 - 109

≥ 160

≥ 100

III

≥ 180

≥ 110

-

-

Bình th

ng

Ti n t ng huy t áp
T ng huy t áp

B ng 1.1. Phân đ THA theo WHO và theo JNC VII
ứ N u tr s HATT và HATTr

hai đ khác nhau thì l y giá tr cao h n đánh

giá

3


1.1.3. Tri u ch ng c a b nh THA
B nh nhân b THA đa s đ u không có tri u ch ng gì cho t i khi phát hi n
ra b nh. Bi u hi n hay g p nh t là đau đ u vùng ch m và hai bên thái d

ng, ngoƠi

ra có th có h i h p, m t, khó th , m m t, tê đ u chi...m t s tri u ch ng khác tu
thu c vào nguyên nhân ho c bi n ch ng c a THA [10].
o huy t áp (HA) lƠ ph
Th

ng pháp có ý ngh a ch n đoán xác đ nh b nh.

ng dùng huy t áp k th y ngân ho c m t s lo i d ng c đo HA khác vƠ áp

d ng theo tiéu chu n c a H i Tim m ch Vi t Nam.
ứ T i phòng khám: Khi b nh nhân có tr s HA ≥ 140/90 mmHg sau khám l i
lâm sàng ít nh t hai ho c ba l n khác nhau, m i l n khám đu c đo ít nh t 2 l n
đ

c ch n đoán lƠ THA [11].

ứ T i nhà, khi đo nhi u l n đúng ph

ng pháp có tr s HA>135/85 mmHg thì

có th ch n đoán lƠ THA.

Các xét nghi m c n làm cho BN THA: sinh hóa, t ng phơn tích n
đ

c ti u,

ng máu, X - quang tim ph i, soi đáy m t n u c n. Ngoài ra THA còn có m t s

bi u hi n th y ti ng th i

tim, nh p tim nhanh ho c lo n nh p, có th có suy tim.

Khám b ng có th phát hi n ti ng th i tâm thu hai bên r n, trong h p đ ng m ch
th n, ph ng đ ng m ch ch ho c phát hi n th n to, th n đa nang...lƠ m t trong
nh ng b nh nguyên nhân gây THA.
C n lâm sàng đ đánh giá các y u t nguy c THA, tìm các d u hi u c a
THA, nghi ng THA th phát c ng nh xác đ nh THA đƣ có t n th
đích hay ch a. M t s xét nghi m th
sinh máu (đ
tích n

ng đ

ng c quan

c ch đ nh nh : công th c máu, hóa

ng máu lúc đói, ure, creatinin, cholesterol, đi n gi i đ ), t ng ph n

c ti u, đi n tâm đ , siêu âm tim. Ch đ nh c n lâm s ng c n đ

c đ t ra

trên t ng b nh nhân c th nh t là khi đi u tr g p khó kh n, nghi ng THA có
nguyên nhân, b nh nhân tr tu i có ch s HA cao.

4

Thang Long University Library


Nguyên nhơn THA: đa ph n lƠ THA vô c n, ch có 5% tr
nguyên nhân THA, hay g p

ng

ng h p tìm th y

i tr nh : h p đ ng m ch th n, u tuy n th

ng

th n…
1.1.4. T n th

ng c quan đích trong t ng huy t áp

Tim: Suy tim và b nh m ch vành là hai bi n ch ng chính và là nguyên nhân
t vong cao nh t c a THA [6].
Não: các tai bi n do THA th

ng g p nh : nh i máu não, xu t huy t não có

th t vong ho c đ l i di ch ng n ng n . Có th ch g p THA thoáng qua v i các
tri u ch ng th n kinh khu trú không quá 24 gi ho c b nh não do THA v i các
tri u ch ng lú l n, hôn mê kèm co gi t, nôn m a, nh c đ u d d i [6].
Th n: có th g p các t n th

ng: x v a đ ng m ch th n, suy th n.

M ch máu: THA là y u t gơy x v a đ ng m ch, x v a h th ng m ch
ngo i biên, ph ng đ ng m ch ch [12].
M t: Soi đáy m t có th

th y t n th

WagenerBarker có 4 giai đo n có t n th

ng đáy m t [8]. Theo Keith-

ng đáy m t:

ứ Giai đo n I: Ti u đ ng m ch c ng và bong.
ứ Giai đo n II: Ti u đ ng m ch h p có d u hi u b t chéo t nh m ch.
ứ Giai đo n III: Xu t huy t và xu t ti t võng m c, ch a có phù gai th .
ứ Giai đo n IV: Phù lan t a gai th

5


1.2. Gánh n ng b nh t t do t ng huy áp

THA đang ngƠy cƠng gia t ng vƠ lƠ nguyên nhân t vong hƠng đ u trên th
gi i [13]. Trong s 57 tri u ca t vong trên toàn c u n m 2008 gơy thi t h i kho ng
36 tri u USD thì có 63% là do các b nh nh b nh tim m ch (trong đó có THA),
ti u đ

