Chất lượng cuộc sống của dân cư Việt Nam

Chuyên đề bồi dưỡng chuyên môn năm học 2013 – 2014
lí

Môn: Địa

Më ®Çu

I. Lí do lựa chọn chuyên đề
Vấn đề chất lượng cuộc sống và nâng cao chất lượng cuộc sống dân cư là
nội dung chủ yếu trong chiến lược phát triển con người, đã trở thành mục tiêu
hàng đầu trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của mọi quốc gia, là vấn
đề được nhiều nước trên thế giới cũng như Việt Nam hết sức quan tâm.
Trong chương trình Địa lí Việt Nam lớp 12, Chất lượng cuộc sống là một
trong những nội dung quan trọng nằm trong phần Địa lí dân cư. Tuy nhiên,
trong phạm vi một tiết học, những đặc điểm về chất lượng cuộc sống ở Việt
Nam chưa thể được tái hiện một cách cụ thể, chi tiết.
Xuất phát từ thực tế đó, tôi lựa chọn chuyên đề “Chất lượng cuộc sống
của Việt Nam” nhằm truyền tải đến cho các em học sinh những nội dung chi
tiết, cụ thể, sâu sắc hơn về bức tranh chất lượng cuộc sống ở nước ta.
II. Đối tượng, thời gian
1. Đối tượng
Đối tượng hướng tới của chuyên đề bồi dưỡng này là học sinh chuyên
Địa lí, học sinh giỏi môn Địa lí các cấp ở trường trung học phổ thông và học
sinh ôn thi Đại học môn Địa lí.
2. Thời gian
Chuyên đề “Chất lượng cuộc sống ở Việt Nam” được giảng dạy trong
thời lượng 90 phút.
III. Giới hạn, mục đích của chuyên đề
1. Phạm vi giới hạn

THPT Chuyên Hùng Vương

Trang 1


Chuyên đề bồi dưỡng chuyên môn năm học 2013 – 2014
lí

Môn: Địa

Phạm vi nội dung kiến thức khi giảng dạy chuyên đề này là đặc điểm chất
lượng cuộc sống ở Việt Nam thể hiện qua các chỉ tiêu đánh giá chất lượng
cuộc sống: Thu nhập bình quân đầu người và xóa đói giảm nghèo, giáo dục
văn hóa, y tế và chăm sóc sức khỏe. Đặc biệt, chất lượng cuộc sống ở Việt
Nam được đánh giá tổng quát qua xếp hạng Chỉ số phát triển con người
(HDI).
2. Mục đích
- Về kiến thức: Thông qua chuyên đề, giáo viên giúp học sinh hiểu rõ bản
chất đánh giá chất lượng cuộc sống, thấy được đặc điểm tình hình chất lượng
cuộc sống ở Việt Nam.
- Về kĩ năng: Thông qua các số liệu chi tiết về chất lượng cuộc sống, học
sinh được rèn luyện các kĩ năng về đọc và phân tích bảng số liệu, rút ra các
nhận xét quan trọng và cần thiết.

