Hình tượng ma nữ trong truyền kỳ mạn lục

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
-----------------------------------------------------

Mai Thị Lệ Quyên

ĐỀ TÀI: HÌNH TƢỢNG MA NỮ TRONG
“TRUYỀN KỲ MẠN LỤC”

Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Văn học Việt Nam
Mã số: 60 22 01 21

Hà Nội-2016


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
-----------------------------------------------------

Mai Thị Lệ Quyên

ĐỀ TÀI: HÌNH TƢỢNG MA NỮ TRONG
“TRUYỀN KỲ MẠN LỤC”

Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Văn học Việt Nam
Mã số: 60 22 01 21
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS Trần Nho Thìn

Xác nhận của Chủ tịch Hội đồng

Xác nhận của giảng viên hƣớng dẫn

GS.TS Trần Ngọc Vƣơng

PGS.TS Trần Nho Thìn

Hà Nội-2016


LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi.
Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chƣa từng đƣợc
ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Mọi thông tin trích dẫn trong
luận văn đều ghi rõ nguồn gốc.

Hà Nội, ngày 4 tháng 4 năm 2016
Tác giả luận văn

Mai Thị Lệ Quyên


LỜI CẢM ƠN
Với tình cảm chân thành và lòng biết ơn sâu sắc, tôi xin gửi lời cảm ơn
đến các thầy, cô trong khoa Văn học, trƣờng Đại học Khoa học Xã hội và
Nhân văn đã tận tình giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu để
hoàn thành luận văn này.
Đặc biệt, Tôi xin tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS Trần Nho Thìn,
ngƣời đã tận tình chỉ bảo, hƣớng dẫn, và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong
quá trình hoàn chỉnh luận văn.
Hà Nội, Ngày 4 tháng 4 năm 2016

Tác giả luận văn

Mai Thị Lệ Quyên


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài ..................................................................................... 1
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề....................................................................... 2
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ........ Error! Bookmark not defined.
4. Mục đích nghiên cứu.............................. Error! Bookmark not defined.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu ............................. Error! Bookmark not defined.
6. Phƣơng pháp nghiên cứu ...................... Error! Bookmark not defined.
7. Bố cục luận văn ...................................... Error! Bookmark not defined.
Chƣơng 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TÌM HIỂU HÌNH
TƢỢNG MA NỮ TRONG TRUYỀN KỲ MẠN LỤCError! Bookmark not
defined.
1.1. Truyền kỳ và các đặc trƣng thể loại .. Error! Bookmark not defined.
1.2. Khái niệm ma nữ ................................ Error! Bookmark not defined.
1.3. Nhân vật ma nữ trong văn học .......... Error! Bookmark not defined.
1.3.1.Trong văn học dân gian Việt Nam .... Error! Bookmark not defined.
1.3.2. Trong văn học trung đại Việt Nam .. Error! Bookmark not defined.
1.3.3. Trong văn học thế giới ...................... Error! Bookmark not defined.
1.4. Quan niệm của nhà Nho về ngƣời phụ nữ đẹp và vấn đề tính dục
thời trung đại .............................................. Error! Bookmark not defined.
1.4.1.Quan niệm của nhà Nho về người phụ nữ đẹpError!

Bookmark

not defined.

1.4.2. Vấn đề tính dục thời trung đại ......... Error! Bookmark not defined.
1.5. Vài nét về tác giả Nguyễn Dữ và Truyền kỳ mạn lục ............... Error!
Bookmark not defined.
1.5.1. Tác giả ............................................... Error! Bookmark not defined.
1.5.2. Tác phẩm Truyền kỳ mạn lục ........... Error! Bookmark not defined.