ng, ung th vƠ các b nh hô h p m n tính. D tính con s t vong do b nh

không lây nhi m s ti p t c t ng trên toƠn th gi i đ c bi t là

các n

c thu nh p

th p và trung bình [13].
THA
tr

c tính gây ra 7,5 tri u ca t vong, chi m kho ng 12,8% t t c các

ng h p t vong, và là m t y u t nguy c chính gây b nh tim m ch. T l

THA không có s khác bi t nhi u trong t t c các nhóm n
th p nh t

các n

c có thu nh p cao [13]. Hi n nay n

c tuy v y nó th

ng

c ta đang ph i gánh ch u

gánh n ng b nh t t kép v i s gia t ng nhanh chóng c a b nh không lây nhi m
trong kh các b nh nhi m trùng v n đang có t l m c cao. THA là m t lo i b nh
lý tim m ch x y ra khá ph bi n t i c ng đ ng.
B nh THA v i nh ng bi n ch ng n ng n c a nó nh tai bi n m ch máu
não, các t n h i trên m t s c quan đích nh tim, th n, m t.. ..có th làm cho
ng
h

i b nh b tàn ph , b m t kh n ng ho c suy gi m kh n ng lao đ ng, làm nh
ng đ n ch t l

ng cu c s ng, lƠm gia t ng gánh n ng kinh t cho gia đình vƠ

xã h i.
THA nói riêng và các b nh không lây nhi m nói chung có chung nhi u y u
t nguy c có liên quan đ n l i s ng. Ng
phòng ng a đ
r

i ta c ng đƣ ch ng minh r ng có th

c m t t l l n b nh THA thông qua gi m các hƠnh vi nguy c nh

u, thu c lá, ch đ

n u ng, ít v n đ ng.

ơy lƠ nh ng chi n l

c có hi u qu

cao trong vi c ki m soát và phòng ng a s gia t ng gánh n ng b nh t t và t vong
do THA.

6

Thang Long University Library


1.3. M t s y u t liên quan t i t ng huy t áp
1.3.1. Các y u t không thay đ i đ
ứ Tu i: thông th

ng

ng

c

i tr

ng thành tu i càng cáo, tr s HA càng cao.

THA xu t hi n thu ng xuyên h n
ứ Gi i: nam th

nhóm nam ≥ 55 vƠ n ≥ 65 tu i.

ng có t l m c THA cao h n n . Riêng v i n trong đ tu i

đƣ mƣn kinh c ng có t l m c THA cao.
ứ Ch ng t c: ng

i châu M g c Phi ho c ng

m c THA cao h n so v i ng
ứ Ti n s gia đình: nh ng ng

i Phi g c châu M có nguy c

i g c châu Âu.
i có ng

i cùng huy t th ng trong gia đình b

THA thì c ng có nguy c m c THA cao h n [14].
1.3.2. Các y u t có th thay đ i đ

c

Y u t nguy c có th thay đ i đ
đ

c g m: hút thu c lá, u ng r

u bia, ch

n nhi u mu i, ít rau qu , s d ng d u m không h p lý, ít v n đ ng th l c,

béo phì (BMI ≥ 23), r i lo n lipid máu, đái tháo đ

ng…[14].

Hút thu c lá: theo m t s k t qu nghiên c u, hút thu c lá có liên quan t i
m c đ THA. Thu c lá lƠm t ng nguy c nh i máu c tim lên 4 l n, đ t t lên 5
l n, nguy c m c b nh THA cao g p 1,45 l n so v i ng

i không hút thu c lá.

Trong thu c lá có ch a t i h n 4000 ch t v i 200 ch t đ c h i trong đó quan tr ng
nh t là nicotin có tác d ng co m ch ngo i biên, t ng n ng đ serotonin não v i
tuy n th

ng th n gây THA [4]. Hút thu c lá có th gơy ra c n THA k ch phát.

Ngoài ra khí CO trong quá trình hút thu c lá lâu dài s gơy lên mƠng x v a đ ng
m ch lƠ nguy c gơy THA. Hút thu c lá c ng lƠm t ng nguy c m c b nh m ch
vành lên 50 - 60% so v i ng
U ng r

i không hút [15].

u bia nhi u: theo k t qu nghiên c u tr

liên quan gi a vi c s d ng r

c đơy đƣ cho th y có s

u bia nhi u vƠ THA [4], [16]. R

u có th gây r i

lo n nh p tim, r i lo n đi u hòa Lipoprotein và Triglycerid, làm t ng nguy c
THA, nh i máu c tim vƠ các b nh lý v m ch máu. R
7

u còn làm gi m tác d ng


c a thu c đi u tr THA. Kho ng 10% tr

ng h p THA liên quan đ n u ng r

u

[4].
Ít ho t đ ng th l c: ho t đ ng th l c th
h n ch nguy c THA. Vi c luy n t p th

ng xuyên giúp tim m ch kh e,

ng xuyên

ng

i THA không nh ng

lƠm t ng Lipoprotein, HDL mƠ còn tác d ng gi m THA. Ngày nay tính ch t công
vi c đang d n thay đ i, công vi c v n phòng vƠ s d ng máy móc thay th con
ng

i khi n l i s ng ít v n đ ng cƠng t ng vƠ kéo theo h l y c a nó d n t i t ng

nguy c THA, x v a đ ng m ch…
Tình tr ng th a cân, béo phì: cùng v i s phát tri n kinh t , tình tr ng dinh
d

