Nâng cao chất lượng hoạt động ngoại khóa trong dạy học môn giáo dục công dân lớp 10 (qua khảo sát tại trường THPT tân phú, huyện định quán, tỉnh đồng nai) luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH

TRƯƠNG HOÀI SAN

NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA
TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 10
(Qua khảo sát tại Trường THPT Tân Phú, huyện Định Quán,
tỉnh Đồng Nai)

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Tp. Hồ Chí Minh, 2012


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH

TRƯƠNG HOÀI SAN

NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA
TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 10
(Qua khảo sát tại Trường THPT Tân Phú, huyện Định Quán,
Tỉnh Đồng Nai)

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
Chuyên nghành: LL & PPDH Bợ mơn Chính trị
Mã số : 60.14.10
Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. ĐỒN MINH DUỆ

Tp Hồ Chí Minh, 2012

LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành luận văn này, ngoài sự nỗ lực cố gắng của bản thân, tôi đã
nhận được sự giúp đỡ nhiệt thành từ thầy cô, bạn bè và người thân.
Tơi xin bày tỏ lịng kính trọng và biết ơn sâu sắc tới thầy PGS- TS. Đoàn
Minh Duệ, Trường Đại học Vinh, người đã động viên giúp đỡ tơi hồn thành
luận văn này.
Qua đây tơi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến các thầy, cô trong khoa
Giáo dục Chính trị Trường Đại học Vinh, Tổ Sử - Địa - GDCD Trường THPT
Tân Phú, Đồng Nai đã tạo điều kiện thuận lợi cho tơi trong q trình học tập.
Cuối cùng tôi xin cám ơn những người thân trong gia đình ln động
viên và là chỗ dựa tinh thần cho tơi trong suốt q trình học tập.
TP.Hờ Chí Minh, ngày 20 tháng 06 năm 2012
Tác giả
Trương Hoài San


BẢNG QUY ĐỊNH CHỮ VIẾT TẮT
HĐNK

:

Hoạt động ngoại khóa

GDCD

:

Giáo dục công dân

NXB

:

Nhà xuất bản

THPT

:

Trung học phổ thông


MỤC LỤC

A. MỞ ĐẦU……………………………………………………………………1
B. NỘI DUNG………………………………………………………………….7
CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC NÂNG CAO
CHẤT LƯỢNG HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHĨA TRONG DẠY HỌC MƠN GIÁO
DỤC CƠNG DÂN LỚP 10 Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TÂN PHÚ,
HUYỆN ĐỊNH QUÁN, TỈNH ĐỒNG NAI

7

1.1. Một số khái niệm cơ bản

7

1.2. Tầm quan trọng của hoạt động ngoại khóa trong dạy học môn Giáo dục

công dân lớp 10 ở Trường trung học phổ thông

16

1.3. Nội dung thực hành hoạt động ngoại khóa trong dạy học môn Giáo dục
công dân lớp 10

21

1.4. Thực trạng về hoạt động ngoại khóa trong dạy học môn Giáo dục công
dân cho học sinh lớp 10 tại Trường trung học phổ thông Tân Phú, huyện Định
Quán, Tỉnh Đồng Nai

27

Kết luận chương 1

41

CHƯƠNG 2. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM VỀ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG
NGOẠI KHÓA TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP
10 Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TÂN PHÚ, HUYỆN ĐỊNH
QUÁN, TỈNH ĐỒNG NAI

43

2.1. Giới thiệu khái quát về kế hoạch thực nghiệm

43

2.2. Nội dung thực nghiệm

44

2.3. Kiểm tra và đánh giá kết quả thực nghiệm

61

Kết luận chương 2

64

CHƯƠNG 3. MỘT SỐ GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG HOẠT ĐỘNG
NGOẠI KHĨA TRONG DẠY HỌC MƠN GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 10 Ở
TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TÂN PHÚ, HUYỆN ĐỊNH QUÁN,
TỈNH ĐỒNG NAI

66

3.1. Các nguyên tắc đối với hoạt động ngoại khóa trong dạy học môn Giáo dục
công dân lớp 10

66


3.2. Một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng hoạt động ngoại khóa trong dạy
học môn Giáo dục công dân lớp 10 ở Trường trung học phổ thông Tân Phú,
huyện Định Quán, Tỉnh Đồng Nai

71

Kết luận chương 3

81

C. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ……………………………………………………..82
D. TÀI LIỆU THAM KHẢO