THPT Chuyên Hùng Vương

Trang 2


Chuyên đề bồi dưỡng chuyên môn năm học 2013 – 2014
lí

Môn: Địa

Néi dung chÝnh

Phần 1: Kiến thức cơ bản
I. Đặc điểm chất lượng cuộc sống ở Việt Nam
Con người đã thực sự trở thành mục tiêu của sự phát triển, với phương
châm hành động “phát triển vì con người”. Việc nâng cao chất lượng cuộc
sống cho người dân về thể chất và trí tuệ, tinh thần và vật chất là đích phấn
đấu của mỗi quốc gia. Các thước đo chất lượng cuộc sống con người đó
chính là thu nhập bình quân đầu người; giải quyết vấn đề xoá đói giảm
nghèo, lao động việc làm và thất nghiệp; những tiến bộ về y tế, giáo dục và
phúc lợi xã hội khác.
1. Thu nhập bình quân đầu người
Trong những năm qua, công cuộc đổi mới của Việt Nam đã thu được
những thành tựu to lớn trên các lĩnh vực kinh tế, chính trị và xã hội. Nhờ duy
trì được nhịp độ tăng trưởng kinh tế khá cao, trung bình mỗi năm tổng sản
phẩm trong nước tăng khoảng 7,5% nên đời sống vật chất và tinh thần của
phần lớn dân cư đã từng bước được ổn định và cải thiện. GDP bình quân đầu
người mỗi năm tăng khoảng 6%.
Như vậy trong vòng 15 năm, từ 1991 đến 2005, tổng GDP tăng 11 lần, còn
GDP bình quân đầu người tăng 8,8 lần. GDP/người tính theo USD thực tế cũng
tăng từ 220 USD/người năm 1991 lên 289 USD/người năm 1995, 402
USD/người năm 2000, 638 USD/người năm 2005, đạt khoảng 720
USD/người năm 2006 và 830 USD/người năm 2007. Với mức thu nhập 638
USD/người năm 2005, nước ta xếp thứ 131, còn nếu xếp theo tỉ giá sức mua
tương đương (PPP) thì với 3010 USD/người nước ta đứng thứ 118 trên tổng
số 181 nước. Điều này đã chứng tỏ tăng trưởng kinh tế của Việt Nam đã
hướng vào sự phát triển xã hội, vào sự phát triển con người.

THPT Chuyên Hùng Vương

Trang 3


Chuyên đề bồi dưỡng chuyên môn năm học 2013 – 2014
lí

Môn: Địa

Song do mức tăng trưởng giữa các vùng khác nhau nên mức chênh lệch
giữa các vùng về GDP/người khá lớn. Vùng cao nhất là Đông Nam Bộ,
GDP/người gấp 2,5 lần mức trung bình của toàn quốc và gấp 5,4 lần vùng
thấp nhất là Trung du và miền núi phía Bắc. Còn GDP/người của toàn vùng
Trung du và miền núi phía Bắc chỉ bằng 0,45 lần mức trung bình của cả
nước. Các vùng khác cũng có GDP/người thấp hơn mức trung bình của cả
nước: vùng Duyên hải miền Trung chỉ bằng 0,60 lần, vùng Tây Nguyên 0,66
lần, vùng Đồng bằng sông Cửu Long 0,86 lần và vùng Đồng bằng sông Hồng
0,9 lần.
Xu thế chung ở Việt Nam về thu nhập của dân cư trên phạm vi cả nước
và theo các vùng lãnh thổ là tăng đều qua các năm, song đã hình thành khá rõ
những nhóm vùng với các mức thu nhập khác nhau.
Khoảng cách về thu nhập giữa vùng có mức thu nhập thấp nhất (Tây Bắc)
và vùng có mức thu nhập cao nhất (Đông Nam Bộ) ngày càng lớn: 2,1 lần
năm 1995, 2,5 lần năm 1999 lên 3,1 lần năm 2005. Nguyên nhân chủ yếu là
do chính sách điều tiết ngân sách giữa các tỉnh, chính sách hỗ trợ phát triển
vùng và chính sách ưu đãi xã hội của Nhà nước đối với các vùng kém phát
triển thực hiện chưa hợp lí và hiệu quả.
THU NHẬP VÀ CHÊNH LỆCH VỀ THU NHẬP BÌNH QUÂN ĐẦU

NGƯỜI GIỮA CÁC VÙNG (theo giá thực tế)
Các vùng

Thu nhập bình quân

Chênh lệch của từng

đầu người

vùng so với cả nước

(triệu đồng)

(lần)