Chƣơng 2: ĐẶC ĐIỂM CỦA NHÂN VẬT MA NỮ TRONG ............... Error!
Bookmark not defined.
TRUYỀN KỲ MẠN LỤC .............................. Error! Bookmark not defined.
2.1. Số phận ................................................. Error! Bookmark not defined.
2.2. Ngoại hình ............................................ Error! Bookmark not defined.
2.3. Tính cách, tâm lý ................................. Error! Bookmark not defined.
2.4. Hành động ............................................ Error! Bookmark not defined.
2.5. Ngôn ngữ .............................................. Error! Bookmark not defined.
Chƣơng 3: NGHỆ THUẬT XÂY DỰNG HÌNH TƢỢNG MA NỮ TRONG
TRUYỀN KỲ MẠN LỤC .............................. Error! Bookmark not defined.
3.1. Cái kỳ ảo và cái thực đƣợc biểu hiện qua nhân vật ma nữ ...... Error!
Bookmark not defined.
3.1.1. Cái kỳ ảo ............................................ Error! Bookmark not defined.
3.1.2.Cái thực ............................................. Error! Bookmark not defined.
3.2. Không gian nghệ thuật ....................... Error! Bookmark not defined.
3.2.1. Không gian kỳ ảo .............................. Error! Bookmark not defined.
.3.2.2. Không gian thực ............................... Error! Bookmark not defined.
3.3. Thời gian nghệ thuật ........................... Error! Bookmark not defined.
3.3.1. Thời gian lịch sử ............................... Error! Bookmark not defined.
3.3.2. Thời gian tồn tại của nhân vật ......... Error! Bookmark not defined.
3.3.3. Thời gian xuất hiện của nhân vật .... Error! Bookmark not defined.
3.4 Nghệ thuật miêu tả nhân vật ............... Error! Bookmark not defined.
3.4.1. Nghệ thuật miêu tả ngoại hình, hành độngError! Bookmark not

defined.
3.4.2 Nghệ thuật miêu tả tâm lý.................. Error! Bookmark not defined.
3.5. Ngôn ngữ nhân vật .............................. Error! Bookmark not defined.
KẾT LUẬN .................................................... Error! Bookmark not defined.


TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................. 5


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Ma nữ vốn là một hình tƣợng siêu nhiên, thể hiện quan niệm tâm linh
của con ngƣời về sự sống và cái chết. Nó cũng thể hiện những nét văn hóa
chung mang tính chất cộng đồng trong tín ngƣỡng, phong tục tập quán của
mỗi quốc gia, sứ xở. Nhắc tới ma nữ, dƣờng nhƣ ai cũng có một ý niệm, khái
niệm nhất định về loại hình nhân vật này, mặc dù trên phƣơng diện khoa học,
đó vẫn chỉ là một nhân vật tƣởng tƣợng đƣợc thêu dệt. Trong văn học, xây
dựng hình tƣợng các ma nữ đã trở thành một đề tài hấp dẫn, lôi cuốn, phổ
biến trong cả hai bộ phận văn học: văn học viết và văn học dân gian. Với độc
giả, đây là nhân vật luôn khiến họ có nhiều trải nghiệm cảm xúc, khơi gợi
mong muốn tìm hiểu.
Trong xã hội trung đại Việt Nam, khi mà Nho giáo đƣợc xem là nền
tảng vận hành đất nƣớc của các vua chúa, khẳng định tầm quan trọng của
ngƣời đàn ông trên mọi phƣơng diện thì đối với ngƣời phụ nữ đó lại là một
giáo lý hà khắc. Nó đƣa ra những quy định ngặt nghèo về lối ứng xử của
ngƣời phụ nữ với các mối quan hệ xung quanh mình. Điều này vô hình chung
cũng ảnh hƣởng tới các định hƣớng sáng tác văn chƣơng. Điểm nhìn của nam
giới đã chi phối thế giới quan văn học suốt cả một chặng đƣờng dài, do vậy
hình tƣợng ngƣời phụ nữ trong văn chƣơng trung đại những năm tháng của
thế kỉ XV trở về trƣớc không nhiều. Sự xuất hiện của Truyền kỳ mạn lục với

rất nhiều các nhân vật nữ ở thế kỉ sau là một hiện tƣợng độc đáo, khác biệt,
mang lại hơi thở mới cho văn học vốn có sự khu biệt giới rất lớn này. Ở đó,
hình ảnh ngƣời phụ nữ đƣợc hiện lên nhƣ một nhân vật trung tâm có đời sống,
có số phận, tâm lý, tính cách rõ rệt. Tuy nhiên, tác giả lại có cách thức xây
dựng các mẫu hình nhân vật mang tính chất đối lập nhau trên mọi phƣơng
diện. Một bên là những ngƣời phụ nữ tuân thủ theo đúng các lễ tiết của đạo

