Học thuyết phật giáo và hướng đi của phật giáo việt nam

Luận Văn Tốt Nghiệp

B.

PHẦN NỘI DUNG

I. Những điều kiện cơ bản của sự ra đời và phát triển của đạo
phật.
Ấn Độ là một nước rộng lớn, đông dân ở miền Nam, châu Á, là một
trong những nơi có nền văn minh sớm nhất và rực rở nhất trên thế giới (Ấn
Độ, Ai Cập, Lưỡng Hà cổ đại).
Sự hình thành và phát triển của triết học Ấn Độ nói chung và triết học
phật giáo nói riêng diễn ra dưới ảnh hưởng của nhữnng điều kiện cơ bản sau
đây:
Điều kiện về tự nhiên: Ấn Độ cổ đại là mọt lục địa lớn nằm ở phía
Nam châu Á, có những yếu tố địa lý rất trái ngược nhau: vừa có dãy núi
Hymalaya cao vời vợi, lại vừa có biển Ấn Độ Dương rộng mêng mông; có
dòng sông Ấn chảy về phía Tây và sông Hằng chảy về phía Đông; vừa có
chốn tu hành heo hút của các đạo sĩ lại có nơi hành hương thiên liêng cho
mọi người dân; vừa có đồng bằng phù nhiêu mầu mở lại vừa có sa mạc khô
cằn. Những điều kiện tự nhiên đối lập và khắc nghiệt ấy đã ảnh hưởng
không nhỏ đến phong cách tư duy, suy xét và đời sống của người Ấn Độ.
Chính tính chất đối lập và khắc nghiệt ấy, một mặt ghép cho người Ấn Độ
có cách nhìn nhận, xem xét và quan niệm về tự nhiên không chỉ ở mặt này
hoặc mặt kia của sự đối lập trái ngược nhau đó. Đây là mầm móng của sự
hình thành và phát triển tư duy triết học. Mặt khác chúng còn là những thế
lực tự nhiên đè nặng và ghi dấu ấn đậm nét lên đời sống vật chất và tinh
thần của người Ấn Độ thời cổ.
Điều kiện về kinh tế - xã hội: xã hội Ấn Độ cổ đại là một xã hội xuất
hiện rất sớm. Theo tài liệu khảo cổ học, vào khoảng giữa thiên niên kỷ thứ
III đến đầu thiên niên kỷ thứ II trước công nguyên đã nảy nở nền văn minh

sông Ấn. Trong nền văn minh ấy, là nước đã xuất hiện, nông nghiệp, thủcông nghiệp đạt đến một trình độ nhất định. Đến thế kỷ XV TCN từ Trung
1


Luận Văn Tốt Nghiệp

Á, các bộ lạc du mục Aryu đã xâm nhập vào Ấn Độ. Họ dịch, đồng hóa và
lẫn chúng với người sản địa Drawda và trở thành một yếu tố chủ thể, đặt
nền móng cho nền văn minh Ấn Độ truyền thống - Veda. Trong nền văn
minh đó, chế độ công xã nông thôn mà đặc trưng của nó là ruộng đất thuộc
quyền sở hữu nhà nước của các đế Vương được xác lập và phát triển. Quan
hệ gia đình và thân tộc được coi là quan hệ cơ bản nền kinh tế tiểu nông kết
hợp chặt chẽ với thủ công nghiệp rất được coi trọng. Trong xã hội đã phân
chia ra bốn đẳng cấp lớn. Đứng đầu là đẳng cấp Tăng Lũ, lễ sư Bà la môn.
Thứ hai là đẳng cấp quý tộc bao gồm Vương công, tướng lĩnh, võ sỹ. Thứ
ba là đẳng cấp bình dân tự do gồm có thương nhân, thợ thủ công và dân
chúng của công xã. Thứ tư là đẳng cấp cùng đinh nô lệ. Sự phân chia đó đã
làm phức tạp thêm các quan hệ xã hội, tạo ra những mâu thuẩn gay gắt giữa
nông dân, thợ thủ công, nô lệ với các đẳng cấp khác trong xã hội. Làn sóng
chống lại sự thống trị của đẳng cấp Bà la môn đã lấy lên mạnh mẽ ở cả nông
thôn và thành thị của Ấn Độ cổ đại. Trên lĩnh vực tư tưởng, cuộc đấu tranh
giữa Chủ Nghĩa Duy Vật, vô thần, Chủ nghĩa hoài nghi chống lại uy thức
của kinh vệ đà và các tín điều tôn giáo Bà la môn diễn ra quyết liệt.
Học thuyết phật giáo là một trong những trào lưu đó. Đạo phật ra đời
ở Ấn Độ bắt nguồn từ những nguyên nhân chính trị xã hội sâu xa, là trào lưu
tư tưởng chống lại chế độ đẳng cấp và đạo Bà la môn.
II. Sự ra đời của Đạo Phật:
1. Sự ra đời phật giáo:
Theo truyền thuyết, người sáng lập ra Đạo phật là Thái tử Tất Đạt Đà
Siđlarta, Tất Đạt Đà sinh ngày 15-04-56 TCN con vua Phạn vương

Shuddlodara Gantama thuộc phía Nam núi Hymalaya (Nam Âu: bao gồm
phía Nam Mêpan và một phần các bang Vttarơ, Pra-le-zơ, Bi-le của Ấn Độ
ngày nay. (Tuổi thơ Tất Đạt Đà sống trong cảnh nhung lụa, không hay biết
gì về cảnh đời thực, khi theo vua đi thăm).

2


Luận Văn Tốt Nghiệp

Tương tuyền phật có 547 tiền kiếp tước, dù ông là những con người,
hoặc là những con vật, đều đầy lòng từ-bi-hỷ-xả sẵn sàng hy sinh vì đồng
loại. Kiếp gần nhất của ông là voi trắng 6 ngà. Khi mới sinh ra, phật có 32
dị tướng, 82 đặc điểm phi thường và đã được tiên đoán là sẽ thành Hoàng
Đế trị vì thiên hạ, nếu không thì cũng là đức phật cứu nhan độ thức.
Tuổi nhỏ Tất Đạt Đà sống trong cảnh nhung lụa, không hay biết gì về
cảnh đời thực, khi theo vua cha đi thăm đồng thấy chim sà muốn bắt sâu để
liền sau đó bị nông phu bắt đi. Thái tử thở dài và than rằng “than ôi chúng
sinh đều giết chóc lẫn nhau” và lấy làm ưu tư sâu sắc. Năm 19 tuổi vua phạn
Vương cưới vợ cho thái tử, vợ Thái tử là công chúa Đada đàla con của anh
vợ vua. Từ đó sự tiếp xúc với hiện thực xã hội đã tác đọng mạnh đến Thái
tử. Theo truyền thuyết lý do tác động mạnh đến Thái Tử về tâm hồn là
những cuộc gặp gỡ bất ngờ tại 4 cửa ra vào Hoàng cung: Thái Tử đã nhìn
thấy môt cụ già còm cỏi, một người bị bệnh tật dày vò và sau đó một người
chết được mọi người đem đi chôn. Thái Tử nhận xét rằng: bệnh tật, già yếu
và cái chết là những bất hạnh bi kịch cho mọi người. Mười năm chung sống
với vợ trong hoàng cung nguy nga tráng lệ, Thái tử luôn suy tư về sự cường
tráng, trẻ trung của thân thể và sự sống có ý nghĩa gì? vì con người cuối
cùng cũng già yếu bệnh tật và không tránh khỏi cái chết. Theo Thái tử thì
con người đấu tranh sinh tồn là để tìm một gía trị nào đấy. Con đường sai

lầm là con người đã chấp nhận lão, bệnh, tử và tìm kiếm những gì trái
ngược với chúng; con đường đúng là chấp nhận lão, bệnh, tử và coi đó là sự
trống rỗng, nhất thời, tạm bợ, ấy vậy mà hiện tại con người không có gì
khác ngoài chuyện truy cứu những sai lầm ấy: (chấp nhận lão, bệnh, tử và
tìm kiếm những gì trái ngược với chúng. Thái tử dã gặp một tu sỹ nghèo, tự
nguyện chối bỏ hưởng thụ xoa hoa để tìm sự yên tĩnh tâm hồn trong khổ
hạnh, và rồi quyết định tự nguyện noi gương tu sỹ ấy.
Năm 29 tuổi, khi công chúa đã sinh cho Thái tử một con trai đặt tên là
La-Hầu-La. Thái tử đã dẫn theo một bộc, cưởi bạch mã ra đi, chối bỏ cảnh
3


