Vận dụng các phương pháp dạy học tích cực trong dạy học bài lý thuyết môn giáo dục quốc phòng và an ninh cho học sinh lớp 12 trung học phổ thông

TRƯỜNG ĐẠI HỌC sư PHẠM HÀ NỘI 2
TRUNG TÂM GIÁO DỤC QUỐC PHÒNG HÀ NỘI 2

LÊ THỊ HỒNG LAM

VÂN DUNG CÁC PHƯƠNG PHÁP DAY
HOC TÍCH cưc TRONG DAY HOC BÀI
LÝ THUYẾT MÔN GIÁO DỤC QUỐC
PHÒNG VÀ AN NINH CHO HOC SINH
LỚP 12 TRUNG HOC PHỔ THÔNG

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Chuyên ngành: Giáo dục Quốc phòng và An ninh

HÀ NỘI - 2016


TRƯỜNG ĐẠI HỌC sư PHẠM HÀ NỘI 2
TRUNG TÂM GIÁO DỤC QUỐC PHÒNG HÀ NỘI 2

LÊ THỊ HỒNG LAM

VÃN DUNG CÁC PHƯƠNG PHÁP DAY
HOC TÍCH cưc TRONG DAY HOC BÀI
LÝ THUYẾT MÔN GIÁO DỤC QUỐC
PHÒNG VÀ AN NINH CHO HOC SINH
LỚP 12 TRUNG HOC PHỔ THÔNG
KHÓA LUẬN TÓT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Chuyên ngành: Giáo dục Quốc phòng và An ninh
Người hướng dẫn: Trung tá Nguyễn Hữu Thành

HÀ NỘI - 2016


LỜI CẢM ƠN

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy giáo Trung tá Nguyễn Hữu
Thành đã tận tình dạy dỗ, hướng dẫn và động viên tôi trong quá trình thực hiện
đề tài khóa luận tốt nghiệp của mình.
Tôi xin ừân trọng cảm ơn các thầy cô giáo trong trung tâm Giáo dục
Quốc phòng Hà Nội 2, trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2 đã dạy dỗ tôi trưởng
thành trong suốt thời gian học tập tại trung tâm, đã tạo điều kiện và đóng góp
những ý kiến quý báu giúp tôi hoàn thành khóa luận tốt nghiệp.
Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Ban giám hiệu cùng các thầy cô
trong tổ bộ môn Giáo dục Quốc phòng và An ninh trường Trung học phổ thông
Lý Thường Kiệt và trường Trung học phổ thông Mỹ Hào, cùng các thầy cô
giáo tham gia cộng tác đã nhiệt tình tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong suốt thời
gian thực nghiệm sư phạm.
Cuối cùng tôi xin gửi lời cảm ơn tới gia đình và bạn bè tôi đã luôn tạo
mọi điều kiện, động viên và giúp đỡ tôi trong suốt quãng thời gian học tập và
quá trình thực hiện đề tài.
Hà Nội, ngày 4 tháng 5 năm 2016
Sinh viên


LỜI CAM ĐOAN
Lê Thị Hồng Lam
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu,
kết quả trong luận văn là trung thực và chưa được công bố ở bất kì công trình
khoa học nào khác. Nếu có sai sót, tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm.
Hà Nội, ngày 4 tháng 5 năm 2016

Sinh viên

Lề Thị Hồng Lam


CÁC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT

Ban chấp hành Trung ương :

BCHTW

Trung học phổ thông :

THPT

Học sinh :

HS

Thực nghiệm :
Đối chứng :

TN
ĐC

Số lượng :

SL

DANH MỤC BẢNG BIỂU

Bảng 1.1: Kết quả học tập bài “Trách nhiệm của học sinh với nhiệm vụ bảo vệ
an ninh Tổ quốc” theo phương pháp truyền thống ............................21
Bảng 3.1: Kết quả kiểm tra trước thực nghiệm ................................................ 41
Bảng 3.2: Kết quả kiểm tra sau thực nghiệm ................................................... 42
Bảng 3.3: Kết quả kiểm tra trước và sau thực nghiệm của lớp đối chứng ....... 42
Bảng 3.4: Kết quả kiểm ữa trước và sau thực nghiệm của lớp thực nghiệm . 43
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
Chương 1: Cơ SỞ LÍ LUẬN VÀ THựC TIỄN CỦA VIỆC VẬN DỤNG
PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH

cực TRONG DẠY HỌC CÁC BÀI LÝ

THUYẾT MÔN GIÁO DỤC QUỐC PHÒNG VÀ AN NINH CHO HỌC
SINH LỚP 12THPT ......................................................................................... 8
1.1. Cơ sở lí luận của việc vận dụng phương pháp dạy học tích cực trong dạy
học các bài lý thuyết môn Giáo dục quốc phòng và An ninh cho học sinh lóp
12 THPT
...................................................... 8
1.1.1. Khái niệm phương pháp dạy học tích cực ........................................ 8
1.1.2. Những dấu hiệu đặc trưng của phương pháp dạy học tích cực ........ 11
1.1.3. ..................................................................................................
Tầm quan ừọng của phương pháp dạy học tích cực..................................... 14
1.1.4. ..................................................................................................
Một số phương pháp dạy học tích cực hiện nay .......................................... 15
1.1.5. Điều kiện để dạy và học theo một số phương pháp dạy học tích cực
16
1.1.6. Những điểm cần lưu ý khi vận dụng một số phương pháp dạy học