1995

THPT Chuyên Hùng Vương

1999

2005

1995

1999

2005

Trang 4

Chuyên đề bồi dưỡng chuyên môn năm học 2013 – 2014
lí

Môn: Địa

Cả nước

2,47

3,54

5,50

1,00

1,00

1,00

Đồng bằng sông Hồng

2,41

3,36

6,30

0,97

0,95

1,14

Đông Bắc

1,93

2,52

4,60

0,78

0,71

0,83

Tây Bắc

1,93

2,52

3,20

0,78

0,71

0,58

Bắc Trung Bộ

1,92

2,55

3,80

0,78

0,72

0,69

Duyên hải Nam Trung Bộ

2,11

3,03

5,00

0,85

0,86

0,90

Tây Nguyên

2,89

4,14

4,70

1,17

1,17

0,85

Đông Nam Bộ

4,07

6,33

10,00

1,64

1,79

1,82

Đồng bằng sông Cửu Long

2,66

4,10

5,70

1,08

1,16

1,04

Nguồn: Niên giám thống kê 2000, 2005
2. Xoá đói giảm nghèo
Xoá đói giảm nghèo đã trở thành Chương trình Quốc gia và được coi là
một trong những thành công lớn nhất của quá trình phát triển xã hội ở Việt
Nam từ đầu thập niên 1990 đến nay. Tại hội nghị Thượng đỉnh Thế giới năm
2005 tại Niu Ioóc, UNDP đã đánh giá Việt Nam là một trong những nước
điển hình trong việc thực hiện mục tiêu thiên niên kỉ về xoá đói giảm nghèo.
– Tính theo tiêu chuẩn quốc tế, tỉ lệ dân số sống dưới mức 1 USD/ngày
và 2 USD/ngày (tính theo PPP) đã giảm nhanh, từ 50,8% và 87% năm 1990
xuống còn 10,6% và 53,4% năm 2004. Chính sự gia tăng thu nhập một cách
khá vững chắc đã cho phép người dân nâng cao đáng kể mức chi tiêu cho
cuộc sống, góp phần giảm mạnh tỉ lệ dân số sống dưới mức nghèo khổ. Còn
theo kết quả điều tra mức sống hộ gia đình (tính theo tiêu chuẩn quốc tế), tỉ lệ
THPT Chuyên Hùng Vương

Trang 5

Chuyên đề bồi dưỡng chuyên môn năm học 2013 – 2014
lí

Môn: Địa

nghèo đói đã giảm từ 58,1% năm 1993 xuống còn 28,9% năm 2002 và 19,5%
năm 2004, tức là tỉ lệ người nghèo đã giảm 3 lần so với 11 năm trước đó.
Mặc dù công tác xoá đói giảm nghèo đã đạt được những thành tựu nhất
định nhưng vẫn chưa vững chắc. Nếu lấy chuẩn nghèo là ngưỡng thu nhập 2
USD/ngày thì tỉ lệ nghèo của Việt Nam đang ở mức cao (trên 53%). Ngay cả
tỉ lệ 19,5% theo tiêu chuẩn nghèo quốc tế mà nước ta thường áp dụng cũng
vẫn rất cao, cứ 5 người dân có 1 người nghèo.
– Nghèo theo tiêu chuẩn Việt Nam
Chuẩn nghèo là thước đo để xác định các hộ nghèo và tỉ lệ đói nghèo.
Nước ta đã lấy mức thu nhập đầu người/tháng làm tiêu chuẩn đánh giá đói
nghèo. Qua các giai đoạn phát triển kinh tế, do mức sống và mức đáp ứng
nhu cầu có nhiều thay đổi, nên chuẩn nghèo cũng có những thay đổi và như
vậy tỉ lệ hộ đói nghèo cũng có những đột biến ở thời điểm tính theo chuẩn
nghèo mới.
Như vậy, dựa theo các tiêu chuẩn đánh giá nghèo đói khác nhau qua các
giai đoạn, tỉ lệ hộ nghèo của nước ta cũng thay đổi theo xu hướng giảm dần.
Giai đoạn 1992 – 1997, mặc dù có hai chuẩn nghèo áp dụng song sự chênh
lệch không lớn, nên không có tính đột biến, thành tựu xoá đói giảm nghèo rất
đáng kể. Trong 5 năm, tỉ lệ đói nghèo giảm 12,3%, bình quân mỗi năm giảm
gần 2,5% với 235,5 nghìn hộ/năm.
Giai đoạn 1998 – 2000, chuẩn nghèo có sự thay đổi nhưng không nhiều
về mặt lượng, tỉ lệ hộ nghèo đã giảm tiếp tục tuy không lớn (5,7%) nhờ tác
động của công tác xóa đói giảm nghèo.

