Nguyên tắc bảo đảm quyền bào chữa của người bị tạm giữ, bị can, bị cáo

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT

BÙI BẢO TRÂM

NGUYÊN TẮC BẢO ĐẢM QUYỀN BÀO CHỮA CỦA
NGƯỜI BỊ TẠM GIỮ, BỊ CAN, BỊ CÁO

Chuyên ngành : Luật hình sự
Mã số

: 60 38 40

TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

HÀ NỘI – 2008


LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu
khoa học của riêng tôi. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn
trong luận văn đảm bảo độ tin cậy, chính xác và trung
thực. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng
được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác.

TÁC GIẢ LUẬN VĂN

Bùi Bảo Trâm

MỤC LỤC

Trang


Lời cam đoan
Mục lục
Danh mục các chữ viết tắt
MỞ ĐẦU …………………………………………………………………

1

Chương 1: khái quát chung về nguyên tắc bảo đảm quyền bào chữa của
người bị tạm giữ, bị can, bị cáo. ........

1.1

1.1.1
1.1.2
1.1.2.1
1.1.2.2
1.1.2.3
1.1.3

1.1.3.1
1.1.3.2
1.1.3.3
1.2
1.3

1.4

Khái niệm quyền bào chữa và nguyên tắc bảo đảm quyền bào chữa
của người bị tạm giữ, bị can, bị cáo trong pháp luật TTHS.
...............
Khái niệm quyền bào chữa .................................................................
Khái quát về nguyên tắc bảo đảm quyền bào chữa của người bị tạm
giữ, bị can, bị cáo ...............................................................................
Khái niệm ...........................................................................................
Chủ thể thực hiện quyền bào chữa
......................................................
Hình thức thực hiện quyền bào chữa ..................................................
Cơ sở để quy định nguyên tắc bảo đảm quyền bào chữa của người
bị tạm giữ, bị can, bị cáo trong pháp luật TTHS
.....................................
Cơ sở lý luận ......................................................................................
Cơ sở thực tiễn
....................................................................................
Cơ sở pháp lý .......................................................................................
Vị trí, vai trò của nguyên tắc bảo đảm quyền bào chữa của người bị
tạm giữ, bị can, bị cáo trong quá trình giải quyết vụ án hình sự.
Nguyên tắc bảo đảm quyền bào chữa của người bị tạm giữ, bị can, bị
cáo trong quan hệ với việc bảo vệ quyền con người trong quá trình
giải quyết vụ án hình sự .......................................................................
Quá trình hình thành và phát triển của nguyên tắc bảo đảm quyền
bào chữa của người bị tạm giữ, bị can, bị cáo ở Việt
Nam…………...

7
7
7
10

10
11
12
13
13
16
18
18

20
23


1.4.1
1.4.2

1.4.3

Giai đoạn từ sau cách mạng tháng Tám 1945 đến trước khi Bộ luật
TTHS năm 1988 có hiệu lực thi hành………………………………...
Giai đoạn từ khi Bộ luật TTHS năm 1988 có hiệu lực thi hành đến
năm 2003……………………………………………………………..
Giai đoạn từ khi có Bộ luật TTHS năm 2003 đến nay
.........................
Kết luận chương 1 ..............................................................................

24
29
31
33

Chương 2: nội dung cơ bản của nguyên tắc bảo đảm quyền bào chữa của người
bị tạm giữ, bị can, bị cáo trong pháp
........................................................................................................

2.1
2.1.1
2.1.1.1
2.1.1.2
2.1.2
2.2
2.2.1
2.2.1.1
2.2.1.2
2.2.1.3
2.2.2
2.2.3

luật

tths

việt

nam

Bảo
đảm
quyền
tự

bào
chữa
.................................................................
Bảo đảm quyền tự bào chữa trong giai đoạn điều tra, truy tố ………..
Bảo đảm quyền tự bào chữa của người bị tạm
giữ……………………
Bảo
đảm
quyền
tự
bào
chữa
của
bị
can……………………………….
Bảo đảm quyền tự bào chữa trong giai đoạn xét
xử…………………..
Đảm
bảo
quyền
nhờ
người
khác
bào
chữa……………………………
Địa vị pháp lý của người bào chữa trong pháp luật
TTHS……………
Thời
điểm
tham

gia
tố
tụng
của
người
bào
chữa……………………...
Quyền và nghĩa vụ của người bào chữa………………………………
Việc cấp, thu hồi giấy chứng nhận người bào chữa…………………..
Đảm bảo quyền nhờ người khác bào chữa trong giai đoạn điều tra,
truy tố…………………………………………………………………
Bảo đảm quyền nhờ người khác bào chữa trong giai đoạn xét