83

E. PHỤ LỤC

85


1

A. MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI Đảng ta khẳng định: “Phát triển
giáo dục là quốc sách hàng đầu. Đổi mới căn bản toàn diện nền giáo dục Việt
Nam theo hướng chuẩn hoá, hiện đại hoá, xã hội hoá, dân chủ hố và hội
nhập quốc tế. Trong đó đổi mới cơ chế quản lý giáo dục, phát triển đội ngũ
giáo viên và cán bộ quản lý là khâu then chốt. Tập trung nâng cao chất lượng
giáo dục và đào tạo, coi trọng đạo đức, lối sống, năng lực sáng tạo, kỷ năng
thực hành, khả năng lập nghiệp…” [7; 130-131]. Từ đó cho thấy Đảng và
Nhà nước ta chú trọng, đầu tư nhiều cho giáo dục và đào tạo với mục tiêu
cung cấp cho xã hội nguồn nhân lực toàn diện về đức và tài.
Theo Ủy ban quốc tế về giáo dục thế kỷ XXI của UNESCO, thế kỷ XXI
là thế kỷ của tài năng và nhân cách đa dạng, vì thế dạy học là phải dạy cả tri

thức và kỹ năng, thái độ để khi ra đời, người học có thể học tập suốt đời, thích
nghi và tham gia một cách chủ động sáng tạo trong môi trường xã hội luôn
luôn biến đổi.
Hiện nay đã có nhiều dự án nghiên cứu đầu tư cho việc nâng cao chất
lượng và hiệu quả trong giáo dục. Tuy nhiên nhiều ý kiến cho rằng một số
hoạt động giáo dục trong nhà trường chưa được tiến hành đồng bộ, chưa đem
lại hiệu quả trọn vẹn cho quá trình đào tạo và tự đào tạo trong nhà trường. Đó
là HĐNK trong trường phổ thông.
Thực trạng giáo dục Việt Nam trong những năm qua cho thấy một số
trường đã đầu tư đúng mức cho HĐNK. Song vì nhiều nguyên nhân khác
nhau nên hoạt động ngoại khóa vẫn chưa thực sự đem lại kết quả như mong
muốn.
Trong những năm gần đây, cấp học THPT nói riêng và các cấp học nói
chung có những tiết học được tổ chức gần như thoát ra khỏi phạm vi lớp học
với nhiều hình thức như tham quan thực tế, dã ngoại, chuyên đề, tọa đàm …

1


2

hình thức học tập trên được gọi là HĐNK. Từ thực tiễn cho thấy thông qua
những tiết học như thế, học sinh rất hứng thú trong học tập, các em tự tin hơn,
biết đoàn kết hợp tác cùng nhau và chủ động trong việc tự trang bị kiến thức
cho bản thân. Vì thế HĐNK được xem là một trong những bộ phận khơng thể
thiếu trong q trình giáo dục. Trong q trình giảng dạy mơn GDCD, HĐNK
được xem là mơn học chính thức, hình thức dạy – học được tổ chức với đầy
đủ quy trình và các bước từ mục đích, kế hoạch sắp xếp xen kẽ với nội dung
chương trình giảng. Các tiết thực hành ngoại khóa dựa trên các kiến thức đã
học vào thực tiễn cuộc sống, những vấn đề cần thiết của địa phương tương

ứng với bài học, giáo dục học sinh ở địa phương như trật tự an tồn giao
thơng, bảo vệ mơi trường… Các hình thức thực hiện có thể ở dưới dạng tổ
chức trao đổi, thảo luận, tham quan thực tế. Thông qua các buổi học tập này
giúp học sinh có cơ hội kiểm tra tính đúng đắn của lý thuyết thơng qua thực
tiễn, vận dụng những tri thức đã học để giải quyết những vấn đề trong đời
sống thực tiễn, điều chỉnh hành vi đạo đức phù hợp với yêu cầu của xã hội.
Học sinh tiếp tục kế thừa và phát huy các giá trị truyền thống của dân tộc
cũng như nắm bắt những định hướng chính trị, xã hội và những vấn đề nóng
bỏng của thời đại … góp phần phát triển tư duy, hình thành nhân cách cho
học sinh.
Qua phân tích đã nêu và trong khuôn khổ đề tài nghiên cứu này tôi đã
vận dụng cơ sở lý luận của hoạt động ngoại khố của mơn GDCD ở trường
THPT. Vấn đề đặt ra là làm thế nào để hoạt động ngoại khoá trở nên đa dạng,
đưa mỗi bài học Giáo dục công dân cụ thể gắn liền với cuộc sống, chứ không
đơn thuần là lý thuyết chung chung giúp học sinh khơng chỉ lĩnh hội tri thức
mà cịn hình thành kỹ năng sống đáp ứng với yêu cầu thực tiễn. Vì vậy tôi đã
chọn đề tài“Nâng cao chất lượng hoạt động ngoại khóa trong dạy học mơn
Giáo dục cơng dân lớp 10 (qua khảo sát tại trường THPT Tân Phú, huyện
Định Quán, Tỉnh Đồng Nai” làm đề tài luận văn cao học thạc sỹ.