MỤC LỤC
tích cực trong dạy học các bài lý thuyết môn Giáo dục Quốc phòng An ninh
cho học sinh lớp 12 THPT ........................................................................17
1.2. Cơ sở thực tiễn của việc vận dụng phương pháp dạy học tích cực trong
dạy học các bài lý thuyết môn giáo dục Quốc phòng và An ninh cho học sinh
lớp 12 THPT ..................................................................................................... 18
1.2.1. Phân tích chương trình - nội dung dạy học các bài lý thuyết môn
Giáo dục Quốc phòng và An ninh cho học sinh lớp 12 THPT .................... 18
1.2.2. Thực trạng dạy - học các bài lý thuyết môn Giáo dục Quốc phòng và
An ninh cho học sinh lớp 12 THPT ............................................................. 19
Chương 2: MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH cực TRONG DẠY
HỌC CÁC BÀI LÝ THUYẾT MÔN GIÁO DỤC QUỐC PHÒNG VÀ AN
NINH CHO HỌC SINH LỚP 12 THPT .......................................................... 24


2.1. Phương pháp trò chơi học tập................................................................. 24
2.1.1. Mục tiêu của việc tổ chức trò chơi trong dạy học các bài lý thuyết
môn Giáo dục Quốc phòng và An ninh cho học sinh lớp 12 THPT ........... 24
2.1.2. Điều kiện để đảm bảo thành công cho việc tổ chức trò chơi trong dạy
học các bài lý thuyết môn Giáo dục Quốc phòng và An ninh cho học sinh lớp
12THPT .....................................................................................................25
2.1.3. .................................................................................................
Những biện pháp và kỹ thuật....................................................................... 26
2.1.4. .................................................................................................
Một số trò chơi dùng trong dạy học các bài lý thuyết ................................. 26
2.2. Vận dụng phương pháp dạy học hợp tác nhóm nhỏ ừong dạy học các bài
lý
thuyết môn Giáo dục Quốc phòng và An ninh cho học sinh lóp 12 THPT .... 28
2.2.1. Mục đích của việc vận dụng phương pháp dạy học họp tác nhóm

nhỏ.... 28
2.2.2. Điều kiện để đảm bảo thành công cho việc dạy học các bài lý thuyết
môn Giáo dục Quốc phòng và An ninh cho học sinh lớp 12 THPT bằng
phương pháp dạy học họp tác nhóm nhỏ..................................................... 29
2.2.3. Những biện pháp và kỹ thuật........................................................... 31
2.3. Vận dụng phương pháp bản đồ tư duy trong dạy học các bài lý thuyết
môn Giáo dục Quốc phòng và An ninh cho học sinh lớp 12 THPT ............... 33
2.3.1. .................................................................................................
Mục đích của việc vận dụng phương pháp bản đồ tư duy........................... 33
2.3.2. .................................................................................................
Điều kiện sử dụng phương pháp bản đồ tư duy........................................... 34
2.3.3. Những biện pháp kỹ thuật ............................................................... 35
Chương 3: THựC NGHIỆM SƯ PHẠM ......................................................... 38


3.1.........................................................................................................
Mục đích thực nghiệm..................................................................................... 38
3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm ........................................................................... 38
3.3. Nội dung thực nghiệm ............................................................................ 38
3.4. Đối tượng thực nghiệm........................................................................... 39
3.5. Cách tiến hành thực nghiệm ................................................................... 39
3.5.1. Chuẩn bị thực nghiệm...................................................................... 39
3.5.2. Tiến hành dạy thực nghiệm ............................................................. 40
3.5.3. Đánh giá kết quả thực nghiệm ..........................................................40
3.6. Kết quả thực nghiệm dạy học ..................................................................41
3.6.1. Kết quả trước thực nghiệm ...............................................................41
3.6.2. Kết quả sau thực nghiệm ..................................................................42
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ...................................................................45
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................45

1

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Sự phát triển như vũ bão của khoa học kỹ thuật và công nghệ đã dẫn
bước bước cho lịch sử của nhân loại bước sang một kỉ nguyên mới: Kỉ nguyên
của thông tin, tri thức. Ngày nay, chìa khóa vàng để mỗi quốc gia tiến bước vào
tương lai, đến với kho tàng của tri thức đó chính là giáo dục. Giáo dục không
chỉ có chức năng chuyển tải những kinh nghiệm lịch sử của thế hệ trước cho thế
hệ sau, mà quan trọng hơn là trang bị cho mỗi người phương pháp học tập, tìm
cách phát triển năng lực nội sinh, phát triển tư duy nội tại, thích ứng với một xã
hội học tập thường xuyên và học tập suốt đời. Đổ người học đáp ứng được
những nhu cầu đó, việc cải cách, đổi mới giáo dục là một việc hết sức cần thiết
và cấp bách trong sự nghiệp giáo dục và đào tạo hiện nay.
Cùng với xu hướng phát triển của thời đại về các lĩnh vực khoa học công nghệ, sự bùng nổ về thông tin, giáo dục - đào tạo cũng có những bước
phát triển mới. Để đáp ứng yêu cầu cung cấp nguồn nhân lực có đủ khả năng
phục vụ cho xã hội phát triển trong tương lai, việc đổi mới phương pháp giảng
dạy là một trong những yêu cầu bức thiết hiện nay. Phương pháp giảng dạy tích
cực lấy người học làm trung tâm là một ừong những mục tiêu giáo dục được
nhiều nhà giáo dục nghiên cứu, đúc kết từ thực tiễn và xây dựng thành những lý
luận mang tính khoa học và hệ thống.
Đảng và Nhà nước cũng như Bộ Giáo Dục và Đào tạo đã đưa ra nhiều
Nghị quyết, Chỉ thị nhằm thúc đẩy việc đổi mới phương pháp dạy học ở tất cả
các cấp học, bậc học. “Đổi mới phương pháp dạy và học, phát huy tư tưởng
sáng tạovà năng lực tự đào tạo của người học, coi trọng thực hành, thực
nghiệm, ngoại khóa, làm chủ kiến thức, tránh nhồi nhét, học vẹt, học chay”.
Luật Giáo dục nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 2005 (Điều 5,
khoản 2) đã quy định: “Phương pháp dạy học phải phát huy tính tích cực, tự

