Phát triển du lịch sinh thái theo hướng bền vững trên địa bàn tỉnh hòa bình

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ
---------------------

ĐỖ THỊ THANH MAI

PHÁT TRIỂN DU LỊCH SINH THÁI THEO
HƢỚNG BỀN VỮNG TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH
HÒA BÌNH

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHÍNH TRỊ

Hà Nội – 2016


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ
---------------------

ĐỖ THỊ THANH MAI

PHÁT TRIỂN DU LỊCH SINH THÁI THEO HƢỚNG BỀN
VỮNG TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH HÒA BÌNH
Chuyên ngành: Kinh tế chính trị
Mã số: 60 31 01 02

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHÍNH TRỊ
NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. VŨ VĂN HÙNG
XÁC NHẬN CỦA

XÁC NHẬN CỦA CHỦ TỊCH HĐ

CÁN BỘ HƢỚNG DẪN

CHẤM LUẬN VĂN

Hà Nội – 2016


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu nêu
trong luận văn là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng. Những kết luận khoa học của
luận văn chưa được ai công bố trong bất kỳ công trình nào.
Hà Nội, ngày 02 tháng 8 năm 2016

Tác giả

Đỗ Thị Thanh Mai


LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình nghiên cứu và viết luận văn tôi đã nhận đƣợc sự quan tâm
giúp đỡ của nhiều tập thể, cá nhân trong và ngoài trƣờng.
Đặc biệt xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS. Vũ Văn Hùng, ngƣời đã
tận tình hƣớng dẫn, định hƣớng và giúp đỡ tôi về chuyên môn trong suốt thời gian
hoàn thành luận văn tốt nghiệp.
Tôi xin chân thành cám ơn tập thể các thầy cô giáo trong phòng Đào tạo,
trƣờng Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi
trong quá trình học tập, nghiên cứu để tôi thực hiện tốt luận văn này. Đồng thời
xin chân thành cám ơn các cơ quan chuyên môn của tỉnh Hòa Bình đã tạo điều
kiện thuận lợi trong quá trình nghiên cứu để tôi hoàn thành luận văn này một cách

tốt nhất.
Qua đây tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến gia đình, ngƣời thân,
những ngƣời luôn ủng hộ, động viên tạo điều kiện cho tôi trong quá trình học tập,
nghiên cứu và thực hiện đề tài. Trong quá trình thực hiện, luận văn khó tránh khỏi
những sai sót, rất mong nhận đƣợc những ý kiến đóng góp của quý thầy cô và bạn
đọc để luận văn đƣợc hoàn thiện hơn.
Xin chân thành cám ơn!
Hà Nội, ngày 02 tháng 8 năm
2016

Tác giả

Đỗ Thị Thanh Mai


MỤC LỤC

DANH MỤC CÁC BẢNG.......................................................................................... i
DANH MỤC HÌNH ................................................................................................... ii
MỞ ĐẦU .....................................................................................................................1
CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU; CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ
THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN DU LỊCH SINH THÁI THEO HƢỚNG BỀN
VỮNG .........................................................................................................................4
1.1. Tổng quan nghiên cứu đề tài ................................................................................4
1.1.1. Các công trình nghiên cứu ............................................................................4
1.1.2. Những khoảng trống cần tiếp tục nghiên cứu ...............................................6
1.2. Cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển du lịch sinh thái theo hƣớng bền vững .7
1.2.1. Khái niệm và đặc điểm của du lịch sinh thái ................................................7
1.2.2. Nội dung phát triển du lịch sinh thái theo hướng bền vững ........................19
1.2.3. Tiêu chí đánh giá phát triển du lịch sinh thái theo hướng bền vững ..........26

1.2.4. Các nhân tố ảnh hưởng tới sự phát triển du lịch sinh thái theo hướng
bền vững ................................................................................................................29
1.3. Kinh nghiệm phát triển du lịch sinh thái theo hƣớng bền vững ở một số địa
phƣơng và bài học kinh nghiệm đối với tỉnh Hòa Bình ............................................36
1.3.1. Kinh nghiệm phát triển du lịch sinh thái theo hướng bền vững tại một số
địa phương .............................................................................................................36
1.3.2. Những bài học kinh nghiệm phát triển du lịch sinh thái theo hướng bền
vững từ một số địa phương đối với tỉnh Hòa Bình ................................................44
CHƢƠNG 2: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI ...............................47
2.1. Phƣơng pháp luận ...............................................................................................47
2.1.1. Phương pháp duy vật biện chứng ................................................................47
2.1.2. Phương pháp duy vật lịch sử .......................................................................47
2.2. Phƣơng pháp nghiên cứu cụ thể .........................................................................48
2.2.1. Phương pháp trừu tượng hóa khoa học ......................................................48


2.2.2. Phương pháp phân tích, tổng hợp ...............................................................49
2.2.3. Phương pháp thống kê .................................................................................50
2.2.4. Phương pháp thu thập, xử lý dữ liệu thứ cấp .............................................50
2.2.5. Phương pháp logic kết hợp với phương pháp lịch sử .................................51
CHƢƠNG 3: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH SINH THÁI THEO
HƢỚNG BỀN VỮNG TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH HÒA BÌNH GIAI ĐOẠN 2011 –
2015 ...........................................................................................................................54
3.1. Những tiềm năng ảnh hƣởng tới sự phát triển của du lịch sinh thái theo hƣớng
bền vững trên địa bàn tỉnh Hòa Bình. .......................................................................54
3.1.1. Điều kiện tự nhiên .......................................................................................54
3.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội.............................................................................59
3.1.3. Hệ thống kết cấu hạ tầng phục vụ du lịch sinh thái ....................................63
3.2. Phân tích thực trạng phát triển du lịch sinh thái theo hƣớng bền vững trên địa
bàn tỉnh Hòa Bình .....................................................................................................65

3.2.1. Phát triển du lịch sinh thái theo hướng bền vững trên địa bàn tỉnh Hòa
Bình về mặt kinh tế ................................................................................................65
3.2.2. Phát triển du lịch sinh thái theo hướng bền vững trên địa bàn tỉnh Hòa
Bình về mặt xã hội .................................................................................................75
3.2.3. Phát triển du lịch sinh thái theo hướng bền vững trên địa bàn tỉnh Hòa
Bình về mặt môi trường .........................................................................................78
3.3. Đánh giá chung về phát triển du lịch sinh thái theo hƣớng bền vững trên địa bàn
tỉnh Hòa Bình ............................................................................................................82
3.3.1. Ưu điểm .......................................................................................................82
3.3.2. Hạn chế ........................................................................................................83
3.3.3. Nguyên nhân hạn chế và những vấn đề đặt ra ............................................84
CHƢƠNG 4: ĐỊNH HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN DU LỊCH SINH
THÁI THEO HƢỚNG BỀN VỮNG TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH HÒA BÌNH GIAI
ĐOẠN 2016 – 2020 ..................................................................................................86