ng đ

c c i thi n và công vi c ít v n đ ng chi m u th thì t l béo phì ngày

cƠng gia t ng. Ch s c th (BMI), đ
th

ng đ

c tính b ng cân n ng (kg)/chi u cao (m)2

c s d ng đ phân lo i tình tr ng dinh d

h i đái tháo đ

ng chơu Á (IDI/WPRO), ng

ng. Theo quy

c c a Hi p

ng ch n đoán béo phì

ng

i châu

Á là BMI t 23 tr lên [17].
Tình tr ng dinh d
Thi u n ng l
Bình th

ng tr

ng

Ch s BMI

ng di n

BMI < 18,5
18,5 ≤ BMI < 23

ng

BMI ≥ 23

Th a cân
Ti n béo phì

23 ≤ BMI < 30

Béo phì đ I

25 ≤ BMI < 30

Béo phì đ II

BMI ≥ 30

B ng 1.2. Phân lo i tình tr ng dinh d

ng theo IDI/WPRO

M t s nghiên c u nh n th y béo phì có m i liên quan v i các m c HA.
Nguy c THA

ng

i th a cân, béo phì cao g p hai l n so v i ng

và cao g p ba l n so v i ng

i bình th

ng

i nh cân[18], [19]. Ch s BMI càng l n m c đ

THA cƠng cao [20]. NgoƠi ra, trên các đ i t

ng béo phì có s thay đ i b t l i v

các ch s sinh hóa nh t ng lipid máu toƠn ph n, t ng cholesterol đ u có nh
8

Thang Long University Library


h

ng x u đ n s c kh e và tr s HA.
Ch đ

n nhi u rau qu , trái cây, s d ng d u m th c v t mang l i s c

kh e cho tim m ch qua đó lƠm gi m nguy c THA. Ch đ
các đ u ng có ga, đ

ng nhanh, h n ch và ki m soát đ

gi m nguy c THA vì THA vƠ đái tháo đ

n s d ng ít s d ng
ng huy t t t c ng lƠm

ng có m i liên h r t ch t ch v i nhau.

1.4. Tình hình nghiên c u trên th gi i vƠ

Vi t Nam

1.4.1. Trên th gi i
B nh THA trong c ng đ ng ngƠy cƠng có xu h

ng gia t ng đ c bi t là

c phát tri n. Ngày nay v n đ không d ng l i

đó, THA hi n đang có xu

các n
h

ng gia t ng
T i các n

này

c các n

c đang phát tri n, c khu v c châu Phi.

c phát tri n, t l m c THA c ng r t thay đ i. T i châu Âu, t l

C ng hòa dân ch

c (c ) lƠ 28%, C ng hòa liên bang

c là 17% [21],

Pháp (1994) là 41% [22], Tây Ban Nha (1996) là 30%. T i châu M , t l m c
Canada (1995) là 22% [23]. T i m t s n

THA
nh

n

c thu c khu v c thu c Châu Á

(2000) t l THA là 31%, t i Philipin (2000) t l này là 23%, Trung

Qu c (2002) 27,2% [3].
M t cu c đi u tra t i Hoa K n m 1999 - 2000 trên đ i t
thành cho th y t l HA bình th
nam ch cao h n

n b t đ u nh nh h n
đ

i tr

ng

ng là 39%; 31% thu c nhóm ti n THA va 29% là

THA. T l hi n m c hi u ch nh theo tu i
THA

ng ng

n l a tu i tr

nam là 39% so v i n 23,1%. T l

c tu i 45.

nam gi i vƠ sau đó t l THA

đ tu i 45-54, t l THA
n cao h n nam [24]. THA

c coi là nguyên nhân ch y u ho c góp ph n chính trong 11,4% các ca t vong
M n m 2003.

c tính chi phí tr c ti p và gián ti p cho THA n m 2003 đƣ lên

t i 65,3 t USD [1].
V nguy c c a THA theo nghiên c u g n đơy t i Nigeria cho th y THA có
liên quan t i m t s y u t nh : tu i, gi i, BMI, đ

ng huy t...Hay m t nghiên

c u khác trên 2802 b nh nhân t i Brazil (1996) v các y u t nguy c c a THA
9


nh : tu i, y u t gia đình, béo phì, thu nh p, hút thu c, u ng r

u... c ng cho th y

liên quan [25].
Vi t Nam

1.4.2.

N m 1960, theo đi u tra c a G.S.

ng V n Chung, t l THA t i Vi t Nam

là 2% - 3% [5]. N m 1975, theo đi u tra c a B Y t , t l THA là 2,4% [26]. N m
1984, theo đi u tra c a khoa Tim m ch b nh vi n B ch Mai, t l THA là 4,5%
[26]. N m 1992, theo đi u tra c a G.S.Tr n

Trinh và c ng s , t l THA là

11,7% [26]. N m 1999, theo đi u tra c a G.S.Ph m Gia Kh i và c ng s , t l
THA là 16,05% [19].
M t nghiên c u n m 2002 th y trong s 1716 ng

i b THA thì 67,5%

không h bi t v b nh c a mình, 15% bi t mƠ không đi u tr đúng, 13,5% đi u tr
th t th

ng, ch có 4% đ i t

ng đi u tr đúng [27]. Theo Nguy n Minh Tâm và

Nguy n Th Trúc đi u tra 1582 ng
đ it

ng ch a t ng đ

i trên 18 tu i n m 2001 t i Ti n Giang, 16,1%

c đo HA, 58,7% có đo nh ng không nh tr s HA c a

mình, 10,3% nh con s HA nh ng không ki m tra th

ng xuyên, 14,3% có ý th c

ki m tra đ nh k [28]. Theo s li u đi u tra d ch t qu c gia n m 2001-2002, t l
nam gi i là 15,1% và n gi i là 13,5% [27]. i u tra c a Vi n Tim m ch

THA

Vi t Nam v t n su t THA và các y u t nguy c t i các t nh mi n B c Vi t Nam
n m 2001 - 2002 (trên 5012 ng
16,5%, có 23% đ i t

i) cho th y t n su t THA ngu i tr

ng bi t đúng nguy c c a b nh. Trong 818 ng

hi n THA, t l THA đ I, đ II, đ III l n l
ch có 84 ng
bình th

iđ

c phát

t là 10,2%; 4,2% vƠ 1,9% trong đó

i dùng thu c chi m t l 11,5%; t l ki m soát HA t t (đ a HA v

ng) ch đ t 19,% [29].

