SKKN sáng kiến kinh nghiệm tiểu học bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4 5 thông qua dạy học tập làm văn
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (420.26 KB, 37 trang )
Bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4 – 5 thông qua dạy học Tập làm văn
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 4
1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................... 4
2. Mục đích nghiên cứu của đề tài ........................................................................ 5
3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu .................................................................. 5
4. Giả thuyết khoa học........................................................................................... 5
5. Nhiệm vụ nghiên cứu ........................................................................................ 5
6. Giới hạn nghiên cứu của đề tài .......................................................................... 5
7. Phƣơng pháp nghiên cứu ................................................................................... 5
8.Các đóng góp mới của đề tài .............................................................................. 6
9.Kế hoạch chung .................................................................................................. 6
10. Cấu trúc đề tài ................................................................................................. 6
CHƢƠNG 1:CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN
CỨU ...................................................................................................................... 7
1 . CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU.......................................... 7
1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ............................................................................. 7
1.2. Một số khái niệm cơ bản ............................................................................... 8
1.2.1. Cảm thụ văn học .......................................................................................... 8
1.2.2. Bồi dƣỡng năng lực cảm thụ văn học ......................................................... 8
1.2.3. Văn miêu tả ................................................................................................ 8
1.2.3.1. Khái niệm văn miêu tả ............................................................................. 8
1.2.3.2. Một số đặc điểm của văn miêu tả ............................................................. 9
1.3. Nội dung chƣơng trình phân môn Tập làm văn lớp 4-5 ................................ 9
1.3.1. Nội dung chƣơng trình phân môn Tập làm văn lớp 4 ................................. 9
1.3.2. Nội dung chƣơng trình phân môn Tập làm văn lớp 5 ............................... 10
1.4. Đặc điểm tâm lý học sinh tiểu học ............................................................... 11
1.4.1. Đặc điểm nhận thức................................................................................... 11
1.4.2. Đặc điểm tình cảm của học sinh tiểu học.................................................. 12
1.5. Mối quan hệ giữa Tập làm văn miêu tả và cảm thụ văn học ....................... 12
2.CƠ SỞ THỰC TIẾN CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU .................................... 12
SVTH: Võ Thị Thùy Thùy Trang
1
Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4 – 5 thông qua dạy học Tập làm văn
2.1. Thực trạng bồi dƣỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 4-5 ...... 12
2.1.1. Khảo sát thực trạng ................................................................................... 12
2.1.2. Phân tích thực trạng................................................................................... 13
2.2. Thực trạng sử dụng các biện pháp bồi dƣỡng năng lực cảm thụ văn học cho
học sinh lớp 4-5 ................................................................................................... 15
2.2.1. Khảo sát thực trạng ................................................................................... 15
2.2.2. Phân tích kết quả ....................................................................................... 15
2.3. Thực trạng bồi dƣỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 4-5 thông
qua dạy học Tập làm văn miêu tả........................................................................ 18
2.3.1. Khảo sát thực trạng ................................................................................... 18
2.3.2. Phân tích thực trạng................................................................................... 18
Chƣơng 2 ............................................................................................................. 20