4.1. Bối cảnh mới ảnh hƣởng đến phát triển du lịch sinh thái theo hƣớng bền vững
trên địa bàn tỉnh Hòa Bình ........................................................................................86
4.2. Quan điểm và định hƣớng phát triển du lịch sinh thái theo hƣớng bền vững trên
địa bàn tỉnh Hòa Bình giai đoạn 2016 - 2020 ...........................................................87
4.2.1. Quan điểm ...................................................................................................87
4.2.2. Mục tiêu .......................................................................................................89
4.2.3. Định hướng ..................................................................................................91
4.3. Giải pháp phát triển du lịch sinh thái theo hƣớng bền vững trên địa bàn tỉnh
Hòa Bình giai đoạn 2016 – 2020.............................................................................100
4.3.1. Giải pháp phát triển du lịch sinh thái theo hướng bền vững về mặt kinh tế ....100
4.3.2. Giải pháp phát triển du lịch sinh thái theo hướng bền vững về mặt xã hội...104
4.3.3. Giải pháp bảo vệ tài nguyên du lịch và môi trường tại các khu du lịch
sinh thái ...............................................................................................................108
KẾT LUẬN .............................................................................................................112

TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................................114


DANH MỤC CÁC BẢNG

STT

Bảng

1

Bảng 3.1

2

Bảng 3.2

3

Bảng 3.3

4

Bảng 3.4

5

Bảng 3.5

6

Bảng 3.6

8

Bảng 3.7

9

Bảng 3.8

10

Bảng 4.1

Nội dung
Hiện trạng sử dụng đất tỉnh Hòa Bình
Số lƣợt khách du lịch đến với tỉnh Hòa Bình giai
đoạn 2011 - 2015
Số lƣợt khách du lịch đến với loại hình du lịch sinh
thái tỉnh Hòa Bình giai đoạn 2011 - 2015
Tổng thu từ du lịch, du lịch sinh thái tỉnh Hòa Bình
giai đoạn 2011 - 2015
Cơ sở lƣu trú tại các khu, điểm du lịch trên địa bàn
tỉnh Hòa Bình giai đoạn 2011 - 2015
Số ngày nghỉ lƣu trú trung bình tại tỉnh Hòa Bình giai
đoạn 2011 - 2015
Số lƣợng lao động theo trình độ tại các khu, điểm du
lịch từ năm 2011 - 2015
Số lƣợng lao động theo trình độ tại các khu, điểm du

lịch sinh thái giai đoạn 2011 - 2015
Nguồn vốn, cơ cấu vốn đầu tƣ theo các chƣơng trình

i

Trang
56
67

67

68

70

71

73

74

99


DANH MỤC HÌNH

STT

Hình

1

Hình 3.1

Nội dung
Cơ cấu lao động theo độ tuổi trong các dơn vị kinh
doanh du lịch sinh thái năm 2015

ii

Trang
72


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Là một ngành kinh tế tổng hợp, ngày càng có vị trí quan trọng đối với phát triển
kinh tế, chính trị, xã hội và bảo vệ tài nguyên môi trƣờng, du lịch đã góp phần vào
chuyển dịch cơ cấu kinh tế, mang lại nguồn thu ngân sách quốc gia, thu hút vốn đầu tƣ
và xuất khẩu hàng hóa tại chỗ... Du lịch giúp một quốc gia có thể nâng cao vị thế hình
ảnh. Trong những năm qua, sự phát triển nhanh chóng của du lịch đã góp phần mang
lại một số thành tựu quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội của đất nƣớc, đƣa Việt
Nam trở thành một điểm đến du lịch ngày càng đƣợc nhiều du khách quốc tế biết đến.
Du lịch là một nhu cầu không thể thiếu, một hiện tƣợng phổ biến trong đời sống xã hội.
Du lịch đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế xã hội. Đƣợc coi là ngành kinh
tế chiếm tỷ trọng ngày càng lớn trong thu nhập quốc dân, góp phần thúc đẩy sự phát
triển của các ngành kinh tế liên quan, thúc đẩy giao lƣu, tăng cƣờng hiểu biết giữa các
quốc gia, giữa các dân tộc. Trong những năm qua du lịch nói chung và du lịch sinh thái
nói riêng đã và đang phát triển nhanh trên phạm vi toàn cầu. Đặc biệt, ta thấy rằng du
lịch sinh thái trong những năm gần đây nhƣ một hiện tƣợng và xu thế ngày càng chiếm

đƣợc sự quan tâm của rất nhiều quốc gia trên thế giới. Du lịch sinh thái đƣợc khuyến
khích tại nhiều nƣớc trên thế giới.
Trƣớc xu thế của sự phát triển đó, Hòa Bình là một tỉnh nằm ở phía Tây Bắc
Việt Nam, cách thủ đô Hà Nội khoảng 60 km, giáp ranh với các tỉnh Phú Thọ, Hà
Nam, Ninh Bình, Sơn La và Thanh Hóa. Đây là vùng đất đƣợc coi là cái nôi của nền
văn hóa Mƣờng với vô vàn điều kỳ lạ chƣa đƣợc khám phá. Có lợi thế và điệu kiện
phát triển các khu du lịch sinh thái. Trong xu thế mở cửa, hội nhập kinh tế thế giới
của đất nƣớc hiện nay, với vị trí địa lý quan trọng, khả năng tiếp cận với Hà Nội và
các tỉnh trong khu vực nhờ hệ thống giao thông thuận lợi cùng với lợi thế về tài
nguyên tự nhiên và nhân văn, Hòa Bình đang có những điều kiện, cơ hội thuận lợi
để phát triển ngành du lịch nói chung và du lịch sinh thái nói riêng.

1


Mặc dù vậy một thực tế cho ta thấy, hiện nay do nhận thức chƣa đúng, loại
hình du lịch sinh thái tại tỉnh Hòa Bình còn phát triển ồ ạt, nhỏ lẻ, công tác quản lý
còn hạn chế, yếu kém, các kế hoạch phát triển còn thiếu quy hoạch, tự phát, chƣa
đồng bộ nên hiệu quả chƣa cao. Khách du lịch chƣa phong phú, chất lƣợng về du
lịch tại tỉnh chƣa cao. Điều đó đặt ra một yêu cầu đó là cần thiết phải phát triển du
lịch sinh thái theo hƣớng bền vững. Vì vậy, đề tài: “Phát triển du lịch sinh thái
theo hướng bền vững trên địa bàn tỉnh Hòa Bình” đƣợc học viên lựa chọn làm đề
tài luận văn thạc sĩ chuyên ngành Kinh tế chính trị. Với mong muốn thấy đƣợc thực
trạng, hạn chế, giải pháp khắc phục những hạn chế, yếu kém, phát triển bền vững du
lịch sinh thái, mang lại hiệu quả cao hơn, thu hút đƣợc khách du lịch về với mảnh
đất Hòa Bình nhiều hơn, đóng phóp phần nhỏ vào sự phát triển của tỉnh nhà.
* Câu hỏi nghiên cứu:
- Tỉnh Hòa Bình cần phải làm gì và làm nhƣ thế nào để phát triển du lịch sinh
thái theo hƣớng bền vững?
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

2.1. Mục đích nghiên cứu
- Trên cơ sở tổng quan lý luận và thực tiễn về du lịch sinh thái, đề tài nghiên cứu,
đánh giá tổng hợp các tiềm năng, phân tích thực trạng phát triển du lịch sinh thái trên địa
bàn tỉnh Hòa Bình; trên cơ sở đó đề xuất một số giải pháp nhằm phát triển du lịch sinh thái
trên địa bàn tỉnh Hòa Bình theo hƣớng bền vững.

