Kế thừa giá trị đạo đức truyền thống trong xây dựng đạo đức cho thanh niên ninh thuận hiện nay

VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

VÕ NGUYỄN HOÀI NHƯ

KẾ THỪA GIÁ TRỊ ĐẠO ĐỨC TRUYỀN THỐNG
TRONG XÂY DỰNG ĐẠO ĐỨC CHO THANH NIÊN
NINH THUẬN HIỆN NAY

LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC

HÀ NỘI - 2016


VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

VÕ NGUYỄN HOÀI NHƯ

KẾ THỪA GIÁ TRỊ ĐẠO ĐỨC TRUYỀN THỐNG
TRONG XÂY DỰNG ĐẠO ĐỨC CHO THANH NIÊN
NINH THUẬN HIỆN NAY

Chuyên ngành: Đạo đức học
Mã số

: 62.22.02.06

LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS.TS. NGUYỄN VĂN PHÚC

HÀ NỘI - 2016


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số
liệu, kết quả của luận án là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ
công trình nào khác.
Tác giả

Võ Nguyễn Hoài Như


MỤC LỤC
Chương 1...........................................................................................................6
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI......6
1.1. Những nghiên cứu liên quan đến giá trị đạo đức truyền thống và kế thừa
giá trị đạo đức truyền thống...............................................................................6


MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Thanh niên Việt Nam là chủ nhân tương lai, đồng thời là lực lượng
nòng cốt trong sự nghiệp cách mạng, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Để thanh
niên thực hiện được vai trò đó, Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh thường xuyên
quan tâm giáo dục rèn luyện, đào tạo thanh niên thành những người có đủ đức
tài phục vụ sự nghiệp cách mạng. Trước lúc đi xa, trong Di chúc, Hồ Chí

Minh không quên căn dặn: "Bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau là một
việc rất quan trọng và cần thiết". Trong điều kiện hiện nay, với việc thực hiện
kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, đẩy mạnh công nghiệp hóa,
hiện đại hóa và hội nhập, thanh niên lại càng có vai trò quan trọng; vì thế, lại
càng cần thiết đẩy mạnh và nâng cao hơn nữa hiệu quả của công tác giáo dục
và đào tạo thanh niên. Tại Đại hội toàn quốc lần thứ XI, Đảng ta xác định,
một trong ba điểm nghẽn cản trở sự phát triển hiện nay là chất lượng nguồn
nhân lực. Vì thế, "Phát triển nhanh nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực
chất lượng cao" là một trong ba khâu đột phá nhằm đẩy mạnh sự nghiệp phát
triển đất nước. Giáo dục và đào tạo là phương thức trực tiếp hình thành nguồn
nhân lực. Trong những năm qua, thực hiện Nghị quyết Trung ương 2, khóa
VIII và các chủ trương của Đảng, Nhà nước về định hướng chiến lược phát
triển giáo dục - đào tạo trong thời kì công nghiệp hóa, hiện đại hóa, lĩnh vực
giáo dục và đào tạo của nước ta đã đạt được những thành tựu quan trọng, góp
phần to lớn vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Tuy vậy, chất lượng
hiệu quả của giáo dục và đào tạo còn thấp so với yêu cầu, chưa chú trọng
đúng mức đến việc giáo dục đạo đức, lối sống và kĩ năng làm việc. Do vậy,
chất lượng nguồn nhân lực ở nước ta hiện nay còn những bất cập nhất định cả
về mặt chuyên môn, tài năng và về mặt đạo đức. Để khắc phục tình trạng này,
cùng với yêu cầu về giáo dục chuyên môn, nghề nghiệp, thể chất, Nghị quyết

1


số 29-NQ/TW ngày 4/11/2013 Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới
căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đã nhấn mạnh, cần "chú trọng giáo dục
nhân cách, đạo đức, lối sống, tri thức pháp luật và ý thức công dân. Tập trung
vào những giá trị cơ bản của văn hóa, truyền thống và đạo lý dân tộc, tinh hoa
văn hóa nhân loại, giá trị cốt cách nhân văn của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư
tưởng Hồ Chí Minh" [38].

Truyền thống và đạo lí dân tộc được thể hiện và kết tinh ở những giá trị
đạo đức truyền thống. Những giá trị đạo đức truyền thống như: lòng yêu
nước, tinh thần đoàn kết cố kết cộng đồng, lòng nhân ái khoan dung, tinh
thần lao động cần cù sáng tạo, tinh thần hiếu học tôn sư trọng đạo… là thành
quả hàng ngàn năm lao động sáng tạo, đấu tranh kiên cường dựng nước và
giữ nước của cộng đồng các dân tộc Việt Nam, là kết quả của giao lưu và tiếp
thu tinh hoa của nhiều nền văn minh thế giới để không ngừng hoàn thiện.
Chính vì thế, các giá trị đạo đức truyền thống có ý nghĩa trường tồn. Chúng
không chỉ là động lực, đồng thời xác lập bản sắc văn hóa và con người Việt
Nam trong suốt chiều dài lịch sử đã qua, mà còn là nền tảng để xây dựng văn
hóa và con người Việt Nam trong hiện tại và tương lai. Khi nhấn mạnh yêu
cầu tập trung vào những giá trị cơ bản của văn hóa, truyền thống và đạo lí dân
tộc, Đảng đã chỉ ra và đòi hỏi phải kế thừa các giá trị đạo đức truyền thống
trong xây dựng văn hóa và con người Việt Nam hiện nay nhằm đáp ứng các
yêu cầu của tình hình mới.
Trong bối cảnh chung đó, kế thừa các giá trị đạo đức truyền thống
trong xây dựng đạo đức cho thanh niên Ninh Thuận chính là sự thực hiện yêu
cầu và nhiệm vụ của Nghị quyết về việc xây dựng con người, xây dựng đạo
đức tại một địa phương cụ thể. Hơn thế, so với nhiều địa phương khác, Ninh
Thuận là tỉnh nghèo, điểm xuất phát của công nghiệp hóa, hiện đại hóa khá
thấp cả về phương diện tiềm lực kinh tế - công nghệ, cả về phương diện nhân