Luận Văn Tốt Nghiệp

sống trong hoàng cung, cắt tóc, khất thực dần về phương Nam. Hôm đó là
ngày 8-2. Ông tu khổ hạnh trong 6 năm, đến mức thân hình gầy yếu chỉ còn
đạo đức bọc xương nhưng vẫn không đắc đạo. Ông đã suy nghĩ “ta tu khổ
hạnh, ép xáo như thế này mà vẫn không thấy đạo, thì cách tu của ta chưa
phải, chi rằng ta phải theo Trung đạo, tức không say mê việc đời, mà cũng
không quá khắc khổ..,” Năm đạo sỹ cùng tu hành với Tất Đạt Đà tưởng ngài
thái chí, nên bỏ ngài mà đi tu chổ khác, còn lại một mình, một buổi trưa sau
khi tắm rửa xong và uống một bác sữa của người chăn dê cho, ông cảm thấy
khoang khoái, tinh thần tỉnh táo hẳn lên, ông một mình đến ngồi giữa gốc
cây Bồ Đề (Bobdi-tâtbaha) thiền tịnh trong 49 ngày thì quả nhiên giác ngộ.
Thấy được năm nguyên sinh-thành-biến-hóa của vạn vật, vũ trụ-nhân-sinh,
tìm ra nguồn gôc của nổi khổ và phương pháp trừ khổ cho sinh linh. Ông
xuất gia ngày 8 - 2 - 535(595) TCN, giác ngộ thành phật.
Ngày 8 - 12 - 529 TCN. Ông đã truyền đạo của mình trong 45 năm
nữa và nhập niết bàn 15 - 12 - 483 TCN.
Người đời sau và hiện nay gọi ngài bằng nhiều tên gọi khác nhau:

Phật Đà, Tất Đạt Đà, Vô Lượng Giác Dã, Như Lai, Thích Ca Mâu Ni Phật,
Thích tôn v. v… Điều chính yếu trong lời Phật dạy chính là “con người phải
tu tâm, phải diệt dục và nổ lực khắc phục chính bản thân mình, phải giữ cho
thân được chính, tâm được chính và ngôn được chính. Hãy tránh đừng tham,
sàn si và đừng quên điều “vô thường”; “bản chất của phật không phải là
thân xác mà chính là sự giác ngộ”, “kẻ nào chỉ thấy ta qua thân xác chính là
kẻ đã không thấy ta, mà kẻ nào hiểu được lời nói ta dạy mới chính là đã
nhìn thấy ta”.
2. Nội dung nhân sinh quan:


Nhân sinh quan phật giáo: đây là nội dung trọng tâm của Triết

học Phật giáo. Những tư tưởng triết học bản thể nói trên chỉ là nền tảng lý
luận cho việc luận chứng những tư tưởnng triết học về nhân sinh của phật

4


Luận Văn Tốt Nghiệp

giáo. Cốt lõi tư tưởng nhân sinh thể hiện ở bốn luận điểm cơ bản trong“tứ
diệu đế”.


Quan niệm về con người.

Phật giáo cho rằng con người không do thượng dế sinh ra, cũng
không do một đấng thiêng liêng nào tạo ra cả, mà con người là một pháp
đặc biệt của thế giới. Con người bao gồm phần sinh lý, tâm lý và sự kết hợp

của ngũ uẩn:
Phần sinh lý gồm “sắc” là phần sắc, hình tướng giới hạn trong không
gian bằng xương, thịt, đạo đức, tạo bỡi bốn yếu tố (tứ đại): thủy hỏa, địa,
phong.
Phần tâm lý hay tinh thần ý thức gồm thụ, tưởng, hành, thức, được thể
hiện bằng bảy lĩnh vực tình cảm (thất tình) ái, ố, hỷ, lạc,ai, dục. Phần tâm lý
bao giờ cũng nhờ dựa vào phần sinh lý (không có tinh thần, ý thức ngoài cơ
thể vật chất) con người cũng như vạn pháp khác của vũ trụ phải tuân thủ:
sinh, tục, diệt và thực chất là sự giả-hợp của ngũ uẩn, do vậy con người
cũng chỉ là giả -“vô ngã”.
Con người khi chết không hết cũng không còn - chấp đoạn, phật giáo
giải thích cái chết của con người sau khi chết bằng thu yết “nghiệp báo”
(Karma) và “luân hồi” (Samsara). Với thuyết “nhân quả” và “nghiệp báo”.
Phật giáo cho rằng không có một hành vi nào dù thiện, ác, to, nhỏ của con
người, dù được bưng bít du đại, tránh khỏi “quả báo” “tu tâm”. “nghiệp dần
luân hồi trong lục đạo” nói rất rõ về đều này.
“Tứ diệu đế” nội dung chủ yếu nhân sinh quan phật giáo luận điểm về
giải thoát và cứu khổ niết bàn. (Quan niệm về đời người).
Khổ đế: tất cả những cái vốn có, vốn là tồn tại điều khổ. Đau khổ là
quá trình tồn tại. Đời là bể khổ “nước mắt chúng sinh nhiều hơn nước bốn
biển”. Nhưng cái khổ tóm lại trong bát khổ sinh - lão - bệnh - tử -ái + biệt +
ly - oán tăng hội - sở cầu bấc đắc- thủ ngũ uất khổ.

5


Luận Văn Tốt Nghiệp

Tập đế: (Nhân đế): mọi cái khổ điều có nguyên nhân. Nguyên nhân
của đau khổ nằm trong trần tục là vô minh, là dục vọng. “Thập nhị nhân

duyên” là nguyên nhân do cái tồn tại kéo dài không ngừng và liên tục trong
vòng quay vĩnh cửu. Mười hai nguyên nhân ấy là: vô minh, hành, thức,
nhang sắc, lục nhập, xúc, thụ, ái, thủ, hữu, sinh, lão tử đều gây khổ. Duyên
“lão - tử” vừa là kết quả cuối của một quá trình nhưng cũng là nguyên nhân
của vòng luân hồi mới từ vô minh của cuộc đời khác. Tất cả 12 nguyên nhân
này quan hệ ràng buộc lẫn nhau dẫn tới cay đắn của cuộc đời.
Diệt đế: phật giáo khẳng định cái khổ có thể diệt được. Có thể chấm
dứt được luân hồi nhờ đạt trạng thái niết bàn Diệt đế cũng là niết bàn, muốn
đạt niết bàn diệt đế, phải chứng quả “duyên gíac”.
Ở đây trong bản luận, phật giáo cứu cánh con người không phải bằng
đấu tranh giai cấp, bằnng cách mạng mà bằng diệt dục để đạt trạng thái giải
thoát. Phật giáo đã “đặt trong lầm lỗi và trần tục, tức trong thường ngày và
tồn tại kinh nghiệm đối lập với yên tĩnh vĩnh hằnng đạt được, bằng cách
giảm bớt dần nguyên nhân sự tồn tại trần tục”, Lý thuyết về giải thoát của
Tiểu Thừa và Đại Thừa có khác nhau. Chúng sinh - theo Tiểu Thừa chìm
đắm trong bể khổ sẽ đến nơi tên tĩnh và ai cũng muốn hướng tới trạng thái
Alahán (vị thánh dã đạt niết bàn), nhưng muốn tới trạng thái ấy mỗi cá nhân
tự phấn đấu mà đi. Đức phật chỉ vạch ra mục đích hướng dẫn con đường.
Các vị la hán không quan tâm và không thể quan tâm tới mọi người và
không ai có thể ghép được, mọi người tự tạo ra nghiệp của mình, đạt tới
niết bàn, với Đại Thừa, Alahán được thay bằng Bồ Tát chứng quả niết bàn
nhưng khước từ bước vào trạng thái yên lặng ấy, các ngài ở lại ghép các
chúng sinh khác cũng đạt tới trạng thái như vậy. Theo Đại Thừa mọi chúng
sinh đều liên kết với nhau sởi cái chung là tâm phật. Tất cả chúng sinh đều
là BỒ Tát là vị như lai. Mỗi chúng sinh đều ẩn dấu một phần của cái chung
đó. Đức phật tuyệt đối duy nhất, Bồ Tát tuy giúp mọi người khi mình đã