2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Hệ thống hóa những vẫn đề lý luận về phát triển du lịch sinh thái theo hƣớng
bền vững.
- Phân tích kinh nghiệm của một số địa phƣơng trong việc phát triển du lịch
sinh thái theo hƣớng bền vững và vận dụng đối với tỉnh Hoà Bình.
- Phân tích, đánh giá thực trạng phát triển du lịch sinh thái trên địa bàn tỉnh
Hòa Bình. Từ đó, thấy đƣợc những thành tựu và hạn chế trong phát triển du lịch
sinh thái theo hƣớng bền vững trên địa bàn tỉnh Hòa Bình.
- Đề xuất một số giải pháp phát triển du lịch sinh thái theo hƣớng bền vững trên địa
bàn tỉnh Hòa Bình.
2


3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu
- Đề tài nghiên cứu phát triển du lịch sinh thái theo hƣớng bền vững trên địa
bàn tỉnh Hòa Bình. Các vấn đề kinh tế, xã hội, môi trƣờng đƣợc đề cập nhằm mục
đích phục vụ cho vấn đề phát triển du lịch sinh thái theo hƣớng bền vững.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Phạm vi về nội dung
Đề tài tập trung đánh giá thực trạng và kết quả đạt đƣợc trong quá trình phát
du lịch sinh thái theo hƣớng bền vững trên địa bàn tỉnh Hòa Bình, từ đó tìm ra
những luận cứ khoa học, đề xuất giải pháp phát triển du lịch sinh thái theo hƣớng

bền vững trên địa bàn tỉnh Hòa Bình.
- Phạm vi về không gian:
Nghiên cứu đánh giá quá trình phát triển du lịch sinh thái theo hƣớng bền
vững trên địa bàn tỉnh Hòa Bình.
- Phạm vi về thời gian:
Nghiên cứu, đánh giá thực trạng phát triển du lịch sinh thái theo hƣớng bền
vững trên địa bàn tỉnh Hòa Bình giai đoạn 2011 – 2015; định hƣớng và đề xuất giải
pháp cho giai đoạn 2016 – 2020.
4. Kết cấu luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và tài liệu tham khảo, luận văn đƣợc kết cấu
thành 4 chƣơng:
Chƣơng 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu; Cơ sở lý luận và thực tiễn về
phát triển du lịch sinh thái theo hƣớng bền vững
Chƣơng 2: Phƣơng pháp nghiên cứu của đề tài
Chƣơng 3: Thực trạng phát triển du lịch sinh thái theo hƣớng bền vững trên
địa bàn tỉnh Hòa Bình giai đoạn 2011 - 2015
Chƣơng 4: Định hƣớng và giải pháp phát triển du lịch sinh thái theo hƣớng
bền vững trên địa bàn tỉnh Hòa Bình giai đoạn 2016 - 2020

3


CHƢƠNG 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU; CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC
TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN DU LỊCH SINH THÁI THEO HƢỚNG BỀN VỮNG

1.1. Tổng quan nghiên cứu đề tài
1.1.1. Các công trình nghiên cứu
Đã có rất nhiều công trình nghiên cứu về du lịch nói chung và du lịch sinh thái
nói riêng. Hơn thế, so với các ngành khác thì du lịch ở Việt Nam phát triển khá

muộn, do vậy lĩnh vực nghiên cứu càng phát triển muộn hơn. Trong nghiên cứu hầu
hết phần lớn tập trung đề cập đến tác động của du lịch đối với môi trƣờng, hệ sinh
thái, tài nguyên du lịch nhƣ:
- Đề tài cấp bộ (2013 - 2014) "Đề xuất tiêu chí đánh giá thƣơng hiệu kinh
doanh du lịch Việt Nam", Nguyễn Quốc Hƣng (chủ biên). Đề tài đề xuất những tiêu
chí cơ bản và quyết định cho việc đánh giá thƣơng hiệu kinh doanh du lịch Việt
Nam, để thúc đẩy sự phát triển ngành du lịch, thu hút du khách đến với du lịch Việt
Nam nhiều hơn nữa. Đề tài bình xét và đánh giá các doanh nghiệp du lịch cần phải
có hệ thống tiêu chí đánh giá, là cơ sở cho việc đánh giá và bình xét các danh hiệu
du lịch, cơ sở xác định các thƣơng hiệu doanh nghiệp du lịch mạnh, cần thiết đối
với công tác quản lý nhà nƣớc về du lịch để tôn vinh và khuyến khích các doanh
nghiệp hoạt động trong lĩnh vực du lịch, nâng cao vị thế của du lịch Việt Nam trên
thị trƣờng du lịch quốc tế.
- Đề tài cấp bộ: "Nghiên cứu đề xuất tiêu chí khu du lịch sinh thái ở Việt
Nam" trên cơ sở nghiên cứu vấn đề chung của du lịch sinh thái, đề tài đề xuất các
tiêu chí khu du lịch sinh thái ở Việt Nam, làm cơ sở cho đầu tƣ, phát triển các khu
du lịch sinh thái theo chiến lƣợc phát triển du lịch Việt Nam.
- Bài viết: "Phát triển du lịch Việt Nam trong bối cảnh mới" của tác giả Đặng
Thị Thúy Duyên và Lƣơng Thanh Hà, tạp chí Kinh tế và Dự báo, số 13, trang 47
(2016): Bài viết nói về những thuận lợi cũng nhƣ những thách thức đối với việc
phát triển du lịch của Việt Nam trƣớc bối cảnh mới. Quá trình hội nhập diễn ra đối

4


với tất cả các lĩnh vực, hội nhập về du lịch là yêu cầu khách quan trong quá trình
phát triển của điểm đến ở tất cả các quy mô khác nhau từ khu vực, quốc gia đến các
địa phƣơng và điểm du lịch trong từng địa phƣơng nhằm có đƣợc những lợi ích và
cơ hội phát triển cho điểm đến mà trƣớc hết đó là cơ hội mở rộng thị trƣờng du lịch,
cơ hội phát triển các tuyến du lịch và sản phẩm du lịch liên kết ở quy mô lãnh thổ