2


lực. Do vậy, việc kế thừa các giá trị đạo đức truyền thống trong xây dựng đạo
đức cho thanh niên sẽ góp phần tạo ra một nguồn nhân lực trẻ, một lực lượng
lao động nòng cốt cho sự phát triển của tỉnh. Để nâng cao hiệu quả của công
tác này, việc nghiên cứu về mặt lí luận và từ đó đánh giá thực trạng, đề xuất
các giải pháp nâng cao hiệu quả của kế thừa các giá trị đạo đức truyền thống

trong xây dựng đạo đức cho thanh niên Ninh Thuận là cần thiết. Trong các
Chương trình hành động triển khai Nghị quyết 25-NQ/TW về thanh niên được
thực hiện bởi các cấp, các ngành của Ninh Thuận trong những năm qua, ít
nhiều cũng đã có những nhận định, những đánh giá về việc kế thừa các giá trị
đạo đức truyền thống trong xây dựng đạo đức cho thanh niên. Tuy vậy, một
nghiên cứu chuyên sâu ở cấp độ triết học là chưa có. Vì vậy, tác giả chọn vấn
đề "Kế thừa giá trị đạo đức truyền thống trong xây dựng đạo đức cho thanh
niên Ninh Thuận hiện nay" làm đề tài luận án.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án
2.1. Mục đích
Trên cơ sở làm rõ một số vấn đề lí luận về kế thừa giá trị đạo đức
truyền thống trong xây dựng đạo đức cho thanh niên, luận án đánh giá thực
trạng; đề xuất quan điểm và một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả
của kế thừa giá trị đạo đức truyền thống trong xây dựng đạo đức cho thanh
niên Ninh Thuận hiện nay.
2.2. Nhiệm vụ
- Khảo sát, đánh giá những tài liệu chủ yếu liên quan đến đề tài, từ đó,
xác định những vấn đề sẽ được nghiên cứu sâu trong luận án.
- Làm rõ một số vấn đề lí luận về giá trị đạo đức truyền thống và kế thừa
giá trị đạo đức truyền thống trong xây dựng đạo đức cho thanh niên Ninh Thuận.
- Đánh giá thực trạng kế thừa các giá trị đạo đức truyền thống trong xây
dựng đạo đức cho thanh niên Ninh Thuận hiện nay; từ đó xác định những vấn
đề cần giải quyết.
3


- Đề xuất quan điểm và một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả
của kế thừa giá trị đạo đức truyền thống trong xây dựng đạo đức cho thanh niên
Ninh Thuận hiện nay.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án

- Luận án nghiên cứu vấn đề kế thừa giá trị đạo đức truyền thống trong
xây dựng đạo đức cho thanh niên Ninh Thuận.
- Phạm vi nghiên cứu về thời gian là từ khi tiến hành sự nghiệp đổi mới
đến nay.
4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của luận án
4.1. Phương pháp luận
Luận án được thực hiện trên cơ sở thế giới quan và phương pháp luận
duy vật biện chứng của chủ nghĩa Mác-Lênin; tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo
đức, giáo dục đạo đức cho thanh niên; các quan điểm, chủ trương, chính sách
của Đảng, Nhà nước về phát triển thanh niên, giáo dục đạo đức cho thanh
niên. Ngoài ra, luận án kế thừa và phát triển những thành tựu nghiên cứu của
các nhà khoa học, các công trình khoa học liên quan đến đề tài.
4.2. Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp chung được vận dụng trong nghiên cứu, thực hiện luận án
là phương pháp biện chứng duy vật; đồng thời, kết hợp sử dụng các phương
pháp: lịch sử và logic, phân tích và tổng hợp, quy nạp và diễn dịch, so sánh,
hệ thống hóa, khái quát hóa...
5. Đóng góp mới về khoa học của luận án
- Luận án đã luận chứng cho sự cần thiết kế thừa giá trị đạo đức trong
xây dựng đạo đức cho thanh niên Ninh Thuận.
- Thông qua việc phân tích thực trạng kế thừa giá trị đạo đức truyền
thống trong xây dựng đạo đức cho thanh niên Ninh Thuận, luận án đã xác
định những vấn đề chủ yếu cần giải quyết; đồng thời, đề xuất quan điểm và

4


một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả của kế thừa giá trị đạo đức
trong xây dựng đạo đức cho thanh niên Ninh Thuận hiện nay.
6. Ý nghĩa lí luận và thực tiễn của luận án

Ý nghĩa lí luận: Luận án góp phần làm sáng tỏ và hệ thống hơn về mặt
lí luận vấn đề kế thừa giá trị đạo đức trong xây dựng đạo đức nói chung và
trong xây dựng đạo đức cho thanh niên nói riêng.
Ý nghĩa thực tiễn: Luận án có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho
công tác nghiên cứu và giảng dạy đạo đức học; những kết quả nghiên cứu của
Luận án có ý nghĩa khuyến nghị đối với công tác xây dựng đạo đức cho thanh
niên Ninh Thuận hiện nay.
7. Cơ cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục các công trình đã công bố của
tác giả liên quan đến luận án, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung Luận án
gồm: 4 chương, 11 tiết.