2


3

2. Tình hình nghiên cứu
“ Nhân cách là sản phẩm của hoạt động giáo dục, nhà trường là nơi
ươm mầm nhân cách, là bệ phóng của tài năng” [21; 78]. Việc tiếp cận các
HĐNK bổ sung cho quá trình dạy học nhằm hình thành nhân cách, lối sống
cho học sinh là điều quan trọng cần thiết, nhận thức được điều đó – các

HĐNK đã được thực hiện ngay từ xa xưa.
Vào thế kỷ XIII, Rabơle một nhà tư tưởng người Pháp đã có sáng kiến tổ
chức các hình thức ngồi giờ lên lớp như ngồi việc học ở lớp cịn có các buổi
tham quan xưởng thợ, các cửa hàng, tiếp xúc với các nhà văn, các nghị sỹ,
đặc biệt mỗi tháng một lần thầy trị về sống ở nơng thơn một ngày.
Vào thập niên 20, 30 của thế kỷ XX, A.S.Macarenco nhà sư phạm nổi
tiếng nước Nga Xôviết đã bàn về tầm quan trọng của công tác này, ông cho
rằng: “Tơi kiên trì nói rằng các vấn đề giáo dục, phương pháp giáo dục không
thể hạn chế trong các vấn đề giảng dạy, lại càng không thể để cho quá trình
giáo dục chỉ thực hiện trên lớp học, mà đáng ra là phải trên mỗi mét vuông của
đất nước chúng ta…” [21; 78]. Trong thực tiễn cơng tác của mình ông đã tổ
chức các hoạt động bên ngoài lớp học trên cơ sở hoàn toàn tự nguyện.
Sinh thời chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhiều lần u cầu thầy cơ giáo phải
chú ý giáo dục nhiều mặt cho học sinh: đức, trí, thể, mỹ, lao động. Trong “Thư
gửi Hội nghị cán bộ phụ trách nhi đờng tồn quốc”, Người u cầu: “Trong
lúc học cũng cần làm cho chúng vui, trong lúc vui cũng cần làm cho chúng
học. Ở trong nhà trường, trong xã hội, chúng đều vui đều học” [17; 85].
Liên quan đến HĐNK, tác giả Káp Thành Long có bài viết “Hoạt động
ngoại khóa: “cơ hội vàng” để khám phá năng lực cá nhân” đăng trên trang
báo điện tử www.Thanhnien.com, ngày 29 tháng 9 năm 2005 và bài viết
“Hiệu quả của hoạt động ngoại khóa văn học dân gian trong nhà trường”
của cô Phan Thị Thanh Vân, Trường THPT Huỳnh Thúc Kháng, thành phố
Vinh, Nghệ An, đăng trên báo điện tử www.GDTĐ.vn, ngày 13 tháng 11 năm

3


4

2009. Nhận thấy tầm quan trọng của hoạt động ngoại khóa trong việc phát

triển lành mạnh về thể chất và tinh thần gần đây có hội thảo “Hiệu quả của
hoạt động ngoại khoá đối với việc nâng cao chất lượng dạy, học trong nhà
trường phổ thông” do Trường ĐHSP TP.Hồ Chí Minh phối hợp với Viện
nghiên cứu giáo dục và trung tâm đánh giá và kiểm định chất lượng giáo dục
tổ chức. Hội thảo đã đưa ra nhiều giải pháp nhằm thực hiện có hiệu quả
HĐNK trong giảng dạy, trong đó đề cập nhiều đến môn GDCD.
Ý thức được tầm quan trọng của HĐNK trong quá trình giáo dục, đã có
nhiều cơng trình luận văn khoa học nghiên cứu vấn đề này như luận văn thạc
sỹ của Nguyễn Thị Nguyệt với cơng trình: “Giáo dục các giá trị văn hóa
truyền thống dân tộc cho sinh viên trường cao đẳng văn hóa nghệ thuật Nghệ
An thơng qua các hoạt động ngoại khóa”, cơng trình “ Biện pháp nâng cao
hiệu quả cơng tác tổ chức HĐGDNGLL cho học sinh ở trường tiểu học Lê
Lợi, thành phố Vinh, Tỉnh Nghệ An” của thạc sỹ Nguyễn Như An.
Có thể nói, các cơng trình, bài viết hội thảo, định hướng chiến lược trong
giáo dục đã đề cập nhiều đến hoạt động ngoại khoá trong giảng dạy. Tuy
nhiên tổ chức hoạt động ngoại khoá trong dạy học môn GDCD lớp 10 ở
Trường THPT Tân Phú, huyện Định Qn, Tỉnh Đồng Nai thì chưa có cơng
trình nào nghiên cứu.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
Làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn của HĐNK trong dạy học môn GDCD
ở trường THPT.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn của HĐNK.
- Làm rõ thực trạng HĐNK ở trường THPT Tân Phú, huyện Định Quán,
tỉnh Đồng Nai nói riêng thông qua dạy học môn GDCD.