lớn hơn. Hơn nữa bài viết giúp ta thấy đƣợc trƣớc bối cảnh mới hiện nay thì điểm
đến du lịch không tự nâng cao đƣợc năng lực cạnh tranh của mình để trƣớc hết là
tồn tại và sau đó là phát triển thì sẽ bị loại ra khỏi cuộc chơi cho dù điểm đến rất có
tiềm năng.
- Đề tài "Phát triển du lịch theo hƣớng bền vững tại tỉnh Quảng Ninh", Vƣơng
Thị Hoài (2011): Luận văn tập trung nghiên cứu những lý luận cơ bản của phát triển
du lịch bền vững. Đánh giá tài nguyên du lịch Quảng Ninh và phân tích một số vấn
đề liên quan đến phát triển bền vững của du lịch Quảng Ninh. Luận văn hệ thống
một cách khái quát lý luận về phát triển du lịch theo hƣớng bền vững, phân tích
thực trạng phát triển của du lịch Quảng Ninh trên quan điểm phát triển bền vững, từ
đó đƣa ra đề xuất một số giải pháp góp phần đƣa du lịch Quảng Ninh theo hƣớng
bền vững.
- Luận văn thạc sĩ "Quản lý phát triển du lịch văn hóa tỉnh Phú Thọ" của tác
giả Nguyễn Trung Hải, Trƣờng Đại học Thƣơng mại, 2014: Luận văn phân tích,
đánh giá thực trạng quản lý nhà nƣớc đối với hoạt động du lịch văn hóa tại tỉnh Phú
Thọ, chỉ ra những mặt tích cực, hạn chế và nguyên nhân để từ đó đƣa ra đề xuất,
phƣơng hƣớng và giải pháp thiết thực, khả thi nhằm hoàn thiện quản lý nhà nƣớc
đối với hoạt động du lịch văn hóa của tỉnh Phú Thọ. Luận văn giúp ta hiểu thêm về
quá trình quản lý đối với việc phát triển du lịch văn hóa để từ đó có những cách làm
phù hợp nhằm thúc đẩy du lịch văn hóa phát triển.
- Đề tài nghiên cứu khoa học cấp cơ sở năm 2014: "Giải pháp đẩy mạnh hoạt
động hợp tác quốc tế của Viện nghiên cứu Phát triển Du lịch", Thạc sĩ Nguyễn
Hoàng Mai (chủ nhiệm đề tài). Đề tài hƣớng tới mục tiêu xây dựng hệ thống giải
pháp toàn diện, và có thể ứng dụng thực tiễn giúp đẩy mạnh hiệu quả hoạt động hợp

5


tác quốc tế của Viện nghiên cứu phát triển du lịch trong thời gian tới. Hợp tác quốc
tế là một trong những hoạt động quan trọng trong việc nâng cao năng lực từ những

hỗ trợ kĩ thuật và chia sẻ kinh nghiệm của các đối tác.
- Luận văn thạc sĩ "Quản lý Nhà nƣớc đối với các khu, điểm du lịch trên địa
bàn tỉnh Ninh Bình" của tác giả Trần Thị Hƣơng Trà, Trƣờng Đại học Thƣơng mại,
2014: Luận văn phân tích, đánh giá thực trạng quản lý nhà nƣớc về hoạt động du
lịch tỉnh Ninh Bình, trên cơ sở đó đề xuất một số giải pháp nâng cao quản lý nhà
nƣớc đối với hoạt động du lịch trên địa bàn tỉnh, nhằm thúc đẩy ngành du lịch phát
triển nhanh và bền vững, đáp ứng yêu cầu của thời kỳ mới.
- Luận văn thạc sĩ "Nâng cao năng lực cung ứng dịch vụ du lịch bền vững của
các doanh nghiệp du lịch tỉnh Nghệ An" của Hồ Thị Hoài Đức, Trƣờng Đại học
Thƣơng mại, 2014. Luận văn nghiên cứu và phân tích, đánh giá thực trạng quá trình
xây dựng quá trình nâng cao năng lực cung ứng dịch vụ du lịch bền vững của các
doanh nghiệp tỉnh Nghệ An, đề xuất giải pháp nâng cao đƣợc năng lực cũng ững
dịch vụ du lịch đáp ứng mục phát triển có hiệu quả cao của các doanh nghiệp kinh
doanh du lịch trên địa bàn tỉnh Nghệ An. Luận văn giúp ta có lý luận cơ bản về
năng lực kinh doanh du lịch là gì, các doanh nghiệp, cơ sở, đơn vị kinh doanh du
lịch muốn phát triển du lịch bền vững cần có những định hƣớng và giải pháp phù
hợp với đặc thù của từng vùng, từng khu vực hay đối với từng loại hình du lịch.
1.1.2. Những khoảng trống cần tiếp tục nghiên cứu
Công trình nghiên cứu rất phong phú và da dạng nhƣng chủ yếu quan tâm đến
hoạt động kinh tế du lịch và tác động của du lịch đến môi trƣờng sinh thái và tài
nguyên, các kiểu loại du lịch khai thác từ tự nhiên. Các công trình nghiên cứu và
các bài viết trên mới đề cập đến du lịch dƣới góc độ rộng hẹp khác nhau. Chƣa có
công trình đi sâu nghiên cứu về phát triển du lịch sinh thái trên địa bàn tỉnh Hòa
Bình. Phát triển du lịch sinh thái theo hướng bền vững trên địa bàn tỉnh Hòa
Bình không trùng với bất cứ luận văn nào. Tôi chọn đề tài này rất mong có đóng
góp phần nhỏ vào sự phát triển du lịch sinh thái trên địa bàn Hòa Bình, để khắc

6

phục những khoảng trống, giúp du lịch sinh thái Hòa Bình phát triển hơn, cùng với
ngành du lịch nói chung thúc đẩy sự phát triển kinh tế xã hội của tỉnh.

1.2. Cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển du lịch sinh thái theo hƣớng
bền vững
1.2.1. Khái niệm và đặc điểm của du lịch sinh thái

1.2.1.1. Khái niệm
* Du lịch
Du lịch ngày nay đang trở thành một hiện tƣợng kinh tế xã hội phổ biến không
chỉ ở các nƣớc phát triển mà còn ở các nƣớc đang phát triển, trong đó có Việt Nam.
Do hoàn cảnh khác nhau, dƣới góc độ nghiên cứu khác nhau, có rất nhiều cách hiểu
về du lịch khác nhau.
- Tại hội nghị Liên hiệp quốc về du lịch họp tại Rome – Italia (21/8 – 5/9/1963),
các chuyên gia đƣa ra định nghĩa về du lịch: Du lịch là tổng hợp các mối quan hệ, hiện
tƣợng và các hoạt động kinh tế bắt nguồn từ các cuộc hành trình và lƣu trú của cá nhân
hay tập thể ở bên ngoài nơi ở thƣờng xuyên của họ hay ngoài nƣớc họ với mục đích
hoà bình. Nơi họ đến lƣu trú không phải là nơi làm việc của họ.
- Tổ chức du lịch thế giới (World Tourism Organization): Du lịch bao gồm tất
cả mọi hoạt động của những ngƣời du hành tạm trú với mục đích tham quan, khám
phá và tìm hiểu, trải nghiệm hoặc với mục đích nghỉ ngơi, giải trí, thƣ giãn cũng
nhƣ mục đích hành nghề và những mục đích khác nữa trong thời gian liên tục
nhƣng không quá một năm ở bên ngoài môi trƣờng sống định cƣ nhƣng loại trừ các
du hành mà có mục đích chính là kiếm tiền.
- I. I. Pirogionic (1985) cho rằng: Du lịch là một dạng hoạt động của dân cƣ
trong thời gian rỗi liên quan với sự di chuyển và lƣu lại tạm thời bên ngoài nơi cƣ
trú thƣờng xuyên nhằm nghỉ ngơi, chữa bệnh, phát triển thể chất và tinh thần, nâng
cao trình độ nhận thức văn hóa hoặc thể thao kèm theo việc tiêu thụ những giá trị về
tự nhiên, kinh tế và văn hóa.
- Các nhà kinh tế, du lịch không chỉ là một hiện tƣợng xã hội đơn thuần mà nó