5


Chương 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI
1.1. Những nghiên cứu liên quan đến giá trị đạo đức truyền thống
và kế thừa giá trị đạo đức truyền thống
Giá trị truyền thống nói chung, giá trị đạo đức truyền thống nói riêng và
kế thừa giá trị truyền thống là những vấn đề được nhiều tác giả tập trung đi
sâu, nghiên cứu.
Trong số những nghiên cứu sớm nhất, phải kể đến những công trình tiêu
biểu sau:

6


Nguyễn Hồng Phong, “Tìm hiểu tính cách dân tộc”, Nxb. Văn-Sử-Địa,
1963; “Về giá trị tinh thần Việt Nam” (tập thể tác giả) 2 tập, Nxb. Thông tin Lý luận, Hà Nội, 1983; Trần Văn Giàu, “Giá trị tinh thần truyền thống của

dân tộc Việt Nam”, Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội, 1980. Trong các công
trình này, các tác giả đã phân tích một cách sâu sắc những đặc điểm về tính
cách dân tộc của con người Việt Nam, cũng như các giá trị tinh thần truyền
thống dân tộc và sự vận động của chúng qua những giai đoạn lịch sử Việt
Nam. Các tác giả khẳng định, những tính cách dân tộc, những giá trị tinh thần
như: lòng yêu nước, thương người, tinh thần cố kết dân tộc, đức tính lao động
cần cù, sáng tạo, tiết kiệm, ý thức tôn sư, trọng đạo, hiếu học, lối sống giản
dị,... là những truyền thống vô cùng quý báu của con người Việt Nam và dân
tộc Việt Nam. Những khẳng định của các tác giả được dựa trên sự phân tích
những điều kiện kinh tế, xã hội, lịch sử của sự hình thành và phát triển những
giá trị tinh thần, đạo đức đó. Những tính quy định của nền sản xuất nông
nghiệp lúa nước; những yếu tố dân chủ làng, xã; vị trí địa lí thuận lợi cho giao
lưu kinh tế, văn hóa Bắc Nam, Đông Tây; sự quyết liệt của các cuộc chiến
tranh giữ nước triền miên trong lịch sử; những ảnh hưởng từ giao lưu, tiếp
biến văn hóa... đã được phân tích khá thấu đáo trong các công trình nêu trên.
Thông qua sự khẳng định những giá trị tinh thần, đạo đức truyền thống của
dân tộc, các tác giả đặt vấn đề cần phải kế thừa những giá trị tinh thần này
trong xây dựng nền văn hóa mới Việt Nam.
Trong các công trình: Trần Đình Hượu, “Đến hiện đại từ truyền
thống”, Nxb. Văn Hóa, Hà Nội, 1996; Nguyễn Văn Huyên, “Giá trị truyền
thống- nhân lõi và sức sống bên trong của sự phát triển đất nước, dân tộc”,
Tạp chí Triết học số 4-1998… các tác giả luận chứng và khẳng định tính bền
vững, trường tồn của các giá trị truyền thống, trong đó có các giá trị đạo đức.
Cùng với điều đó, các tác giả đã đi sâu phân tích mối liên hệ giữa các giá trị

7


truyền thống với yêu cầu xây dựng xã hội và con người trong điều kiện hiện
đại. Từ lập trường duy vật lịch sử, Trần Đình Hượu đặc biệt lưu ý đến tính

quy định của các điều kiện kinh tế, xã hội đối với các giá trị tinh thần, đạo
đức. Từ đó, ông chỉ ra, bên cạnh những mặt tích cực, truyền thống cũng chứa
đựng những hạn chế nhất định. Để giải quyết hợp lí quan hệ giữa hiện đại và
truyền thống, theo ông, cần có những đổi mới trong kinh tế và tư duy về kinh
tế, trong quản lí và trong các phương diện khác của đời sống xã hội để những
mặt tiêu cực của truyền thống không tái hiện trong điều kiện mới. Trong khi
nhấn mạnh vai trò, cũng như sự cần thiết phải bảo vệ, giữ gìn, kế thừa và phát
huy các giá trị tinh thần trong quá trình xây dựng xã hội mới hiện nay, tác giả
Trần Đình Hượu cũng đồng thời cho rằng, giữ gìn truyền thống không có
nghĩa là phục hồi truyền thống một cách đơn thuần, giữ gìn truyền thống là vì
sự nghiệp xây dựng đất nước, con người hiện tại và tương lai. Vì thế, ông đặt
tên công trình nghiên cứu của mình là: Đến hiện đại từ truyền thống, chứ
không phải là Từ truyền thống đến hiện đại.
Trong luận án tiến sỹ triết học: Nguyễn Văn Lý, “Kế thừa đổi mới các
giá trị đạo đức truyền thống trong quá trình chuyển sang nền kinh tế thị
trường ở Việt Nam hiện nay”, Học viện Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000, tác
giả đã phân tích về mặt lí luận, kế thừa là tính quy luật tất yếu trong sự vận
động và phát triển của tất cả các sự vật, các hiện tượng, các quá trình. Tác giả
cũng chỉ ra tính đặc thù trong sự kế thừa các giá trị đạo đức truyền thống.
Theo đó, kế thừa các giá trị đạo đức thường được thực hiện một cách chủ
động bởi các giai cấp quản lí xã hội. Lợi ích của các giai cấp quản lí xã hội
chi phối tính kế thừa các giá trị đạo đức truyền thống. Trên cơ sở lí luận đó,
tác giả luận án đã phân tích những mặt tích cực và những hạn chế trong đạo
đức truyền thống dân tộc, bên cạnh đó xác định những nội dung cần phải kế
thừa, bổ sung và đổi mới trong các giá trị đạo đức truyền thống nhằm đáp ứng