6

Luận Văn Tốt Nghiệp

được giải thoát nhưng không làm cho họ đắc đạo được, chỉ đức phật mới
làm được đều đó. Nơi nào thờ Bồ Tát là đó phật giáo Đại Thừa.
+ Đạo đế: Là những con chân chính dẫn đến sự giải thoát, là những
con đường tu đạo. Thực chất của những con đường này là diệt “vô minh”.
Có tám con đường gọi là “bát chánh đạo”: Chính ý (tư duy, suy nghĩ đúng);
chính ngữ (giữ lời nói chân chính); chính kiến (có sự hiểu biết đúng đắnnhất là hiểu biết về tứ diệu đế); chính nghiệp (có nghiệp tà và nghiệp chính.
Nghiệp tà thì tu sửa cải tạo. Nghiệp chính thì giữ cho vững. Thân, khẩu,ý
nghiệp đều giữ cho chính cho thanh tịnh); chính tông tiến (thường xuyên,
tích cực, tiêu kiên truyền bá chân lí của phật. Hoằng dương phật pháp chân
chính; chính niệm ( thường giữ vững và nhớ phật, niệm phật); chính định
(tỉnh lặng tập trung) và suy nghĩ về “tự diệu đế” về “vô ngã”, “vô thường”
và “khổ”; chính mệnh (sống trung thực, cư sử đúng đắn, biết chế dụcvọng
và giữ nghiêm giơi)
Tám con đường ấy quay về thực hiện sa nguyên tắc, Giới-Định-Huệ.
Giới: Giữ những điều kiên kỵ, để con người trở nên trong sạch, làm
cho thân, khẩu,ý được thanh tịnh.
Định: làm cho thân, tâm trụ, định, an lạc không bị tán loạn, không bị
chi phối bởi hoàng cảnh. Định có Chỉ, Quán, Nhờ chỉ mà nghiệp dừng lại,
ngưng đọng, nhờ quán mà trí tuệ minh tiết phát sinh.
Huệ(Tuệ): Nhờ định mà trí tuệ sát nhã phát sinh, lúc đó con người
liền vượt qua bể khổ đạt đến bờ giải thoát (Giác ngộ, niết bàn, quốc đô, tỉnh
lặng…).
Tóm lại cứu vớt và giải thoát luôn là mục đích và nội dung của nhân
sinh quan trong tư tưởng triết học đạo phật. Phật giáo bác bổ “sự tồn tại”
của Brahman, “Đấng sáng tạo” và “Ngã” (Atma) của Upanisat, nhưng lại
tiếp thu tư tưỏng “luân hồi” (Samsira) và “nghiệp” (Karma) của Upanisat
trong toàn bộ hệ thống triết học Ấn Độ cổ. Phật giáo chỉ thừa nhận bốn đều
thường tồn là: mọi chúng sinh đều sinh ra từ “vô minh”: tất cả mọi đối

7


Luận Văn Tốt Nghiệp

tượng của dục vọng là đều vô thường, là sự khổ, đều là thay đổi; tất cả mọi
tồn tại đều là vô thường, đều khổ, đều thay đổi; “Ngã” cũng không phải là gì
thuộc về ta.
Nhân sinh quan phật giáo nói gọn là giải thoát luận. Tuy vậy, hạn chế
là để đạt mục đích cuối cùng phật giáo lại bằng mọi cách loại bỏ dần nguyên
nhân của sự tồn tại của con người hiện thực. Đối tượng giải thoát và cứu rỗi
của phật giáo: Tất cả chúng sinh không phân biệt sang hèn, giàu, nghèo,
năm, nữ, già trẻ. Tất cả đều có thể giải thoát có thể thành phật. Bản thân
phật cũng không là vị thánh thần mà là một con người dã giải thoát, đã giác
ngộ. Niết bàn hay trạng thái giải thoát đã đoạn trù được những ràng buộc
trần thế những đau khổ phiền não do “vô minh”, “tham dục” gây ra. Niết
bàn là trạng thái tâm hồn hoàn toàn được giải thoát, tĩnh lặng, trong sáng,
thanh tịch.

8


Luận Văn Tốt Nghiệp

Chương I. NHÂN SINH QUAN PHẬT GIÁO
A.

Mở Đề:

Đã là người không ai không băng khoăn tự hỏi mình do đâu mà có?

Sự hiện diện của mình trên cõi đời này như thế nào? hoàn cảnh của mình
sống như thế nào? ….Thật là bao nhiêu vấn đề, bao nhiêu câu hỏi làm người
ta thắc mắc, ăn không yên, ngủ không yên.
Để giải quyết các vấn đề trên, các triết học và tôn giáo đều có đưa ra
những giải pháp hay biện sinh về “vấn đề sông” ấy gọi là nhân sinh quan.
Là một tôn giáo, có một triết học rất cao, đạo Phật tất nhiên cũng có
dành một phần lớn để nói về nhân sinh quan.
Nhân sinh quan ấy như thế nào? Đó là một vấn đề mà mỗi Phật tử
chúng ta không thể không biết đến được. Sự hiểu biết này có thể ghép chúng
ta nhận chân được những ưu điểm và khuyết điểm của con người và giúp
chúng ta sắp đặt cuộc đời và sống một cuộc sống có ý nghĩa và lợi lạc cho
mình và cho xã hội.
B.

Chính Đồ:

I. Nhân sinh quan do đâu mà con người?
Trước tiên vấn đề làm chúng ta thắc mắc nhiều nhất là: Con người do
đâu mà có? Để giải quyết vấn đề này, đạo phật có thuyết “mười hai nhân
duyên”.
Trong mười hai nhân duyên ấy, vô minh là căn bản. Vô minh là gì?
Tức là đối với sự lý, không rõ biết được đúng như thật. Do đó mà sanh ra sai
lầm, thật cho là giả, giả cho là thật, điên đảo hư nghịch mà khởi phiền não,
nên cũng gọi là “hoặc”. Từ mê hoặc mà tạo tác ra các nghiệp, hoặc thiện
hoặc ác, sự tạo tác ấy gọi là “Hành”, chi thứ hai trong mười hai nhân
nguyên.
Do nghiệp hành dữ quân tập chứa nhóm thành sa “nghiệp thức”.
Nghiệp thức này chổ huân tập thuần thục rồi thác sinh vào thai mẹ, đó là
“Thức”, chi thứ ba trong mười hai nhân duyên.
9

Luận Văn Tốt Nghiệp

Trong thai mẹ, gom tinh huyết làm nhục thể, tâm thức cùng nhục thổ
hòa hiệp gọi là “Danh sắc”, đó là chi thứ tư trong mười hai nhân duyên
(Danh: Tâm thức; sắc; nhục thể).
Từ Danh-Sắc lần lần tượng đủ sáu căn, gọi là “Lục lập”. Đó là chi thứ
năm trong mười hai nhân duyên.
Sau khi sa khởi thai, sáu căn xúc đối sáu tuần, biết nóng lạnh, đau, êm
v.v… nên gọi là “xúc” chi thứ sáu trong mười hai nhân duyên.
Do sự cảm thụ vui, khổ, khởi niệm ưa ghét, chấp đắm ấy mà sinh ra
có “Aí”, chi thứ tám trong mười hai nhân duyên.
Vì tham ái nên tìm cầu nắm lấy cái hay cái tốt, cái ưa thích. Đó gọi là
“thủ”, chi thứ chín trong mười nhân duyên.
Muốn cho thỏa mãn chổ hiểm trước, ưa thích của “Aí” và “Thủ”, nên
phải tạo nghiệp. Nghiệp này có thể chiêu cảm quả báo vị lai, nên gọi là
“hữu”, chi thứ mười trong mười hai nhân duyên.
Đã có “Hữu” là cái mầm mống thì thế nào cũng có “sanh” chi thứ
mười một trong mười hai nhân duyên.
Đã có sách thì phải có “lão” và “tử” là chi cuối cùng trong mười hai
nhân duyên.
Trong mười hai nhân duyên “vô minh” thuộc về “hoặc” và “Hành”
thuộc “ Nghiệp”. Đó là hơn quá khứ, do nhơn quá khứ ấy mà có năm qúa
“khổ” (đau là sanh và lão tử ở) hiện tại là: Chức, Đanh sắc, Lục nhập xúc và
Thọ.
Do quá khổ hiện tại nói trên mà khởi sa “Hoặc”, là ái thủ và tạo
“Nghiệp” là hữu, để làm nhơn cho quả “Khổ” sau là sanh và lão tử ở vị lai.
Như thế từ nhơn quá khứ, sang quả hiện tại và quả hiện tại làm nhơn
cho quả tương lai, ba đời cứ nối tiếp xoay vần mãi mãi không dứt, như một

bánh xe xoay tròn, lên xuống xuống lên không ngừng nghĩ.
Cứ đó mà suy sa thì biết rằng, người chẵng những sống một đời trong
hiện tại này, mà trước kia về quá khứ đã trãi qua không biết bao nhiêu đời
10