T l ng
u ng r

ng thành là

u, ch đ

i dân hi u bi t đúng t t c các y u t nguy c bao g m: hút thu c,
n không h p lý, v n đ l

i ho t đ ng th l c, ti n s gia đình

và các ch s nhân tr c h c ...ch chi m 23% (18,8% nông thôn, 29,5%

thành

th ), trong khi hi u bi t sai v các y u t nguy c chi m h n 1/3 dơn s (44,1%
10

Thang Long University Library


nông thôn, 27,1%

thành th ) [29].

Theo nghiên c u c a tác gi Ph m Gia Kh i và c ng s t i Hà N i v THA
n m 1998 - 1999 th y ch s BMI trung bình c a qu n th nghiên c u là 20,09.
Nhóm BMI t 22 tr lên có nguy c THA [19]. Nghiên c u c a tác gi Nguy n
Lân Vi t (2007) c ng cho th y nh ng ng
cao h n so v i ng

i có BMI t 23 tr lên có nguy c THA

i có BMI <18,5 (chu n) là 1,61 l n; ngu i có BMI > 30 có

nguy c THA h n chu n là 5,2 l n [20].
1.5. i u tr b nh t ng huy t áp
Tr

c h t ph i xác đ nh THA là m t b nh nguyên phát (không có nguyên

nhân) hay ch là tri u ch ng c a m t b nh khác. Mu n th , ph i khám b nh nhân
toàn di n, tìm hi u các ti n s b nh t t, các thu c đang dùng, lƠm các xét nghi m
vƠ th m dò X-quang, siêu ơm…c n thi t liên quan đ n ch c n ng th n…đ tìm
đ

c nguyên nhân gây THA.
Khi đƣ đ

c phát hi n có b nh, b nh nhân ph i h t s c quan tâm vi c đi u

tr b nh cho b n thân mình.
M c tiêu c a vi c đi u tr b nh THA cho đ n nay lƠ đ a HA tr l i m c
bình th

ng ho c ít nh t lƠ đ n m c cho phép, đ ng th i ph i làm gi m đ

c tai

bi n và t vong. Vì v y, bên c nh vi c dùng thu c ph i chú ý c đ n các bi n pháp
khác nh ch đ

n u ng, ch đ luy n t p, ch đ sinh ho t và làm vi c, gi i

quy t t t các y u t đe d a làm b nh d ti n tri n x u.
Trong đi u tr , ng

i ta chú ý nhi u đ n HATTr, nh ng T ch c Y t Th

gi i (WTO) cho r ng “Huy t áp tơm thu c ng lƠ y u t đe d a m nh m t
đ

ng v i huy t áp tơm tr

ng”, do v y ph i b ng m i cách không đ

c đ các

con s HA t ng quá cao. M c HA đ a xu ng mong mu n là trong gi i h n đ
quy đ nh ngh a lƠ < 140/90 mmHg, tuy nhiên
đ

c ch a ho c ch a không đ y đ , HA th

ng

ng xuyên

ng
c

i đƣ b b nh t lâu không
m c cao 150 - 160/95 -

100 mmHg, h đƣ quen v i m c huy t áp đó, n u c đ a áp xu ng th p h n thì có
11


khi nguy hi m, làm cho b nh nhân r t khó ch u vì vi c t

i máu não d b gi m v i

nh ng h u qu không t t, ch a k đ n vi c ph i dùng nhi u thu c ph i h p có th
gây nên nh ng tác d ng ph không t t cho h . T t nhiên

m c HA đó thì các tai

bi n v n c n ng h n, tu i th gi m h n so v i nh ng b nh nhân có m c c a HA

trong gi i h n bình th

ng.

12

Thang Long University Library


CH

NG II -

2.1.

it

2.1.1.

IT

NG VÀ PH

NG PHÁP NGHIÊN C U

ng nghiên c u

it

ng nghiên c u

T t c các b nh nhơn đ n khám t i khoa KCBTYC t tháng 5 đ n tháng 8
n m 2013, có đ tiêu chu n đ đi u tr b nh THA.
2.1.2. Ch n m u nghiên c u
Các đ i t
b nh đ

ng đ

c l a ch n ng u nhiên d a trên danh sách khám ch a

c qu n lý t i Khoa Khám ch a b nh theo yêu c u t i B nh vi n B ch

Mai. Trong 3 tháng t tháng 5 đ n tháng 8/2013 có 5490 BN đ n khám t i Khoa
KCBTYC - B nh vi n B ch Mai có đ yêu c u tham gia đi u tra nghiên c u
(nh ng ng

i đ đi u ki n s c kh e tham gia nghiên c u, phi u th m dò h p

l …), bao g m 2497 nam và 2993 n .
2.2. Ph

ng pháp nghiên c u

2.2.1. Thi t k nghiên c u
Nghiên c u mô t , c t ngang
2.2.2. Ph

ng pháp thu th p thông tin

V i nh ng đ i t
đ

c th c hi n qua 3 b

ng đ đi u ki n tham gia, vi c đi u tra thu th p thông tin
c:

ứ Ph ng v n các y u t nguy c THA b câu h i. Vi c ph ng v n do các đi u
d

ng viên đang công tác t i Khoa Khám ch a b nh theo yêu c u - B nh

vi n B ch Mai th c hi n.
ứ

o các ch s nhân tr c (chi u cao, cân n ng, vòng b ng, vòng mông…) do
các đi u d
h

ng viên th c hi n s d ng các d ng c cơn đo chu n và theo

ng d n th

ứ Huy t áp đ
OMRON

ng quy c a Vi n Dinh d
c đo b i các đi u d

cánh tay theo h

ng qu c gia.

ng viên hai l n b ng máy HA đi n t

ng d n c a nhà s d ng vƠ theo th
13

ng quy


c a Vi n Tim m ch Trung
mmHg thì s đ

ng. N u s đoc a hai l n đo chênh nhau qua 10

c đo l i l n ba. Giá tr HA đ

c tính là giá tr trung bình

c a các l n đo.
2.2.3. Bi n s nghiên c u
2.2.3.1.ăCácăthôngătinăc ăb năv ăcácăđ iăt

ngă

ứ Thông tin cá nhơn: tu i, gi i, ngh nghi p, trình đ h c v n c a đ i t
ứ

ng.

i u ki n kinh t c a h gia đình

2.2.3.2.ăThôngătinăv ăt ngăhuy tăáp
ứ T l THA, phơn đ THA
ứ Các y u t nguy c THA vƠ b nh không lơy nhi m nói chung đ
trong nghiên c u nƠy bao g m: hút thu c, u ng r

cđ c p

u, béo phì.

2.2.4. X lý s li u
S li u đ
trung bình, ph

c nh p vƠ x lý b ng ph n m m SPSS. Th ng kê mô t (giá tr
ng sai, t l ph n tr m) đ

nghiên c u vƠ các bi n s . H s t

c s d ng đ mô t đ c đi m nhóm

ng quan (Spearman’s Rho) đ

c s d ng đ

đánh giá m i liên quan gi a các bi n s . M c ý ngh a th ng kê s d ng lƠ 0,05.
2.2.5. Sai s và kh ng ch sai s

2.2.5.1.ăSaiăs ă
ứ Sai s do d ng c , k thu t đo.
ứ Sai s do thu nh p thông tin trong ph ng v n, ghi chép thông tin
ứ Sai s do nh l i v i các thông tin nh : hút thu c, u ng r

u, ch n đoán vƠ

đi u tr THA
2.2.5.2ăKh ngăch ăsaiăs ă
ứ S d ng các d ng c đo đ t chu n vƠ đ
ứ Ng

i đo HA vƠ các ch s nhơn tr c đ

thu t đo đ c theo th
ứ Các đi u d

c ki m tra k th

ng xuyên.

c t p hu n l i vƠ th ng nh t k

ng quy.

ng viên đ

c t p hu n k cƠng đ th ng nh t v quy trình thu
14

Thang Long University Library


th p s li u vƠ k n ng ph ng v n.
2.2.6.

o đ c nghiên c u
Vi c nghiên c u đ

c th c hi n v i s đ ng ý c a BN vƠ gia đình, đ m b o

gi kín thông tin cá nhân và ti n hành chân th t cùng v i s đ ng ý c a Ban Lãnh
đ o Khoa Khám ch a b nh theo yêu c u - B nh vi n B ch Mai

15


CH

NG III - K T QU NGHIÊN C U

3.1. Thông tin chung c a đ i t

ng nghiên c u

Thông tin

Trình đ

ng

T l (%)

S l

ng

T l (%)

556

22,3

706

23,6

35 - 34

639

25,6

754

25,2

45 - 44

544

21,8

820

27,4

55 - 64

586

23,5

607

20,3

≥ 65

169

6,8

104

3,5

Công ch c, nhơn viên v n phòng

779

29,4

715

32,7

Kinh doanh, buôn bán

594

24,7

757

21,4

Lao đ ng t do

434

18,3

278

32,06

N i tr , v h u

484

19,4

1179

40,69

Khác

209

8,2

850

9,7

Ti u h c tr xu ng

207

7,2

353

9,7

Trung h c c s

521

15,8

697

21,6

676

26,4

900

30,2

1088

50,6

1049

38,5

2497

52,3

2993

47,7

tu i

nghi p

S l

N

25 - 34
Nhóm

Ngh

Nam

h c v n Ph thông trung h c
Trung h c chuyên nghi p tr lên
T ng

B ng 3.1: Thông tin chung v đ i t

ng nghiên c u

Nh n xét: C c u tu i t ng đ i đ ng đ u gi a hai gi i, t l tham gia
nhóm tu i tr th p h n các nhóm khác. Ngh nghi p ch y u nam gi i là cán b ,
công ch c, nhơn viên v n phòng (29,4%) vƠ n gi i lƠ ng i v h u, n i tr
(40,69%). Kinh doanh buôn bán là nhóm ngh đ ng hàng th hai c nam và n
(l n l t là 24,7% và 21,4%). T l có h c v n t trung h c chuyên nghi p tr lên
nam cao h n n (50,6% so v i 38,5%).