2

giác chủ động, tư duy sáng tạo của người học, khả năng thực hành, lòng say mê
học tập và ý chí vươn lên”.
Tuy nhiên, hiện nay việc đổi mới về phương pháp dạy học ở trường phổ
thông vẫn chưa đáp ứng được những yêu cầu của xã hội. Trong nhà trường phổ
biến vẫn là cách dạy thông báo các kiến thức định sẵn, cách học thụ động, sách
vở. Mặc dù hiện nay đã xuất hiện ngày càng nhiều tiết dạy tốt của giáo viên
giỏi, theo hướng tổ chức cho học sinh hoạt động, tự lực chiếm lĩnh tri thức mới
nhưng tình trạng chung vẫn là “thầy đọc - trò chép” hoặc giảng giải xen kẽ vấn
đáp tái hiện, sử dụng tranh ảnh để minh họa, giải thích.
Nếu chúng ta cứ rập khuôn theo cách dạy và học như thế, giáo dục sẽ
không đáp ứng được những yêu cầu mới của xã hội. Sự nghiệp công nghiệp
hóa, hiện đại hóa đất nước (2000- 2020), sự tụt hậu, cạnh tranh về trí tuệ trên
con đường tiến tới thế kỉ XXI đòi hỏi giáo dục có một sự thay đổi căn bản về
phương pháp dạy và học. Đây không phải là vấn đề riêng nhất của nước ta mà
nó là một vấn đề có sức ảnh hưởng và quan trọng mang tàm cỡ quốc tế, đòi hỏi
sự quan tâm của mọi quốc gia trong chiến lược phát triển nguồn lực con người
phục vụ các mục tiêu kinh tế - xã hội. Với quan điểm đổi mới giáo dục, coi giáo
dục là quốc sách hàng đầu, xác định là khâu quyết định tạo nguồn nhân lực đáp
ứng yêu càu của sự nghiệp đổi mới, Đảng ta đã có những quan điểm chỉ đạo kịp
thời, cụ thể để nâng cao chất lượng giáo dục, ừong đó : Định hướng đổi mới
biện pháp dạy và học đã được xác định trong quyết nghị Trung ương 4 khóa
VII ( 1/1993 ), Nghị quyết Trung ương 2 khóa VIII ( 12/1998 ), được cụ thể hóa
trong các chỉ thị của Bộ Giáo dục và Đào tạo , đặc biệt là chỉ thị số
15/1999/CT-BGD&DT, ngày 20/4/1999 về việc đẩy mạnh hoạt động đổi mới
phương pháp giảng dạy và học tập trong các trường sư phạm. Gần đây nhất, tại
Nghị quyết số 29-NQ/TW, ngày 04/11/2013 BCHTW Đảng (khóa XI) đã chỉ

rõ: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại,


3

phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của
người học, khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc”.
Đối với môn Giáo dục Quốc phòng An ninh, Nguyễn Song Phi đã có
nhận định trong bài viết về Tăng cường phối hợp chỉ đạo thực hiện nhiệm vụ
giáo dục Quốc phòng- an ninh cho học sinh trung học phổ thông như sau:
“Trong những năm qua, Bộ Quốc phòng luôn xác định: Giáo dục quốc phòngAn ninh là bộ phận của nền giáo dục quốc dân, an ninh nhân dân, là môn học
chính khóa ữong chương trình giáo dục, đào tạo từ trung học phổ thông đến đại
học và các trường chính trị, hành chính, đoàn thể”. Đúng như vậy, Giáo dục
quốc phòng là môn học chính khóa, môn học bắt buộc trong hệ thống nhà
trường. Môn học có khối lượng kiến thức tổng họp, đa dạng và phong phú, liên
quan đến tất cả kiến thức khoa học tự nhiên và kiến thức khoa học xã hội. Đây
là môn học được Đảng và Nhà nước hết sức quan tâm vì nó là nội dung đầu tiên
của những vấn đề xây dựng nền quốc phòng toàn dân vững mạnh trong chiến
lược bảo vệ Tổ quốc. Vì vậy, cùng với việc đổi mới chương trình, nội dung
Giáo dục quốc phòng - An ninh thì việc đổi mới phương pháp dạy và học mang
tính quyết định đến hiệu quả và chất lượng của môn học.
Xuất phát từ những lí do này chúng tôi quyết định chọn nghiên cứu đề tài:
“Vận dụng phương pháp dạy học tích cực trong dạy học bài lý thuyết môn
Giáo dục Quắc phòng An ninh cho học sinh lớp 12 trung học phổ thông”.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Phương pháp dạy học đã có từ rất lâu và nó được coi là vấn đề cốt lõi
của lý luận dạy học. vấn đề này được các nhà khoa học đề cập ở những góc độ
khác nhau.
Trong cuốn sách “Các phương pháp dạy học hiệu quả” của tác giả
Robert J.Marzano cũng đã giới thiệu các phương pháp dạy học hiệu quả và