THPT Chuyên Hùng Vương

Trang 6


Chuyên đề bồi dưỡng chuyên môn năm học 2013 – 2014
lí

Môn: Địa

Giai đoạn 2001 – 2004, tính theo chuẩn mới, cả nước giảm gần một nửa
số hộ nghèo và gần 9% tỉ lệ hộ đói nghèo trong vòng có 4 năm. Đây là giai
đoạn thành công nhất trong quá trình phát triển kinh tế – xã hội.
TIÊU CHUẨN ĐÁNH GIÁ NGHÈO ĐÓI
CỦA BỘ LAO ĐỘNG - THƯƠNG BINH VÀ XÃ HỘI
Thu nhập bình quân đầu người/tháng
Loại hộ

Đói

1992-

1995-

1995

1997

Nông

< 8 kg

thôn

gạo

Thành thị

< 13

< 13
kg gạo

1998-2000

2001-2004

2005-2010

< 13 kg gạo

–

–

(tương đương
45000đ)

kg
gạo

Nông

<200000đ

thôn :
Nghèo

< 15

< 15 kg gạo

kg gạo

(55000đ)

kg

< 20

< 20 kg gạo

gạo

kg gạo

(70000đ)

Thành

< 20

< 25

< 25 kg gạo

thị

kg

kg gạo

(90000đ)

+ Miền
núi, hải
đảo

< 15

80000đ

100000đ

+ Đồng
bằng,
trung du
150000đ

<260000đ

gạo

THPT Chuyên Hùng Vương

Trang 7


Chuyên đề bồi dưỡng chuyên môn năm học 2013 – 2014
lí

Môn: Địa

Khi chuẩn nghèo mới năm 2005 được áp dụng, tỉ lệ nghèo đói trong cả
nước tăng lên đáng kể, từ 8,3% năm 2004 lên 21,9% năm 2005.
Mặc dù tất cả các vùng lãnh thổ, nông thôn và thành thị đã có những tiến
bộ trong công cuộc xoá đói giảm nghèo nhưng tình trạng nghèo đói vẫn chủ
yếu tập trung ỏ khu vực nông thôn (30%) so với 5% ở khu vực thành thị và ở
một số vùng.
Tỉ lệ nghèo đói trong một số dân tộc ít người còn rất cao, như Vân Kiều
(82,2%), Pa Cô (76,5%), Dao (54,3%), Ba Na (53,3%), Mông (52,0%)
3. Giáo dục - đào tạo
Giáo dục được coi là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của nâng cao
chất lương dân số, phát triển nguồn nhân lực, đáp ứng yêu cầu của công
nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước.
Dân số là đầu vào của nền giáo dục. Quy mô và tốc độ tăng dân số quyết
định quy mô và tốc độ phát triển trường, lớp, đội ngũ giáo viên. Ở nước ta,
dân số dưới 15 tuổi tuy đã giảm nhiều từ 42,5% năm 1979 xuống còn 28%
năm 2005 nhờ kết quả của công tác dân số và kế hoạch hoá gia đình, song số
dân trong độ tuổi đi học vẫn tăng đều hằng năm.
Từ sau năm học 1999 – 2000, số học sinh tiểu học bắt đầu giảm, còn số