1


đức phong kiến, của giáo lý nhà Nho, họ đƣợc coi là hình mẫu liệt nữ của thời
đại. Một bên là những phụ nữ xinh đẹp, có quan niệm phóng túng về quan hệ
nam nữ, tính cách tự do, táo bạo, nhƣng lại đƣợc ẩn giấu dƣới hình thức yêu
ma. Khi xây dựng nhân vật này, tác giả ít nhiều thể hiện sự đồng cảm trƣớc
các hiện tƣợng bất công của đời sống đối với họ, nhƣng sau đó lại phê phán
với đôi mắt vô cùng nghiêm khắc, đây là hiện tƣợng cần đƣợc nghiên cứu.
Thực hiện đề tài “Hình tượng ma nữ trong Truyền kỳ mạn lục” chúng tôi
mong muốn làm sáng tỏ và cụ thể hơn vấn đề đó.
Mặt khác, tìm hiểu hình tƣợng ma nữ là đi vào tìm hiểu một loại hình
phụ nữ phá cách, đi khá xa so với tƣ tƣởng và cái nhìn khắt khe của Nho gia
có tính chất dị biệt, mới mẻ so với hình mẫu của phụ nữ trung đại. Dù mang
thân phận của ngƣời đã chết, họ vẫn có những nét đặc trƣng của con ngƣời
trần tục cùng những khát khao yêu đƣơng, hạnh phúc lứa đôi mãnh liệt, đặc
biệt là các diễn ngôn tính dục mạnh mẽ. Giữa thời đại ngƣời phụ nữ luôn phải
đi kèm với nết cƣơng thƣờng, họ lại vƣợt thoát ra nhƣ một hiện tƣợng hi hữu,
cá biệt. Trong văn học, đó đƣợc coi là sự sáng tạo táo bạo và luôn đƣợc tìm
hiểu, khai thác nhƣ một hiện tƣợng độc đáo.
Từ những lí do trên, chúng tôi chọn nghiên cứu đề tài: “Hình tượng ma
nữ trong Truyền kỳ mạn lục”.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề

Là một tác phẩm viết khá nhiều về ngƣời phụ nữ (chiếm 11 trên 20
truyện), Truyền kỳ mạn lục dành đƣợc nhiều sự quan tâm của các nhà nghiên
cứu trong bối cảnh Nho giáo đã không còn ở vị trí đỉnh cao. Xét trên góc độ
của khoa học, nhiều công trình đã chỉ ra những nét đặc sắc, mới mẻ của tác
phẩm khi viết về ngƣời phụ nữ nói chung, đặc biệt là tinh thần nhân đạo ẩn
giấu sau các số phận nhân vật. Với các ma nữ nói riêng, nhân vật đƣợc xem là
có những hành động trái luân thƣờng trong con mắt Nho gia cũng nhận đƣợc

2


nhiều ý kiến trái chiều. Mặc dù các công trình nghiên cứu về loại hình nhân
vật này trong Truyền kỳ mạn lục rất đa dạng, nhƣng các đánh giá, nhận xét
hay phân tích vẫn còn ở dạng thức khái quát, tổng quan hoặc còn mang tính
chất đơn lẻ. Ở đây, chúng tôi xin đề cập tới một số công trình tiêu biểu, có
tính chất định hƣớng cao với ngƣời đọc.
Giáo sƣ Nguyễn Đăng Na trong các công trình nghiên cứu của mình về
Truyền kỳ mạn lục đã tỏ rõ quan điểm bênh vực ngƣời phụ nữ trong xã hội
xƣa. Đặc biệt khi nói về các nhân vật ma nữ, ông vẫn luôn dành một sự cảm
thông cho số phận của họ. Trong bài viết Một vài nét về truyện truyền kỳ Việt
Nam, tác giả đi sâu vào vấn đề nhân đạo và các cách thức mà Nguyễn Dữ tạo
nên yếu tố đó trong tác phẩm. Cho dù là các hoạt động dục tính hay các quan
niệm táo bạo, tự do vƣợt thoát khỏi các luật định Nho giáo, luân thƣờng của
cuộc sống bấy giờ, Nguyễn Đăng Na vẫn có cách lý giải riêng. Theo ông,
những ngƣời phụ nữ trong Truyền kỳ mạn lục: “Sống đạo đức tử tế đều bị
chết oan. Vậy hãy hành động theo ham muốn của tình dục, theo tiếng gọi của
trái tim. Nguyễn Dữ làm cuộc thử nghiệm ngƣợc lại: cho một số nhân vật phụ
nữ sống tự do. Tác giả cho Nhị Khanh (Cây gạo) sống một cách “thoải mái”,
vƣợt vòng cƣơng toả, chạy theo tình dục” [34]. Ông cũng đặt ra vấn đề số
phận con ngƣời, đặc biệt là số phận ngƣời phụ nữ xƣa thông qua hình ảnh các