34
34

34
37
43
50
50
52
54
57
59
65


2.2.4
2.4

xử……
Nghĩa vụ của người bào chữa khi tham gia tố tụng để bảo vệ quyền
và lợi ích hợp pháp cho người bị tạm giữ, bị can, bị cáo……………..
Nghĩa vụ của các cơ quan tiến hành tố tụng trong việc bảo đảm
quyền bào chữa.....................................................................................
Kết luận chương 2 ..............................................................................

66
69
73

Chương 3: thực tiễn áp dụng và những giảI pháp nhằm hoàn thiện, nâng
cao hiệu quả thực hiện nguyên tắc bảo đảm quyền bào chữa của người bị
tạm
giữ,
bị
can,
bị
cáo
trong
TTHS
Việt
nam
……………………………………………..

Thực tiễn áp dụng ……………………………………………………
Những kết quả đạt được trong việc bảo đảm quyền bào chữa của
người bị tạm giữ, bị can, bị cáo............................................................
3.1.1.1 Đối với quyền tự bào chữa ...................................................................

3.1
3.1.1

3.1.1.2 Đối với quyền nhờ người khác bào chữa và quyền có người bào chữa
trong các trường hợp do pháp luật quy định của người bị tạm giữ, bị
can, bị cáo.............................................................................................
3.1.2 Những hạn chế, vướng mắc trong việc bảo đảm quyền bào chữa của
người bị tạm giữ, bị can, bị cáo............................................................
3.1.2.1 Về phía cơ quan tiến hành tố tụng........................................................
3.1.2.2 Về phía người bào chữa………………………………………………
3.1.2.3 Về phía người bị tạm giữ, bị can, bị cáo……………………………...
3.2
Sự cần thiết phải hoàn thiện các quy định của pháp luật tố tụng hình
sự Việt Nam về bảo đảm quyền bào chữa của người bị tạm giữ, bị
can, bị cáo…………………………………………………………….
3.2.1 Về pháp luật…………………………………………………………..
Nguyên
nhân
về
nhận
3.2.2
thức……………………………………………
Nguyên
nhân
về
tổ
chức
3.2.3
……………………………………………...

74
74
74
74

76
79
79
87
89

90
90
93
94


Đội ngũ những người THTT thiếu về số lượng, yếu về chất
lượng…...
Đội ngũ luật sư chưa đáp ứng được yêu cầu của cải cách tư
3.2.3.2
pháp……
3.3
Một số giải pháp nhằm hoàn thiện, nâng cao hiệu quả thực hiện
nguyên tắc bảo đảm quyền bào chữa của người bị tạm giữ, bị can, bị
cáo…………………………………………………………………….
3.3.1
Về hoàn thiện pháp luật……………………………………………..
3.3.2
Về tổ chức…………………………………………………………...

3.3.3
Về nhận thức………………………………………………………...
Kết luận chương 3 …………………………………………………
3.2.3.1

KẾT LUẬN …………………………………………………………………….
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ……………………………………..
PHỤ LỤC ………………………………………………………………………

CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN

CQĐT

: Cơ quan điều tra

ĐTV

: Điều tra viên

KSV

: Kiểm sát viên

LS

: Luật sư

TTHS

: Tố tụng hình sự

94
97

100
100
106
107
108
110
111
116


THTT

: Tiến hành tố tụng

VKS

: Viện kiểm sát


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Những thành tựu về mặt kinh tế xã hội kể từ khi chúng ta tiến hành đổi mới
toàn diện đất nước đã khẳng định định hướng đúng đắn cho con đường đi lên chủ
nghĩa xã hội trong thời đại mới. Tăng trưởng kinh tế tạo điều kiện cho việc thực
hiện công cuộc đổi mới trong các lĩnh vực. Bên cạnh những thành tựu đã đạt được,
về mặt xã hội: tình hình vi phạm pháp luật, tội phạm xảy ra nghiêm trọng, diễn