4

5

- Tiến hành thực nghiệm sư phạm để so sánh đối chiếu nhằm chứng
minh tính khả thi của các giải pháp.
- Đề xuất một số giải pháp nhằm tổ chức tốt HĐNK môn GDCD tại
Trường THPT Tân Phú, huyện Định Quán tỉnh Đồng Nai trong giai đoạn hiện
nay.
4. Phạm vi nghiên cứu
Nghiên cứu các HĐNK môn GDCD cho học sinh lớp 10 ở Trường
THPT Tân Phú, huyện Định Quán, Tỉnh Đồng Nai.
5. Phương pháp nghiên cứu
Để thực hiện đề tài này chúng tôi đã sử dụng nhiều phương pháp nghiên
cứu khác nhau:
- Các phương pháp nghiên cứu lý thuyết: nghiên cứu các tài liệu liên
quan đến đề tài.
- Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn: phương pháp điều tra, phương
pháp phỏng vấn, phương pháp quan sát thực nghiệm, phương pháp thống kê,
phương pháp tổ chức các hoạt động xã hội…
6. Giả thuyết khoa học
Hiện nay hoạt động ngoại khóa còn nhiều khó khăn và hạn chế. Nếu đưa
ra những biện pháp tổ chức phù hợp cho hoạt động ngoại khóa mơn GDCD
thì khơng chỉ giúp học sinh vận dụng kiến thức vào giải quyết các vấn đề sinh
động đa dạng của thực tiễn mà còn lĩnh hội, trau dồi được nhiều kỹ năng cần
thiết cho trong cuộc sống, qua đó góp phần nâng cao chất lượng giáo dục.
7. Ý nghĩa luận văn
- Luận văn là tài liệu giúp ích cho sinh viên chuyên ngành Giáo dục
Chính trị.
- Là tài liệu cho các bạn học viên cao học ngành Lý luận và Phương
pháp dạy học bộ mơn Chính trị, và là tài liệu cho các bạn đồng nghiệp xa gần.
8. Cấu trúc luận văn

5


6

Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của
luận văn được kết cấu thành 3 chương.
Chương 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc nâng cao chất lượng
HĐNK trong dạy học môn GDCD lớp 10 ở các trường THPT.
Chương 2. Thực nghiệm sư phạm về tổ chức HĐNK trong dạy học môn
GDCD lớp 10 ở Trường THPT Tân Phú, huyện Định Quán, Tỉnh Đồng Nai.
Chương 3. Một số giải pháp nâng cao chất lượng HĐNK trong dạy học
môn GDCD lớp 10 ở Trường THPT Tân Phú, huyện Định Quán, Tỉnh Đồng
Nai.

6


7

B. NỘI DUNG
CHƯƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC NÂNG CAO CHẤT
LƯỢNG HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA TRONG DẠY HỌC MÔN
GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 10 Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ
THƠNG