8


các yêu cầu của sự nghiệp xây dựng đất nước. Bước đầu tác giả đã đề xuất

một vài phương hướng và giải pháp cơ bản, đảm bảo kế thừa và đổi mới các
giá trị đạo đức truyền thống trong quá trình nước ta chuyển sang nền kinh tế
thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Trong số những giải pháp được đề
xuất, tác giả nhấn mạnh vai trò của định hướng xã hội chủ nghĩa đối với kinh
tế thị trường; và cùng với điều đó là tăng cường giáo dục các giá trị đạo đức
truyền thống thông qua các hình thức, các biện pháp đa dạng, cụ thể, khả thi.
Trong công trình: Nguyễn Trọng Chuẩn, Phạm Văn Đức, Hồ Sĩ Quý
(đồng chủ biên), “Tìm hiểu giá trị văn hóa truyền thống trong quá trình công
nghiệp hóa, hiện đại hóa”, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2002, các tác giả
đã đề cập đến vấn đề giá trị, giá trị truyền thống, giá trị văn hóa truyền thống
và sự chuyển biến các giá trị sang hiện đại. Trong công trình này, các tác giả
đã phân tích những tác nhân dẫn đến những chuyển biến giá trị tinh thần. Đó
là việc chuyển sang thực hiện nền kinh tế thị trường; những tiến bộ công nghệ
trong sản xuất và trong các lĩnh vực hoạt động của đời sống xã hội. Theo các
tác giả, kinh tế thị trường, công nghiệp hóa, hiện đại hóa tác động có tính hai
mặt đối với sự phát triển xã hội và đạo đức con người. Vì thế, khai thác, giữ
gìn và phát huy các giá trị truyền thống là một trong những đảm bảo cho sự
phát triển bền vững xã hội và con người.
Trong công trình: Nguyễn Trọng Chuẩn, Nguyễn Văn Huyên (đồng chủ
biên), “Giá trị truyền thống trước những thách thức của toàn cầu hóa”, Nxb.
Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2002, các tác giả đề cập đến vai trò của giá trị
truyền thống trong sự phát triển văn hóa Việt Nam trước đây và sự phát triển
của nền văn hóa mới Việt Nam hiện nay. Công trình đã đề cập đến thách thức
của toàn cầu hóa đối với việc giữ gìn và phát huy các giá trị truyền thống dân
tộc. Các tác giả chỉ ra rằng, toàn cầu hóa là xu thế tất yếu, khách quan của
thời đại. Toàn cầu hóa trước hết là toàn cầu hóa về kinh tế. Toàn cầu hóa về
kinh tế là quá trình mà thông qua đó, thị trường và sản xuất ở nhiều nước
9

khác nhau đang ngày càng trở nên phụ thuộc lẫn nhau do có sự năng động của
việc buôn bán hàng hóa và dịch vụ cũng như do có sự lưu thông vốn tư bản và
công nghệ. Toàn cầu hóa về kinh tế tất dẫn đến quá trình hình thành một
chỉnh thể thống nhất toàn thế giới. Đó là sự ảnh hưởng, tác động, xâm nhập
lẫn nhau xuyên biên giới trong các lĩnh vực khác nhau của đời sống xã hội
trong đó có đời sống văn hóa, tinh thần. Toàn cầu hóa trong điều kiện hiện
nay đang bị thao túng bởi các quốc gia tư bản lớn, các tập đoàn kinh tế xuyên
quốc gia. Vì thế, bị cuốn hút vào quá trình toàn cầu hóa, dân tộc nào, quốc gia
nào không có đủ bản lĩnh thì sẽ đánh mất bản sắc dân tộc và trở thành bóng
mờ của các quốc gia phương Tây. Các tác giả cho rằng, kế thừa và phát huy
các giá trị văn hóa, đạo đức truyền thống, dân tộc là đảm bảo cho việc hội
nhập vào quá trình toàn cầu hóa một cách thành công. Bên cạnh đó, các tác
giả còn phân tích và đánh giá thực trạng các giá trị truyền thống Việt Nam
trước xu thế toàn cầu hóa; từ đó, đề xuất những giải pháp nhằm giữ gìn và
phát huy các giá trị tinh thần truyền thống của Việt Nam.
Trong bài “Từ “cái thiện” truyền thống đến “cái thiện” trong cơ chế thị
trường ở Việt Nam hiện nay”, Tạp chí triết học, số 8/ 2002, tác giả Nguyễn
Hùng Hậu, cho rằng, ngày nay trong bối cảnh nền kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa, cái Thiện cần được bổ sung bằng nhiều nội dung
mới. Nếu như trước kia, Thiện cao nhất, lớn nhất là yêu nước, đánh đuổi quân
xâm lược ra khỏi bờ cõi, thì hiện nay Thiện phải làm sao cho dân giàu, nước
mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh. Theo tác giả: “Trong cơ chế thị
trường ở Việt Nam hiện nay, cái Thiện mang một nội dung mới, một ý nghĩa
triết học cụ thể, chứ không chỉ là cái Thiện chung chung, trừu tượng ở trong
tâm mỗi người"[63, tr.25]. Điều đó có ý nghĩa phương pháp luận quan trọng;
đó là khi định hướng cái Thiện, chúng ta phải định hướng một cách cụ thể gắn
với yêu cầu xây dựng đất nước và con người trong điều kiện hiện nay. Chỉ có

