Vai trò của một số chính sách kinh tế vĩ mô đối với việc nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế việt nam

mi

MI
T R Ư Ờ N G Đ Ạ I H Ọ C NGOẠI T H Ư Ơ N G
K H O A KINH T E NGOẠI T H Ư Ơ N G

ĐẠI HỌC NGOẠI T H Ư Ơ N G

KHOA LUẬN TOT NGHIỆP
TÊN ĐỂ TÀI:

VAI TRÒ CỦA MỘT số CHÍNH SÁCH KINH TẾ vĩ MÔ Đối
V Ớ I VIỆC N Â N G CAO N Ă N G Lực C Ạ N H T R A N H C Ủ A NEN
KINH T Ê VIỆT N A M

Sinh viên thực hiện : Trần Thị Hoa
Lớp

: A10-K40C- K T N T

Giáo viên hướng dẫn : TS. Bùi Thị Lý
[ " T H Ư

V Ì Ì N Ị

TS.UÒVG OA' n ó c !

ị

I

LxO£

J

H à Nôi - N Ă M 2005


Tác đóng cùa mót số chinh sách kinh tể vĩ mô đối với việc nóng cao năng lực canh tranh của nên kinh tê KY

Mục lục
Mục lục Ì
Lời nói đầu

4

C H Ư Ơ N G Ij_TỔNG QUAN VỀ CHÍNH SÁCH VÀ NĂNG Lực CẠNH
TRANH

7

ì. M Ộ T SỐ V Ấ N Đ Ề LÝ LUẬN CHUNG V Ê CHÍNH S Á C H V À N Ă N G
Lực CẠNH TRANH:
7
Ì. Một số vấn đề lý luận chung về chính sách
7
1.1. Khái niệm
7
1.2. Phân loại
7

1.3. Những nhân tố ảnh hướng đến việc xây dựng các chính sách
11
Ì .4. Mục tiêu cỆa các chính sách kinh tế vĩ m ô
12
2. Một số vấn đề lý luận chung về năng lực cạnh tranh
13
2.1. Khái niệm năng lực cạnh tranh
13
2.2. Phương pháp đánh giá năng lực cạnh tranh quốc gia theo Diễn đàn
kinh tế thế giới (WEF).
15
2.3. Các chì tiêu chỆ yếu thể hiện năng lực cạnh tranh
18
li. TÍNH TÁT Y Ế U K H Á C H QUAN CUA VIỆC N Â N G CAO NẶNG
Lực CẠNH TRANH V À sự C Â N THIẾT PHẢI C Ó NHỮNG CHÍNH
SÁCH THÍCH HỢP NHẰM N Â N G CAO N Ă N G Lực CẠNH TRANH
1. Tính tất yếu khách quan cùa việc nâng cao năng lực cạnh tranh
1.1. Hội nhập và toàn cầu hoa - yếu tố khách quan đòi hỏi phải nâng
cao năng lực cạnh tranh
1.2. Cạnh tranh - thuộc tính cơ bàn cùa nền kinh tế thị trường
1.3. Nhu cầu về kiêm soát độc quyền
2. Sự cần thiết phải có những chính sách thích hợp nhằm nâng cao khả
năng cạnh tranh
2.1. Chính sách cạnh tranh
2.2. Các chính sách khác
IU. KINH NGHIỆM C Ù A NHẬT BẢN V À THỤY SỸ TRONG VIỆC
PHÁT HIỆN V À TẬN DỤNG C Á C L Ợ I THẾ CẠNH TRANH
1. Kinh nghiệm cỆa Nhật Bản
2. Kinh nghiệm cùa Thụy Sỹ

20
20
20
22
24
25
25
27
29
29
34

CHƯƠNG li: THỰC TRẠNG ÁP DỤNG MỘT SÒ CHÍNH SÁCH
KINH TÊ VĨ M Ô TRONG VIỆC NÂNG CAO N Ă N G Lực CẠNH
TRANH Ở VIỆT NAM.
.'. '.
38
Trần
Thị Hòa
ì. THỰC

ì
TRẠNG N À N G Lực CẠNH
TRANH CỦA NỀN KINH TÉ
VIỆT NAM

38


Tác đôns cùa môi so chính sách kinh tể vĩ mô đối với việc nẩnợ cao nănợ lực canh tranh của nên kinh tẻ VN