được rút ra từ nhiều công trình nghiên cứu thực tế giảng dạy và lý thuyết tổng


4

hợp với mục đích phát huy cao độ khả năng học tập của học sinh, nâng cao chất
lượng giảng dạy của giáo viên đứng lớp”.
Đầu thế kỉ XX ở nhiều nước có phong trào “nhà trường mới” với chủ
trương để cho học sinh tự do phát triển năng khiếu riêng biệt. Tư tưởng giáo
dục như vậy đã được O.Decroly, Cữienet, S.Piaget, B.Frkiner đề cập tới.
Hiện nay, nhiều nhà nghiên cứu đi sâu, tìm hiểu việc áp dụng phưomg
pháp dạy học tích cực trong dạy học ở nhà trường phổ thông. Geofrey Fetty đã
đưa ra những lời khuyên rất chi tiết về việc sử dụng các phương pháp dạy học
phổ biến nhất và phân tích những mặt tốt và mặt yếu của phương pháp đó.
Những chiến lược này đều có thể áp dụng cho bất kì lĩnh vực nào, và cũng là
những quá trình có khả năng nhất cho việc đạt được mục tiêu dạy học có hiệu
quả.
Trong xã hội tri thức, việc phát triển kinh tế - xã hội dựa vào tri thức vì
vậy giáo dục đóng vai trò then chốt trong việc phát triển kinh tế xã hội thông
qua việc đào tạo con người, chủ thể sáng tạo và sử dụng tri thức. Đồng nghĩa
với việc giáo dục cần phải đổi mới để đáp ứng được những yêu cầu của sự phát
triển kinh tế - xã hội và thị trường lao động. Trên thế giới nói chung cũng như ở
Việt Nam nói riêng việc nghiên cứu và ứng dụng các phương pháp dạy học mới
trong nhà trường phổ thông nhằm phát huy tính tích cực ừong việc tiếp nhận tri
thức của học sinh là mối quan tâm hàng đầu của nền giáo dục Việt Nam.
Năm 2003, bài viết: “Dạy học lấy học sinh làm trung tâm” của tác giả
Tràn Bá Hoành đã đề cập tới phương pháp hợp tác hay phương pháp học tập
nhóm với ý nghĩa là một trong những phương pháp lấy học sinh làm trung tâm.
Dự án Việt - Bỉ “Đào tạo giáo viên các trường cao đẳng sư phạm 7 tỉnh
miền núi phía Bắc Việt Nam” đã giới thiệu bộ tài liệu gồm 9 cuốn về áp dụng

dạy và học tích cực của 9 môn học ở trường phổ thông. Bộ sách đã trình bày
quan điểm về dạy học và học tích cực và từ đó đề ra các phương pháp dạy học


5

đặc trưng cho từng môn học.
Vấn đề vận dụng phương pháp dạy học tích cực trong dạy học bài lý
thuyết, đặc biệt là môn Giáo dục Quốc phòng An ninh hiện cũng đang được rất
nhiều người quan tâm. Trong bài viết: “Phương pháp dạy học Giáo dục quốc
phòng - An ninh tại trường đại học”, Cáp Tuấn Xuân đã cho rằng: “Đổi mới
phương pháp giảng dạy nói chung, giảng dạy Giáo dục quốc phòng - An ninh
nói riêng là một quá trình, cần có nhận thức đúng và bước đi phù họp với xu thế
phát triển của xã hội, của ngành, của cơ sở đào tạo, của môn học, của từng nội
dung cụ thể trong từng giai đoạn và sự cố gắng, ừách nhiệm cao của nhiều cấp,
của mỗi người”. Hay trong bài viết: “Đổi mới phương pháp giảng dạy môn
Giáo dục quốc phòng- An ninh của trung tâm Giáo dục quốc phòng Thái
Nguyên”, Cao Sĩ Quân Nhân đã nhận định: “Đổi mới phương pháp giảng dạy
và ứng dụng công nghệ hiện đại trong đào tạo môn học là yếu tố hết sức quan
trọng và cần thiết để nâng cao hiệu quả, chất lượng đào tạo môn học nhằm đáp
ứng với yêu cầu ngày càng cao của sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc Xã hội chủ nghĩa
trước các âm mưu thủ đoạn ngày càng tinh vi, thâm độc của kẻ thù và xu thế
phát triển của xã hội”.
Có thể nói rằng, nghiên cứu về phương pháp dạy học có thể vận dụng
một cách hiệu quả cho từng môn học đã và đang được các nhà giáo dục thế giới
và trong nước quan tâm ở những bình diện khác nhau. Mỗi phương pháp dạy
học đều có một ưu thế riêng và chúng được vận dụng một cách khác nhau cho
từng môn học tạo ra một môi trường học tập và phát huy tính tích cực nhận
thức của học sinh.
Tuy nhiên, nghiên cứu và vận dụng các phương pháp dạy học tích cực

một cách phù hợp cho từng tiết học, bài học, phù hợp với đối tượng học sinh
vẫn chưa được quan tâm nghiên cứu thỏa đáng của các nhà giáo dục, đặc biệt là
trong các bài lý thuyết Giáo dục quốc phòng- An ninh cho học sinh lớp 12.