16

Thang Long University Library


3.2. T l m c t ng huy t áp
3.2.1. T l t ng huy t áp theo gi i

43,8%

56,2%

N

Nam
Bi u đ 3.1: Gi i tính
Nh n xét: T ng s BN đ

c phát hi n THA lƠ 1.048 ng

i, trong đó nam có

589 BN, chi m t l lƠ 56,2% cao h n so v i n là 43,8%.
3.2.2. T l t ng huy t áp theo nhóm tu i
Tu i

Nam
S l

ng

N
T l (%)

S l

ng

T l (%)

25 - 34

31

5,3

7

1,5

35 - 44

74

12,7

26

5,8

45 - 54

111

18,9

56

12,4

55 - 64

163

27,8

115

25,2

≥ 65

210

35,3

255

55,1

T ng

589

100

459

100

B ng 3.2: T l m c t ng huy t áp theo nhóm tu i và gi i
Nh n xét: T l THA t ng d n theo nhóm tu i và
nhóm tu i ≥ 65, khác bi t có ý ngh a th ng kê (p < 0,05).
17

nam cao h n

n , tr


3.2.3. Phân đ t ng huy t áp

15,4%

40,3%

43,8%

Bi u đ 3.2: Phân đ t ng huy t áp
Nh n xét: THA đ I chi m ph n l n (43,8%) trong s nh ng ng

THA, THA đ II và III chi m l n l

17,4%

i hi n m c

t là 40,8% và 15,4%.

ƣđ

20,3%

c đi u tr THA

ƣ đ c ch n đoán, ch a
đ c đi u tr
Ch a đ

62,3%

Bi u đ 3.3: T l đ i t
Nh n xét: Ph n l n đ i t
mình, 82,6% đ i t
đ

ng m c THA đã đ

c ch n đoán, đi u tr

ng THA đ u đƣ bi t đ

ng THA đƣ đ

c ch n đoán

c tình tr ng b nh c a

c ch n đoán, trong đó 20,3% đ i t

c ti n hƠnh đi u tr . Ch có 17,4% đ i t

ng đƣ

ng THA ch a bi t v tình tr ng b nh

c a mình.

18

Thang Long University Library


3.3. T l m c m t s y u t nguy c
3.3.1. T l hút thu c
Nhóm tu i

Nam

N

Chung

25 - 34 tu i

50,0

1,1

22,6

35 - 44 tu i

61,9

1,0

28,4

45 - 54 tu i

61,0

3,1

29,7

55 - 64 tu i

44,5

1,4

21,8

≥ 65 tu i

39,2

1,3

20,1

T ng c ng

54,6

1,7

25,7

B ng 3.3: T l hút thu c hi n t i theo tu i)
nam cao h n nhi u l n so v i n . T l

Nh n xét: t l hút thu c hi n t i
hút thu c t ng lên

nhóm tu i 35 - 54 sau đó gi m xu ng

nhóm tu i 55 - 64 tu i

vƠ ≥ 65 tu i.
3.3.2. T l u ng r
Nhóm tu i

u
Nam

N

Chung

25 - 34 tu i

89,6

52,4

68,7

35 - 44 tu i

91,1

48,7

67,8

45 - 54 tu i

90

49

67,8

55 - 64 tu i

86,2

45,9

64,9

≥ 65 tu i

79,5

32,7

51,3

T ng c ng

89,2

49

63,7

B ng 3.4: T l có u ng r

Nh n xét: t l u ng r

u theo tu i, gi i (%)

u tính chung là 63,7%,

t t c các nhóm tu i. T l u ng r

nam cao h n so v i n

u nhìn chung có xu h

t 55 - 64 tu i vƠ ≥ 65 tu i.

19

ng gi m d n theo tu i


3.3.3. T l béo phì
Nhóm tu i

Nam

N

Chung

25 - 34 tu i

14,2

5,5

9,3

35 - 44 tu i

13,0

10,3

11,4

45 - 54 tu i

13,7

15,0

14,3

55 - 64 tu i

17,4

18,8

18,0

≥ 65 tu i

21,5

22,7

21,8

T ng c ng

14,6

12,4

13,8

B ng 3.5. T l béo phì (BMI ≥ 25) theo tu i, gi i (%)
Nh n xét: t l béo phì tính chung là 13,8%,
và 12,4%. T l béo phì có xu h
h n

n so v i nam, t 9,3%

nam và n l n l

ng t ng theo nhóm tu i

t là 14,6%

c hai gi i, t ng nhanh

nhóm tu i 25 - 34 tu i lên 18,0%

nhóm tu i 55 -

n cao h n so v i nam.

64. T nhóm tu i 45 tr lên, t l béo phì

3.4. M t s y u t liên quan đ n t ng huy t áp
3.4.1. Liên quan gi a t ng huy t áp và m t s y u t kinh t xã h i
Trình đ

T ng s

T ng huy t áp
S l

ng (n)

T l (%)

Ti u h c tr xu ng

207

61

29,6

Trung h c c s

521

109

21,1

Ph thông trung h c

676

123

18,3

Trung h c chuyên nghi p tr lên

1088

168

15,5

B ng 3.6: T ng huy t áp theo trình đ h c v n
Nh n xét: t l m c THA gi m d n theo trình đ h c v n t 29,6%
có trình đ h c v n ti u h c tr xu ng còn 15,5%

nhóm

nhóm t t nghi p các tr

chuyên nghi p.