học sinh THCS và THPT tăng dần. Kết quả giảm tỉ suất gia tăng dân số của
Việt Nam đã tạo tiền đề thuận lợi cho việc đạt chuẩn quốc gia về xoá mù chữ và
phổ cập giáo dục tiểu học, tỉ lệ người lớn biết chữ tăng lên 91% như hiện nay.
Cả nước phấn đấu đạt phổ cập giáo dục THCS vào năm 2010. Số trường lớp và
giáo viên tăng đều qua các năm nhưng vẫn không theo kịp số lượng gia tăng
của trẻ nhập học. Cho đến năm học 2005 – 2006, nước ta có trên 27 nghìn
trường phổ thông với 780,5 nghìn giáo viên. Trong vòng 15 năm qua, mỗi
năm nhà nước xây thêm gần 10 nghìn lớp học và đào tạo thêm trên 25 nghìn
THPT Chuyên Hùng Vương

Trang 8


Chuyên đề bồi dưỡng chuyên môn năm học 2013 – 2014
lí

Môn: Địa

giáo viên. Tuy nhiên, số giáo viên vẫn thiếu trầm trọng, đặc biệt là giáo viên
tiểu học ở các vùng núi và vùng dân tộc ít người. Về chất lượng lớp học thì ở
trong tình trạng chưa đáp ứng được yêu cầu về diện tích, ánh sáng, trang thiết
bị. Ở Việt Nam, bình quân mỗi học sinh chỉ có 0,43m 2 phòng học, trong đó
THPT là 2,47m2 và Tiểu học là 0,15m 2. Để theo kịp số lượng nhập học đang
tăng lên trong các khu vực đông dân, nhiều địa phương đã phải dùng đến biện
pháp cho học hai hoặc ba ca trong ngày, đặc biệt là đối với tiểu học. Điều đó
ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng học tập. Bên cạnh hệ công lập, hệ ngoài
công lập trong những năm gần đây đã phát triển mạnh để khai thác nguồn lực
của xã hội, chia sẻ với nhà nước nhằm đáp ứng nhu cầu học tập của nhân dân.
Dân số cũng là đầu ra của giáo dục, đó chính là lực lượng lao động qua
đào tạo phổ thông và chuyên nghiệp. Đến năm 2005, cả nước đã có 255

trường cao đẳng và đại học với 48,6 nghìn giảng viên và hơn 1,4 triệu sinh
viên, 286 trường trung học chuyên nghiệp với 13,7 nghìn giáo viên, 453,2
nghìn học sinh, 157 trường dạy nghề với 172 nghìn học sinh. Sự phát triển
của giáo dục – đào tạo như vậy đã làm thay đổi đáng kể cơ cấu lực lượng lao
động theo trình độ học vấn cũng như trình độ chuyên môn kĩ thuật của cả
nước. Trình độ học vấn của lực lượng lao động nhìn chung đã tăng lên, nhất
là ở bậc học THCS và THPT, nhưng không đồng đều giữa các bậc, các vùng.
Cơ cấu của lực lượng lao động theo trình độ học vấn có sự chênh lệch
giữa các vùng. Vùng có tỉ lệ lực lượng lao động mù chữ cao nhất là Tây Bắc
(17,6%), tiếp đến là Tây Nguyên (10,5%), thấp nhất là Đồng bằng sông Hồng
(0,6%), Bắc Trung Bộ (1,9%). Các vùng còn lại có tỉ lệ mù chữ dao động từ
2,6% đến 5,9%. Vùng có tỉ lệ lực lượng lao động tốt nghiệp THPT cao nhất
là Đồng bằng sông Hồng (28,8%) và Đông Nam Bộ (32,7%), thấp nhất là
Tây Bắc (11,6%) và Đồng bằng sông Cửu Long (11,4%). Nhìn chung, trình
độ học vấn phổ thông của lực lượng lao động ở các vùng Tây Nguyên, Tây