1.1. Mợt số khái niệm cơ bản
1.1.1. Khái niệm hoạt động ngoại khóa

Mục tiêu của q trình giáo dục ở bất cứ các trường phổ thông nào đều
hướng đến phát triển toàn diện cho học sinh. Để đạt được điều đó trong quá
trình giáo dục bên cạnh việc học chính khóa trên lớp là HĐNK. Thực tế thấy
rằng những học sinh nào tham gia nhiều các HĐNK sẽ hình thành cho mình
những kỹ năng cần thiết như khả năng lãnh đạo, tự tin, hòa đồng dễ dàng hòa
nhập, linh hoạt với mọi tình huống…là những phẩm chất giúp các em hồn
thiện bản thân mình. Chính vì vậy ở các trường phổ thông, các trường cao
đẳng, đại học ngày nay HĐNK được tổ chức song song cùng các môn học
chính khóa, và đây là một yêu cầu cần thiết trong q trình giáo dục nhằm
phát triển tồn diện con người trong thời đại mới.
HĐNK là những hoạt động nằm ngồi giờ học chính khóa cùng kết hợp
với giờ học chính khóa phục vụ cho mục đích giáo dục. HĐNK được tổ chức
với nhiều hình thức đa dạng khác nhau như: tham quan các di tích lịch sử,
tham gia phịng chống các tệ nạn xã hội, chăm sóc nghĩa trang liệt sỹ và thăm
gia phụng dưỡng bà mẹ Việt Nam anh hùng…
Hiện nay ở các trường phổ thông dạy học theo hướng tích hợp kiến thức
là một xu thế tất yếu của quá trình giáo dục học sinh trong thời đại mới mà
nhiều nước đã tiến hành có hiệu quả. Và đây cũng là một trong những phương

7


8

pháp dạy học theo hướng tích cực trong giáo dục của chúng ta. Trong nhiều
hướng tích hợp thì tích hợp giữa những chương trình chính khóa và chương
trình ngoại khóa qua việc tổ chức các HĐNK được xem là rất quan trọng vì
nó hướng đến việc rèn luyện học sinh ở nhiều lĩnh vực: tư duy, thực hành và
khả năng vận dụng.
Như vậy có thể nói trong quá trình dạy học thì HĐNK là một hình thức

dạy học có tác dụng bổ sung, củng cố, mở rộng kiến thức và kỹ năng của một
môn học nào đấy được học ở chương trình chính khóa. Nó đáp ứng u cầu
đa dạng hóa hình thức học tập, khắc phục cách truyền đạt một chiều, thông
qua HĐNK rèn luyện tư duy sáng tạo, phát triển kiến thức và giáo dục học
sinh một các toàn diện.
Qua những nội dung vừa nêu có thể khẳng định HĐNK là một hình thức
dạy học ngồi giờ học các mơn văn hóa ở trên lớp nhằm mục đích bổ trợ cho
hoạt động giáo dục trên lớp củng cố và mở rộng những kiến thức đã học, cung
cấp và rèn luyện các kỹ năng sống, cùng những phẩm chất tốt đẹp của con
người thời đại mới cho cả giáo viên và học sinh.
HĐNK trong môn giáo GDCD là các hình thức hoạt động được tổ chức
lồng ghép ngồi giờ học chính khóa mơn GDCD, hình thức và phương pháp
thực hiện có thể dưới dạng: tổ chức trao đổi, thảo luận, tham quan thực tế, thi
tìm hiểu, mời các chuyên gia đến nói chuyện… nhằm củng cố tìm hiểu về
truyền thống địa phương, đạo đức cách mạng, ý thức công dân, xây dựng nếp
sống lành mạnh, noi gương các anh hùng liệt sỹ v.v. Nhờ thế kiến thức môn
GDCD trở nên gần gũi và có ý nghĩa hơn, rèn luyện các kỹ năng cần thiết để
giải quyết các vấn đề trong cuộc sống.
1.1.2. Vị trí, vai trị, mục tiêu, nhiệm vụ của môn Giáo dục công dân ở
trường trung học phổ thông
Môn GDCD ngày nay là cái tên gọi mới, thực ra nó là mơn học thay thế
cho mơn chính trị đã được giảng dạy nhiều năm trước đây. Với cách hiểu trên

8


9

thì mơn GDCD là mơn chính trị nhằm trau dồi, bồi dưỡng tri thức giúp học
sinh trở thành công dân của đất nước. Trong nhà trường môn GDCD cùng với