10

như vậy, cái Thiện mới có ý nghĩa tích cực với tư cách là giá trị trung tâm của
đời sống tinh thần, đạo đức.
Trong công trình: Nguyễn Trọng Chuẩn, Nguyễn Văn Phúc (đồng chủ
biên),“Mấy vấn đề đạo đức trong điều kiện kinh tế thị trường nước ta hiện
nay”, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2003, có nhiều tác giả bài viết đề cập
đến giá trị đạo đức truyền thống Việt Nam; về tác động có tính hai mặt của
kinh tế thị trường; về tính tất yếu của việc giữ gìn và phát huy các giá trị đạo
đức truyền thống trong bối cảnh kinh tế thị trường… Các tác giả đã chỉ ra
rằng, để khắc phục tối đa tác động từ mặt trái của kinh tế thị trường đối với sự
phát triển xã hội và con người, thì cùng với việc giữ vững định hướng xã hội
chủ nghĩa, cần phải đẩy mạnh việc kế thừa và phát huy các giá trị đạo đức
truyền thống. Tuy nhiên, việc kế thừa và phát huy các giá trị đạo đức truyền
thống chỉ thực sự có hiệu quả khi đổi mới nội dung của chúng nhằm đáp ứng
yêu cầu của sự phát triển xã hội và con người trong điều kiện mới.
Trong công trình: Hồ Sĩ Quý, “Về giá trị và giá trị châu Á”, Nxb.
Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2005, tác giả đã có những phân tích, luận giải về
thực chất của giá trị truyền thống và khả năng của nó trong việc đáp ứng một
cách tích cực các yêu cầu của xã hội hiện đại. Theo tác giả, giá trị của truyền
thống, về thực chất là cái nằm trong quan hệ giữa hiện tại và quá khứ. Con
người của xã hội hiện đại có thái độ như thế nào đối với quá khứ, chính điều
này quy định giá trị của truyền thống. Nói cách khác, truyền thống không thể
tự bảo tồn được giá trị của mình nếu con người hiện đại không có ý thức tôn
trọng các giá trị truyền thống. Cùng với điều đó, tác giả trình bày và bình luận
sự xác định, sự phân tích của một số học giả về một số giá trị tiêu biểu của
châu Á. Chẳng hạn, đối với Trần Phong Lâm (Trung Quốc), thì bốn giá trị sau
đây là tiêu biểu: "đề cao ý chí tự cường; đồng thời quan tâm đến cả nghĩa và
lợi; đề cao tiết kiệm" [128, tr.148]. Đối với Phan Ngọc (Việt Nam), thì: "ham

11

học, thông minh, tháo vát, nhạy bén với mọi thay đổi; cần cù chịu khó thích
nghi với hoàn cảnh; gắn bó với Tổ quốc, họ hàng, bà con; thích sống giản dị;
không bị những đòi hỏi vật chất dày vò, lo cho con cháu hơn lo cho chính
mình" [128, tr.153] là những giá trị tiêu biểu. Có thể thấy, về cơ bản, đó cũng
là những giá trị đạo đức truyền thống cơ bản của Việt Nam
Trong Luận án tiến sĩ triết học “Kế thừa và phát huy các giá trị văn
hóa truyền thống dân tộc trong việc xây dựng lối sống ở Việt Nam hiện nay”,
Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội, 2005, tác giả Võ Văn
Thắng đã phân tích thực trạng và những vấn đề đang đặt ra trong quá trình kế
thừa và phát huy các giá trị truyền thống của dân tộc, trong việc xây dựng lối
sống ở nước ta hiện nay. Cụ thể hơn, theo tác giả, những tác động từ mặt trái
của kinh tế thị trường, toàn cầu hóa đang gây ra những trở ngại cho việc xây
dựng lối sống mới. Vấn đề đặt ra là, làm sao tận dụng được những cơ hội,
khắc phục được những mặt trái của kinh tế thị trường, toàn cầu hóa để kế thừa
một cách hiệu quả các giá trị đạo đức truyền thống đảm bảo cho sự xây dựng
lối sống mới của con người Việt Nam hiện nay vừa không bị đứt gãy, giữ gìn
được bản sắc mà đáp ứng được những yêu cầu của tình hình mới. Theo nghĩa
đó, tác giả cho rằng: "kế thừa và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống dân
tộc để xây dựng lối sống mới là một quá trình phấn đấu công phu, bền bỉ và
khó khăn, đòi hỏi phải được tiến hành một cách thường xuyên, kiên trì và
thận trọng"[142, tr.134].
Trong công trình “Đạo đức xã hội ở nước ta hiện nay – vấn đề và giải
pháp”, Nguyễn Duy Quý (chủ biên), Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2006,
các tác giả đã phân tích và nhìn nhận vai trò của các giá trị đạo đức truyền
thống ở một số nước như: Nhật Bản, Trung Quốc, Hàn Quốc, Singapore dưới
góc độ kinh nghiệm cho Việt Nam. Theo các tác giả, các giá trị đạo đức
truyền thống, mà trong các trường hợp này là các giá trị Nho giáo, chỉ thể