6

Như vậy vấn đề vận dụng các phương pháp dạy học tích cực đã được rất
nhiều các tác giả đi sâu nghiên cứu. Tuy nhiên chưa có một tác giả nào nói về
vấn đề: “Vận dụng một số phương pháp kỹ thuật dạy học tích cực trong giảng
dạy các bài lý thuyết Giáo dục quốc phòng - An ninh cho học sinh lóp 12”, do
đó vấn đề này vẫn đang rất mới mẻ và thú vị. Vì thế, trong khóa luận của mình,
chúng tôi sẽ tiếp thu các ý tưởng của các nhà nghiên cứu đi trước làm sáng tỏ
các vấn đề mà chúng tôi quan tâm.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiền cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
Tìm ra cách thức để vận dụng phương pháp dạy học tích cực trong dạy học
bài lý thuyết môn Giáo dục Quốc phòng An ninh cho học sinh lớp 12 THPT,
nhằm nâng cao chất lượng dạy học các bài lý thuyết Giáo dục Quốc phòng An
ninh cho học sinh lớp 12 THPT.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
3.2.1. Tìm hiểu cơ sở lý luận và thực tiễn của việc vận dụng phương pháp
dạy học tích cực trong dạy học bài lý thuyết môn Giáo dục Quốc phòng An
ninh cho học sinh lớp 12 THPT.
3.2.2. Đề xuất, vận dụng một số phương pháp dạy học tích cực để dạy học
bài lý thuyết môn Giáo dục Quốc phòng An ninh cho học sinh lớp 12 THPT.
3.2.3. Thực nghiệm dạy học bài lý thuyết môn Giáo dục Quốc phòng An
ninh cho học sinh lớp 12 THPT.
4. Đổi tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu:

Các phương pháp dạy học tích cực trong dạy học bài lý thuyết môn Giáo
dục Quốc phòng An ninh cho học sinh lớp 12 THPT.
4.2. Phạm vỉ nghiên cứu:
Các bài lý thuyết môn Giáo dục Quốc phòng An ninh cho học sinh lóp 12


7

THPT.
5. Phương pháp nghiên cứu
Trong việc vận dụng phương pháp dạy học tích cực ừong dạy học bài lý
thuyết môn Giáo dục quốc phòng An ninh cho học sinh lớp 12 chúng tôi sử
dụng các phương pháp nghiên cứu sau:
- Phương pháp tổng họp
- Phương pháp phân tích
- Phương pháp so sánh
- Phương pháp chuyên gia


8

Chương 1: Cơ SỞ LÍ LUẬN VÀ THựC TIỄN CỦA VIỆC VẬN DỤNG
PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH cực TRONG DẠY HỌC CÁC
BÀI LÝ THUYẾT MÔN GIÁO DỤC QUỐC PHÒNG VÀ AN NINH
CHO HỌC SINH LỚP 12 THPT

1.1. Cơ sở lí luận của việc vận dụng phương pháp dạy học tích cực trong
dạy học các bài lý thuyết môn Giáo dục quốc phòng và An ninh cho học
sinh lớp 12
1.1.1. Khái niệm phương pháp dạy học tích cực

Cho đến nay vẫn chưa có một sự thống nhất về khái niệm phương pháp
dạy học tích cực. Đây vẫn còn là vẫn đề vẫn đang được xem xét và nghiên cứu
tiếp.
Theo Dewey thì phương pháp dạy học tích cực là sáng tạo ra những tình
huống xác thực cho những hành động liên tục mà học sinh quan tâm.
Một số tác giả khác thì cho rằng phương pháp dạy học tích cực chính là
phương pháp lấy học sinh làm trung tâm. Nghĩa là toàn bộ quá trình dạy học
đều phải hướng vào nhu cầu, khả năng và năng lực độc lập học tập và giải quyết
vấn đề của học sinh. Sử dụng phương pháp tích cực sẽ tạo ra không khí thân
mật, cởi mở giữa thầy và trò, thầy trò như hai người bạn cùng nhau khảo sát,
thăm dò và xử lí từng khía cạnh của vấn đề.
Cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng thì quan niệm phương pháp dạy học tích
cực chính là phương pháp phát huy sáng tạo, tạo cơ hội cho người học phát huy
trí tuệ, khả năng sáng tạo của mình. “Chữ tích cực này thể hiện ở chỗ nó có
chiều sâu, nó tạo cơ hội cho người học, cho các đối tượng trung tâm phát huy
được cái trí tuệ, cái tư duy, cái thông minh của mình.
Theo Phạm Viết Vượng thì phương pháp tích cực là một nguyên tắc đòi
hỏi phải khai thác tính tích cực sáng tạo của học sinh trong học tập bằng nhiều
phương pháp. Để khai thác hết năng lực học tập của học sinh, trong việc tổ


9

chức dạy học theo lối mới phải thực hiện theo cơ chế thầy - trò - lớp, phải quan
sát thực tế...
Có thể nói rằng phương pháp tích cực là một thuật ngữ rút gọn, được
dùng ở nhiều nước, để chỉ những phương pháp giáo dục dạy học theo hướng
phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo của người học. “Tích cực” trong
phương pháp tích cực được dùng với nghĩa là hoạt động, chủ động , trái nghĩa
với không hoạt động, thụ động chứ không dùng theo nghĩa trái với tiêu cực.