biến ngày càng phức tạp, quá trình giải quyết vụ án hình sự còn gặp nhiều vướng
mắc. Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02 tháng 6 năm 2005 của Bộ chính trị về
chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 đã đưa ra mục tiêu: "Xây dựng nền tư
pháp trong sạch, vững mạnh, dân chủ, nghiêm minh, bảo vệ công lý, từng bước
hiện đại, phục vụ nhân dân, phụng sự tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa, hoạt
động tư pháp mà trọng tâm là hoạt động xét xử được tiến hành có hiệu quả và hiệu
lực cao".
Nghị quyết số 08/NQ-TW đã chỉ rõ: "Nâng cao chất lượng hoạt động và đề
cao trách nhiệm của các cơ quan và cán bộ tư pháp", trong đó có nhiệm vụ cụ thể
là: "nâng cao chất lượng công tố của kiểm sát viên (KSV) tại phiên tòa, đảm bảo
tranh tụng dân chủ với luật sư (LS), người bào chữa và những người tham gia tố
tụng khác". "Việc phán quyết của Tòa án phải căn cứ chủ yếu vào kết quả tranh
tụng tại phiên tòa, trên cơ sở xem xét đầy đủ, toàn diện các chứng cứ, ý kiến của
KSV, người bào chữa, bị cáo, nhân chứng, nguyên đơn, bị đơn và những người có
quyền, lợi ích hợp pháp. Các cơ quan tư pháp có trách nhiệm tạo điều kiện để LS
tham gia vào quá trình tố tụng: tham gia hỏi cung bị can, nghiên cứu hồ sơ vụ án,
tranh luận dân chủ tại phiên tòa".


Đảng và Nhà nước ta đang tiến tới xây dựng một Nhà nước pháp quyền của
dân, do dân và vì dân, xây dựng một hệ thống pháp luật bảo đảm cho việc phát
triển các quyền tự do dân chủ của công dân. Quyền bào chữa là một quyền quan
trọng của công dân khi tham gia tố tụng với tư cách là người bị tạm giữ, bị can, bị
cáo. Quyền bào chữa đã được ghi nhận thành nguyên tắc hiến định trong tất cả các
bản Hiến pháp của nước ta đồng thời đây cũng là nguyên tắc đặc thù của luật tố
tụng hình sự (TTHS).
Việc thực hiện nguyên tắc này trên thực tế đã góp phần không nhỏ vào việc bảo vệ
các quyền và lợi ích hợp pháp của người bị tạm giữ, bị can, bị cáo; giúp cơ quan
điều tra (CQĐT), Viện kiểm sát (VKS) và toà án giải quyết vụ án một cách khách
quan, toàn diện và chính xác. Tuy vậy, thực tiễn TTHS cho thấy việc bảo đảm

quyền bào chữa của người bị tạm giữ, bị can, bị cáo chưa được thực hiện triệt để,
các cơ quan tiến hành tố tụng (THTT), người THTT và người tham gia tố tụng còn
xem nhẹ nguyên tắc này. Chất lượng công tác tư pháp nói chung và công tác xét xử
nói riêng còn chưa ngang tầm với yêu cầu và nhiệm vụ, còn bộc lộ nhiều yếu kém, bỏ
lọt tội phạm, làm oan người vô tội, xâm phạm đến các quyền và lợi ích hợp pháp của
Nhà nước, của xã hội và công dân (theo số liệu thống kê của Tòa án nhân dân tối
cao, tuy số lượng án oan có giảm dần, nhưng vẫn còn: năm 2002 toàn bộ ngành Tòa
án có 23 trường hợp bị kết tội oan, năm 2003 còn 7 trường hợp, năm 2004 còn 5
trường hợp), gây nhiều hậu quả đáng tiếc cho người bị kết án oan, người thân và xã
hội. Tình trạng bắt, giam giữ, xét xử oan sai vẫn còn tồn tại trong thực tế tố tụng.
Việc tiếp tục nghiên cứu sâu sắc hơn nữa để làm sáng tỏ về mặt khoa học các quy
định của pháp luật TTHS hiện hành về quyền bào chữa, vấn đề áp dụng trong thực
tiễn đồng thời đưa ra những giải pháp nhằm hoàn thiện các quy định của pháp luật
về quyền này cũng như nâng cao hiệu quả của việc áp dụng nguyên tắc trong thực
tiễn không những có ý


DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

* CÁC VĂN BẢN, NGHỊ QUYẾT CỦA ĐẢNG:

1. Nghị quyết của Bộ Chính trị số 08-NQ/TW ngày 02/01/2002:“Về một số
nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới”;
2. Nghị quyết của Bộ Chính trị số 48-NQ/TW ngày 24/5/2005:“Về Chiến lược
xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến
năm 2020”.
3. Nghị quyết của Bộ Chính trị số 49-NQ/TW ngày 2/6/2005:“Về Chiến lược
cải cách tư pháp đến năm 2020”.
4. Nghị quyết số 03/2004/NQ-HĐTP ngày 02 tháng 10 năm 2004 hướng dẫn
thi hành một số quy định trong phần thứ nhất của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003.

* CÁC VĂN BẢN PHÁP LUẬT CỦA NHÀ NƯỚC:

5. Bộ luật tố tụng hình sự của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm
(1988), Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
6. Bộ luật tố tụng hình sự của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm
(2003), Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
7. Nguyễn Ngọc Chí (2002), "Hiệu quả hoạt động của các cơ quan tiến hành
tố tụng khi giải quyết vụ án hình sự trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa
Việt Nam", Kinh tế luật.
8. Nguyễn Ngọc Chí (2004), "Tố tụng, tranh tụng và vấn đề cải cách tư pháp ở
Việt Nam trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền", trong cuốn chuyên khảo:
Cải cách tư pháp ở Việt Nam trong giai đoạn xây dựng Nhà nước pháp quyền, Nxb
Đại học quốc gia, Hà Nội.


9. Giáo trình Luật Tố tụng hình sự Việt Nam – Khoa Luật, Đại học Quốc gia
Hà Nội.
10. Giáo trình Luật Tố tụng hình sự Việt Nam – Đại học Luật Hà Nội.
11. Hiến pháp nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 1946, 1959,
1980, 1992, Nxb chính trị Quốc gia, Hà Nội.
12. Hệ thống hóa các văn bản về hình sự, dân sự, tố tụng dân sự (1992), Tòa
án nhân dân tối cao, Hà Nội.
13. Luật Tổ chức toà án nhân dân
* CÁC SÁCH BÁO, TẠP CHÍ VÀ TÀI LIỆU THAM KHẢO KHÁC:

14. Nguyễn Văn An (2003): “Đổi mới các công đoạn làm luật và đưa luật vào
cuộc sống” tạp chí NCLP.
15. Báo cáo tổng kết công tác ngành Tòa án các năm 2004-2007
16. Bộ công an, Tổng cục cảnh sát (2006):“Báo cáo sơ kết một năm thực hiện
pháp lệnh Điều tra hình sự trong lực lượng cảnh sát nhân dân”.

17. Bộ tư pháp-Viện Khoa học pháp lý, Từ điển luật học, Nxb từ điển Bách
Khoa”
18. Bộ tư pháp:“Báo cáo tổng kết thi hành Pháp lệnh Luật sư 2001”
19. Bộ luật TTHS Nhật Bản (bản dịch tiếng Việt).
20. Báo pháp luật thành phố Hồ Chí Minh
21. Báo cáo tham luận tình hình thực hiện biên chế và một số giải pháp khắc
phục tình trạng thiếu biên chế thẩm phán, Vụ tổ chức cán bộ, TANDTC –
20/12/2007
22. Trần Văn Bảy (2001) – Người bào chữa trong TTHS, tạp chí KHPL.