12


hiện vai trò tích cực khi được khai thác hoặc kế thừa một cách phù hợp. Các
nhà cầm quyền ở các nước nêu trên đã biết khai thác các giá trị Nho giáo
nhằm củng cố trật tự gia đình và xã hội. Họ đã đạo đức hóa quan hệ cố hữu
giữa bóc lột và bị bóc lột, giữa chủ đất và nông dân, giữa xí nghiệp và công
nhân. Họ không khai thác một cách tùy tiện, mà khai thác một cách thông
minh nhằm tạo ra những con người đáp ứng sự phát triển đất nước theo hướng
tư bản chủ nghĩa.
Từ những nhận định như vậy, các tác giả cho rằng, bài học mà Việt
Nam có thể rút ra là: "Không phải bất cứ truyền thống nào, bất cứ di sản văn
hóa nào cũng được đánh giá như nhau và xử lí như nhau ở những hoàn cảnh
khác nhau với những tầng lớp khác nhau. Từ truyền thống sang hiện đại là
một quá trình vừa liên tục vừa đứt đoạn. Cái hiện đại không xóa sạch cái
truyền thống và cái truyền thống chỉ có lí do tồn tại khi nó được sàng lọc và
kiểm nghiệm thông qua cái hiện đại" [126, tr.46-47].
Trong công trình: Phạm Văn Đức (chủ biên) “Toàn cầu hóa trong bối
cảnh châu Á – Thái Bình Dương: Một số vấn đề triết học Nxb. Khoa học xã
hội, Hà Nội, 2007, các tác giả đã khẳng định, toàn cầu hóa hiện nay là một xu
thế vận động khách quan của lịch sử. Nó vừa có những yếu tố tích cực, vừa có
những yếu tố tiêu cực; vừa mang lại những cơ hội to lớn, vừa đặt ra những
thách thức không nhỏ đối với sự phát triển của tất cả các quốc gia, dân tộc
trong đó có Việt Nam. Trong công trình này, các tác giả cũng phân tích động
thái của một số giá trị truyền thống trong làn sóng toàn cầu hóa, những biến
động tích cực, tiêu cực của toàn cầu hóa, nguy cơ suy thoái đạo đức, lối sống
của người Việt Nam hiện nay, cũng như tính tất yếu của việc giữ gìn và phát
huy giá trị văn hóa, đạo đức truyền thống dân tộc trong bối cảnh mới. Theo
các tác giả, định hướng xã hội chủ nghĩa nền kinh tế thị trường là đảm bảo ở
tầng sâu cho việc giữ gìn và phát huy bản sắc của văn hóa và đạo đức Việt

13


Nam. Cùng với điều đó, cần tăng cường vai trò của pháp luật trong việc bảo
vệ các giá trị truyền thống; kiên quyết bài trừ các ấn phẩm không lành mạnh,
các biểu hiện của lối sống thực dụng, ích kỉ, vô cảm, vô trách nhiệm; đồng
thời giáo dục ý thức, trách nhiệm công dân, trách nhiệm với Tổ quốc nhằm
phát huy và khơi dậy tinh thần dân tộc.
Cùng với những nghiên cứu về giá trị, giá trị truyền thống, những nghiên
cứu về tính tất yếu của kế thừa nói chung và kế thừa các giá trị đạo đức truyền
thống nói riêng cũng thu hút được sự quan tâm của các nhà nghiên cứu.
Công trình tập thể: Phan Huy Lê-Vũ Minh Giang (chủ biên), công trình
khoa học cấp nhà nước KX-07, đề tài KX07-02: “Các giá trị truyền thống và
con người Việt Nam hiện nay”, đã tập trung nghiên cứu các giá trị truyền
thống từ các bình diện: tư tưởng, tâm lý, văn hóa... trên các phạm vi gia đình
và cộng đồng. Từ các số liệu điều tra xã hội học, các tác giả cho thấy: “Trong
con người Việt Nam hiện nay, có thể thấy rõ sự phát triển liên tục, không đứt
gãy với những giá trị tinh thần truyền thống trong quá khứ” (tr.268). Với nhận
định được rút ra từ các số liệu đáng tin cậy, các tác giả công trình đã khẳng
định, kế thừa các giá trị truyền thống, trong đó có các giá trị đạo đức không
chỉ là một quy luật được nhận thức về mặt lý luận mà còn là một thực tế hiển
nhiên trong đời sống của con người Việt Nam cả trên phạm vi gia đình cũng
như cộng đồng. Cùng với điều đó, các tác giả cũng cho thấy một số hạn chế
của các giá trị truyền thống cần khắc phục để con người Việt Nam đáp ứng
được các yêu cầu của sự nghiệp đổi mới, của công cuộc công nghiệp hóa, hiện
đại hóa đất nước trong bối cảnh hiện nay.

14

Trong công trình: Nguyễn Duy Bắc (chủ biên), “Sự biến đổi các giá trị
văn hóa trong bối cảnh xây dựng nền kinh tế thị trường ở Việt Nam hiện
nay”, Nxb. Từ điển bách khoa, Hà Nội, 2008, các tác giả đã luận giải về mặt
lí luận cơ bản những vấn đề: văn hóa, giá trị văn hóa, những biến đổi của các
giá trị văn hóa, trong đó, các giá trị đạo đức truyền thống được nhấn mạnh và
xem là “chiếm vị trí nổi bật”. Từ đó, các tác giả đã phân tích thực trạng biến
đổi các giá trị văn hóa, đạo đức trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng
xã hội chủ nghĩa ở nước ta hiện nay. Như tác giả chỉ ra và phân tích, trong
điều kiện của kinh tế thị trường, các giá trị văn hóa, đạo đức biến đổi cả theo
chiều thuận, tích cực, cả theo chiều nghịch, tiêu cực. Sự biến đổi này, một
mặt, phụ thuộc vào nhân tố khách quan tức tác động có tính hai mặt của kinh
tế thị trường; mặt khác, phụ thuộc vào nhân tố chủ quan tức quan điểm, định
hướng giá trị, ý chí và năng lực của con người Việt Nam ở cả cấp độ quản lí
xã hội, ở cả cấp độ cá nhân mỗi người dân