những môn học khác góp phần đào tạo con người hội đủ yếu tố tri thức, tư
tưởng đạo đức và có năng lực hoạt động thực tiễn phù hợp với yêu cầu của xã
hội.
Theo Lê Văn Oánh “Môn Giáo dục công dân là một bộ môn khoa học
xã hội. Môn GDCD là tên gọi có tính quy ước. Nó phản ánh nhiều lĩnh vực
khác nhau của đời sống xã hội. Các tri thức khoa học trong môn GDCD là tri
thức về triết học, kinh tế chính trị học, chủ nghĩa xã hội khoa học, đạo đức
học, pháp luật học, đường lối chính sách của Đảng Cộng sản Việt Nam dưới
dạng phổ thơng hóa. Các kiến thức đó được sắp xếp bố trí hợp lý, kết cấu
chặt chẽ, lô gích phù hợp với trình độ tâm sinh lý học sinh THPT… ” [1; 5].
Trong trường THPT mơn GDCD có vai trị như các môn học thông
thường khác như giúp: trang bị tri thức, giáo dục tư tưởng, tình cảm, rèn luyện
kỹ năng kỹ xảo, phát triển trí tuệ học sinh. Song bên cạnh đó môn GDCD cũng
có những đặc điểm riêng. Theo Lê Văn Oánh, có thể nêu lên một số đặc điểm
sau:
Mơn GDCD đề cập và giải quyết một cách tồn diện hệ thống kiến thức
cơ bản cần thiết của một cơng dân trong thời đại mới. Nội dung chương trình
GDCD đề cập đến những vấn đề gần gũi, thiết thực trong đời thường cá nhân,
cơng dân, gia đình, xã hội… Đến những vấn đề lớn hơn như quốc gia nhân
loại, từ những vấn đề thường ngày đến những vấn đề mang tính lý luận có
tính khái quát cao. Từ những hiểu biết cuộc sống đến thế giới quan, nhân sinh
quan, lý tưởng xã hội chủ nghĩa, cộng sản chủ nghĩa. Môn GDCD chứa đựng
một lượng tri thức công dân, dạy và học để làm người công dân, trở thành
người công dân đúng với chuẩn mực xác định.

9


10

Mơn GDCD cịn mang tính định hướng sâu sắc bởi nó trực tiếp đề cập, giải
quyết những vấn đề mang tính chính trị, tư tưởng của giai cấp cơng nhân, của
Đảng ta, trực tiếp xác lập, định hướng chính trị xã hội chủ nghĩa cho học sinh.
Nội dung môn GDCD mang tính tích hợp. Qua chương trình của mơn
GDCD ta thấy nó chứa đựng nhiều tri thức của các môn học khác nhau như
chính trị, triết học, kinh tế, đạo đức, pháp luật… và một số môn học của khối
tự nhiên.
Trong q trình giảng dạy mơn GDCD địi hỏi dạy học phải gắn liền với
đời sống thường ngày nhằm trực tiếp rèn luyện, tu dưỡng nhân cách học sinh
để trở thành công dân của nước Việt Nam. Do đó trong quá trình dạy và học
nếu tách rời khỏi thực tiễn, tách rời nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc
Việt Nam xã hội chủ nghĩa thì việc dạy và học môn GDCD sẽ mất hết ý nghĩa
và tác dụng của nó.
Về mục tiêu
Trong quá trình giáo dục, việc dạy và học phải hướng tới việc nâng cao
dân trí, đào tạo nhân lực. Bồi dưỡng nhân tài và phát triển nhân cách cho thế
hệ trẻ. Mục tiêu chung của giáo dục được ban hành theo quyết định số
2957/QĐ/GDĐT ngày 14/10/1994 có nội dung sau: “Hình thành và phát
triển phẩm chất năng lực của cơng dân Việt Nam, có kiến thức văn hóa, khoa
học cơng nghệ, kỹ năng nghề nghiệp, có sức khỏe…góp phần làm cho dân
giàu nước mạnh xã hội công bằng văn minh, đáp ứng yêu cầu xây dựng và
bảo vệ tổ quốc”.
Trong đó môn GDCD có mục tiêu là giáo dục học sinh THPT trở thành
những công dân của nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đáp ứng yêu
cầu xây dựng và bảo vệ tổ quốc Việt Nam. Góp phần đào tạo thế hệ trẻ trở
thành những người lao động mới, hình thành ở họ những phẩm chất, năng lực,
nhân cách của người công dân mới. Có thể nói môn GDCD hướng đến ba
mục tiêu cơ bản sau:

10

11

Trang bị tri thức công dân trên các lĩnh vực chính trị, tư tưởng, kinh tế,
đạo đức, pháp luật.
Hình thành ý thức công dân, ý thức quyền và nghĩa vụ, giáo dục tinh
thần trách nhiệm, tình cảm lành mạnh của người công dân.
Rèn luyện hành vi, thói quen, ý thức, tình cảm đạo đức, phù hợp với
chuẩn mực xã hội, rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức đã tích lũy giải
quyết những vấn đề của cuộc sống.
Về nhiệm vụ
Môn GDCD trang bị cho học sinh một hệ thống tri thức khoa học cơ bản,
phổ thông, thiết thực, hiện đại theo quy định của chương trình về thế giới
quan Mác-Lênin, lý luận về chủ nghĩa tư bản, chủ nghĩa xã hội, về thời đại, về
đạo đức, pháp luật, về đường lối chính sách của Đảng cộng sản Việt Nam. Từ
đó giúp học sinh nhận thức đúng đắn về sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ
quốc. Những tri thức này giúp học sinh có thêm điều kiện để học tốt các môn
học khác, đặc biệt giúp học sinh rèn luyện tư tưởng, đạo đức.
Trên cơ sở những tri thức khoa học, mơn GDCD bước đầu có nhiệm vụ
hình thành và phát triển ở học sinh thế giới quan khoa học, nhân sinh quan
cách mạng, các phẩm chất đạo đức của người công dân, người lao động mới,
củng cố niềm tin vào lý tưởng cộng sản chủ nghĩa, vào sự lãnh đạo của Đảng
Cộng sản Việt Nam , không ngừng động viên tính tích cực của học viên trong
học tập, tu dưỡng, trong hoạt động thực tiễn…
Từng bước hình thành cho học sinh thói quen, kỹ năng vận dụng những
tri thức đã học vào cuộc sống học tập, lao động sinh hoạt, giúp họ định hướng
đúng đắn về chính trị, tư tưởng, đạo đức, trong các hoạt động xã hội, trong
cuộc sống.
Bồi dưỡng cho học sinh cơ sở ban đầu về phương pháp tư duy biện chứng,

về các mối quan hệ giữa các sự vật hiện tượng trong tự nhiên và trong xã hội,

11


12

biết phân tích đánh giá các hiện tượng xã hội theo quan điểm khoa học, tiến bộ,
biết ủng hộ cái mới, đấu tranh chống cái sai, cái lỗi thời, cái tiêu cực.
Trong các nhiệm vụ nêu trên thì mơn GDCD có hai nhiệm vụ chính nổi
bật là cung cấp cho học sinh hệ thống tri thức khoa học và giúp các em vận
dụng tri thức khoa học vào đời sống thực tế.
1.1.3. Đặc điểm tâm lý của học sinh trung học phổ thông
1.1.3.1. Đặc điểm chung
Đặc điểm cơ thể
Lứa tuổi học sinh THPT bao gồm từ 14 đến 18 tuổi, đây là giai đoạn
chuyển tiếp từ lứa tuổi vị thành niên sang lứa tuổi thanh niên. Tuổi vị thành
niên là thời kỳ đạt được sự trưởng thành về mặt cơ thể. Sự khác biệt về cơ thể
giữa thanh niên mới lớn và người lớn là chưa đáng kể. Song về thể lực thì cịn
kém xa người lớn, giai đoạn đầu của tuổi thanh niên về mặt sinh lý các em bắt
đầu có sự phát triển như sau: sự phát triển của hệ xương dần được hoàn thiện,
nhịp độ tăng trưởng về chiều cao và trọng lượng bắt đầu chậm lại. Sự phát
triển của hệ thần kinh có những thay đổi quan trọng như chức năng não phát
triển, cấu trúc của tế bào bán cầu đại não có những đặc điểm như của người
lớn, số lượng các dây thần kinh liên hợp, liên kết và các phần tử khác nhau
của vỏ não được tăng lên. Điều đó tạo sự cần thiết cho sự phân tích, tổng
hợp… của vỏ bán cầu đại não trong quá trình học tập và lao động của các em.
Tuy nhiên ở lứa tuổi này các em vẫn dễ bị kích thích khơng phải chỉ do
ngun nhân sinh lý như ở tuổi thiếu niên mà còn do cách sống của cá nhân ở
độ tuổi này. Song nhìn chung đây là lứa tuổi các em có cơ thể phát triển cân

đối, khỏe đẹp.
Điều kiện xã hội
Hoạt động của lứa tuổi học sinh THPT ngày càng phong phú và phức
tạp, do đó vai trò và sự hứng thú xã hội của thanh niên không chỉ mở rộng ở
số lượng và phạm vi mà còn biến đổi cả về chất lượng. Lứa tuổi này ngày