Phương pháp tích cực hướng tới việc hoạt động hóa, tích cực hóa hoạt động
nhận thức của người học, nghĩa là tập trung vào phát huy tính tích cực của
người học chứ không phải tập trung phát huy tính tích cực của người dạy, đành
rằng để dạy học theo phương pháp tích cực thì người giáo viên phải nỗ lực
nhiều hơn so với dạy theo phương pháp thụ động.
Trong đổi mới phương pháp phải có sự họp tác của thày và trò, sự phối
hợp hoạt động dạy với hoạt động học thì mới thành công. Theo tinh thần đó
người ta còn dùng thuật ngữ “dạy và học tích cực” phân biệt với “dạy và học
thụ động”. Thuật ngữ rút gọn “phương pháp dạy học tích cực” hàm chứa cả
phương pháp dạy và phương pháp học.
CÓ thê so sánh đặc trưng của dạy học cô truyên và dạy học tích cực như sau:
Dạy học cổ truyền
Dạy học mới
9

9

>

Học là quá trình tiếp thu và Học là quá trình kiến tạo, khám phá,
Quan

lĩnh hội, qua đó hình thành phát hiện, luyện tập, khai thác và xử lí

niệm

kiến thức, kỹ năng, tư tưởng, thông tin,... tự hình thành hiểu biết,
tình cảm.

Bản

chất

năng lực và phẩm chất.

Truyền thụ tri thức, truyền Tổ chức hoạt động nhận thức cho học
thụ và chứng minh chân lí sinh. Dạy học sinh tìm ra chân lí.
của giáo viên


10

Chú trọng cung cấp tri thức, Chú trọng hình thành các năng lực
kỹ năng, kĩ xảo. Học để đối (sáng tạo, hợp tác,...) dạy phương pháp
phó với thi cử. Sau khi thi và kỹ thuật lao động khoa học, dạy
Mục

xong những điều đã học cách học. Học để đáp ứng những yêu

tiêu

thường bị bỏ quên hoặc ít cầu của cuộc sống hiện tại và tương lai.
dùng đến

Những điều đã học cần thiết, bổ ích
cho bàn thân người học và cho sự phát
triển của xã hội.

Từ sách giáo khoa và giảng Từ nhiều nguồn khác nhau: Sách giáo
viên

khoa, giáo viên, các tài liệu khoa học
phù hợp, thí nghiệm, thực tế gắn với:
- Vốn hiểu biết, kinh nghiệm và nhu

Nội

càu của người học.

dung

- Tình huống thực tế, bối cảnh và môi
trường địa phương.
- Những vấn đề người học quan tâm.

Phương

truyền thụ kiến thức một quyết các vấn đề, dạy học tương tác.

pháp

chiều.
Cố định: giới hạn trong bốn Cơ động, linh hoạt: học ở lớp, ở phòng

Hình
thức tổ
chức

Các phương pháp diễn giảng, Các phương pháp tìm tòi, điều tra, giải

bức tường của lớp học, giáo học chuyên dùng, ở thao trường, thực

viên đối diện với cả lớp.

tế,... học cá nhân, học theo cặp, học
nhóm,...

1.1.2. Những dấu hiệu đặc trưng của phương pháp dạy học tích cực
Để phân biệt phương pháp dạy học tích cực với phương pháp dạy học
thụ động, có thể nêu ra bốn dấu hiệu đặc trưng cơ bản sau:


11

* Dạy và học thông qua tổ chức các hoạt động học tập của học sinh:
Trong phương pháp tích cực người học - đối tượng của hoạt động “dạy”
đồng thời là chủ thể của hoạt động “học” được cuốn hút vào các hoạt động học
tập do giáo viên tổ chức và chỉ đạo, thông qua đó tự lực khám phá những điều
mà mình chưa rõ chứ không phải thụ động tiếp thu những tri thức đã được giáo
viên sắp đặt. Được đặt vào những tình huống của đời sống thực tế, người học
trực tiếp quan sát, thảo luận, làm thí nghiệm giải quyết vấn đề đặt ra theo cách
suy nghĩ của mình, từ đó vừa nắm vững được kiến thức, kỹ năng mới, vừa nắm
được phương pháp “làm ra” kiến thức, kỹ năng đó, không rập theo những
khuôn mẫu sẵn có, được bộc lộ và phát huy tiềm năng sáng tạo.
Dạy theo cách này thì giáo viên không chỉ đơn giản truyền đạt tri thức
mà còn hướng dẫn hành động. Chương trình dạy học phải giúp cho từng học
sinh biết hành động và tích cực tham gia các chương trình hành động của cộng
đồng.
* Dạy và học chú trọng rèn luyện phương pháp tự học :
Phương pháp tích cực xem việc rèn luyện phương pháp học tập cho học
sinh không chỉ là một biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học mà còn là một mục
tiêu dạy học. Trong xã hội hiện đại đang biến đổi nhanh - với sự bùng nổ thông