15


Trong công trình: Mai Thị Quý, “Toàn cầu hóa và vấn đề kế thừa một
số giá trị truyền thống của dân tộc trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay,
Nxb.Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2009, đã phân tích một cách hệ thống và
luận giải những vấn đề lí luận về giá trị và giá trị đạo đức truyền thống, tính
tất yếu của việc kế thừa các giá trị và giá trị đạo đức truyền thống trong điều
kiện toàn cầu hóa. Toàn cầu hóa được nhìn nhận như là một quá trình khách
quan. Quá trình đó tác động và tạo ra những thách thức đối với việc giữ gìn
các giá trị tinh thần, đạo đức truyền thống dân tộc. Cùng với điều đó, vai trò
của các giá trị truyền thống trong đó có các giá trị đạo đức đối với sự phát
triển kinh tế, văn hóa, xã hội, con người đã được tác giả đi sâu nghiên cứu. Sự
kế thừa các giá trị truyền thống được tác giả nhìn nhận và phân tích như là

nhân tố đảm bảo cho việc mở cửa hội nhập vào quá trình toàn cầu hóa. Theo
tác giả, để kế thừa có hiệu quả các giá trị truyền thống, cần khắc phục và vượt
qua những hạn chế của giá trị truyền thống, đồng thời bổ sung những nội dung
mới, những yêu cầu mới vào trong mỗi giá trị truyền thống nhằm thích ứng
với bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay.
Trong Luận án tiến sĩ "Giá trị đạo đức truyền thống dân tộc với việc
xây dựng lối sống mới cho sinh viên Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa
hiện nay", Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội, 2014, tác giả
Nguyễn Thị Thanh Hà đã luận chứng cho sự cần thiết kế thừa các giá trị đạo
đức truyền thống đối với việc xây dựng lối sống mới cho sinh viên trong bối
cảnh toàn cầu hóa. Theo đó, các giá trị đạo đức truyền thống được nhìn nhận
như là cơ sở, là một trong những yếu tố cấu thành, đồng thời là một trong
những yếu tố có vai trò đề kháng những phản giá trị, những tác động từ mặt
trái của toàn cầu hóa đối với lối sống của sinh viên hiện nay. Trên cơ sở đánh
giá những tác động của toàn cầu hóa đến việc giáo dục giá trị đạo đức truyền
thống, luận án đề xuất những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả của việc kế
thừa giá trị đạo đức truyền thống trong xây dựng lối sống mới cho sinh viên
Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay.
16


Những thành tựu nghiên cứu về giá trị và giá trị đạo đức truyền
thống, tính tất yếu của kế thừa các giá trị tinh thần truyền thống, những giải
pháp kế thừa các giá trị truyền thống trong xây dựng xã hội, lối sống và con
người trong điều kiện kinh tế thị trường, thực hiện công nghiệp hóa, hiện
đại hóa, mở cửa hội nhập vào quá trình toàn cầu hóa chính là những căn cứ
lí luận, những gợi ý cho việc nghiên cứu mang tính ứng dụng vấn đề kế thừa
các giá trị đạo đức truyền thống trong xây dựng đạo đức cho thanh niên
Ninh Thuận hiện nay.
1.2. Những nghiên cứu liên quan đến thanh niên và

xây dựng đạo đức cho thanh niên
Thanh niên là người chủ tương lai của đất nước, là nhân tố quan trọng
ảnh hưởng đến sự phát triển của mỗi quốc gia, dân tộc. Chủ tịch Hồ Chí
Minh, Đảng, Nhà nước ta đặc biệt quan tâm đến công tác thanh niên. Trong
bối cảnh đó, những nghiên cứu về thanh niên, phát triển thanh niên rất đa
dạng và liên tục. Trong Luận án này, tác giả chỉ khảo sát một số công trình
tiêu biểu có liên quan trực tiếp đến việc giải quyết mục đích và những nhiệm
vụ của Luận án.

17


Công trình nghiên cứu khái quát về thanh niên trong thời gian qua là
công trình “Cơ sở lý luận và thực tiễn của chiến lược phát triển thanh niên”,
Chu Xuân Việt (chủ biên), Nxb. Thanh niên, Hà Nội, 2003. Trong công trình
này, các tác giả đã luận giải những vấn đề lý luận và phương pháp luận của
chiến lược phát triển thanh niên, công tác thanh niên, phong trào thanh niên,
…Trên cơ sở đó, các tác giả đã phân tích và khẳng định rằng, chiến lược phát
triển thanh niên hiện nay bao hàm một hệ vấn đề cần giải quyết đồng bộ; đó
là: “giải quyết việc làm; nâng cao trình độ học vấn, trình độ nghề nghiệp cho
thanh niên; tăng cường giáo dục lý tưởng xã hội chủ nghĩa, đạo đức cách
mạng, giáo dục truyền thống, nâng cao lòng yêu nước, xây dựng nếp sống, lối
sống lành mạnh; chăm lo công tác bảo vệ sức khỏe, đẩy mạnh phong trào toàn
dân tập thể dục, thể thao, rèn luyện thân thể để nâng cao thể lực cho thanh
niên;…”[171, tr.156,157].
Trong công trình “Đổi mới sự lãnh đạo của Đảng về công tác thanh
niên trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước”, Nxb. Thanh
niên, Hà Nội, 2005, tác giả Dương Tự Đam đã luận chứng cho vai trò của
thanh niên với tư cách là tài nguyên lớn của quốc gia, nguồn nhân lực trẻ có trí
tuệ, chất lượng cao, có nhiệt huyết, ý chí và nghị lực tiềm tàng, tinh thần tình

nguyện hiến dâng, tích cực tham gia hoạt động kinh tế-xã hội. Theo tác giả, để
đảm bảo sự phát triển đúng hướng của thanh niên, cần đổi mới sự lãnh đạo của
Đảng đối với thanh niên. Theo đó, cần đẩy mạnh hơn nữa việc giáo dục lí
tưởng cách mạng, truyền thống cách mạng, truyền thống thanh niên và các giá
trị tinh thần truyền thống dân tộc. Việc giáo dục cần gắn với các phong trào
thanh niên, coi như là một phương diện của chính các phong trào đó.