ma nữ và bi kịch của họ trƣớc cuộc đời. Tác giả cũng đồng thời lên án xã hội
vốn mang các định kiến bất công với ngƣời phụ nữ bằng những lời lẽ hết sức
đanh thép, cứng rắn: “Đào Hàn Than có thai. Lẽ ra, đấy là niềm hạnh phúc
lớn nhất của nàng: làm mẹ! Song, xã hội đâu có chấp nhận cho nàng làm mẹ?
Hạnh phúc bỗng biến thành tai hoạ: “quằn quại chết trên giƣỡng cữ”. Hình
ảnh đó nhƣ một ám ảnh vò dứt, đập mạnh vào cái xã hội dã man đối với phụ
nữ, đồng thời khơi dậy ở ngƣời đọc một niềm thƣơng cảm cho thân phận
nàng” [34]. Từ đó, Nguyễn Đăng Na cũng đặt ra vấn đề bất cập, mang tính

3


chất kìm hãm với ngƣời phụ nữ: “Sống hiếu hạnh nết na hoặc chạy theo tình
dục, tự do yêu đƣơng rồi cũng đều chết và chết một cách oan ức, thảm
thƣơng. Nguyễn Dữ đặt ra cho ngƣời đọc một sự tự lựa chọn” [34]. Có thể
thấy, qua những quan điểm trên, Nguyễn Đăng Na đã đánh vào yếu tố xã hội
trong tác phẩm một cách mạnh mẽ, quyết liệt. Nâng cao quyền sống, quyền tự
do con ngƣời, nhƣng bài viết mới chỉ dừng lại ở điểm nhìn nhân đạo, mang
tính chủ quan chứ chƣa đi sâu vào hình tƣợng cụ thể với các đặc điểm đầy đủ
của nó.
Trái ngƣợc với quan điểm của Nguyễn Đăng Na, nhà nghiên cứu Bùi
Duy Tân đứng trên quan điểm của xã hội học, trong bài viết Truyền kỳ mạn
luc, một thành tựu của truyện ký văn học viết bằng chữ Hán lại có những
đánh giá hoàn toàn khác về các câu chuyện giữa ngƣời với ma. Ông cho rằng:
“Các Truyện nghiệp oan của Đào Thị, Nàng Túy Tiêu, Cây gạo, Truyện kỳ
ngộ ở Trại Tây, vv...thì lại miêu tả những mối tình trái với đạo lý Nho gia”
[48, tr.518]. Ông còn cho rằng, cuộc tình tự do giữa Nhị Khanh-Trung Ngộ,
hay Hà Nhân và hai nàng Đào, Liễu là những mối tình “yêu thƣơng không
lành mạnh” hay “xa lạ với quan niệm lành mạnh về cuộc sống, về tính yêu
nam nữ trong truyện Nôm bình dân, trong văn nghệ dân gian” [48, tr.519].