THPT Chuyên Hùng Vương

Trang 9


Chuyên đề bồi dưỡng chuyên môn năm học 2013 – 2014
lí

Môn: Địa

Bắc và Đồng bằng sông Cửu Long còn thấp khá nhiều so với các vùng khác,
nhất là so với vùng Đồng bằng sông Hồng và Đông Nam Bộ.
Trình độ chuyên môn kĩ thuật của lực lượng lao động trên cả nước ngày
càng được nâng cao, số người qua đào tạo ngày càng tăng, từ 12,3% năm

1996 lên 15,5% năm 2000 và đạt 25% năm 2005, tức là mỗi năm tăng thêm
được 1,3% nhưng vẫn còn thấp xa so với mục tiêu 40% đến năm 2010 ghi
trong Nghị quyết Đại hội lần thứ IX của Đảng. Đối với lao động nữ và đối
với một số vùng như Tây Bắc, Tây Nguyên tỉ lệ trên còn thấp hơn nữa.
Đối với lao động đã qua đào tạo thì cơ cấu cũng chưa hợp lí. Nếu tỉ số
người tốt nghiệp các cấp đào tạo theo chuẩn mực của thế giới là 1 cao đẳng,
đại học/4 trung cấp chuyên nghiệp/10 đào tạo nghề, thì ở nước ta tỉ số tương
ứng là 1/0,98/3,02, tạo nên tình trạng “thiếu thợ nhiều hơn thiếu thầy”. Chất
lượng đào tạo như vậy còn nhiều mặt chưa đáp ứng được yêu cầu của thị
trường lao động, đặc biệt là ở các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài,
các vùng kinh tế trọng điểm và các khu đô thị tập trung về số lượng, về cơ cấu
ngành nghề cũng như kĩ năng tay nghề. Nhiều ngành, nhiều vùng còn thiếu lao
động có trình độ chuyên môn cao, kĩ năng tay nghề giỏi. Nhiều doanh nghiệp còn
thiếu những sinh viên tốt nghiệp loại giỏi, hội đủ các yếu tố ngoại ngữ, tin học và
chuyên môn.
4. Về y tế và chăm sóc sức khoẻ
Sức khoẻ là vốn quý, là điều kiện quan trọng để thực hiện các mục tiêu
phát triển của mỗi quốc gia, là tương lai của mỗi dân tộc. Sức khỏe là một
yếu tố cơ bản của chất lượng cuộc sống dân cư, vừa là mục đích, vừa là điều
kiện của sự phát triển. Việc chăm sóc tốt sức khỏe sẽ làm tăng nguồn nhân
lực về mặt số lượng nhờ kéo dài tuổi lao động.