phải gắn chặt với hoạt động kinh tế. Nhà kinh tế học Picara- Edmod đƣa ra định

7


nghĩa: ''Du lịch là việc tổng hoà việc tổ chức và chức năng của nó không chỉ về
phƣơng diện khách vãng lai mà chính về phƣơng diện giá trị do khách chỉ ra và của
những khách vãng lai mang đến với một túi tiền đầy, tiêu dùng trực tiếp hoặc gián
tiếp cho các chi phí của họ nhằm thoả mãn nhu cầu hiểu biết và giải trí''.
- Điều 4, Chƣơng I, Luật du lịch Việt Nam năm 2005, ban hành ngày
14/6/2005: ''Du lịch là các hoạt động có liên quan đến chuyến đi của con ngƣời
ngoài nơi cƣ trú thƣờng xuyên của mình nhằm đáp ứng nhu cầu tham quan, tìm
hiểu, giải trí, nghỉ dƣỡng trong một khoảng thời gian nhất định''.
Nhƣ vậy, chúng ta thấy đƣợc du lịch là một hoạt động có nhiều đặc thù, bao
gồm nhiều thành phần tham gia, tạo thành một tổng thể hết sức phức tạp. Nó vừa
mang đặc điểm của ngành kinh tế vừa có đặc điểm của ngành văn hóa - xã hội. Để
tránh sự hiểu lầm và không đầy đủ về du lịch, chúng ta tách du lịch thành hai phần
để định nghĩa nó. Du lịch có thể đƣợc hiểu là:
- Sự di chuyển và lƣu trú qua đêm tạm thời trong thời gian rảnh rỗi của cá
nhân hay tập thể ngoài nơi cƣ trú nhằm mục đích phục hồi sức khoẻ, nâng cao tại
chỗ nhận thức về thế giới xung quanh, có hoặc không kèm theo việc tiêu thụ một số
giá trị tự nhiên, kinh tế, văn hoá và dịch vụ của các cơ sở chuyên cung ứng.
- Một lĩnh vực kinh doanh các dịch vụ nhằm thoả mãn nhu cầu nảy sinh trong
quá trình di chuyển và lƣu trú qua đêm tạm thời trong thời gian rảnh rỗi của cá nhân
hay tập thể ngoài nơi cƣ trú với mục đích phục hồi sức khoẻ, nâng cao nhận thức tại
chỗ về thế giới xung quanh.
* Du lịch sinh thái
Thực tế cho ta thấy rằng trong những năm qua du lịch sinh thái đã và đang
phát triển nhanh chóng ở nhiều quốc gia trên thế giới và ngày càng thu hút đƣợc sự
quan tâm rộng rãi của các tầng lớp xã hội, đặc biệt đối với những ngƣời có nhu cầu

tham quan du lịch và nghỉ ngơi. Theo các nhà chuyên môn thì du lịch sinh thái là
hình thức du lịch dựa vào các giá trị thiên nhiên, gắn với bản sắc văn hóa địa
phƣơng với sự tham gia của cộng đồng nhằm phát triển bền vững. Ở khía cạnh

8


khác, có thể hiểu du lịch sinh thái là loại hình du lịch mà lợi ích của nó gắn với
trách nhiệm bảo tồn môi trƣờng và cải thiện phúc lợi cho ngƣời dân địa phƣơng.
Ngày nay, sự hiểu biết về du lịch sinh thái đã phần nào cải thiện, thực sự đã
có một thời gian dài du lịch sinh thái là chủ đề nóng của các hội thảo về chiến lƣợc
và chính sách bảo tồn và phát triển các vùng sinh thái quan trọng của các quốc gia
và thế giới. Đã có nhiều nhà khoa học danh tiếng tiên phong nghiên cứu lĩnh vực
này, điển hình nhƣ: Hector Ceballos-Lascurain- một nhà nghiên cứu tiên phong về
du lịch sinh thái, định nghĩa du lịch sinh thái lần đầu tiên vào năm 1987 nhƣ sau:
"Du lịch sinh thái là du lịch đến những khu vực tự nhiên ít bị ô nhiễm hoặc ít bị xáo
trộn với những mục tiêu đặc biệt: nghiên cứu, trân trọng và thƣởng ngoạn phong
cảnh và giới động - thực vật hoang dã, cũng nhƣ những biểu thị văn hóa đƣợc khám
phá trong những khu vực này".
Một định nghĩa về du lịch sinh thái của Hội Du lịch Sinh thái Quốc tế đƣa ra
năm 1991: "Du lịch sinh thái là loại hình du lịch có trách nhiệm đối với các vùng tự
nhiên, bảo vệ môi trƣờng và duy trì cuộc sống yên bình của ngƣời dân địa phƣơng".
Định nghĩa này đề cao trách nhiệm của du khách đối với khu vực mà họ đến thăm
đó là trách nhiệm giữ gìn, tôn tạo, tránh sự ảnh hƣởng tiêu cực đến môi trƣờng tự
nhiên, hệ sinh thái, và cả cuộc sống của cƣ dân địa phƣơng.
Hiệp hội Du lịch sinh thái Hoa Kỳ, năm 1998 cho rằng: "Du lịch sinh thái là
du lịch có mục đích với các khu vực tự nhiên, hiểu biết về lịch sử văn hóa và lịch sử
tự nhiên của môi trƣờng, không làm biến đổi tình trạng của hệ sinh thái, đồng thời
ta có cơ hội để phát triển kinh tế, bảo vệ nguồn tài nguyên thiên nhiên và lợi ích tài
chính cho cộng đồng địa phƣơng.".

Năm 1999, Honey cũng đƣa ra định nghĩa "Du lịch sinh thái là du lịch hƣớng
tới những khu vực nhảy cảm và nguyên sinh thƣờng đƣợc bảo vệ với mục đích
nhằm gây ra ít tác hại và với quy mô nhỏ nhất. Nó giúp giáo dục du khách, tạo quỹ
để bảo vệ môi trƣờng, nó trực tiếp đem lại nguồn lợi kinh tế và sự tự quản lý cho
ngƣời dân địa phƣơng và nó khuyến khích tôn trọng các giá trị về văn hóa và quyền
con ngƣời".