Ì. Năng lực cạnh tranh của nền kinh tế theo một số tiêu chí 39
1.1. Cấu trúc thị trường
39
1.3. Các rào cản thương mại và đầu tư
43
Ì .4. Độc quyền hành chính và hiệu lực của pháp luật
44
2. Năng lực cạnh tranh Ương một số lĩnh vực
46
2.1. Lĩnh vực tài chính- ngân hàng
46
2.2. Lĩnh vực đầu tư
49
l i . M Ộ T SỐ CHÍNH SÁCH C H Ù YẾU V À VAI T R Ò CỦA C H Ú N G Đ Ổ I
VớI N Ă N G Lực CẠNH TRANH CỦA NỀN KINH TẾ VIỆT NAM
51
1. Chính sách cạnh tranh
51
2. Chính sách đầu tư
53
2.1. Chính sách đầu tư ương nước
53
2.2. Chính sách thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài
60
3. Chính sách thương mại
64
3.1. Chính sách mờ cùa thương mại
64
3.2. Chính sách bảo hộ và thay thế nhập khẩu

67
4. Chính sách tài khóa
69
4.1. Chính sách thuế
69
4.2. Chính sách chi tiêu công
71
5. Một số chính sách liên quan đến tiền tệ tín dụng
73
5.1. Chính sách tiền tệ
74
5.2. Chính sách tín dụng
75
C H Ư Ơ N G IU: M Ộ T SỐ GIẢI P H Á P H O À N THIỆN C Á C C H Í N H
S Á C H KINH T Ế VĨ M Ô G Ó P P H Â N N Â N G CAO NANG Lực CẠNH
TRANH C Ủ A N Ê N KINH TÉ VIỆT NAM
.'
'.
79
ì. M Ộ T SỐ QUAN ĐIỀM TỐNG Q U Á T Đ Ố I V ớ I VIỆC X Â Y DỰNG
CÁC CHÍNH SÁCH NÂNG CAO NANG Lực CẠNH TRANH
79
Ì. Tiếptục đổi mới nhận thức về tăng cường cạnh tranh và kiểm soát độc
quyền
79
2. Thừa nhận sự cần thiết phải sớm có các chính sách hỗ trợ cạnh tranh
nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh
81
3. Thừa nhận các tiền đề cơ bản để vận hành cơ chế cạnh tranh là lợi
nhuận và kinh tế thị trường

82
4. Lợi ích tổng thể toàn quốc gia phải được đặt lên trên hết trong quá
trình hoạch định và thực hiện các chính sách nâng cao năng lực canh
tanh
.'
84
5. Các chính sách phải đáp ứng các yêu cầu về tính đồng bộ, tính nhất
quán, phù hợp với tình hình thực tiễn Việt Nam và các cam kết quốc tế
đã ký
84
nhiệm của Nhà nước
86
Trần 6.
ThịKhẳng
Hòa định rõ vai trò và trách 2
6.1. Tạo lập khung khổ pháp lý và hệ thống quy chế khuyên khích và
thúc đẩy cạnh tranh lành mạnh
86


Tác đông của mót số chinh sách kinh tể vĩ mô đồi với việc nâng cao năng lực canh tranh cùa nén kinh tê VN

6.2. Tạo dựng một số tiền đề quan trọng cho việc nàng cao năng lực
cạnh tranh quốc gia

•

87

6.3. H ỗ trợ các ngành kinh tế mũi nhọn t o n g quá trình phát triển

89

l i . ĐỊNH H Ư Ớ N G M Ộ T S Ố C H Í N H S Á C H V À B I Ệ N P H Á P C H Ủ Y Ê U
N H Ằ M T H Ú C Đ Â Y C ớ N H T R A N H V À N Â N G CAO N Ă N G

Lực

C ớ N H T R A N H Ờ V I Ệ T NAM.

90

Ì. Chính sách cạnh tranh và kiểm soát độc quyền

90

1.1. M ộ t số định hướng chủ yếu nhằm nâng cao khả năng cạnh tranh
và kiểm soát độc quyền

90

1.2. M ộ t số biện pháp xây dựng và hoàn thiện chính sách cạnh tranh
nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh và kiếm soát độc quyên

93

2. Chính sách thu hút và nâng cao hiệu quả đâu tư thuộc m ọ i thành phân
kinh tế

96

2.1. M ộ t số định hướng chú yếu

96

2. Ì. Ì. Chính sách thu hút đầu tư nước ngoài

96

2.1.2. Chính sách khuyến khích đầu tư Ương nước

99

2.2. M ộ t số biện pháp tăng cường khả năng thu hút và sử dụng có hiệu
quả đầu tư nước ngoài

99

2.2.1. Các biện pháp tăng cường khả năng thu hút đâu tư nước
ngoài

99

2.2.2. M ộ t số biện pháp về khuyến khích đầu tư trong nước

l o i

3. Chính sách thương mại

102

3. Ì M ộ t số định hướng chú yêu

102

3.2. M ộ t số biện pháp hoàn thiện chính sách thương mại
4. Chính sách tài khoa

105
106

4.1. M ộ t số định hướng chính sách chủ yếu
4.1.1. Chính sách thuế

106
106

4.1.2. Chính sách chi tiêu công
4.2. M ộ t số biện pháp hoàn thiện chính sách tài khóa

107
107

4.2.1.Một số biện pháp chủ yếu nham giảm gánh nặng vê thuê và
phi

.