Luận Văn Tốt Nghiệp

sống rồi. Và sau này trong vị lai, cũng sẽ còn vô lượng đời sông nữa. Người
hiện sống đây để rồi chết, mà cái chết lại là cái nhơn làm thành đời sống vị
lai.
Như thế sống chết nối theo nhau không bao giờ dứt, như những làn
sóng, cái này tan đi để hiệp lại một cái khác không bao giờ hết nếu còn gió.
Con người, nếu gió vô minh còn thổi, thì dòng sanh mạng còn lưu chuyển,
lăn trôi, chìm nổi mãi.
II. Thân người như thế nào?
Sau khi chúng ta biết nguyên nhân gây tạo ra sự hiện diện của người
trên cõi thế này rồi, một câu hỏi khác hiện đến trong đầu óc chúng ta là:
thân con người như thế nào? Đẹp hay xấu xa, có thật hay giả, đáng quý hay
đáng khinh?
Để giải đáp vấn đề này, Đạo phật có nhiều thuyết trung theo Tiểu
thừa hay Đại thừa, tôn phái này hay tôn phái khác. Những thuyết ái mặc dù
nhiều nhưng không trái chhống nhau, mà chính là bổ khuyết cho nhau, làm
cho vấn đề được trình bày trong mọi khía cạnh, từ hẹp đến rộng, từ cạn đến
sâu, từ ngoài đến trong, từ tương đến thể, từ biệt tướng đến tổng tướng…
Dưới đây là quan niệm của các tông phái phật giáo:
1. Quan niệm nhơn thừa?
Thân nngười hòa hợp, do tinh huyết cha mẹ cùng thần thức, góp bốn
chất: cứng, ướt, nóng, động mà thành. Chủ động trong ấy là thức (nghiệp
thức). Bởi nghiệp thức người nhóm các duyên hội họp làm thân người.

Nghiệp thức ấy có xa do bỡi sự gây tạo vì đời trước huân tập nơi tự tâm kết
thành công năng có tính cách người, có thể cảm được thân người. Như vậy
là từ nơi tự tâm tạo tác hạnh nghiệp, các hạnh nghiệp ấy trở lại huân tập
thành công năng nghiệp người từ nơi tự tâm cho đến khi công năng nghiệp
thức ấy thuần thục, gặp đủ các trợ duyên, chiêu cảm hiện sa có thân người.
Vậy thân thể không phải tự nhiên không nhân mà có, cũng không phải ai
khác làm sa mà chính do tự tâm tạo, tự tâm biến hiện, nên có câu “Tâm tạo
11


Luận Văn Tốt Nghiệp

nhứt thế”. Và câu “Tam giới hữu tình, giai tùng nghiệp hữu”. Thân thể do
nghiệp nhơn mà có, nghiệp nhơn hữu hạn nên thân thể có lúc rã rời. Trong
khi thân thể còn, từ nói tự tâm tạo tác các hạnh nghiệp để gây thành công
nhân chiêu cảm thân sau, và thân sau này sẽ thành hiện tại khi thân trước đã
theo nghiệp báo mà tiêu diệt. Cho nên phật giáo đối với sự chết, chỉ là sự
xoay biến của nghiệp thức nơi tự tâm, để thay thân cũ lấy thân mới.
Trong khi mọi người vì sự hiểu biết cạn hẹp, đã lầm thể thoạt nhiên
sanh và sau khi chết hoàn toàn tiêu diệt.
Chết để thay đổi thân mới, sanh dể thế thân cũ, xoay vần nơi vòng
chết và sanh, sanh và chết, thay thân cũ lấy thân mới để thế thân cũ, như
người thay y phục.
Vậy thân thể người hiện nay, chỉ là một thân trong vô lượng thân.
Người đã thay bỏ không biết bao nhiêu thân về trước sau này người cũng sẽ
phải đổi thay biết bao nhiêu thân nữa, nếu không một niệm “hồi quan phản
chiếu”.
Sự sanh hiện tại, chỉ là một lần sanh trong vô lượng lần sanh, và sự
chết ngày nay cũng chỉ là một phen chết trong vô lượng lần chết.
Phật giáo đối với sự sanh, không tham cầu, vì nó là vô thường không

bền lâu, đối với sự chết, không sợ hải, vì nó không phải mất hẳng đi, mà chỉ
là sự thay cũ đổi mới. Không tham cầu, không sợ hải, nên phật giáo đối với
thân thể khác hẳn với thường tình trong đời.
Người ta thấy nơi người đã thật hiểu phật giáo, khi chết như khi sống,
lúc đau như lúc mạnh vẫn an hòa bình tỉnh.
Thân hiện có đây, là cái quả của nghiệp thân đã tạo ra từ trước, và
thân sẽ có sau này là do sự tạo nghiệp bây giờ, nên người trong phật giáo
đương thọ lãnh báo thân hiện tại, giàu khổ hay vui đều nhận chịu một cách
vui vẻ và nhẫn nại, vì có câu cầu chán nản thế nào, cũng không thể làm gì
được một khi đã kết quả, mà nhất là lo lắng trau dồi cái nhân là điều có thể

12


Luận Văn Tốt Nghiệp

đổi xấu ra tốt, để hưởng lấy quả báo tótt đẹp ở tương lai tức là tu tập các
pháp lành, cùng dệp trừ tâm niệm hành vi sạo ác.
Cõi người thuộc về đường lành, mặc dầu chưa khơi khổ, nhưng có thể
tu tạo nghiệp nhân để hưởng lấy nhiều hạnh phúc ở thân người. Người ta sẽ
bảo, hoặc sẽ cảm thấy sự vui thú, sự hạnh phúc ở nơi người sinh đẹp khỏe
mạnh, đầy đủ tất cả nhu dụng, và sự khổ não, sự tai hại ở nơi người xấu xí ,
đau yếu, thiếu thốn các vật dụng.
Trong hội nói pháp ở Ta-Kiệt La Long Cung, đức phật đã chỉ cho đại
chúng biết sự sai khácnơi thân thể của mọi loài. Chư Thiên thân thể tốt đẹp
uy nghiêm, hàng bát bộ sức hùng mạnh nữ, loài rồng cả thân hình thô bỉ xấu
xa, bộn cua lạnh tanh hôi hèn yếu. Đều là thân thể, tại sao có tốt xấu khác
nhau?- Đó là lúc bình sanh nơi thân, khẩu, ý thi thế lành hay gây tạo dữ.
Nghiệp lành cảm thân tốt đẹp; nhơn dữ chiu cảm quả xấu xa, do tự tâm tạo
rồi tự thọ. Muốn chúng sanh được thân thể tốt đẹp kỏe mạnh, để hưởng

hạnh phúc trong cõi người, trong kinh nghiệm - sanh đức phật cặn kẻ chỉ
dạy cách ăn ở hợp pháp trong gia đình về nhơn đạo, lấy năm giới làm căn
bản. Bất sát sinh để gây tạo thiện, cảm thành quả thế xinh đẹp khỏe mạnh
sống lâu ở tương lai không trộm cắp gian tham để chiêu cảm thân hình đoan
trang cùng hưởng phúc gia đình. Tránh vọng ngữ để được giọng nói điều
hòa trong trẻo và kiêng rượu để khỏi phạm mấy điều trên, cùng gây dựng ở
hiện tại và vị lai, bộ trí óc sáng suốt.
2. Quan niệm thiên thừa?
Trộn vẹn năm giới cấm, nhân đạo đã hoàn thành, đào tạo chắc chắn
nghiệp chuẩn người tốt lành nơi tự tâm, và sau này khi thuần thục sẽ cảm
lấy thân thể loài người tốt đẹp khỏe mạnh, trường thọ, giọng hay óc sáng để
hưởng hạnh phúc nơi cõi trời, về thân thể mọi phương diện đều hơn người,
không như thân người phải sanh nhớp nhúa, khổ sở vì các vị trời được hóa
sanh. Thân thể cực kỳ xinh đẹp, cao lớn giống nhau. Các căn đầy đủ, thấy
suốt nghe xa, được thần thông tự tại theo ý muốn, đề nhu dụng tự nhiên có
13