20

Thang Long University Library

ng


T ng huy t áp

Ngh nghi p

T ng s

Công ch c, nhơn viên v n phòng

779

87

11,2

Công nhân

594

93

15,7

Kinh doanh buôn bán

434

113

26,1

N i tr , h u trí

484

143

29,7

Khác

209

44

21,3

S l

ng (n)

T l (%)

B ng 3.7: T ng huy t áp theo ngh nghi p
Nh n xét: s ng

i m c THA cao nh t

nhóm n i tr , h u trí (29,7%), th p

nh t là nhóm công ch c, nhơn viên v n phòng (11,2%) và nhóm kinh doanh buôn
bán (26,1%).
3.3.2. Liên quan gi a t ng huy t áp và m t s y u t nguy c
T ng huy t áp
Có
S l
U ng
r

u

ng (n)

Không
T l (%)

S l

T l (%)

Có

728

19,8

2950

80,2

Không

320

17,8

1492

82,2

T ng c ng

1048

4442

B ng 3.8: T ng huy t áp và u ng r
Nh n xét: T l m c THA
v i nh ng ng

ng (n)

i không u ng r

nh ng ng
u (17,8%).

21

i có u ng r

u
u là 19,8%, cao h n so


T ng huy t áp
Có
S l
Hút thu c

ng (n)

Không
T l (%)

S l

ng (n)

T l (%)

Có

366

25,9

1044

74,1

Không

682

16,71

3398

83,29

T ng c ng

1048

4442

B ng 3.9: T ng huy t áp theo tình tr ng hút thu c lá (%)
Nh n xét: t l THA
ý ngh a th ng kê so v i

nhóm đ i t

ng có hút thu c lá là 25,9%, cao h n có

nhóm không hút thu c lá (16,71%).
T ng huy t áp
Có
S l

BMI

ng (n)

Không
T l (%)

S l

ng (n)

T l (%)

< 18,5

730

17,5

3982

82,5

18,5 - 23

60

10,4

519

89,6

> 23

83

35,2

188

64,8

T ng c ng

1048

4442

B ng 3.10: T ng huy t áp và ch s BMI

Nh n xét: t l m c THA t ng theo ch s BMI, t 17,5%
có BMI d
35,2%

i 18,5, 12,84%

nhóm đ i t

nhóm đ i t

ng

nhóm có BMI trung bình (18,5 - 25) và cao nh t là

ng có BMI > 23.

22

Thang Long University Library


CH

NG IV - BÀN LU N

4.1. T l m c t ng huy t áp vƠ m t s y u t nguy c t ng huy t áp
Trong nghiên c u c a chúng tôi, t ng s 5.490 đ i t
ph ng v n, đƣ phát hi n đ

c 1.048 ng

ng đ

c đi u tra,

i b THA (chi m 19,1%). K t qu này

cao h n so v i các nghiên c u c a Ph m Gia Kh i và c ng s

thành ph Hà N i

n m 1999 (16,05%) [19], nghiên c u c a HoƠng V n Minh và c ng s t i huy n
Ba Vì, Hà N i n m 2002 (16,4%) [32]. Khác bi t này m t m t có th do s gia
t ng t l m c bênh theo th i gian m t khác c ng có th do nghiên c u c a tôi
đ

c th c hi n

B nh vi n B ch mai - Hà N i, v n có đi u ki n kinh t xã h i

phát tri n h n. Tuy v y t l m c THA trong nghiên c u c a tôi th p h n nghiên
c u c a Nguy n Lân Vi t t i

ông Anh - Hà N i n m 2006 (20,5%) [20] vƠ

nghiên c u c a Nguy n Thu Hi n t i
[7].

i u này có th đ

ng H - Thái Nguyên n m 2007 (33,3%)

c gi thích do s khác bi t v đ i t

ng nghiên c u và

cách ch n m u.
T

ng t nh nghiên c u c a H i Tim m ch h c thành ph H Chí Minh

(1999), trong nghiên c u c a tôi, đa s nh ng ng
(43,8%) m c dù m c THA đ II vƠ đ III l n l
v i t l 27,6% và 18,6% trong nghiên c u

i m c THA đ u

m cđ I

t là 40,3% và 15,4%, cao h n so

thành ph H Chí Minh [33], [34].

Ngoài s khác bi t v đ a d vƠ t p quán, đi u này có th có liên quan v i kh
n ng đ

c phát hi n, ch n đoán vƠ đi u tr THA.

4.1.1. Gi i
Xét theo gi i, t l THA

nam cao h n so v i n (56,2% so v i 43,8%).

K t qu c a tôi phù h p v i k t qu nghiên c u c a Nguy n Lân Vi t (2003) t i
ông Anh - Hà N i v i t l m c THA

nam là 55,8%,

n là 44,2% [20] và

nghiên c u c a HoƠng V n Minh và c ng s t i Ba vì (2002) v i 58,1% nam và
41,9% n b THA [32]. T l m c THA
23

nam cao h n so v i n còn đ

c ghi


nh n

m t s nghiên c u

các khu v c khác. K t qu đi u tra y t qu c gia n m

2001 - 2002 cho th y t l THA
theo nghiên c u c a

nam gi i là 61,2% và n gi i là 37,9% [1] hay

Ơo Duy An

th xã Kon Tum t l THA

nam gi i là

65,38%, n gi i là 34,62% [36]. Các công trình nghiên c u trên th gi i c ng đ u
th y r ng THA g p

nam nhi u h n

n [21], [24] [36].