Đánh giá về tƣ tƣởng của Nguyễn Dữ thể hiện trong các mối tình đó, Bùi Duy
Tân cũng nhìn thấy tƣ tƣởng nhân đạo của tác giả Truyền kỳ mạn lục:
“Nguyễn Dữ có phần thông cảm với khát vọng hạnh phúc chính đáng khi
miêu tả những cặp trai gái công nhiên yêu nhau, đi lại, giao thiệp, hẹn hò, thề
thốt với nhau” [48, tr.518], nhƣng nhìn vào lời bình của tác giả ở cuối truyện,
Duy Tân lại cho rằng sự phê phán của tác giả xuất phát từ “thái độ bảo thủ
của Nho giáo”, từ đó khẳng định sự mâu thuẫn trong tƣ tƣởng và tình cảm của
tác giả. Nhƣ vậy, trong bài viết của mình Bùi Duy Tân đã ít nhiều đề cập tới
bóng dáng các ma nữ cùng các mối tình tự do, đắm say của họ với các chàng

4


TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Đào Duy Anh (2003), Từ điển Hán Việt, Nxb Văn hóa thông tin, Hà Nội.
2.Lại Nguyên Ân (2006), Phan Khôi: Tác phẩm đăng báo 1929-1930-1931,
Nxb Hội Nhà văn, Hà Nội.
3. Ngô Vũ Hải Bằng (2008), Quyền lợi của người phụ nữ trong bộ luật Hồng
Đức, />4. Thiền viện Chơn Không, Sắc dục qua cái nhìn Đạo Phật,
/>9/3/2013.
5. Nguyễn Đình Chú (2010), Nói thêm về Chuyện người con gái Nam Xương,
o/NguyenDinhChu_ThieuPhuNamXuong.htm.
6. Mai Ngọc Chúc (2005), Thần nữ và liệt nữ Việt Nam, Nxb Văn hóa thông
tin, Hà Nội.
7. Thiều Chửu (1998), Hán Việt tự điển, Nxb Thành phố Hồ Chí Minh.
8. Nguyễn Du, Truyện Kiều (bản online),
/>3a3q3m3237nvn, 27/12/2003.
9. Phạm Trọng Điềm, Bùi Văn Nguyên (1982), Hồng Đức Quốc âm thi tập,
Nxb Văn học, Hà Nội.
10. Đoàn Thị Điểm (dịch), Chinh phụ ngâm - Đặng Trần Côn,

/>83a3q3m3237nvn#phandau, 27/12/2004.
11. Lê Quý Đôn (1977), Kiến văn tiểu lục, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội.
12. La Mai Thi Gia, Nguồn gốc Phật giáo của mô típ tái sinh trong truyện kể
dân

gian

Việt

Nam,

/>
4116/Nguon-goc-Phat-giao-cua-mo-tip-tai-sinh-trong-truyen-ke-dan-gianViet-Nam.html, 24/3/2016
5


13. Thích Viên Giác, Lược giải kinh 42 chương,
1/12/2000
14. Nguyễn Thị Thu Giang, Hình tượng nhân vật Nho sinh và phụ nữ trong
“Liêu trai chí dị” của Bồ Tùng Linh,
29/10/2011.
15. Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi (2009), Từ điển thuật ngữ
văn học, Nxb Giáo dục, Hà Nội.
16. Nguyễn Phạm Hùng (2001), Trên tiến trình văn học trung đại, Nxb Đại
học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội.
17. Đỗ Đức Hiểu, Nguyễn Huệ Chi, Phùng Văn Tửu, Trần Hữu Tá (đồng Chủ
biên) (2004), Từ điển văn học (Bộ Mới), Nxb. Thế Giới, Hà Nội.
18. Trần Đình Hƣợu (1995), Nho giáo và văn học Việt Nam trung cận đại,
Nxb Văn hóa thông tin, Hà Nội.
19. Nguyễn Thị Huyền (2009), Nguyên lý tính mẫu trong truyền thống văn

học Việt Nam, />20. Lê Văn Hƣu, Phan Phu Tiên, Ngô Sĩ Liên (1993), Đại Việt sử ký toàn thƣ,
Nxb Khoa học xã hội, Bản điện tử, www.thuvien-ebook.net, Hà Nội.
21. Hòa thƣợng Tuyên Hóa, Ái dục là gốc sinh tử,
/>27/5/2013.
22. An Huỳnh, Môtíp nhân vật kì ảo trong Truyền kì mạn lục- Nguyễn Dữ,
16/9/2013.