Luận Văn Tốt Nghiệp

cho đến khỏi tất cả bệnh tật. Thân thể thường khỏe mạnh luôn, vẫn mãi trẻ
trung không già; không như thân người thường không tránh khỏi nổi đau
khổ vì bệnh hoạn, bức bách vì già yếu. Thân thể các loài trong thế gian, chỉ
có thân trời là hơn hết, từ những đều tốt đẹp của thân, dẫn đên sự thọ dụng.
Từ đâu chiêu cảm được sự thù thắng ấy?- cũng như đa nói ở trước,
tạo nghiệp nhơn gì thì tự tâm sẽ gìn giữ nghiệp nhơn ấy và sẽ chuyển hiện ra
quả đúng như vậy.
Như vây ngay ở dưới ánh sáng mặt trời thì bóng của vật ấy thẳng; trái
lại, vật ấy bóng ắt cong, muốn được bónng thẳng phải sửa sang cho vật ấy
thật ngay. Cũng như muốn được hưởng thân trời, phải vun trồng nghiệp

nhơn trời. Phật dạy 10 đều lành gọi là “thập thiện nghiệp” tức là cái đức tính
tốt, phát sanh từ thân, khẩu, ý tưởng, thật hành hoàn toàn 10 nghiệp lành. Tự
tâm trong sạch thì nghiệp chủng có công năng tốt đẹp, sẽ cảm thọ thân thù
thắng, không bệnh tật, khỏi già nua, trường thọ ở cõi trời.
Đức phật chỉ dạy những nguyên nhân và quả báo cùng sự tu hành, để
khỏi bị những thân xấu xa, khổ sở và được cảm hiện những thân cường
tráng, vui vẻ tốt tươi của người và trời: chính là “nhơn thừa phật giáo” cùng
“Thiên thừa phật giáo” đối với thân thể.
Mặc dù vui vẻ ở thân người, song thân người còn phải bị tám điều
khổ lụy. Dẫu thù thắng ở thân trời, song thân trời chưa khỏi nạn vô thường,
khi nghiệp nhơn đã mãn (ngũ suy tướng hiện). Vì trời và người đều còn là
pham phu trong tam giới, vậy thân người và thân trời chưa phải là chổ đứng
ham, nên trong Phật giáo còn có ba Thừa siêu thoát ngoài vân khổ lụy của
ba cõi, tức là: Thanh-văn Thừa, Duyên giác thừa và Bồ Tát Thừa.
3. Quan niệm nhị thừa:
a. Thân bất tịnh:
Lấy con mắt của hàng nhị thừa xem nơi thân thể chỉ là một giống nhơ
nhớp, do nhiều chất nhơ vế hòa hiệp. Các ngài chỉ cảm thấy nó là hiện
tượng của muôn đều khổ sở, buộc sáng không có mảy may chỉ đoán gọi là
14


Luận Văn Tốt Nghiệp

vui thú nên có câu “thân quy khổ bổn”. Và thân thể là chổ nhơ, góp tắt có sự
nhơ nhớp cùng để rồi rã rời tan nác, nên có câu “thị thân bất tịnh, cách nang
xú uế” và “thị thân vô thường, tất quy tán diệt”. Thử nghiệm xem sự thống
khổ của thế gian do đâu mà có? Phải chăn do nói thân thể; các sự thống khổ
như: lạnh, nóng, đói, khát, đau, mỏi, nghịch trái … đều thuộc về nơi thọ, mà
thọ có ra là bởi lục căn tiếp xúc với lục trần, thân thể là chổ nương của lục

căn, nên sự khổ thọ lấy thân làm gốc. Vả lại, người đời không gì khổ bằng:
lúc sanh đau đớn câu la, khi già lụm cụm run rẩy, lúc ốm đau yếu đuối, bức
sức, khi chết giãy giụa hãi hùng, bốn việc đại khổ ấy lại là cái khổ sanh, tục,
dị, diệt của thân thể.
Xưa bốn thầy tùy theo cho ở đời sự sợ sệt, sự nóng giận, sự dám dục,
cùng sự đói khát là khổ nhứt. Đã bị phật quở trách vì chưa xét đến thân là
gốc của muôn điều khổ. Không thân thì các sự khổ: sợ, giận, dâm, đói từ
đâu mà có. Thấu đáo thay cho câu “ thân vi khổ bốn” và câu “ thân như oan
thù”. Sự nhớp nhơ hôi hám của thân thể không thể tả xiết. Người ta không
nhớ đến quá khứ, không nghĩ đến vị lai chỉ dòm nơi hiện tại và dùng nào là
quần áo phủ che, nào là xạ hương nông ướp để tự làm nức hồn mình trước
đồng hôi tanh bất tịnh.
Thử nhìn đến các chất từ cửu khiếu ( 9 lỗ cống ) trong thân chảy ra,
tự mình cũng đủ quá giam của mình, chưa nói đến với thân của người khác,
nên trong kinh có câu “chư khổ lưu bất tịnh”.
Làn da mỏng là một cái đãy mà trong đó chứa đầy những : máu, mủ,
thịt, xương, đàm dãi và đại tiểu tiện…. Còn gì ghê tỏm bằng khi một thân
người bị lột cả đạo đức và bị banh xé. Câu “ cách mạng xú uế” đã từ miệng
phật thốt ra để cảnh tỉnh kẽ say đắm. Thân nhơ nhớp hiện tại do đâu mà có?
Từ ngày trước: điểm tinh, giọt huyết hòa lẫn trong khi nghiệp thức vọng
tưởng mê cuồng với sự giao hợp của cha mẹ mà kết thành. Sự dơ dáy của
tinh huyết, sự đáng nhờm của bào thai, thật không bút mực nào tả hết, cho
đến sau này nghiệp thức đã xa lìa, thân thể sõ xanh cứng, sẽ sình chương, sẽ
15


Luận Văn Tốt Nghiệp

nức nở ra dần để làm ô cho đám giòi tửa, làm chỗ cho ruồi, kiến bu đậu và
để tiết ra những chất nhơ nhớp nhứt và hôi tanh nhứt. Lúc mới kết hợp:

vọng tưởng tinh huyết bất tịnh; khi to lớn: đàm đạnh, phân đái máu mủ
người là một vật bất tịnh. Lúc chết tan rã hôi tanh bất tịnh. Như vậy thân
người là một vật bất tịnh nhất trong các vật bất tịnh. Từ đầu đến cuối, khi
mới tượng sanh đến lúc như mất, thảy điều là bất tịnh.
Trong thân nhơ nhớp bất tịnh, đáng ghê tởm ấy, còn có một sự mà
nếu thấy hiểu, người ta sẽ không còn ham muốn gì về thân thể. Từ lúc nào
đến lúc nào, bao giờ cũng giáp sanh đến chỗ tiêu diệt. Đang trẻ trung thấm
thoát đã già nua. Từ cái mạnh mẽ tươi tắn, không bao lâu đổi thành yếu
đuối, mệt nhọc, nhăn nheo. Trong khoảng thời gian ấy, không biết bao nhiêu
là sự thay đổi vô thường. Thân năm trước không phải là thân năm nay, thân
tháng trước không phải là thân tháng tới, thân ngày nay không phải thân
ngày hôm qua, cho đến từng giờ từng phút, từng sát ra cũng đã đổi khác. Đã
có đổi thay tất phải có lúc tiêu diệt không ai có thể dừng được sự thay đổi
nhanh chống của thân, và không có gì bảo đảm được cái họa trạng hấp tấp
mà mọi người đều sự : “ cái chết”. Mạng sống không khác chỉ mành treo
chuông, chỉ dựt sớt dây là rớt bể, nên có câu “ nhơn mạng tại hô hấp gian”.
Một hơi thở mà không hít vào tức là đời sống của thân không còn, giờ tan rã
sắp đến. Than ôi! thân là cội khổ, thân là bất tịnh, thân là vô thường, có gì
đáng sợ, có gì đáng chán bằng thân. Ơ nơi thân không có máy mún chỉ có
thể tạm gọi là đáng trìu mến thương tiếc!.
Người tu hạnh nhị thừa quan sát thấy thân như vậy, nên nhàm chán
nói thân, ghê sợ sanh tử vô thường, gớm nhờm hôi tanh nhớp nhúa, do đó
nên gấp lo tự lợi, vội mong thoát ly thân, mà tu các pháp môn tu siêu diệt
thoát ly tam giới. Có người thấy rõ thân là khổ sở dơ dáy vô thường như
trên, rồi quá sợ, quá nhờm bèn vội vàng tìm cách xa lìa nhanh chóng : “tự
tử”. Mấy kẻ ấy lầm to. Họ tự tử để chóng ra khỏi thân, mà họ không biết
rằng chính họ đang bồi đắp cho thân được chắc chắn lâu dài. Vì thân có ra là
16