9


Tổ chức du lịch thế giới cho rằng: Du lịch sinh thái là loại hình du lịch đƣợc
thực hiện tại những khu vực tự nhiên còn ít bị can thiệp bởi con ngƣời, với mục
đích để chiêm ngƣỡng, học hỏi về các loài động thực vật cƣ ngụ trong khu vực đó,
giúp giảm thiểu và tránh đƣợc các tác động tiêu cực tới khu vực mà du khách đến
thăm. Ngoài ra, du lịch sinh thái phải đóng góp vào công tác bảo tồn những khu vực
tự nhiên và phát triển những khu vực cộng đồng lân cận một cách bền vững đồng
thời phải nâng cao đƣợc khả năng nhận thức về môi trƣờng và công tác bảo tồn đối
với ngƣời dân bản địa và du khách đến thăm. Đây có thể đƣợc coi là một định nghĩa
đầy đủ nhất về nội dung và đặc điểm của du lịch sinh thái.
Trƣớc rất nhiều cách nhìn nhận và định nghĩa khác nhau về du lịch sinh thái.
Vào thời điểm này ở Việt Nam trong khuôn khổ hội thảo xây dựng chiến lƣợc quốc
gia về phát triển du lịch sinh thái đã đƣa ra định nghĩa: "Du lịch sinh thái là hình
thức du lịch thiên nhiên có mức độ giáo dục cao về sinh thái và môi trƣờng có tác
động tích cực đến việc bảo vệ môi trƣờng và văn hóa, đảm bảo mang lại các lợi ích
về tài chính cho cộng đồng địa phƣơng và có đóng góp cho các nỗ lực bảo tồn".
Năm 2000, GS.Lê Huy Bá cũng đƣa ra khái niệm về du lịch sinh thái: "Du lịch sinh
thái là một loại hình du lịch lấy các hệ sinh thái đặc thù, tự nhiên làm đối tƣợng để
phục vụ cho những khách du lịch yêu thiên nhiên, du ngoạn, thƣởng thức những
cảnh quan hay nghiên cứu về các hệ sinh thái. Đó cũng là hình thức kết hợp chặt
chẽ, hài hòa giữa phát triển kinh tế du lịch với giới thiệu về những cảnh đẹp của

quốc gia cũng nhƣ giáo dục tuyên truyền và bảo vệ, phát triển môi trƣờng và tài
nguyên thiên nhiên một cách bền vững".
Một định nghĩa khá ngắn gọn trong Luật du lịch năm 2005 đó là: "Du lịch sinh
thái là hình thức du lịch dựa vào thiên nhiên, gắn với bản sắc văn hóa địa phƣơng
với sự tham gia của cộng đồng nhằm phát triển bền vững".
Vậy về cơ bản du lịch sinh thái đƣợc xem xét theo các khía cạnh sau:
- Du lịch sinh thái bao gồm tất cả những hình thức du lịch dựa vào việc khai
thác các giá trị tự nhiên và gắn với văn hóa bản địa nhằm mục đích thăm quan, tìm
hiểu về tự nhiên cũng nhƣ những giá trị văn hóa truyền thống.

10


- Du lịch sinh thái bao gồm những hoạt động mang tính giáo dục về môi
trƣờng. Các hoạt động diễn giải về hệ sinh thái và môi trƣờng sống, giáo dục thái độ
trân trọng, giữ gìn và bảo vệ môi trƣờng sống nhằm tăng cƣờng nhận thức của cả
khách du lịch và ngƣời dân địa phƣơng về sự cần thiết phải bảo tồn các giá trị tự
nhiên và văn hóa.
- Du lịch sinh thái góp phần bảo vệ da dạng sinh học và sử dụng nguồn tài
nguyên một cách bền vững, hạn chế mức thấp nhất các tác động đến môi trƣờng tự
nhiên và văn hóa - xã hội, đồng thời sử dụng thu nhập từ du lịch để bảo tồn các giá
trị tự nhiên.
- Du lịch sinh thái huy động sự tham gia tích cực của cộng đồng địa phƣơng
vào việc hoạch định, quản lý và cung ứng sản phẩm du lịch sinh thái. Qua đó đóng
góp phần phát triển cộng đồng, bảo tồn đƣợc nội dung và tạo ra lợi ích cho ngƣời
dân địa phƣơng.
* Phát triển du lịch sinh thái theo hướng bền vững
Phát triển bền vững là một khái niệm rất mới, nó phản ánh xu thế của thời đại
và định hƣớng tƣơng lai của nhân loại. Các tổ chức kinh tế môi trƣờng khác nhau
cũng đƣa ra nhiều khái niệm khác nhau về phát triển bền vững. Phát triển bền vững

là quá trình có sự kết hợp chặt chẽ, hợp lý, hài hòa giữa ba mặt: phát triển kinh tế,
phát triển xã hội và bảo vệ môi trƣờng. Tiêu chí căn bản để đánh giá sự phát triển
bền vững là tăng trƣởng kinh tế ổn định, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội, khai
thác hợp lý, sử dụng tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên, bảo vệ và nâng cao chất
lƣợng, môi trƣờng sống.
Nói đến du lịch bền vững thì Hội đồng Du lịch và Lữ hành quốc tế đƣa ra khái
niệm nhƣ sau: "Du lịch bền vững là sự đáp ứng các nhu cầu hiện tại của du khách và
vùng du lịch mà vẫn đảm bảo những khả năng đáp ứng nhu cầu về du lịch cho hệ thống
tƣơng lai". Du lịch bền vững sẽ có kế hoạch quản lí các nguồn tài nguyên nhằm thỏa mãn
các nhu cầu về kinh tế, xã hội và thẩm mỹ của con ngƣời trong đó vẫn duy trì đƣợc sự
toàn vẹn về mặt văn hóa, đa dạng sinh học, sự phát triển của các hệ sinh thái và các hệ
thống hỗ trợ cho cuộc sống con ngƣời. Phát triển du lịch bền vững cần phải đảm bảo

11


đƣợc nguyên tắc: Sử dụng tài nguyên một cách bền vững, duy trì tính đa dạng, hỗ trợ nền
kinh tế địa phƣơng, thu hút sự tham gia của cộng đồng địa phƣơng.
Phát triển bền vững là sự phát triển sử dụng tài nguyên, điều kiện môi trƣờng
hiện có để thỏa mãn nhu cầu của các hệ đang sống nhƣng lại phải đảm bảo cho các
thế hệ tƣơng lai những điều kiện tài nguyên môi trƣờng cần thiết để họ có thể sống
tốt hơn ngày nay.
Phát triển bền vững không chỉ bao gồm sự phát triển bền vững về mặt kinh tế
mà còn dựa vào sự bền vững về mặt xã hội và môi trƣờng. Nhƣ vậy phát triển bền
vững đem lại cho con ngƣời cuộc sống tốt đẹp về mọi mặt. Chính vì thế mà phát
triển bền vững đã trở thành xu thế của thời đại ngày nay. Nó đƣợc áp dụng trong
mọi ngành, đặc biệt vấn đề này đối với du lịch lại càng cần thiết hơn cả. Vì du lịch
dựa vào tài nguyên thiên nhiên, nhân văn để hoạt động. Có khai thác hiệu quả và
hợp lý thì du lịch mới phát triển lâu bền đƣợc. Theo tổ chức du lịch thế giới thì:
"Phát triển du lịch bền vững là việc phát triển các hoạt động du lịch nhằm đáp ứng

nhu cầu về hiện tại của du khách và ngƣời dân bản địa, trong khi vẫn quan tâm đến
việc bảo tồn và tôn tạo các nguồn tài nguyên cho phát triển du lịch trong tƣơng lai".
Vì vậy phát triển du lịch sinh thái theo hƣớng bền vững là việc phát triển về
mặt kinh tế những vẫn phải đảm bảo việc duy trì đƣợc sự toàn vẹn về môi trƣờng tự
nhiên và văn hóa.