CÁC BIỆN PHÁP BỒI DƢỠNG NĂNG LỰC CẢM THỤ VĂN HỌC CHO
HỌC SINH LỚP 4-5 THÔNG QUA DẠY HỌC TẬP LÀM VĂN MIÊU TẢ . 20
3.1. Nguyên tắc xây dựng các biện pháp bồi dƣỡng năng lực cảm thụ văn học
cho học sinh lớp 4-5 thông qua dạy học Tập làm văn miêu tả ........................... 20
3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu............................................................ 20
3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả ............................................................ 20
3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi .............................................................. 21
3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính thống nhất giữa cảm thụ văn học và dạy học văn
miêu tả ................................................................................................................. 21
3.2. Các biện pháp bồi dƣỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 4-5
thông qua dạy học Tập làm văn miêu tả ............................................................. 21
3.2.1. Biện pháp xây dựng câu hỏi liên tƣởng, tƣởng tƣợng có sáng tạo ............. 21
3.2.2. Trau dồi vốn từ cho học sinh trong dạy học văn miêu tả .......................... 23
3.2.3. Hƣớng dẫn học sinh quan sát và phát hiện chi tiết nghệ thuật.................. 24
CHƢƠNG 3......................................................................................................... 28
THỬ NGHIỆM CÁC BIỆN PHÁP BỒI DƢỠNG NĂNG LỰC CẢM THỤ
VĂN HỌC CHO HỌC SINH LỚP 4-5 THÔNG QUA DẠY HỌC TẬP LÀM
MIÊU TẢ ............................................................................................................ 28
SVTH: Võ Thị Thùy Thùy Trang
2
Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4 – 5 thông qua dạy học Tập làm văn
3.1 Mục đích thử nghiệm .................................................................................... 28
3.2. Đối tƣợng thử nghiệm .................................................................................. 28
3.3. Giáo án thực nghiệm. ................................................................................... 28
KẾT LUẬN ......................................................................................................... 33
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................... 34
PHỤ LỤC 1 ......................................................................................................... 35
PHIẾU ĐIỀU TRA GIÁO VIÊN ........................................................................ 35
PHỤ LỤC 2 ......................................................................................................... 37
PHIẾU ĐIỀU TRA HỌC SINH .......................................................................... 37
SVTH: Võ Thị Thùy Thùy Trang
3
Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4 – 5 thông qua dạy học Tập làm văn
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Hiện nay để đáp ứng yêu cầu của xã hội đòi hỏi ngành giáo dục phải đào
tạo những con ngƣời có đủ phẩm chất, phù hợp với cuộc sống hiện đại, toàn diện
về tri thức, có bản lĩnh, năng lực, chủ động, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm…Và
để đạt đƣợc mục tiêu đó, nhà trƣờng trong hệ thống giáo dục quốc dân nói chung
và nhà trƣờng tiểu học nói riêng phải có những đổi mới phù hợp.Đảng và nhà
nƣớc ta đã rất quan tâm và chú trong về sự phát triển giáo dục và đào tạo, với
chủ trƣơng “Giáo dục là quốc sách hàng đầu, là động lực để phát triển kinh tế xã
hội của đất nƣớc
Trong Tiếng Việt thì phân môn Tập làm văn có một vị trí rất quan trọng, đó
chính là sự kết hợp, tổng hoà kiến thức của các phân môn Tập đọc, Chính tả,
Luyện từ và câu, Kể chuyện…Để từ đó, học sinh có thể hoàn thành đƣợc các
văn bản nghệ thuật.
Văn học có khả năng tác động kỳ diệu đến đời sống tâm hồn của con ngƣời,
việc hƣớng dẫn học sinh, bồi dƣỡng năng lực cảm thụ văn học (CTVH) cho học
sinh nhằm chiếm lĩnh các giá trị nghệ thuật của tác phẩm là hết sức cần thiết.Ở
bậc tiểu học, hoạt động CTVH đƣợc hình thành và thể hiện qua các kỹ năng đọc,
tìm hiểu từ ngữ, xác định hình ảnh chi tiết nghệ thuật… thì còn phải hƣớng dẫn
học sinh quan sát ở các góc độ, qua đó lột tả và phân tích, nắm đƣợc các đặc
điểm nghệ thuật, biết sử dụng từ ngữ súc tích, giàu hình ảnh để viết lên, nói lên
những cảm xúc, rung động của mình, đó là từng bƣớc giúp các em phát triển
năng lực CTVH.Xuất phát từ những lý do nêu trên, để bồi dƣỡng năng lực
CTVH cho học sinh theo mức độ yêu cầu của chƣơng trình Tiếng Việt hiện
hành, đồng thời phục vụ cho công tác bồi dƣỡng học sinh khá giỏi về môn Tiếng
Việt, tôi lựa chọn đề tài “Bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4-5
thông qua dạy học Tập làm văn”.