Luận Văn Tốt Nghiệp

do nghiệp nhơn, thân là quả của nghiệp nhơn, muốn kỏi quả phải trừ nhơn.
Nay nhơn cứ tạo, cứ gieo mà muốn đừng có quả, quyết hẳn không thể được.
Không khác nào người sợ bóng mình không hiện ra mà cứ chạy trong ánh
nắng, khi phật còn tại thế đã có một người cố ý tưởng sai lầm này, đó là ông
Phước Tăng Tỳ Kheo, ghét thân già yếu đau khổ, toan thoát thân bằng cách
treo cổ trên bờ suối, bằng bị ngài Mục Kiền Liên quở trách là khờ dại,
cùnng giải bài chính lý cho nghe. Sợ già, đau, sống chết mà vội quên sinh,
thật là trở lại gây tạo sự già đau sống chết. Người ta có thể dứt bỏ thân hiện
tại, song không thể rời bỏ muôn ngàn thân sẽcó ở vị lai, khi nghiệp hoạt
năng còn. Nghiệp hoạt còn thì khi thân này hư, tất lại tạo thành thân khác,
tất thân khác phải có già, đau, sống, chết, khổ sở. Như vậy muốn thoát hẳn
khổ lụy vì thân thể, phải đoạn trừ cội gốc hiện ra thân, tức là phải giúc hoặc
chướng cùng nghiệp nhơn.
b. Thân giả hợp:
Cái gốc “hoặc nghiệp” đã trừ thì cái ngọn là “thân” tức nhiên phải
khô mục. Nhơn đã không còn thì quả cũng tự mất. Thân sau không còn
chiêu cảm thì các khổ lụy không nương đâu mà có, tức là an vui giải thoát.
Dứt được nghiệp thì vô lậu hậu sanh, thành bực nhị thừa thánh nhân. Đến
đây thân thể của các bậc này không còn thiệt thân thể mà chỉ là sự kết cấu
ngũ ấm, hay thập nhị xứ. Trong khi người thường nhận là thiệt có thân thể,
có đầu mặt tay chân, có hình dung động tác, mà với huệ chứng của các Ngài
thấy là sắc, là thọ, cho đến nhỉ, tỹ, thiệt, thân, ý: mỗi mốn có phần vị riêng
không có cái gì có thể gọi là thân thể? Khác nào như ở xa thấy một cụm
rừng liên lạc um tùm, mà khi đến gần kề, thì chỉ thấy cây cối rời rạc, thể của
rừng không còn là thật. Cảnh giới ấy đối với người chưa chứng đến, thật
khó nhận hiểu, thân chỉ không thiệt có, nó có chỉ là có với nghiệp thức của
chúng ta thôi. Nó đẹp, nó đáng ưa, cũng chỉ là phù hợp với tình vọng ô
nhiểm, xinh đẹp đối với người người, chưa chắc hẳn xinh đẹp với loài khác.

Nàng Tây Thi người đời ca tụng là đẹp, là đáng yêu mà chim gặp chim sợ
17


Luận Văn Tốt Nghiệp

bay xa, cá thấy cá sợ lẫn trốn. Nên thân nàng Tây Thi chắc thiệt là đẹp đáng
yêu, thì sao chim cá lại sợ hải? Phải chăn sự đẹp ấy, chỉ là do đồng nghiệp
của loài người. Cho đến thân thể hình dáng tác dụng, chỉ có với con mắt
thường của người. Một mỹ nhân cực kỳ lộng lẫy nếu ta dùng quang tiếng
mà xem, thì mỹ nhân không còn mà chỉ hiển hiện là bộ xương hồng trắng.
Mà nếu ta dùng kính chiếu đại gấp trên ngàn lần thì ta chỉ thấy đó là một
đống đạo đức thịt, rời rạc, cách nhau từng khoản, nếu mọi người đều mang
con mắt quang tiếng cùng kính chiếu đại gấp trăm nghìn lần thì thử hỏi giữa
đây còn có cái gì là thân như trước.
Huệ nhãn của các vị nhị thừa thánh nhơn cũng thế. Đối với người
thường là thân thể xinh đẹp. Chẳn phải là duyên cánh khác, mà chổ thấy biết
có sai khác. Cũng vì một cảnh song vì thức - trí khác nhau, nên chổ nhận
thấy thành không đồng. Do không còn thấy là thật có thân thể nên các Ngài
không còn sanh lòng luyến ái nơi thân không còn có niệm: thân mình, thân
người, vì tất cả điều đồng là ngũ ấm, là lục căn, lục trần dưới hệ nhãn của
các Ngài và hơn nữa đều đồnglà tứ đại giả hợp: da, thit, gân, xương, tóc,
móng toàn là địa đại; tinh, huyết, đàm, nhớt, nước mắt, mồ hôi, toàn là thủy
đại; vượt độ thuộc về hỏa đại; cùng sự chuyển động thuộc về phong đại. Tứ
đại nếu trái nhau, thì thân thể làm sao đặng có. Rõ biết thân thể là hư vọng,
thì cả thảy phiền não tự trừ, vì thân là căn bản của ái nhiễm khi bấy giờ vô
nhã tứ phát sinh vĩnh viễn thoát ly sanh tử trong ba cõi, tức là rốt ráo được
nhị thừa phật giáo.
4. Quan niệm Đại Thừa:
a. Quan niệm Đai thân như huyễn hóa.

Mở rộng tầm quan niệm thân thể đối với hàng tu quán Đại thưa, là
một sự giả pháp do sự kết cấu của sắc tâm và không sời ngoài thức. Do danh
ngôn, ngã, chấp, hữu chi ba mốn huan tập nơi tự thức, tạo thành danh và sắc
công năng, khi đủ duyên bèn chuyển hiện, thành thân thể với bám lấy sắc
thân làm tự thể sanh giác thọ, và cùng với thân đồng an, đồng nguy; khi
18


Luận Văn Tốt Nghiệp

thức không còn chấp từ thì thân hoạt diệt. Thân không tự có, do thức chuyển
biến mà có, thân không tự thể, lấy thức làm thể, toàn thân là thức, ngoài
thức không thân. Thân có là do thức công năng biến hiện, công năng hiện
thân bỡi các nghiệp chuyên luân tập nơi thức mà thành nghiệp duyên có xa,
lại nương nơi thân mà phát khởi, nên thân thể là pháp hư giả do thức biến
hiện. Song từ nơi thân thể tạo nghiệp nhiễm hay tịnh, là duyên huân tập nơi
tự tâm, khiến tự tâm chuyển thành công năng xoay chuyển làm nhơn duyên
cho nhau, có không phải thiệt có, không không phải thiệt không, thật động
huyễn hóa. Vì đó nên với quản tứ của Đại thừa thì thân thể như huyễn hiện.
Bỡi như huyễn không có thật nên không xa vào lỗi tăng ích của phàm phu.
Cùng lỗi vọng chấp thường còn của ngoại đạo. Bỡi như huyễn, giả có chẳng
phải không hẳn, nên khỏi bị lỗi tổng giám của Nhị thừa và chấp đoạn diệt
của tà giáo.
Bồ Tát nương nơi huyễn thân, tu như huyễn pháp môn, dứt huyễn ái
kiến, độ huyễn hữu tình, chúng huyễn thánh quả do thấy thân như huyễn
hóa, toàn hư vọng, không còn ái trước nơi thân thì khỏi vì thân màthói thất
đạo hạnh. Thọ vô lượng thân, tu hành trãi qua vô lượng kiếp mà với Bồ Tát
không có một mảy may niệm tưởng là có thọ thân, cùng có xả thân.
Mảy niệm còn không huống gì có kiếp số, nên có câu: “thọ thị khổ…
kiếp số phi kiếp số”. Vì thân tỳ duyên tư huyễn sanh, sanh tức vô sanh; thân

tùy duyên như huyễn diệt tức vô duyệt nên có câu “chúng duyên giả hiệp,
hư vọng danh sanh, chúnng duyên ly tán, hư vọng danh duyệt” không sanh
không duyệt tức là “thật tướng”. Cổ đức có câu: “huyễn thân biến tự không
tịch, sanh du như cảnh hình tượng - Gíac liểu nhức thì không huyễn thân u
du chướng thật tướng”. Đó là từ nơi thân, quán “giả” nhập “không” chứng
“trung đạo”.
b. Thân mình và vũ trụ là một:
Thêm lên một từng nữa, Bồ Tát quán thân mình tức là toàn thể vũ trụ
là toàn thể chúng sanh. Vì sao? Tất cá các thất pháp đều đắp đỗi làm duyên,
19