THPT Chuyên Hùng Vương

Trang 10


Chuyên đề bồi dưỡng chuyên môn năm học 2013 – 2014
lí

Môn: Địa

Tuổi thọ trung bình của cả nước đã đạt mức cao đáng kể so với điều kiện
kinh tế và mức sống hiện tại. Xu hướng tăng tuổi thọ vẫn tiếp tục diễn ra: từ
58,0 tuổi năm 1970, tăng lên 65,3 tuổi năm 1989; 68,6 tuổi năm 1999 và 71,3
tuổi năm 2005, dự kiến sẽ đạt 75 tuổi vào năm 2020. Như vậy tuổi thọ trung
bình của nước ta hiện nay cao hơn 5 tuổi so với mức trung bình của thế giới,
hơn 7 tuổi so với nhóm nước đang phát triển và cao hơn 3 tuổi so với toàn
khu vực Đông Nam Á. Tuy nhiên tuổi thọ trung bình giữa các vùng có khác
nhau tùy thuộc vào trình độ phát triển kinh tế và mức sống, lối sống của
người dân. Những vùng phát triển như Đông Nam Bộ và Đồng bằng sông
Hồng có tuổi thọ trung bình khá cao, trên 72 tuổi, còn những vùng Tây Bắc,
Tây Nguyên có tuổi thọ trung bình thấp, dưới 65 tuổi.
Tuy số lượng giường bệnh và cán bộ y tế tăng liên tục qua các năm,
nhưng tính bình quân trên một vạn dân về y tá và giường bệnh không những
không tăng mà còn giảm, hơn nữa lại phân bố không đồng đều giữa các vùng,
khiến cho việc phòng chống bệnh tật và chăm sóc sức khoẻ cho nhân dân
chưa thật sự đảm bảo. So với mức bình quân đảm bảo về y tế trên một vạn
dân của toàn thế giới (12,2 bác sĩ và 24,1 y tá) thì ở Việt Nam các chỉ số này
mới bằng một nửa.
Tình trạng thể lực chung của người Việt Nam tuy đã được cải thiện đáng
kể (tuổi thọ tăng liên tục và ở mức khá cao, tỉ suất chết thấp) song tầm vóc và
thể lực vẫn còn khá nhiều hạn chế. Chiều cao và trọng lượng cơ thể thấp hơn
so với những người cùng lứa tuổi ở các nước, tỉ lệ người gầy còn cao. Sau 30
năm (1975 – 2005), chiều cao trung bình của thanh niên đã tăng được 4,5 – 5
cm, trọng lượng trung bình tăng được 3 – 3,5 kg, tỉ lệ người gầy và quá gầy
vẫn còn chiếm tới 46%.
Đó là giảm tỉ suất tử vong ở trẻ sơ sinh xuống dưới 15 năm 2010 và dưới
10 năm 2020, giảm tỉ lệ suy dinh dưỡng theo cân nặng của trẻ em dưới 5 tuổi

THPT Chuyên Hùng Vương

Trang 11


Chuyên đề bồi dưỡng chuyên môn năm học 2013 – 2014
lí

Môn: Địa

xuống dưới 20% năm 2010 và dưới 15% năm 2020, tăng chiều cao trung bình
của thanh niên Việt Nam lên 1,63 cm năm 2010 và 1,65 cm năm 2020, tức là
mức trung bình theo quy định của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) hiện nay.
Đáng chú ý là các tệ nạn xã hội như nghiện ma tuý, nghiện rượu, đặc biệt
là căn bệnh thế kỉ HIV/AIDS chưa được kiểm soát. Số người mắc bệnh trong
những năm gần đây tăng lên nhanh chóng, mà chủ yếu ở lứa tuổi dưới 30. Từ
ca nhiễm HIV đầu tiên được phát hiện tại Việt Nam năm 1990, sau 14 năm,
đến cuối năm 2004 số người nhiễm HIV đã lên trên 84 nghìn. Tỉ lệ nhiễm
HIV/AIDS gia tăng với tốc độ nhanh đã ảnh hưởng nhiều tới sức khoẻ của
nhân dân, tác động xấu tới cả cộng đồng và xã hội.
II. Chỉ số phát triển con người (HDI)
Đây là thước đo tổng hợp về sự phát triển của con người, phản ánh mức
độ đạt được những khát vọng chung của họ: có sức khoẻ dồi dào, có tri thức
và có mức thu nhập cao. Chỉ số HDI đo thành tựu của mỗi quốc gia trên ba
phương diện: một cuộc sống dài lâu và khoẻ mạnh được đo bằng tuổi thọ
trung bình; kiến thức của dân cư được đo bằng tỉ lệ người lớn biết chữ và tỉ lệ
nhập học các cấp; mức sống của con người được đo bằng tổng sản phẩm quốc
nội bình quân đầu người (GDP/người), tính theo phương pháp sức mua tương
đương (PPP). Từ năm 1990, HDI được công bố hằng năm để đánh giá các
thành tựu phát triển con người và để Liên hợp quốc thực hiên xếp thứ hạng

nước. Nhìn chung, chỉ số HDI trên toàn thế giới từ thập kỉ 90 của thế kỉ XX
đến nay đã có những tiến bộ vượt bậc. Tuổi thọ trung bình tăng lên và đạt
mức 67 tuổi, tỉ lệ biết chữ và tỉ lệ nhập học các cấp cũng tăng lên rõ rệt,
GDP/người được cải thiện với mức tăng trung bình năm là 1%. Giá trị của
HDI cũng thay đổi đáng kể, từ 0,706 năm 2000 lên 0,741 năm 2005 chung
cho toàn cầu.