12


13

càng thể hiện vai trò của người lớn và họ thực hiện vai trị đó ngày càng có
tính độc lập và tinh thần trách nhiệm. Lứa tuổi này nhiệm vụ xã hội chủ yếu
là chọn nghề. Trong gia đình, các em ngày càng có nhiều quyền lợi và trách
nhiệm của người lớn. 14 tuổi các em có điều kiện tham gia Đoàn thanh niên
cộng sản. Trong tổ chức Đoàn các em có thể tham gia công tác tập thể, công
tác xã hội một cách độc lập và có trách nhiệm hơn. Bước sang tuổi 18 các em
có quyền bầu cử, có nghĩa vụ lao động, nghĩa vụ quân sự. Hầu hết các em bắt
đầu suy nghĩ về lựa chọn ngành nghề cho riêng mình.
Tuy nhiên lứa tuổi học sinh THPT vẫn còn phu thuộc vào bố mẹ, các em
vẫn đến trường học tập dưới sự yêu thương và dìu dắt của bố mẹ, thầy cô và
bạn bè. Do đó xã hội nói chung môi trường sư phạm nói riêng cần tạo điều
kiện cho việc xây dựng một cách thức sống mới, phù hợp với mức độ phát
triển của lứa tuổi như khuyến khích hành động có trách nhiệm, sự học hỏi lẫn
nhau trong cuộc sống cũng như học tập
Hoạt động học tập
Khoảng thời gian này các em đang suy nghĩ về nghề nghiệp tương lai do
đó các em ý thức hơn trong vấn đề học tập. Chính thái độ này thúc đẩy quá
trình nhận thức và sự điều chỉnh thái độ tốt hơn trong quá trình học tập trên
ghế nhà trường. Lứa tuổi này còn là giai đoạn quan trọng trong việc phát triển

các năng lực trí tuệ, tính chủ định được phát triển mạnh ở tất cả các quá trình
nhận thức. Về tri giác: có độ nhạy cảm cao về nhìn và nghe, có sự phối hợp
nhịp nhàng, tri giác có mục đích đã đạt tới mức rất cao. Về trí nhớ: ghi nhớ có
chủ định giữ vai trị chủ đạo trong hoạt động trí tuệ. Loại trí nhớ này được
hồn thiện dần trong q trình rèn luyện có hệ thống của cá nhân. Về tư duy:
có sự thay đổi về chất, hoạt động tư duy của các em tích cực, độc lập hơn.
Các em có khả năng tư duy lý luận, tư duy trừu tượng một cách độc lập, sáng
tạo. Tư duy chặt chẽ và nhất quán hơn, đồng thời tính phê phán của tư duy
cũng phát triển.

13


14

Qua phần trình bày có thể thấy, ở học sinh THPT những đặc điểm chung
của con người về mặt trí tuệ thơng thường đã được hình thành và chúng vẫn
cịn được hồn thiện trong q trình rèn luyện và học tập.
1.1.3.2. Đặc điểm nhân cách
Tự ý thức
Tự ý thức là đặc điểm nổi bật trong sự phát triển nhân cách của thanh
niên mới lớn, nó có ý nghĩa quan trọng đối với sự phát triển tâm lý của lứa
tuổi thanh niên. Quá trình này diễn ra phong phú và phức tạp, ví dụ như chú ý
đến đặc điểm cơ thể, có những quan điểm, hồi bão cho riêng mình. Chính
điều này khiến các em quan tâm sâu sắc tới đời sống tâm lý, phẩm chất nhân
cách và năng lực riêng. Các em không chỉ nhận thức về cái tôi hiện tại mà cịn
nhận thức về vị trí của mình trong tương lai.
Trên cơ sở tự ý thức phát triển mạnh mẽ, nhu cầu tự giáo dục ở lứa tuổi
THPT cũng được phát triển, khắc phục được một số thiếu sót trong hành vi
hay phát huy những mặt tốt nào đó. Tự giáo dục trong học sinh THPT thật sự

cần thiết cho các em, giúp vị trí các em thay đổi từ chỗ là đối tượng của giáo
dục thì dần đến giai đoạn này các em vừa là đối tượng, vừa là chủ thể của
giáo dục. Do đó trong việc giảng dạy giáo viên cần khuyến khích tự giáo dục
đồng thời hướng dẫn tự giáo dục nơi các em.
Thế giới quan
Sự hình thành thế giới quan là nét chủ yếu trong sự phát triển tâm lý của
học sinh THPT. Đây là lứa tuổi quyết định hình thành thế giới quan (quan
điểm tự nhiên về xã hội các nguyên tắc và qui tắc cư xử định hướng giá trị
của con người…). Sự hình thành thế giới quan khơng chỉ được thể hiện ở tính
tích cực của nhận thức mà cịn thể hiện ở phạm vi nội dung nữa. Các em có
khuynh hướng sống một cuộc sống tích cực vì xã hội, muốn mang lại lợi ích
cho người khác, quan tâm nhiều hơn đến đời sống tinh thần. Ngoài ra vấn đề

14