tin, khoa học, kỹ thuật, công nghệ phát triển như vũ bão thì không thể nhồi nhét
vào đầu óc học sinh khối lượng kiến thức ngày càng nhiều. Phải quan tâm, chú
trọng dạy cho học sinh các phương pháp học.
Trong các phương pháp học thì cốt lõi là phương pháp tự học. Nếu rèn
luyện cho người học được phương pháp, kỹ năng, thói quen, ỷ chỉ tự học thì sẽ
tạo cho họ lòng ham học, khơi dậy nội lực vốn có ừong mỗi người, kết quả học
tập sẽ được nhân lên gấp bội. Vì vậy, ngày nay, người ta nhấn mạnh hoạt động
học ừong quá trình dạy học, nỗ lực tạo ra sự chuyển biến từ học tập thụ động
sang tự học chủ động, đặt vấn đề phát triển tự học ngay ừong trường phổ thông,


12

không chỉ tự học ở nhà sau bài lên lớp mà tự học cả trong tiết học có sự hướng
dẫn của giáo viên.
* Tăng cường học tập cá thể, phối họp với học tập họp tác:
Trong một lớp học mà trình độ kiến thức, tư duy của học sinh không thể
đồng đều tuyệt đối thì khi áp dụng phương pháp tích cực buộc phải chấp nhận
sự phân hóa về cường độ, tiến độ hoàn thảnh nhiệm vụ học tập, nhất là khi bài
học được thiết kế thành một chuỗi công tác độc lập. Áp dụng phương pháp tích
cực ở trình độ càng cao thì sự phân hóa này càng lớn. Việc sử dụng các phương
tiện công nghệ thông tin trong nhà trường sẽ đáp ứng yêu càu cá thể hóa hoạt
động học tập theo như cầu và khả năng của mỗi học sinh. Tuy nhiên trong học
tập, không phải mọi tri thức, kỹ năng, thái độ đều được hình thành bằng những
hoạt động độc lập cá nhân. Lớp học là môi trường giao tiếp thầy - trò, trò - trò,
tạo nên mối quan hệ họp tác giữa các cá nhân trên con đường chiếm lĩnh nội
dung học tập. Thông qua thảo luận, tranh luận ừong tập thể, ý kiến mỗi cá nhân
được bộc lộ, khẳng định hay bác bỏ, qua đó người học nâng mình lên một tàm
cao mới. Bài học vận dụng được vốn hiểu biết và kinh nghiệm của mỗi học sinh
và của cả lớp chứ không chỉ dựa trên vốn hiểu biết và kỉnh nghiệm sống của

thầy giáo.
Trong nhà trường, phương pháp học tập hợp tác được tổ chức ở cấp
nhóm, tổ, lóp trong trường. Được sử dụng phổ biến trong dạy học là hoạt động
họp tác trong nhóm nhỏ 4 đến 6 người. Học tập hợp tác làm tăng hiệu quả học
tập, nhất là lúc phải giải quyết những vấn đề gay cấn, lúc xuất hiện thực sự nhu
cầu phối họp giữa các cá nhân để hoàn thành nhiệm vụ chung. Trong hoạt động
học tập theo nhóm nhỏ sẽ không thể có hiện tượng ỷ lại, tính cách, năng lực của
mỗi thành viên được bộc lộ, uốn nắn, phát triển tình bạn, ý thức tổ chức, tinh
thần tương trợ.
* Kết họp sự đánh giá của thầy với sự đánh giá của trò:


13

Trong dạy học, việc đánh giá học sinh không chỉ nhằm mục đích nhận
định thực trạng và điều chỉnh hoạt động học của trò mà còn đồng thời tạo điều
kiện nhận định thực trạng và điều chỉnh hoạt động dạy của thầy.Trước đây, giáo
viên giữ độc quyền đánh giá học sinh, trong phương pháp tích cực, giáo viên
phải hướng dẫn học sinh phát triển kỹ năng tự đánh giá để tự điều chỉnh cách
học. Liên quan tới điều này, giáo viên cần tạo điều kiện thuận lợi để học sinh
được tham gia đánh giá lẫn nhau. Tự đánh giá đúng và điều chính hoạt động kịp
thời là năng lực rất cần cho sự thành đạt trong cuộc sống mà nhà trường phải
trang bị cho học sinh.
Theo hướng phát triển các phương pháp tích cực để đào tạo những con
người năng động, sớm thích nghi với đời sống xã hội, thì việc kiểm tra, đánh
giá không thể dừng lại ở yêu cầu tái hiện các kiến thức, lặp lại các kỹ năng đã
học mà phải khuyến khích trí thông minh, óc sáng tạo trong việc giải quyết
những tình huống thực tế.
Từ dạy và học thụ động sang dạy và học tích cực, giáo viên không còn
đóng vai trò đơn thuần là người truyền đạt kiến thức, giáo viên trở thảnh người