Luận Văn Tốt Nghiệp

đối đãi với nhau. Một pháp này có ra là do đối đãi với các pháp kia có ra là
do đối đãi với các pháp này. Thân thể hiện có là nhờ vũ trụ đối đãi làm
duyên, vũ trụ trở lại là do sự đối đãi của thân thể mà có. Duyên nơi vũ trụ là
có thân thể thì thân là vũ trụ. Duyên nơi thân thể mà có vũ trụ thì vũ trụ là
thân thể. Vũ trụ và thân thể không hai không khác. Thân mình và toàn thể
vũ trụ, thân người cùnh toàn thể vũ trụ. Cho đến thân thể của tất cả hữu tình
nên thân mình cũng là toàn thể thân tát cả hữu tình, và thân hữu tình là toàn
thể thân mình. Vũ trụ thể tánh viên mãn, thì thân mình và thân tất cả hữu
tình, thể tánh cũng đều viên mãn.
III. Thân phận con người đáng chán hay không đáng chán?
1. Hoàn cảnh và địa vị của con người trong vũ trụ như thế nào?
Như trong phần trước đã nói, thế giới có chia ra ba từng bậc là Dục
giới, sắc giới và vô sắc giới. Sống trong Dục giới là những sinh vật còn bị
dòng dục sai sử, điều khiển như thực dục, dâm dục. Những loài sống trong
Dục giới là: súc sinh, ngạ quỷ, địa ngục, A-tu-la, người và chư tiên.
Như thế là người cũng sống cùng một cảnh giới với các loài vừa kể

trên. Vẫn biết trong sáu loài ấy thì địa vị con người được xếp vào hạng nhì,
nhưng dù sao cũng là sống trong một hoàn cảnh không sáng sủa gì vì là
hoàn cảnh mà chủ tể là lòng dục. Cho nên Phật thường dạy: “nước mắt
chúng sanh nhiều hơn nước bốn biển” là thế lòng dục đòi hỏi sự hạn muốn
vô vật chất như thèm ăn, thèm ngũ, thèm ái ân … Nói tóm lại là thèm muốn
được thỏa mãn những khoái lạc về ngũ quan con người còn ham muốn được
thỏa mãn những nhu cầu về tinh thần như: ham muốn chiếm đoạt, ham
muốn chế ngự, ham muốn phô trương… nghĩa là tham danh tham lợi.
Nhưng nếu tham mà được thỏa mãn tất cả thì cũng đở khổ ở đây phải
trái lại lòng dục không bao giờ được thỏa mãn cả, tuy nhiên vẫn có thể thỏa
mãn tạm thời trong chốc lác. Và như thế lại càng nguy hiểm vì chẳng khác
gì người khác nước lại uống nước mặn, càng uống càng khát.

20


Luận Văn Tốt Nghiệp

Loài người bị trói buộc bằng lòng dục, như con ngựa bị buộc vào cổ
xe, cứ phải chạy mãi không bao giờ được yên nghĩ.
Hơn nữa, lòng dục ấy cũng chính là cái mầm xung đột giữa loài này
với loài khác: ai cũng mong thỏa mãn lòng dục của mình cho nên sinh ra vị
kỷ làm khổ cho người khác và loài khác để mình được vui. Do đó mà mỗi
chúng sanh là một kẻ địch thủ của mọi chúng sanh khác, và cõi đời này là
một chiến trường mà trong mỗi phút mỗi giây có không biết bao nhiêu là
chiến sỹ đã bị ngã gục. Do đó cõi chiến trường ấy cũng là một bãi tha ma
rộng lớn vô cùng. Theo Phật dạy thì đó là một biển khổ mênh mông!
Biển khổ mênh mông sóng lụt trời.
Khách trần chèo một chiếc thuyền trôi,
Thuyền ai ngược gió, ai xuôi gió?

Xét lại, cùng trong biển thảm trôi!
2. Tính chất vô thường và vô ngã của con người:
Con người khổ vì lòng dục, con người khổ hơn nữa hai tính chất sau
đây.
a. Vô thường:
Mọi vật ở đời không đứng yên một chổ mà biến chuyển luôn luôn
trong từng phút, từng sát na. Thân phút trước, không phải là thân phút sau.
Cứ trong mỗi phút giây bao nhiêu triệu tế bào trong người đang chết và bị
thay thế, con người thì tham được sống mà con người cứ bị kéo dần về cõi
chết. Càng muống được sống chừng nào, lại càng sợ chết chừng ấy. Sự biến
chuyển mau lẹ, từ tóc xanh đến bạc dầu, chẳng khác gì một giấc chiêm
bao. .
b. Vô ngã:
Con người cũng như mọi vật, sở dĩ đó là do nhân duyên hòa hợp. Con
người chỉ là một cái tên, là một giả danh để gọi cái hội hộp của năm vẫn là:
sắc thọ, tưởng, hành, thức. khi đủ nhân duyên chúng nó tập hợp lại.thì gọi là
21


Luận Văn Tốt Nghiệp

sống khi nó tan ra thì chết. Nhưng vẫn là không có cái nào là thuần nhất, nó
là do sự tập hợp của lục đại.
Thông thường mà tưởng là thường, không ngã mà tưởng là có ngã.Đó
cũng tức là cái mê mờ lớn nhất của con người.Và cũng chính do mê mờ ấy
mà con người đau khổ lại càng đau khổ thêm.
3. Khả năng của con người :
Xét như trên thì thân thể con người thật là đáng chán.Vậy thì chúng ta
đành thất vọng, buông xuôi tay mà than khóc để chờ chết hay sao?.Ta còn
niềm tin tưởng gì ở con người nữa chăng?.

Tất nhiên là có! Phật dạy: “chúng sanh đều có khả năng thành phật”.
Nói cách khác,con người mặt dù sống trong đau khổ nhưng đều có phật
tánh.Với cái phật tách ấy, con người có thể thoát khỏi hoàn cảnh tối tăm của
mình. Để thoát khỏi hoàn cảnh ấy, con người không cần phải qùy lụy, cầu
xin ở một đấng nào khác mà do tự lực và hành động của mình. Chỉ có mình
mới tự giải thoát cho mình được mà thôi. Con người chính là vị sáng tạo của
mình. Khi mê thì con người tự làm cho mình đau khổ, nhưng khi biết mình
mê mà tìm cách thoát ra khỏi cảnh mê, thì con người chính là kẻ tự gây
dựng hạnh phúc cho mình.
Đó là ưu điểm của con người,đó cũng là niềm tin tưởng lớn của con
người. Đứng về một phương diện thì thân con người thật đáng chán. Nhưng
đứng về một phương diện khác thì con người thật đáng phấn khởi.
Cho nên bảo rằng nhân sinh quan của đạo phật là bi quan cũng không
đúng hẳn, mà bảo rằng lạc quan cũng không đúng hẳn,lạc quan hay bi quan
còn tùy ở phương quan sát của mình.
C. Kết Luận:
Rút những nhận xét trên ta thấy giáo lý của đức phật đã chỉ dẫn
phương pháp chuyển mê thành ngộ, chuyển khổ thành vui. Chúng ta gia
công tu tập thì thế nào cũng chuyển đổi được hoàn cảnh buồn thảm của