6


23. Toàn Huệ Khanh (2005), Nghiên cứu so sánh tiểu thuyết truyền kỳ Hàn
Quốc - Trung Quốc - Việt Nam thông qua Kim Ngao tân thoại, Tiễn đăng tân
thoại, Truyền kỳ mạn lục, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội.
24. Đinh Gia Khánh, Bùi Duy Tân, Mai Cao Chƣơng (2004), Văn học Việt
Nam thế kỷ X – Nửa đầu thế kỷ XVIII, Tái bản lần thứ bảy, Nxb Giáo dục, Hà
Nội.
25. Bửu Kế (1999), Từ điển Hán Việt từ nguyên, Nxb Thuận Hóa, Huế.
26. Trúc Khê, Ngô Văn Triện (dịch), Truyền kỳ mạn lục-Nguyễn Dữ (bản
online), />31n343tq83a3q3m3237nvn#phandau, 13/10/2005.
27. Phan Khôi (1929), Văn học với nữ tánh, Phụ nữ tân văn, số 2, Sài Gòn.
28. Phan Khôi (1929), Chữ trinh: Cái tiết với cái nết, Phụ nữ tân văn, số 21,
Sài Gòn.
29 .Phan Khôi (1931), Tống Nho với phụ nữ, Phụ nữ tân văn, số 9, Sài Gòn.
30. Nguyễn Lộc (2004), Văn học Việt Nam nửa cuối thế kỷ XVIII đến hết thế
kỷ XIX, Nxb Giáo dục, Hà Nội.
31. Phƣơng Lựu (2003), Lí luận văn học, Nxb. Giáo dục, Hà Nội.
32. Nguyễn Đăng Na (1999), Văn xuôi tự sự Việt Nam thời trung đại, tập 1 Truyện ngắn, Nxb Giáo dục, Hà Nội.
33. Nguyễn Đăng Na (2006), Con đường giải mã Văn học trung đại Việt
Nam, Nxb Giáo dục, Hà Nội.
34. Nguyễn Đăng Na, Vài nét về truyện truyền kỳ Việt Nam

/>wstab/584/Default.aspx , 18/12/2015.
35. Đặng Thị Thanh Ngân, Nhân vật ma quái trong Thánh Tông di thảo và
Truyền kỳ mạn lục, , 4/2/2013.
7


36. Trần Nghĩa (2000), Thử so sánh Truyền kỳ mạn lục với Tiễn đăng tân
thoại, Tạp chí Hán Nôm 100 bài tuyển chọn, Nxb Viện nghiên cứu Hán Nôm,
Hà Nội.
37. Trần Nghĩa (2000), “Một bản Truyền kỳ mạn lục in năm 1712 vừa tìm
thấy”, Tạp chí Hán Nôm 100 bài tuyển chọn, Nxb Viện nghiên cứu Hán Nôm,
Hà Nội.
38. Nguyễn Bích Ngô (dịch) (2001), Thánh Tông di thảo –Lê Thánh Tông,
Nxb Văn học, Hà Nội.
39. Bùi Văn Nguyên (1994), Thơ Quốc âm Nguyễn Trãi, Nxb Giáo dục, Hà
Nội.
40. Trần Ích Nguyên (2000), Nghiên cứu so sánh Tiễn đăng tân thoại và
Truyền kỳ mạn lục, Phạm Tú Châu, Trần Thị Băng Thanh, Nguyễn Thị Ngân
dịch, Nxb Văn học, Hà Nội.
41. Nguyễn Văn Nguyên (2009), Nhận diện thân thể sáng tác trong văn học
Trung Quốc, Hà Nội.
42. Vũ Ngọc Phan (2000), Tục ngữ ca dao dân ca Việt Nam, Nxb Hội Nhà
văn, Hà Nội.
43. Hoàng Phê (2009), Từ điển Từ điển Tiếng Việt, Nxb Đà Nẵng
44. Nguyễn Hữu Sơn, Tương đồng mô hình cốt truyện dân gian và những
sáng tạo trong Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ, />:tng-ng-mo-hinh-ct-truyn-dan-gian-va-nhng-sang-to-trong-truyn-k-mn-lc-canguyn-d&catid=63:vn-hc-vit-nam&Itemid=106, 05/06/2009.
45. Kim Sơn - Thiền phái Trúc Lâm (1999), Thiền uyển tập anh, Nxb Đại học
Vạn Hạnh, Bản điện tử, www.thuvien-ebook.net, Sài Gòn.
46. Trần Đình Sử (2005), Thi pháp văn học trung đại Việt Nam, Nxb Đại học
Quốc gia Hà Nội