1.2.1.2. Đặc điểm của du lịch sinh thái
Du lịch sinh thái bắt nguồn từ du lịch thiên nhiên và du lịch ngoài trời. Du lịch
sinh thái là một khái niệm tƣơng đối mới mẻ, đang là mối quan tâm của nhiều ngƣời
ở nhiều lĩnh vực khác nhau. Chính vì thế có nhiều cách đặt vấn đề về du lịch sinh
thái và sự tìm kiếm sự thống nhất về bản chất, nhận thức của loại hình du lịch sinh
thái vẫn đang đƣợc tiếp tục trên nhiều diễn đàn quốc tế và trong nƣớc. Loại hình du
lịch sinh thái về thực chất là loại hình có quy mô không lớn, nhƣng có tác dụng hòa
nhập môi trƣờng tự nhiên với điểm du lịch, khu du lịch và nền văn hóa đó. Xét về
đặc điểm thì du lịch sinh thái có một số đặc điểm nổi bật sau: Tính đa ngành, tính xã
hội hóa, tính đa mục tiêu, tính thời vụ, tính giáo dục cao về môi trƣờng.

12


- Thứ nhất, tính đa ngành: Du lịch sinh thái thƣờng đƣợc tổ chức ở các vƣờn
quốc gia, khu bảo tồn thiên nhiên, các vùng sinh thái tự nhiên, nhân tạo, nơi tài
nguyên thuộc sự quản lý của các ngành khác nhau theo quy định của pháp luật. Vì
vậy tính đa ngành của du lịch sinh thái thể hiện ở chỗ sản phẩm của nó là do nhiều
ngành tạo nên nhƣ: thƣơng mại, dịch vụ, nông thôn, giao thông vận tải... Thông qua
việc cung cấp các sản phẩm dịch vụ cho khách du lịch. Nhƣ vậy để du lịch sinh thái
phát triển thì rất cần sự tham gia của nhiều ngành kinh tế, tạo nhiều dịch vụ đơn lẻ
hoặc tổng hợp nhằm thỏa mãn nhu cầu cho du khách.
- Thứ hai, tính xã hội hóa : Đƣợc thể hiện trƣớc hết ở du lịch sinh thái đã thu
hút nhiều thành phần trong xã hội tham gia trực tiếp hoặc gián tiếp vào hoạt động

nghiên cứu, quản lý và kinh doanh du lịch. Ngoài ra tính xã hội hóa còn thể hiện ở
sự đa dạng về nguồn khách. Du lịch sinh thái thu hút đông đảo các thành phần tham
gia nghiên cứu quản lý và kinh doanh nhƣ các nhà hoạch định chính sách, các nhà
quản lý tại các điểm du lịch sinh thái, chính quyền và cộng đồng dân cƣ địa phƣơng,
các cơ sở kinh doanh lữ hành, các cơ quan, ban ngành và các tổ chức kinh tế xã hội
khác. Trong đó trực tiếp tham gia kinh doanh du lịch sinh thái là các nhà quản lý,
các nhà điều hành du lịch, các hƣớng dẫn viên và đặc biệt là cộng đồng dân cƣ địa
phƣơng. Chính sự đa dạng của thành phần tham gia vào hoạt động du lịch sinh thái
đã đặt ra yêu cầu là làm sao cho các mục tiêu và lợi ích của những thành phần này
gần gũi là và bổ sung lẫn nhau nhằm tạo ra sản phẩm có chất lƣợng tốt phục vụ du
khách và tạo ra sự công bằng trong kinh doanh du lịch.
- Thứ ba, tính đa mục tiêu: Biểu hiện của tính đa mục tiêu là ở những lợi ích
đa dạng về du lịch sinh thái. Mục tiêu lớn nhất của du lịch sinh thái là bảo vệ môi
trƣờng và duy trì tính đa dạng sinh học. Ngoài ra, du lịch sinh thái còn bảo vệ di
tích lịch sử, văn hóa, nâng cao chất lƣợng cuộc sống của khách du lịch và ngƣời
tham gia hoạt động du lịch, mở rộng sự giao lƣu văn hóa, kinh tế, giáo dục môi
trƣờng, nâng cao ý thức trách nhiệm của mọi thành viên trong xã hội, đóng góp cho
nỗ lực bảo tồn.

13


- Thứ tƣ, tính thời vụ: Nhƣ ta biết hoạt động du lịch sinh thái gắn liền với tự
nhiên, đặc biệt dựa trên sự đa dạng sinh học. Mỗi nƣớc, mỗi vùng đều có những yếu
tố khí hậu, thời tiết thay đổi theo mùa, điều đó làm cho đặc điểm sinh trƣởng của
các loài vật theo thời gian trong năm. Chính điều đó tạo nên tính thời vụ cho du lịch
sinh thái, biểu hiện ở thời điểm diễn ra hoạt động du lịch sinh thái tập trung với
cƣờng độ cao vào một số thời điểm trong năm, song lại diễn ra với cƣờng độ thấp,
thậm chí ngừng hoạt động vào những khoảng thời gian còn lại.
- Thứ năm, tính giáo dục về môi trƣờng: Đây là đặc trƣng riêng của du lịch

sinh thái, vừa là nội dung cơ bản của hoạt động du lịch sinh thái, tạo nên sự khác
biệt rõ ràng với các loại hình du lịch thiên nhiên khác. Du lịch sinh thái ngoài việc
đƣa con ngƣời về các vùng tự nhiên, đặc biệt là khu bảo tồn thiên nhiên, nơi có giá
trị cao về đa dạng sinh học và rất nhạy cảm về môi trƣờng, còn có những hoạt động
diễn giải về môi trƣờng nhằm nâng cao sự hiểu biết và hình thành ý thức bảo vệ môi
trƣờng tự nhiên. Du lịch sinh thái đƣợc coi nhƣ chiếc chìa khóa nhằm cân bằng giữa
mục tiêu phát triển du lịch với việc bảo vệ môi trƣờng.
Bên cạnh đó ta thấy rằng du lịch sinh thái không đơn thuần là đƣợc đƣa ra nhƣ
một sản phẩm mới của ngành du lịch mà hơn thế nó còn là động lực của sự phát
triển, là nhân tố để phát triển bền vững. Chính vì thế, du lịch sinh thái còn mang
những nét riêng dễ phân biệt với các ngành du lịch khác nhƣ:
- Du lịch sinh thái đƣợc thực hiện ở những nơi hoang sơ hoặc tƣơng đối hoang
sơ và có môi trƣờng tự nhiên đa dạng, phong phú: Khách du lịch sinh thái khi thực
hiện một chuyến đi họ mong muốn trở về những nơi có môi trƣờng trong lành và
chƣa bị tác động nhiều bởi con ngƣời, vì ở đó họ đƣợc hòa mình với thiên nhiên để
đƣợc khám phá, đƣợc nghiên cứu tự nhiên và văn hóa bản địa, đƣợc thƣởng thức
bầu không khí trong lành. Để có thể làm đƣợc du lịch sinh thái phải là nơi có tài
nguyên tự nhiên dồi dào mà cụ thể là các hệ sinh thái đƣợc làm giàu bởi rất nhiều
các loại động thực vật khác nhau. Những yếu tố từ cây cối, nguồn nƣớc, bầu khí
quyển, đất đai cũng đƣợc tính đến. Điểm chú ý ở đây là môi trƣờng tự nhiên đƣợc
đề cập phải là những nơi còn tƣơng đối nguyên sơ, chƣa bị hoặc ít bị can thiệp bởi