107

4.2.2. M ộ t số biện pháp điều chỉnh chi ngân sách nhà nước

109

5. Chính sách tài chính -tíndụng

Ì lo

5. Ì M ộ t số định hướng chủ yếu

Ì lo

5.2. M ộ t số biện pháp nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của khu vực
tài chính- ngân hàng

112

Kết luận
.7.
Tài liệu tham khảo

Trần Thị Hòa

115
116

3


Tác đông của mót sổ chính sách kinh tế vĩ mô đối với việc nàng cao năng lực canh tranh cùa nên kinh tê VN

Lời nói đầu
Sau gần hai thập kỷ đổi mới, kinh tế Việt Nam đã thu được nhiều thành tựu
đáng ghi nhận và hiện đang trong giai đoạn phát triển mới, vừa phát huy nội lực
vừa đẩy mạnh hợp tác và hội nhập kinh tế quốc tế. Việt Nam đã trờ thành thành
viên chính thức cùa Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á ( A S I A N ) vào năm
1995, gia nhập K h u vực Mậu dỗch tự do các nước Đông Nam Á ( APTA), tham
gia vào các tổ chức kinh tế quốc tế như Diễn đàn kinh tế châu Á - Thái Bình
Dương (APEC), ký Hiệp đỗnh thương mại Việt- M ỹ ( B T A ) , và đang nỗ lực
sớm trờ thành thành viên của Tổ chức Thương mại Thế giới ( WTO).
Việc hội nhập kinh tế quốc tế nói chung và trờ thành thành viên của các
tổ chức quốc tế nói trên đòi hỏi Việt Nam phải có những biện pháp tích cực hơn
nữa nhầm nâng cao năng lực cạnh ừanh của nền kinh tế vì đó là yếu tố quan
trọng để thu hút đầu tư, đảm bảo tăng trường kinh tế, thực hiện có hiệu quả
công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Tuy nhiên, kinh tế Việt Nam Ương
khoảng thời gian dài đã chỗu ảnh hưởng của m ô hình kế hoạch hóa tập trung
quan liêu bao cấp, do đó việc thực hiện mục tiêu trên là một thử thách vô cùng
to lớn. Đ ể tìm ra biện pháp vượt qua những thử thách này, trong hơn một thập
kỳ vừa qua, đã có nhiều cơ chế, chính sách được xây dựng, thử nghiệm và đưa
vào áp dụng nham nâng cao sức mạnh cho các ngành, các đơn vỗ kinh tê của
Việt Nam. Chính nhờ có các chính sách này m à nên kinh tê Việt Nam ừở nên
năng động hơn, hiệu quà hơn nhiều so v ớ i trước thời kỳ đồi mới. Tuy vậy,
thành tựu kinh tế đạt được trong những năm gần đây về thực chất m ớ i chỉ là
những kết quả của những chính sách mang tính "cởi trói", khai thác những tiềm
lực bỗ kìm hãm trong thời kỳ bao cấp, đáp ứng các nhu cầu của giao lưu kinh tế
trong phạm v i nội đỗa là chính, vấn đề đầu tư chiều sâu, nâng cao sức cạnh
tranh chưa được chú ý một cách thỏa đáng ờ cả tầm hoạch đinh chính sách và
trong các hoạt động sản xuất kinh doanh. Đây chính là một trong những nguyên
nhân làm cho Việt Nam bỗ thua thiệt trong quá trình hội nhập. Ngoài ra, vấn đề
Trần Thị Hòa