22


Luận Văn Tốt Nghiệp

mình. Nên đức phật thường dạy: cảnh Ta bà này cũng tức là cảnh phật.
Người cũng là phật.
Chương II . PHẬT GIÁO MỘT TÔN GIÁO KHẾ LÝ, KHẾ CƠ
Ra đời vào cuối thế kỷ VI trước Tây lịch ở Ấn Độ, phật giáo đã tồn
tại và phát triển trên 2.500 năm, và đã trở thành một trong những tôn giáo

lớn của thế giới. Cuối thế kỷ XX đầu thế kỷ XXI, phật giáo bỗng nở rộ và
phát triển mạnh mẽ tại các nước Âu-Mỹ. Các trung tâm thiền viện mọc lên,
kinh sách được ấn loát và phát hành với số lượng lớn, các bài thiền tập trở
nên hấp dẫn và thu hút người Âu-Mỹ. Thậm chí các tin đồ của các tôn giáo
khác cũng hành thiền và lui tới các thiền viện như các tín đồ thuần thành của
phật giáo. Phật giáo trở nên hấp dẫn và lôi cuốn cả người có niềm tin lẫn
người không có niềm tin tôn giáo. Sự hấp dẫn và lôi cuốn của Phật giáo-một
tôn giáo có nguồn gốc Á Châu, đối với người Tây phương là những cư dân
có truyền thống tôn giáo khác, đặt ra vấn đề phải nghiên cứu và lý giải.
Muốn đánh giá một tôn giáo,không thể không nghiên cứu giáo thuyết
do đấng giáo chủ của tôn giáo đó lập ra và sự hành đạo của đấn giáo chủ
cùng với các tín đồ đi theo giáo thuyết đó.Nghĩa là tôn giáo đó phải được
xét cả trên mặt lý thuyết cả trên mặt thực tiễn. Đánh giá phật giáo cũng như
vậy. Nghiên cứu giáothuyết của phật giáo cho phép chúng ta khẳng định:
Phật giáo là một tôn giáo hòa bình, một tôn giáo khế lý, khế cơ.
1. Tính khế lý của Phật Giáo.
Thứ nhất, về nguồn gốc hình thành của thế giới: nếu các tôn giáo
khác oai lực siêu thế của một đấng tối cao, toàn năng để lý giải nguồn gốc
hình thành và biến đổi của thế giới thì Phật giáo không phải là một tôn giáo
như vậy. Phật giáo phủ nhận sự hiện hữu của một oai lực siêu thế nằm ngoài
con người. Trong Phật giáo không có đấng sáng tạo tòn năng, không có
thiên thần truyền tin và mặt khải. Phật tổ Như Lai đã tuyên bố: “Nếu có một
thần tinh toàn quyền, ban phúc cũng như gieo tai họa cho tạo vật được chính
Ngài tạo ra và cho chúng những hành đông tốt hoặc xấu, thần linh ấy quả
23


Luận Văn Tốt Nghiệp

thật là tội lỗi, con người chỉ biết thừa hành ý của Ngài”. Phủ nhạn đấng sáng

tạo toàn năng, Phật giáo đồng thời chỉ ra nguồn gốc hình thành của thế giới.
Vạn vật trong vũ trụ, theo Phật giáo, là kết quả hoạt động của luật nhân
duyên. Luật này được Phật tổ nói trong nhiều trường hợp và được chép rải
rác trong các kinh nhưng chủ yếu nhất là bộ Tạp-A-Hàm. Có thể tóm tắt
luận này như sau: Duyên là điều kiện của vạn vật, là tập hợp các điều kiện
để cấu thành các sự vật, hiện tượng kể cả thân và tâm con người. Theo
thuyết Nhất thiết Hữu bộ, có bốn loại Duyên là: Nhân duyên, Tăng thượng
duyên, Sở duyên duyên và Đẳng vô gián duyên. Phái Đồng Diệp bộ còn
phân biệt ra 24 Duyên là: Căn bản duyên, Cảnh giới duyên, Tăng thượng
duyên, Vô gián duyên, Đẳng vô gián duyên, Câu sanh duyên, Phổ vi duyên,
Y duyên, Cận duyên, Tiền sinh duyên, Hậu sinh duyên, Tương tục duyên,
Nghiệp duyên, Dị thục duyên hay Báo duyên, Thực duyên, Căn duyên,
Thiền duyên, Đạo duyên, Tương ứng duyên, Bất tương ứng duyên, Hữu
duyên, Phi hữu duyên, Ly duyên và Phi ly duyên. Duyên là điều kiện làm
cho nhân phát huy tác dụng. Có sáu nhân là: Năng tác nhân, Câu hữu nhân,
Đồng loại nhân, Tương ứng nhân, Biến hành nhân và Dị thục nhân. Do
Duyên và nhân tác động, vạn vật phát khởi, hình thành. Vạn vật tương
duyên với nhau mà tạo thành. Do Duyên “Cái này hiện hữu nên cái kia hiện
hữu, cái này sinh nên cái kia phát sinh; cái này vắng mặt nên cái kia vắng
mặt và cái này không hiện hữu nên cái kia không hiện hữu”. Như vậy theo
Phật giáo, mọi sự, mọi vật đều tương quan tương thuộc vào điều kiện, điều
nương tựa vào nhau mà khởi phát, biểu hiện. Không có sự vật, hiện tượng
này mà không phụ thuộc vào Duyên, không phải là kết quả hoạt động của
Duyên. Do tương quan tương thuộc vào Duyên, mọi vật điều có mặt trong
tất cả các vật và tất cả các vật điều có mặt trong mỗi vật. Kinh Hoa Nghiêm
viết: “một thế giới để vào tất cả. Tất cả thế giới để vào một”. Do tương quan
tương thuộc vào điều kiện nên không có cái gì thuần túy là Nhân hay thuần

24

Luận Văn Tốt Nghiệp

túy là Quả, không có nguyên nhân đâu tiên. Tất cả phụ thuộc vào nhau nên
thế giới là một chuổi Nhân quả không đầu không cuối.
Triết luận của Phật giáo hợp lý với tư duy và những phát minh của
khoa học hiện đại. Vũ trụ của chúng ta, dưới ánh sáng của khoa học hiện
đại, là sản phẩm của luật Nhân Qủa, nó vô tận, tức không có tận cùng về
một phía nào: cả về phía trên lẫn phía dưới, cả về bên phải lẫn bên trái, cả
về đằng trước lẫn đằng sau. Big-Bang (vụ nổ lớn) là lý thuyết vật lý hiện đại
gàn đây nhất, là căn cứ đến tin cậy làm nền tảng cho chúng ta thiết lâp nhãn
quan triết học đúng đắn về vũ trụ và xác nhận tư duy lôgic, hợp lý của Phật
giáo. Theo lý thuyết này, vũ trụ của chúng ta được hình thành như sau: đã
xảy ra một vụ nổ. Không phải một vụ nổ như thường xảy ra trên trái đát bắt
đầu từ một trung tâm nhất định mà là một vụ nổ xảy ra đồng thời ở bất kỳ
điểm nào lấp đầy toàn bộ không gian ngay từ đầu. Sau 1/100 giây, nhiệt độ
của vũ trụ xấp xỉ 100.000 triệu độ, nóng đến mức không có mọt thành phần
nào của vật chất bình thường, phan tử, nguyên tử cóthể bám vào nhau. Lúc
này vũ trụ gồm những hạt phổ biến như Electron, Pditron, Notrino, Photon,
được tạo nên từ năng lượng thuần túy về sau những khoảnh khoắc tồn tại lại
bị hủy duyệt. Các hạt này tồn tại cố định bởi sự cân bằng giữa các quá trình
sinh và hủy. Lúc này mật độ của vũ trụ lớn hơn 4.000 triệu lần mật độ của
nước. Vụ nổ tiếp tục. Sau 1/10 giây hạ xuống 30.000 triệu, sau một giây hạ
xuống 10.000 triệu, sau 14 giây hạ xuống 3.000 triệu độ. Với nhiệt độ này
đủ lạnh để cho các e+ và e- hủy nhau nhanh hơn năng lượng được giải phóng
từ sự hủy duyệt này tạm thời làm chậm tốc độ lạnh dần của vũ trụ. Nhiệt độ
tiếp tục giảm xuống và cuối cùng sau 3 phút đủ lạnh để Photon, Nơtrino bắt
đầu tạo thành các hạt nhân phức tạp, trước tiên là hạt nhân của Hyđrô nặng
gồm 1 Proton và 1 Nơtron. Sau 3 phút đầu tiên, vũ trụ gồm chủ yếu là ánh
sáng, Nơtrino phản Nơtrino là một chút ít chát hạt nhân gồm 73% Hyđrô và

27% Heli. Các vật chất tiếp tục rời xa nhau, càng ngày càng lạnh hơn, loãng
hơn. Sau một vài trăm nghìn năm mới bắt đầu đủ lạnh để các Electron kết
25