14


bàn tay con ngƣời. Du lịch sinh thái không cho phép con ngƣời can thiệp vào các hệ
sinh thái tự nhiên, cho dù là những can thiệp mang lại lợi ích kinh tế - xã hội cho
con ngƣời và cho dù con ngƣời chấp nhận đền bù bằng vật chất cho thiệt hại mà họ
định gây ra cho đối với thiên nhiên. Chính vì thế, du lịch sinh thái thƣờng đƣợc thực
hiện ở các khu bảo tồn tự nhiên, các vƣờn quốc gia, ở những nơi có mật độ dân số

thấp và tài nguyên thiên nhiên phong phú, ở những khu vực có giá trị cao về môi
trƣờng tự nhiên nhƣ: hệ sinh thái tự nhiên điển hình với tính đa dạng sinh học cao
và cuộc sống hoang dã phong phú.
- Du lịch sinh thái hỗ trợ tích cực cho công tác bảo tồn các đặc tính, tự nhiên,
văn hóa, xã hội tại địa điểm thăm quan. Việc kinh doanh du lịch sinh thái ngoài việc
phải quan tâm nuôi dƣỡng, quản lý chặt chẽ nguồn tài nguyên để nó tồn tại và trở
nên hấp dẫn đối với du khách thì các nhà nhà kinh doanh loại hình du lịch này phải
đóng góp tài chính cho chính quyền sở tại, những cơ quan quản lý các tài nguyên từ
những khoản lợi nhuận thu đƣợc từ hoạt động kinh doanh du lịch của mình. Những
nguồn tài chính này làm tăng thêm ngân sách cho các khu vực nơi tổ chức hoạt
động du lịch sinh thái để bù đắp cho các khoản chi phí nhƣ: quản lý, trồng thêm cây
xanh, trùng tu... Ngoài ra, đòi hỏi cao hơn của du lịch sinh thái đối với công tác bảo
vệ môi trƣờng, giữ gìn các hệ sinh thái khiến các nhà kinh doanh du lịch sinh thái
phải chuẩn bị kỹ lƣỡng và đƣa ra những yêu cầu cao hơn đối với những hƣớng dẫn
viên với các khách du lịch mà mình phục vụ. Đối với du khách của loại hình du lịch
sinh thái thì thƣờng là những ngƣời yêu mến, thân thiện với thiên nhiên, muốn đi du
lịch là để đƣợc tìm hiểu và nghiên cứu những nơi họ đến. Nhu cầu du lịch của họ là
tìm hiểu và thƣởng ngoạn các hệ sinh thái vì thế họ luôn cố gắng hạn chế việc xâm
hại và phá hủy những tài nguyên quý hiếm cả về mặt hữu hình lẫn vô hình của môi
trƣờng. Các tổ chức, cá nhân sau khi tham gia vào các tua du lịch sinh thái họ đƣợc
tận mắt chứng kiến cảnh quan môi trƣờng, tài nguyên thiên nhiên nơi họ đến thăm
và đặc biệt đƣợc giáo dục, đƣợc hiểu biết thêm về môi trƣờng và tầm quan trọng
của hệ sinh thái họ có thể đóng góp các nguồn lực tài chính, hỗ trợ về kiến thức
khoa học, kinh nghiệm quản lý cho các rừng quốc gia khu dự trữ thiên nhiên phục

15


vụ cho lợi ích sinh thái. Bên cạnh đó các cƣ dân địa phƣơng có thu nhập từ việc
tham gia vào các hoạt động du lịch sinh thái từ đó sẽ hạn chế việc khai thác tài

nguyên mang tính tiêu cực gây ảnh hƣởng xấu đến các loài động, thực vật có giá trị
về thẩm mỹ và kinh tế cũng nhƣ môi trƣờng sống quanh họ.
- Các hoạt động mang tính giáo dục, giảng giải nâng cao nhận thức về hệ sinh
thái và môi trƣờng sống là yếu tố quan trọng của du lịch sinh thái: Du lịch sinh thái
du lịch sinh thái là phƣơng tiện tốt để truyền đạt thông tin vì nó có khả năng đƣa
con ngƣời tiếp cận trực tiếp và thấy rõ vai trò của thiên nhiên đối với đời sống con
ngƣời. Khác với các hình thức du lịch khác thì việc đẩy mạnh các hoạt động mang
tính giáo dục về các hệ sinh thái và môi trƣờng sống là một trong những đặc điểm
nổi trội của du lịch sinh thái. Các hoạt động giáo dục này bao gồm việc giảng dạy
về lịch sử, nguồn gốc hình thành, tập quán sinh hoạt, mối quan hệ tƣơng tác qua lại
giữa các loài động thực vật và vai trò của chúng trong thiên nhiên. Du lịch sinh thái
hƣớng dẫn cách thức để những ngƣời làm du lịch và khách du lịch tiến hành hoạt
động du lịch đúng cách với thái độ trân trọng, giữ gìn và bảo vệ môi trƣờng sống.
- Dựa vào việc khai thác tiềm năng tự nhiên và nhân văn du lịch sinh thái
mang lại lợi ích cho cộng đồng dân cƣ bản địa: du lịch phát triển và mở rộng đã
giúp cho nhiều địa phƣơng thoát khỏi cảnh đói nghèo, ngƣời dân tiếp cận với các
dịch vụ giáo dục, y tế, cơ sở hạ tầng. Nếu du lịch đại trà tập trung vào phát triển, mở
rộng quy mô kinh doanh của họ mà không quan tâm đúng mức vai trò và sự có mặt
của ngƣời dân bản địa trong việc triển khai các dự án và các chƣơng trình du lịch tại
những nơi có tài nguyên thiên nhiên nhƣ vƣờn quốc gia, các khu dự trữ thiên nhiên
thì du lịch sinh thái đã khơi dậy và đánh thức những tiềm năng sẵn có này để mang
lại thu nhập đáng kể cho cƣ dân địa phƣơng bằng các hoạt động dịch vụ du lịch
nhƣ: phục vụ lƣu trú, ăn uống, bán hàng lƣu niệm và các dịch vụ bổ trợ khác. Ngoài
ra còn kéo theo sự phát triển các khách sạn, nhà nghỉ với mục đích mang lại nhiều
lợi nhuận, những vật liệu xây dựng có mục đích chính đảm bảo độ bền vững, kinh tế
mà không coi trọng đến việc thân thiện với môi trƣờng và đảm bảo cho phát triển
bền vững thì ngƣợc lại du lịch sinh thái luôn quan tâm đến việc tôn tạo cảnh quan

16