4


Tác đóm của mót số chính sách lành tể vĩ mô đổi với việc nám cao năm

lực canh tranh của nên kinh tê VN

nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế Việt Nam m ớ i chỉ được bắt đầu
trong một vài năm gần đây. Do vậy, việc phân tích, đánh giá các chính sách có
liên quan trong việc thực thi trong thời qua ờ nước ta, làm cơ sờ để t i m kiếm,
xây dựng và khuyến nghị thực hiện các chính sách hợp lý, có hiệu quả, bào đám
cho nền kinh tế nước nhà có đủ sức mạnh để cạnh tranh v ớ i các nền kinh tế
khác, trong bữi cảnh hợp tác và hội nhập ngày càng lớn mạnh như hiện nay, là
một việc làm vô cùng cần thiết và cấp bách.
Xuất phát từ những lý do nêu trên, em đã quyết định lựa chọn vấn đề: " Vai
trò cùa một số chính sách kinh tế vĩ mô đoi với việc năng cao năng lực cạnh
tranh cùa nền kinh tế Việt Nam"

làm đề tài cho Khóa luận tữt nghiệp cùa

minh. Mục tiêu nghiên cứu của Khóa luận tữt nghiệp là nghiên cứu tác động
và thực trạng áp dụng một sữ chính sách kinh tê vĩ m ô đôi v ớ i việc nâng cao
năng lực cạnh tranh của nền kinh tế Việt Nam, và qua đó đê xuât một sô giải
pháp nhằm hoàn thiện những chính sách này, góp phân hoàn thiện hơn khung
khổ chính sách nâng cao năng lực cạnh ưanh của nền kinh tế.
Đối tượng nghiên cứu của Khóa luận tữt nghiệp là một sữ chính sách kinh
tế vĩ mô, ảnh hường của chúng đữi với năng lực cạnh tranh một sữ ngành kinh
tế nói riêng và của nền kinh tế Việt Nam nói chung.
Phạm vi nghiên cứu của Khóa luận tót nghiệp bao gồm các chính sách:

chính sách cạnh tranh, chính sách đầu tư, chính sách thương mại, chính sách tài
khóa và chính sách tiền tệ tín dụng.
Các phương pháp được sử dụng bao gồm: phương pháp phân tích tổng
hợp, phương pháp phân tích kinh tê xã hội, phương pháp kết hợp lý luận và
thực tiễn, phương pháp két hợp tông hợp và phân tích, phương pháp nghiên cứu
tại bàn, phương pháp so sánh, và phương pháp thững kê.

Trần Thị Hòa

5


Tác đóm của mót số chính sách lành tể vĩ mô đổi với việc nám cao nâng lực canh tranh của nén kinh tê VN

Ngoài l ờ i m ờ đầu, kết luận, và tài liệu tham khảo, Khóa luận tốt nghiệp bao
gồm 3 chương:

Chương ì. Tổng quan về chính sách và năng lực cạnh tranh
Chương li: Thực trạng áp dụng một số chính sách vĩ mô trong việc nâng cao
năng lực cạnh tranh ở Việt Nam.
Chương UI. Một số giải pháp nhằm hoan thiện các chinh sách kinh tế vĩ mô
góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế Việt Nam.

Em xin chân thành cảm ơn Tiến sỹ Bùi Thị Lý, trường khoa Kinh tế
Ngoại thương, trường Đ ạ i học Ngoại thương Hà nội. C ô đã tận tình hướng dẫn,
chỉ bảo và đóng góp những ý kiến quý báu giúp em hoàn thành tốt Khóa luận
tốt nghiệp này. Em cũng xin cảm ơn chị Hoàng Thị Thu - Vỏ chính sách Bộ
Thương mại, anh Phạm Hoàng Hà, anh Phan Lê Minh - Ban Chính sách kinh tế
vĩ mô, Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trang ương, các cô chú Ương Cỏc thuế
Hà nội. Đồng thời em cũng x i n chân thành cảm ơn Ban giám hiệu trường Đ ạ i

học Ngoại thưưong, các thầy cô trong trường và gia đinh, bạn bè, những người
đã giúp đỡ em trong suốt quá trịnh học tập cũng như hoàn thành Khóa luận tốt
nghiệp.
Tuy nhiên, trong thời gian có hạn, cũng như hạn chế về khả năng nghiên
cứu, Khóa luận sẽ không tránh khỏi những sai sót và khiếm khuyết. Rất mong
sự nhận xét, đóng góp ý kiến của các thầy cô và bạn bè để khóa luận được hoàn
thiện hơn.

Trần Thị Hòa

6


Tác đông của mót sổ chính sách kinh tế vĩ mô đối với việc nàng cao năng lực canh tranh cùa nên kinh tê VN

CHƯƠNGì

TỒNG QUAN VỀ CHÍNH SÁCH VÀ N Ă N G Lực
CẠNH TRANH
ì. M Ộ T SỐ V Ấ N Đ È L Ý LUẬN CHUNG V È C H Í N H S Á C H V À
N Ă N G Lực CẠNH TRANH.
1. Một số vấn đề lý luận chung về chính sách.
1.1. Khái niệm.
Thuật ngữ "chính sách" được hiểu là tổng thề các quan diêm , tư tường,
các giải pháp và công cụ m à Nhà nước tác động lên các chủ thể kinh tê - xã hội
nhằm giãi quyết các vấn đề chính, thực hiện những mục tiêu nhất định theo định
hướng mục tiêu tổng thể của Nhà nước.
1.2. Phân loại.
Hệ thồng các chính sách kinh tế là một hệ thồng phức tạp bao gồm:
ỉ.2.1. Chinh sách cạnh tranh.