THPT Chuyên Hùng Vương

Trang 12


Chuyên đề bồi dưỡng chuyên môn năm học 2013 – 2014
lí

Môn: Địa

Ở nước ta các chỉ số phát triển con người có sự tiến bộ rõ rệt với ba đặc
trưng nổi bật. Một là, giá trị HDI của Việt Nam tăng liên tục qua các năm, từ
0,539 năm 1992, lên 0,560 năm 1995, rồi 0,688 năm 2000 và đạt 0,709 năm
2005. Hai là, xếp hạng HDI của Việt Nam trong các nước và vùng lãnh thổ
đã tăng lên từ 122/174 quốc gia năm 1992 lên 109/173 quốc gia năm 2005,
trong khu vực ASEAN đã tăng từ thứ 7 lên thứ 6, ở khu vực châu Á đã tăng
từ thứ 32 lên thứ 28. Ba là thứ bậc về HDI đã cao hơn thứ bậc về GDP/người
tính theo PPP (hơn 9 bậc): trên thế giới tương ứng là thứ 109 so với thứ 118,
trong khu vực ASEAN là thứ 6 so với thứ 7, ở châu Á là thứ 28 so với thứ
35. Điều đó chứng tỏ tăng trưởng kinh tế đã hướng vào sự phát triển xã hội, vào
sự phát triển con người, phù hợp với nền kinh tế mà Việt Nam lựa chọn là
kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.
CHÊNH LỆCH VÀ THỨ HẠNG CÁC VÙNG

VỀ THU NHẬP VÀ HDI (NĂM 2005)

Vùng

GDP/

Thu

người

nhập

(triệu

bình

đồng)

quân
người

Xếp hạng các vùng
về

Chỉ
số

GDP/

Thu

HDI

HDI

người

nhập
BQĐ

(triệu

N

đồng)
Cả nước

10,1

5,5

0,709

–

–

–

ĐB sông Hồng

9,0

6,3

0,733

2

2

2

Đông Bắc

5,0

4,6

0,645

7

6

6

Tây Bắc

4,5

3,2

0,570

8

8

8

THPT Chuyên Hùng Vương

Trang 13


Chuyên đề bồi dưỡng chuyên môn năm học 2013 – 2014
lí

Môn: Địa

Bắc Trung Bộ

5,9

3,8

0,665

6

7

5

DH Nam Trung

6,2

5,0

0,680

5

4

3

6,7

4,7

0,614

4

5

7

24,3

10,0

0,761

1

1

1

8,7

5,7

0,677

3

3

4

Bộ
Tây Nguyên
Đông Nam Bộ
ĐB

sông

Cửu

Long
HDI của nước ta đạt được kết quả trên là nhờ sự đóng góp của cả ba chỉ
số, trong đó chỉ số về tuổi thọ bình quân và chỉ số giáo dục đã đạt cao hơn
chỉ số GDP/người. Trong báo cáo phát triển con người năm 2005 với 173
quốc gia, UNDP đưa ra kết quả là Việt Nam đứng thứ 109 với các chỉ số thu
nhập là 0,54, chỉ số giáo dục là 0,82 và chỉ số tuổi thọ là 0,76. HDI của nước
ta mặc dù không ngừng tăng lên, tuy nhiên so với thế giới, thứ hạng vẫn còn
thấp.

THPT Chuyên Hùng Vương

Trang 14