SVTH: Võ Thị Thùy Thùy Trang
4
Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4 – 5 thông qua dạy học Tập làm văn
2. Mục đích nghiên cứu của đề tài
Thông qua dạy học Tập làm văn, xây dựng các biện pháp bồi dƣỡng năng
lực CTVH cho học sinh lớp 4-5, từ đó nâng cao chất lƣợng dạy học môn Tiếng
Việt ở tiểu học.
3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu: Quá trình bồi dƣỡng năng lực CTVH cho học sinh
lớp 4-5.
3.2. Đối tƣợng nghiên cứu: Các biện pháp bồi dƣỡng năng lực CTVH cho học
sinh lớp 4-5 thông qua dạy học Tập làm văn miêu tả.
4. Giả thuyết khoa học
Nếu xây dựng đƣợc các biện pháp phù hợp với đặc trƣng phân môn Tập
làm văn, đặc điểm nhận thức của học sinh thì sẽ góp phần nâng cao đƣợc năng
lực CTVH cho học sinh lớp 4-5.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
5.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn của đề tài.
5.2. Xây dựng các biện pháp bồi dƣỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4-5
thông qua dạy học Tập làm văn.
5.3.Tiến hành thử nghiệm các biện pháp đó ở trƣờng Tiểu học
6. Giới hạn nghiên cứu của đề tài
6.1. Trong đề tài, này chúng tôi quan tâm xây dựng các biện pháp bồi dƣỡng
năng lực CTVH cho học sinh lớp 4-5 thông qua dạy học thể loại Tập làm văn
miêu tả trong phân môn Tập làm văn.
6.2. Địa bàn thu thập các số liệu, thử nghiệm các biện pháp: Chúng tôi thu thập
số liệu và tiến hành thử nghiệm ở một số trƣờng tiểu học trên địa bàn huyện
Quảng Trạch – Quảng Bình
7. Phƣơng pháp nghiên cứu
7.1. Phƣơng pháp nghiên cứu lý luận: Tôi tiến hành khảo sát, hệ thống hóa,
khái quát hóa, tổng hợp, phân tích các tài liệu liên quan đến nội dung cần nghiên
cứu.
SVTH: Võ Thị Thùy Thùy Trang
5
Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4 – 5 thông qua dạy học Tập làm văn
7.2. Phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn
- Phƣơng pháp điều tra.
- Phƣơng pháp quan sát.
7.3. Phƣơng pháp sử dụng toán thống kê.
8.Các đóng góp mới của đề tài
Đề tài cung cấp cho giáo viên tiểu học một số biện pháp bồi dƣỡng năng
lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 4,5 thông qua môn Tập làm văn .Đồng
thời đề tài sẽ là cơ sở nghiên cứu cho các đề tài khác hoặc sẽ là tài liệu tham
khảo cho các nghiên cứu sâu hơn.
9. Kế hoạch chung
Thời gian thực hiện từ ngày 5/10-5/12-2015
10. Cấu trúc đề tài
Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, đề tài gồm 3
chƣơng:
Chƣơng 1: Cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn của vấn đề nghiên cứu
Chƣơng 2: Một số biện pháp bồi dƣỡng năng lực cảm thụ văn học cho học
sinh lớp 4-5 thông qua dạy học Tập làm văn miêu tả
Chƣơng 3: Thủ nghiệm các biện pháp bồi dƣỡng năng lực cảm thụ văn học
cho học sinh lớp 4-5 thông qua day học tập làm văn miêu tả.