Trong gi i h n bài nghiên c u này, t l THA
(56,2% so v

43,8%) vƠ có nguy c m c b nh THA

nam gi i cao g p 1,28 l n

n gi i. T l nam gi i m c THA cao h n n gi i đƣ đ
nghiên c u trong vƠ ngoƠi n
gi i thích u ng r

nam gi i cao h n n
c ghi nh n trong nhi u

c v đi u này có th gi i thích b i l i s ng c a nam

u, hút thu c h n n gi i, t c đ làm vi c cao h n n gi i và

m t vài nh ng nguyên nhân sinh h c khác nhau gi a hai gi i c ng d n t i s khác
bi t này [21],[36].
4.1.2. Tu i
Xét theo đ tu i cho th y t l THA t ng d n theo đ tu i t 3,6%
tu i 25 - 34 lên 9,6%

nhóm tu i 35 - 44, 15,9%

nhóm tu i 55 - 64 và 42,98%

nhóm

nhóm tu i 45 - 54, 26,5%

nhóm tu i ≥ 65. M c dù có s khác bi t v th i

gian vƠ đ a đi m nghiên c u c th song k t qu nƠy c ng phù h p v i nghiên c u
c a tác gi Nguy n Lân Vi t t i ông Anh - Hà N i n m 2003 v i t l m c THA
l nl

t cho 5 nhóm tu i t

ng ng là 3,7%; 7,1%; 21,7%; 32,7%, 34,8% [20].

Trong nghiên c u c a tôi, nhóm tu i ≥ 65 tu i m c THA cao g p nhi u l n
so v i nhóm tu i 25 - 34. Nhóm 45 - 54 tu i t l THA cao g p g n 3 l n và nhóm
nhóm 35 - 44 tu i g p 5 l n so v i nhóm 25 - 34 tu i. K t qu nƠy c ng phù h p
nghiên c u c a Ph m Gia Kh i, Nguy n Lân Vi t
nh ng ng

i

vùng đ ng b ng Thái Bình:

đ tu i t 55 - 64 tu i t l m c b nh THA cao g p 15,25 l n, tu i

45 - 54 t l m c b nh THA cao g p 9,73 l n nh ng ng
và nghiên c u c a Nguy n Lân Vi t
có t l THA t 3,7% - 7,1%,

ông Anh - Hà N i

i có đ tu i 25 - 34 [19]
đ tu i t 25 - 34 tu i

đ tu i t 45 - 64 tu i t l THA t 21,7% - 32,7%
24

Thang Long University Library


[20].
T l ng
g p

i già trong c ng đ ng ngƠy cƠng t ng vƠ THA c ng th

ng hay

nhóm tu i này. S gia t ng t l THA theo tu i có th là do tình tr ng lão

hóa. Tu i giƠ th

ng đi kèm v i s thay đ i v m t sinh lý các c quan, s thay

đ i v m ch máu v i y u t x v a đ ng m ch và m t vài y u t khác lƠm t ng
nguy c THA. Nguy c TBMMN ph i h p v i t l THA
nhi u h n so v i ng

ng

i già vì th c ng

i tr tu i. Bên c nh đó, th i gian ph i nhi m v i các y u t

nguy c lơu dài (hút thu c lá, u ng r

u bia đ i v i n m gi i, s thay đ i c a

hormone đ i v i n gi i hay vi c lao đ ng, t p luy n gi m sút khi tu i tác t ng lên
đ i v i c hai gi i) c ng lƠ nh ng y u t lƠm t ng nguy c m c THA. ơy c ng lƠ
đi u c nh báo đ b n thân nh ng ng

i THA hi u đ

c b nh tình s n ng lên theo

th i gian nên c n có s ph i h p ch t ch gi a vi c duy trì l i s ng lành m nh và
vi c tuân th đi u tr đ tránh nh ng bi n ch ng lâu dài c a b nh.

4.1.3. Phân đ và t l đ i t

ng m c t ng huy t áp đã đ

Trong nghiên c u c a tôi, có t i 82,6% nh ng ng
tr ng b nh c a mình, trong đó có 20,3% đ i t
17,4% đ i t

ng đƣ đ

c ch n đoán, đi u tr
i THA đƣ bi t v tình
c đi u tr và ch có

ng ch a bi t v tình tr ng b nh c a mình.K t qu này khá phù h p

so v i nghiên c u c a Ph m Gia Kh i n m 2000 (21,5%) [19], nghiên c u c a
HoƠng V n Minh n m 2002 (17,4%) [32] vƠ nghiên c u c a Nguy n Lân Vi t n m
2003 (34,6%) [20].
K t qu này có th đ
t t c a ng

c gi i thích là do s khác nhau trong nh n th c b nh

i dân, m i quan tâm v các v n đ s c kh e c ng nh m c đ th c

hi n công tác truy n thông giáo d c s c kh e

m i qu c gia, đ a ph

t l nh n bi t b nh t t nói chung và b nh THA nói riêng đƣ b
c i thi n theo chi u h
nh n bi t đ

ng t t lên so v i các nghiên c u tr

c b nh t t c a mình v n còn

ng. M c dù

c đ u có nh ng

c nh ng t l không

m c cao có l công tác tuyên truy n

giáo d c s c kh e phòng ch ng b nh THA trong c ng đ ng v n ch a đ t yêu c u
25