8


47. Bùi Duy Tân (2001), Khảo và luận một số thể loại - Tác gia - Tác phẩm
văn học trung đại Việt Nam, Tập 1-2, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội.
48. Bùi Duy Tân (2008) , Truyền kỳ mạn lục, Một thành tựu của truyện ký văn
học viết bằng chữ Hán, Nxb Giáo dục, Hà Nội
49. Vũ Thanh (1994), Những biến đổi của yếu tố “kì” và “thực” trong truyện
truyền kì Việt Nam, Tạp chí Văn học, số 6
50. Vũ Thanh (2011), Đóng góp của Nguyễn Dữ cho thể loại truyện truyền kì
Đông Á,
51. Trần Nho Thìn (2007), Truyện Kiều: Khảo - chú - bình, NXB Giáo dục,
Hà Nội.
52. Trần Nho Thìn (2008), Văn học trung đại Việt Nam dưới góc nhìn văn
hóa, Nxb Giáo dục, Hà Nội.
53. Trần Nho Thìn (2009), Từ thực tiễn văn học Việt Nam, góp thêm một tiếng
nói phương pháp luận vào cuộc thảo luận quốc tế về vấn đề Nho giáo và nữ
quyền,

Báo

cáo

tại

Hội

thảo

Nho

giáo

viện

Triết

học,

Hà Nội.
54. Hoàng Bá Thịnh (2008), Giáo trình xã hội học về giới, Nxb Đại học Quốc
gia Hà Nội, Hà Nội.
55. Nhã Thuyên (2009), “Thơ nữ: Giới là vấn đề”, Văn nghệ trẻ, Tháng 9 năm
2009.
56. Lê Thị Nhâm Tuyết (1973), Phụ nữ Việt Nam qua các thời đại, Nxb Khoa
học xã hội, Hà Nội.
57. Khổng Tử (2002), Luận ngữ, Nxb Văn học, Hà Nội.
58. Đoàn Thị Thu Vân (chủ biên), Lê Trí Viễn, Lê Thị Thu Yến, Lê Văn Lực,
Phạm Văn Phúc (2008), Văn học Trung đại việt Nam thế kỉ X-cuối thế kỉ XIX,
Nxb Giáo dục, Hà Nội.
59. Phạm Tuấn Vũ, Bàn góp về tiếp thụ và đổi mới trong Truyền kỳ mạn lục

9


/>6707%3Aban-gop-v-tip-th-va-i-mi-trong-truyn-k-mn-lc&catid=119%3Avanhoc-viet-nam&Itemid=7243&lang=fr&site=30, 19/12/2011.
60. Đỗ Anh Vũ, Vẻ đẹp của yêu tinh, 11/8/2014.
61. Trần Ngọc Vƣơng (chủ biên) (2007), Văn học Việt Nam thế kỉ X – XIX,
những vấn đề lí luận và lịch sử, NXB Giáo dục, Hà Nội.

62. Wikipedia, Truyền kỳ mạn lục,
/>BA%A1n_l%E1%BB%A5c, 7/3/2016.
63. Wikipedia, Tây Thi, />64. Wikipedia, Nho giáo, />65. Không rõ tác giả, Tiếp nhận Hồ Xuân Hương,
/>downloadmienphi.net/file/downloadfile3/206/1395174.doc+&cd=18&hl=vi&
ct=clnk&gl=vn
66. Không rõ tác giả, Thế nào là tam tòng, tứ đức,
/>67. Khuyết danh, Truyện Nôm Phan Trần,
18/01/2009.
68. Khuyết danh, Chuyện thần tiên, ma quỷ và phù phép,
6/2015.

10