Chính sách cạnh tranh là một tập hợp các công cụ, chính sách cần thiết
nhằm khuyến khích cạnh tranh, bảo vệ người tiêu dùng, kiểm soát độc quyền và
tạo ra một nền kinh tế thị trường hiệu quả. Chính sách cạnh tranh là kết quả của
tác động cộng hường cùa tất cả các luật, chính sách và thê chê bảo vệ, ngăn
ngừa, thúc đẩy, hoặc sù dụng cạnh tranh thị trường.
Chính sách cạnh tranh tác động tới tát cả các ngành trong nên kinh tế ờ
nhiều cấp độ khác nhau, tùy thuộc vào tự nhiên và cáp độ cạnh tranh đang tồn
tại Ương m ỗ i ngành. N ó có chức năng tạo nền tảng cơ bản cho quá trình cạnh
tranh, duy trì và thúc đẩy quá trình cạnh tranh tự do, điều tiết cạnh tranh theo
hướng phục vụ những mục tiêu đã định sẵn, và hạn chế tác động tiêu cực này
sinh do sự can thiệp của Chính phủ vào các thị trường.
7.2.2 Chính sách thương mại.
Bao gồm một hệ thồng các nguyên tắc, công cụ và các biện pháp thích hợp
m à Nhà nước áp dụng đê điều chỉnh các hoạt động thương mại trong từng thời
Trần Thị Hòa

7


Tác đóm của mót số chính sách lành tể vĩ mô đổi với việc nám cao năm lực canh tranh của nên kinh tê VN

kỳ nhất định nhằm đạt được những mục tiêu đã định trong chiến lược phát triền
kinh tế - xã hội .
Trong x u hướng phát triển kinh tế hàng hoa nhiều thành phần theo cơ chê
thị trường có sự quản lý của nhà nước hiồn nay, chính sách thương mại có vai
trò quan trọng trong viồc tạo ra một môi trường kinh tế lành mạnh tăng cường
viồc giao lưu, thúc đẩy quá trình sản xuất.
Trong chính sách thương mại bao gồm nhiều chính sách khác:
1.2.2.1. Chính sách mờ cửa thương mai.
- Là chính sách mở cửa thị trường trong nước thông qua các biồn pháp như

mờ rộng quyền kinh doanh xuất nhập khẩu, thực hiồn viồc khuyến khích xuất
khâu, xây dựng các khu kinh tế mờ, thực hiồn chính sách tỷ giá hối đoái linh
hoạt, các biồn pháp trợ cấp, bảo lãnh và tín dụng xuất khẩu, xúc tiến thương
mại, V.V..Chính sách mớ cửa giúp tạo ra nguồn vốn chù yếu cho nhập khẩu
phục vụ cho quá trình công nghiồp hóa - hiồn đại hóa, góp phần chuyển dịch cơ
cấu kinh tế, thúc đầy sản xuất ữong nước phát triển, tác động đến viồc giải
quyết công ăn viồc làm và đời sống nhân dân và m ở rộng, thúc đẩy m ố i quan hồ
kinh tê đối ngoại.
1.2.2.2. Chính sách bảo hô và thay thế nhắp khẩu.
Là các biồn pháp để cản trờ và điều chỉnh các dòng vận động của hàng hoa
nước ngoài xâm nhập vào thị trường trong nước. Mục tiêu của chính sách này là
nhàm bảo vồ cho các ngành kinh tế còn non trẻ, các doanh nghiồp có đủ thời
gian để chuẩn bị cạnh tranh với hàng hoa nước ngoài, ổn đinh giá cả, kiểm soát
thâm hụt thương mại, tiết kiồm tiêu dùng ngoại tồ, bảo vồ người tiêu dùng và
nâng cao còng nghồ trong nước, v.v..Các biồn pháp được thực hiồn đe hạn che
nhập khẩu bao gồm: hạn chế số lượng thông qua viồc xây dựng danh mục các
hàng cấm nhập khẩu, hạn ngạch, giấy phép, quàn lý đầu mối, các biồn pháp tài
chính, quản lý bằng các thủ tục hành chính và các tiêu chuẩn kỹ thuật, v.v....

Trần Thị Hỏa

8