23. Phạm Thanh Bình (2000):“Quyền bào chữa của bị can, bị cáo trong Bộ
luật TTHS Việt Nam”, Tạp chí toà án nhân dân.
24. Chức năng bào chữa trong TTHS Xô Viết (1978), tạp chí Nhà nước và
pháp luật.
25. Nguyễn Ngọc Chí (2003):“Tố tụng tranh tụng và vấn đề cải cách tư pháp ở
Việt Nam trong điều kiện xây dựng nhà nước pháp quyền”, tạp chí nhà nước và pháp
luật.
26. E.ph. Cutsova (1983): “Quyền bào chữa và bảo vệ các lợi ích trong tố
tụng hình sự Xô viết”, Tạp chí luật học.
27. Trần Ngọc Đường (2004), Bàn về quyền con người, quyền công dân, Nxb
chính trị quốc gia.
28. Nguyễn Huy Hoàn (2004), "Bảo đảm quyền nhờ người khác bào chữa
cho bị can trong hoạt động tố tụng hình sự", Dân chủ và pháp luật, (10), tr. 55-58
29. Hoàng Hùng HảI (2001):“Bộ luật TTHS với quyền con người của bị can,
bị cáo”,tạp chí NCLP.
30. Phạm Hồng Hải (1999): “Đảm bảo quyền bào chữa của người bị buộc tội”,
NXB CAND, Hà Nội.
31. Nguyễn Duy Hưng (2004): “Về sự tham gia của người bào chữa vào quá
trình tố tụng hình sự theo Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003”, tạp chí khoa học

pháp lý.
32. Hội nghị “Hoạt động luật sư trong qúa trình giải quyết các vụ án hình sự”
tổ chức tại Hà Nội” ngày 6/10/07


33. Khoa luật - Đại học Quốc gia Hà Nội (2004), Cải cách tư pháp ở Việt
Nam trong giai đoạn xây dựng nhà nước pháp quyền, Nxb Đại học Quốc gia, Hà
Nội.
34. Nguyễn Đức Mai (2002): “Những vấn đề lý luận và thực tiễn cấp bách
của TTHS Việt Nam”, Viện khoa học kiểm sát, Kỷ yếu đề tài cấp Bộ.
35. Nguyễn Văn Mạnh: “Xây dựng và hoàn thiện bảo đảm pháp lý thực hiện
quyền con người trong điều kiện đổi mới ở nước ta hiện nay”. Luận án PTS
36. M.X.Xtrôgôvích (1968) “Giáo trình luật TTHS Xô Viết”, tập 1, NXB
Khoa học.
37. Từ Văn Nhũ (2002), "Đổi mới thủ tục xét xử nhằm nâng cao chất lượng
tranh tụng tại phiên tòa hình sự", Tòa án nhân dân.
38. Hoàng Thị Sơn:
-

(2003) “Thực hiện quyền bào chữa của bị can, bị cáo trong Luật TTHS

Việt Nam”, Luận án tiến sỹ Luật học.
-

(2002)“Thực trạng thực hiện nguyên tắc đảm bảo quyền bào chữa của bị

can, bị cáo”, Tạp chí Luật học.
39. Tham luận nâng cao chất lượng xét xử thực trạng và giải pháp giải quyết
án tồn đọng, TAND thành phố Hà Nội 10/1/2008
40. Lê Minh Thông (1998), Hoàn thiện pháp luật về quyền con người trong

điều kiện phát huy dân chủ ở nước ta ta hiện nay. Tạp chí Nhà nước và pháp luật,
tháng 12/1998.
41. Tuyên ngôn về nhân quyền ngày 10/12/1948
42. Từ điển Tiếng Việt, NXB Đà Nẵng


43.Đào Trí úc (chủ biên) (1994):“ Tội phạm học, luật hình sự và luật tố tụng
hình sự”, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
44. VKSNDTC (1999)- Viện khoa học Kiểm sát, Dự án VIE/95/018, Bộ luật
TTHS Liên bang Nga (Bản dịch tiếng Việt).
45. Vụ bổ trợ tư pháp (2006):“Nội dung cơ bản của dự án Luật về luật sư so
sánh với pháp luật của một số nước”, Nxb tư pháp.
*/ TRANG WEB
46. Http://www.baoanhdatmui.vn
47. Http://www.tand.hochiminhcity.gov.vn
48. Http://www.vnlawfind.com.vn
49. Http://www.Phap luat ttp.vn

50. Http://www.asianlii.org/vn.
51. Http://www.vnexpress.net
52. Http://www.dei.gov.vn
53. Http://www.vninvest.com/ecolib
54. Http://www.luatsuhanoi.org/vn.
55. Http://www.hanoitv.org/vn.
56. Http://www.vietnamnet.vn.
57. Http://www.luatvietnam.com.vn.