SVTH: Võ Thị Thùy Thùy Trang
6
Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4 – 5 thông qua dạy học Tập làm văn
CHƢƠNG 1:CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VẤN ĐỀ
NGHIÊN CỨU
1 . CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu
Vấn đề bồi dƣỡng năng lực cảm thụ văn học(CTVH )cho học sinh tiểu học
không phải là một đề tài mới mẻ nhƣng nó luôn đƣợc các nhà khoa học quan
tâm.Ở nƣớc ngoài, có một số tác giả nổi tiếng đã nghiên cứu về vấn đề này nhƣ:
Nikiphôriva, Red D.A, Nautôv M.Ar... Việt Nam, một số công trình nổi bật của
các tác giả đã giúp cho việc bỗi dƣỡng năng lực CTVH cho học sinh đạt đƣợc
hiệu quả cao nhƣ: Trần Mạnh Hƣởng, Nguyễn Trọng Hoàn, Hoàng Hoà Bình,
Hoàng Ngọc Hiến,…
Lâu nay đa số các tác giả đều hƣớng dẫn, xây dựng các biện pháp bồi dƣỡng
năng lực CTVH cho học sinh thông qua các giờ dạy Tập đọc, xem việc sử dụng
các câu hỏi, bài tập là biện pháp chủ chốt để giúp học sinh Tiểu học hiểu và cảm
thụ các bài văn, bài thơ. .
Trong môn Tiếng Việt ở nhà trƣờng tiểu học, phân môn Tập làm văn giữ
một vai trò hết sức quan trọng, nó là tổng hợp kiến thức của các phân môn khác
nhƣ: Tập đọc, Luyện từ và câu, Chính tả, Kể chuyện… Ngoài việc bồi dƣỡng
năng lực CTVH cho học sinh thông qua phân môn Tập đọc, chúng ta cũng có
thể bồi dƣỡng năng lực CTVH thông qua dạy học Tập làm văn, cụ thể là văn
miêu tả. Đây là một nội dung tƣơng đối mới mà lâu nay trong dạy học giáo viên
chƣa quan tâm đúng mức, chƣa khai thác đƣợc hết mối quan hệ giữa “Miêu tả”
và “Cảm thụ”.
Qua tìm hiểu tôi nhận thấy vấn đề này chƣa đƣợc đề cập một cách đúng
mức, cũng nhƣ chƣa có một công trình nghiên cứu nào quan tâm đầy đủ về nội
dung này
SVTH: Võ Thị Thùy Thùy Trang
7
Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4 – 5 thông qua dạy học Tập làm văn
1.2. Một số khái niệm cơ bản
1.2.1. Cảm thụ văn học
- Cảm thụ tức là “nhận biết được bằng cảm tính, giác quan”. (Từ điển
Tiếng Việt – Nguyễn Văn Xô)
- Hoặc cảm thụ là “nhận biết được cái tế nhị bằng cảm tính tinh vi” (từ
điển Tiếng Việt – Hoàng Phê)
CTVH là sự hiểu và cảm nhận những giá trị nổi bật, những điều sâu sắc, tế
nhị và đẹp đẽ của văn học thể hiện trong tác phẩm thơ văn. Nhƣ vậy CTVH
cũng có nghĩa là khi đọc, nghe, hoặc thấy một câu chuyện, một bài thơ ta không
những hiểu mà còn phải cảm xúc, tƣởng tƣợng và gần gũi, nhập thân với những
gì đã đọc, đã quan sát đƣợc.
1.2.2. Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học
- Năng lực tức là khả năng làm đƣợc việc (Từ điển Tiếng Việt - Hoàng Phê)
- Năng lực CTVH là khả năng thể hiện đƣợc sự cảm thụ một tác phẩm văn
học bằng những ý kiến riêng của mình và phù hợp với yêu cầu đã nêu.
Theo từ điển Hán Việt của Phan Văn Các, bồi dƣỡng theo nghĩa gốc là
“Làm tăng sức khỏe bằng chất bổ”, còn theo nghĩa chuyển thì bồi dƣỡng là làm
tăng năng lực phẩm chất.Vậy có thể hiểu bồi dƣỡng năng lực CTVH là vận
dụng những tri thức, chuyên môn nghiệp vụ của giáo viên để trang bị kiến thức
và kỹ năng cho học sinh nhằm giúp học sinh hiểu, lĩnh hội, thƣởng thức những
cái hay, cái đẹp của tác phẩm văn học
1.2.3. Văn miêu tả
1.2.3.1. Khái niệm văn miêu tả
Miêu tả là “lấy nét vẽ hoặc câu văn để biểu hiện chân tƣớng của sự vật.”