18


Trong công trình “ Xã hội học thanh niên”, Nxb. Chính trị Quốc gia,
Hà Nội, 2006, tác giả Đặng Cảnh Khanh đã tập trung phân tích về vị trí, vai
trò của thanh niên; sự thay đổi chuẩn mực, định hướng giá trị dưới tác động
của những điều kiện kinh tế-xã hội hiện đại. Theo tác giả, tác động của những
điều kiện kinh tế-xã hội hiện đại đối với định hướng giá trị của thanh niên là
mang tính hai mặt cả tích cực, cả tiêu cực. Các chủ thể của công tác thanh
niên có vai trò và trách nhiệm định hướng cho thanh niên theo những thay đổi,
những chuyển đổi tích cực, đáp ứng các yêu cầu của xã hội hiện đại. Tất cả
những vấn đề đó đã được minh chứng bằng những số liệu điều tra xã hội học,
những con số biết nói, như cách diễn đạt của các nhà xã hội học; từ đó đã gợi
mở nhiều vấn đề lý luận và thực tiễn quan trọng trong việc nghiên cứu thanh
niên ở nước ta.

19


Trong công trình “Xây dựng bản lĩnh thanh niên hiện nay”, Nxb. Thanh
niên, Hà Nội, 2006, Hồ Bá Thâm (chủ biên), các tác giả đã luận chứng cho
tính cấp thiết của vấn đề xây dựng bản lĩnh cho thanh niên và xây dựng nhân
cách đối với thanh niên nói chung trong giai đoạn cách mạng mới hiện nay.

Trong điều kiện toàn cầu hóa có nhiều cơ hội và cũng không ít thách thức
không chỉ đối với tương lai của dân tộc mà còn đối với thanh niên, thế hệ trẻ lực lượng rường cột của quốc gia, những người hết sức nhạy cảm với thời
cuộc, có năng lực sáng tạo cao, nhưng do thiếu kinh nghiệm nên dễ bị ảnh
hưởng bởi những tác động tiêu cực. Trong công trình này, các khái niệm bản
lĩnh, cấu trúc bản lĩnh của thanh niên; bản lĩnh văn hóa của dân tộc, bản lĩnh
Hồ Chí Minh và bản lĩnh của các thế hệ thanh niên từ truyền thống tới hiện tại
trên những nét chính đã được đi sâu phân tích và luận giải; từ đó, công trình
xác định nội dung, đề xuất giải pháp xây dựng bản lĩnh chính trị cho thanh
niên nhằm đáp ứng yêu cầu của công cuộc đổi mới, hiện đại hóa và phát triển
đất nước hiện nay. Các tác giả cho rằng: “Đoàn viên, thanh niên hiện nay phải
hướng tới những lý tưởng độc lập dân tộc và xây dựng chủ nghĩa xã hội với
ham muốn mãnh liệt về học tập, xây dựng phát triển kinh tế đất nước; chúng
ta cần cụ thể hóa lý tưởng, ước mơ, tham vọng đó thành những đức tính cụ thể
để trau dồi thường xuyên, giúp cho việc hoàn thiện nhân cách, lý tưởng và bản
lĩnh sống cao đẹp”[138, tr.87].
Trong công trình “Quản lý nhà nước đối với công tác thanh niên trong
giai đoạn hiện nay” Nxb. Thanh niên, Hà Nội, 2006, tác giả Đoàn Văn Thái
đã nghiên cứu lịch sử phát triển và bài học kinh nghiệm trong quản lý Nhà
nước đối với công tác thanh niên; từ đó nêu ra một số dự báo về tình hình
thanh niên và giải pháp tăng cường quản lý Nhà nước đối với công tác thanh
niên trong giai đoạn hiện nay.

20


Năm 2007, Viện Hồ Chí Minh và các lãnh tụ của Đảng xuất bản công
trình “Hồ Chí Minh về giáo dục, bồi dưỡng thanh thiếu niên và nhi đồng”.
Trong công trình này, các tác giả đã cho thấy, Hồ Chí Minh không chỉ đánh
giá cao vai trò của thế hệ trẻ, coi họ là những người kế tục sự nghiệp của cha
anh, là người chủ tương lai của nước nhà; mà cùng với điều đó, Người còn chỉ

ra những hạn chế của tuổi trẻ. Từ đó, Người chú ý quan tâm đến việc bồi
dưỡng về lý tưởng cách mạng, đạo đức, khoa học kỹ thuật, phương pháp cách
mạng, ý thức tổ chức để họ trở thành con người phát triển toàn diện, có đức,
có tài đáp ứng yêu cầu mà cách mạng và nhân dân giao phó. Các tác giả cũng
nhấn mạnh, chính vì đánh giá cao vai trò của tuổi trẻ mà cho đến trước lúc đi
xa, Người vẫn không quên căn dặn rằng, đoàn viên thanh niên ta nói chung là
tốt, mọi việc đều hăng hái xung phong, không ngại khó khăn, có chí tiến thủ.
Đảng cần phải chăm lo giáo dục đạo đức cách mạng cho họ, đào tạo họ thành
những người kế thừa xây dựng xã hội chủ nghĩa, vừa hồng vừa chuyên. Theo
các tác giả, trong bối cảnh hiện nay, những lời chỉ dẫn và những kinh nghiệm
của Hồ Chí Minh về giáo dục và bồi dưỡng đạo đức cách mạng cho thanh thiếu
niên để họ trở thành người kế tục sự nghiệp cách mạng vẫn còn nguyên giá trị
và có tính thời sự thiết thực.

21