thiết kế, tổ chức, hướng dẫn các hoạt động độc lập hoặc theo nhóm nhỏ để học
sinh tự lực chiếm lĩnh nội dung học tập, chủ động đạt các mục tiêu kiến thức,
kỹ năng, thái độ theo yêu cầu của chương trình.
Giáo viên phải có trình độ chuyên môn sâu rộng, có trình độ sư phạm lành
nghề mới có thể tổ chức, hướng dẫn các hoạt động học tập của học sinh mà
nhiều khi diễn biến ngoài tàm dự kiến của giáo viên.
1.1.3. Tầm quan trọng của phương pháp dạy học tích cực
Để nâng cao chất lượng giáo dục, bên cạnh việc cải tiến nội dung sách
giáo khoa, phương pháp dạy học cũng phải hướng vào việc khơi dậy, rèn luyện
và phát triển năng lực suy nghĩ và làm việc một cách tự chủ, năng động, sáng
tạo. Trong mỗi con người, ai cũng có tiềm năng về một mặt nào đó. Nếu biết


14

khai thác tiềm năng quý giá đó trong nhận thức, ừong học tập thì vô cùng quan
trọng bởi vì “ Khả năng tiềm tàng của bộ óc trong hoạt động trí tuệ của con
người còn lâu mới sử dụng hết, chỉ sử dụng khoảng 10 - 15 % và do đó sự khác
biệt về mặt trí tuệ mà người ta nhận thấy giữa người này với người khác phụ
thuộc không hẳn vào bản tính sinh học của họ mà chủ yếu vào những ảnh
hưởng khác nhau của môi trường và giáo dục”.
Sử dụng phương pháp tích cực sẽ giúp chúng ta phát hiện ra những năng
lực tiềm tàng trong mỗi học sinh, khai thác được vốn sống phong phú của các
em. Áp dụng phương pháp tích cực sẽ tạo cơ hội để phát huy trí tuệ tập thể của
học sinh. Vì tập thể gồm nhiều người, mỗi người lại có cách tư duy, sở trường
riêng nên trong lúc thảo luận sẽ phát huy được trí tuệ tập thể giúp người học
đào sâu suy nghĩ, tìm tòi, phát huy khả năng của học sinh trong những tình
huống cụ thể.
Sử dụng phương pháp tích cực sẽ hình thành ở học sinh lòng say mê học
tập, tập trung mọi ý chí, sức lực cho học tập. Chính vì vậy mà cố vấn Phạm Văn

Đồng có nói: “... Điều hay thứ hai của phương pháp này là nó giúp người ta có
phương pháp tự học và lòng ham học. Đó là cái quý giá nhất.. .Như vậy nhà
trường đã đem lại cho học trò các phương pháp và sự ham học, cái sự cần thiết
phải học. Sự cần thiết này cũng bức xúc như ta cần khí để thở, cần ăn để có
dinh dưỡng, cần đi chơi cho thỏa mái.”
Tóm lại, sử dụng phương pháp tích cực trong dạy học sẽ giúp chúng ta
đào tạo nên những con người năng động, tích cực, linh hoạt trong cuộc sống,
thích ứng với nền kinh tế hiện nay. Học sinh học theo cách này sẽ biết cách học
và cách làm, lúc đầu là tập làm, sau làm dần dần sẽ biết làm, biết ứng xử trong
sinh hoạt và ừong cuộc sống hàng ngày. Lối học này tạo cho con người sống rất
thực tế, thích hoạt động, hòa nhập vào cộng đồng để tận dụng và khai thác trí
tuệ của cộng đồng và bổ sung cho mình thêm hoàn thiện. Sử dụng phương pháp


15

này sẽ phát huy được sở trường, khêu gợi những tiềm thức còn ẩn náu trong
mỗi học sinh.
1.1.4. Một số phương pháp dạy học tích cực hiện nay
Có rất nhiều phương pháp dạy học tích cực trong đó có một số nhổm
phương pháp thường được sử dụng hiện nay đó là:
- Nhóm phương pháp dùng lời: phương pháp thuyết trình và phương
pháp vấn đáp
- Nhóm phương pháp dạy học trực quan: Phương pháp trình bày trực
quan và phương pháp quan sát.
- Nhóm phương pháp dạy học thực hành: Phương pháp luyện tập,
phương pháp ôn tập, phương pháp công tác độc lập.
- Ngoài ra còn một số phương pháp như: phương pháp chương trình
hóa, algorit hóa...
- Phương pháp thảo luận nhóm (hợp tác nhóm nhỏ)

- Phương pháp tổ chức trò chơi
- Phương pháp bản đồ tư duy
- Phương pháp đóng vai
- Phương pháp quan sát
- Phương pháp xử lý tình huống
- Phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình
- Phương pháp dự án...
1.1.5. Điều kiện để dạy và học theo một số phương pháp dạy học tích cực
- Dạy học theo phương pháp tích cực đòi hỏi một số điều kiện, ừong đó
quan trọng nhất là người giáo viên. Giáo viên phải được đào tạo chu đáo để
thích ứng với những thay đổi chức năng, với những nhiệm vụ đa dạng, phức tạp
của mình, nhiệt tình với những công cuộc đổi mới giáo dục. Giáo viên vừa có
tri thức chuyên môn sâu rộng, có trình độ sư phạm lành nghề, biết ứng xử tinh