Văn miêu tả không đƣa ra những lời nhận xét chung chung, đánh giá trừu tƣợng
mà vẽ ra các sự vật, hiện tƣợng, con ngƣời bằng ngôn ngữ một cách cụ thể sinh
động. Nó là sự kết tinh của những nhận xét tinh tế, những rung động sâu sắc qua
khả năng quan sát nhạy bén, óc tƣởng tƣợng phong phú và tâm hồn nhạy cảm.
SVTH: Võ Thị Thùy Thùy Trang
8
Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4 – 5 thông qua dạy học Tập làm văn
1.2.3.2. Một số đặc điểm của văn miêu tả
- Văn miêu tả nhằm hƣớng dẫn cho học sinh biết cách nhận thức cuộc sống
và thể hiện cuộc sống bằng ngôn ngữ
- Văn miêu tả là thể văn sáng tác
- Ngôn ngữ miêu tả giàu cảm xúc và hình ảnh
- Văn miêu tả mang tính sinh động và tạo hình
- Văn miêu tả mang tính thông báo thẩm mỹ, chứa đựng tình cảm của ngƣời
viết
1.3. Nội dung chƣơng trình phân môn Tập làm văn lớp 4-5
1.3.1. Nội dung chương trình phân môn Tập làm văn lớp 4
a) Mục đích của phân môn Tập làm văn lớp 4
Tập làm văn lớp 4 có tính chất tổng hợp và phân tích. Vừa vận dụng các
hiểu biết và kỹ năng Tiếng Việt từ các phân môn khác, vừa phát huy và hoàn
thiện, phát triển một cách có hệ thống hơn. Để thực hiện vai trò này, phân môn
Tập làm văn lớp 4 có mục đích, yêu cầu nhƣ sau:
- Trang bị kiến thức và rèn luyện các kỹ năng, cụ thể là:
+ Kỹ năng phân tích đề
+ Kỹ năng tìm ý, lập dàn bài
+ Kỹ năng viết đoạn trong bài văn
+ Kỹ năng tự kiểm tra, sửa chữa bài văn nói và viết
- Góp phần cùng các môn học khác phát triển ngôn ngữ, mở rộng vốn sống,
rèn luyện tƣ duy lôgích, tƣ duy hình tƣợng cho học sinh:
- Bồi dƣỡng tâm hồn, cảm xúc thẩm mỹ, năng lực cảm thụ văn học và hình
thành nhân cách học sinh
b) Cấu trúc chƣơng trình
Chƣơng trình phân môn Tập làm văn lớp 4 bao gồm 70 tiết đƣợc chia đều mỗi
tuần 2 tiết
c) Nội dung và kiến thức
Nội dung phân môn Tập làm văn gồm:Văn miêu tả,văn kể chuyện,văn viết
thƣ,trao đổi ý kiến,giới thiệu địa phƣơng,hoạt động,tóm tắt tin tức.
SVTH: Võ Thị Thùy Thùy Trang
9
Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4 – 5 thông qua dạy học Tập làm văn
- Các kỹ năng Tập làm văn ở lớp 4:
+ Kỹ năng định hƣớng văn bản.
+ Kỹ năng tìm ý, lập dàn ý
+ Kỹ năng diễn đạt văn bản.
+ Kỹ năng tự kiểm tra, sửa chữa văn bản.
- Các loại bài:
+ Dạy lý thuyết:cấu tạo gồm 3 phần:
* Nhận xét
* Ghi nhớ
* Luyện tập
+ Hƣớng dẫn thực hành
Các bài hƣớng dẫn thực hành nhằm mục đích rèn luyện các kỹ năng Tập
làm văn, thƣờng gồm 2,3 bài tập nhỏ hoặc một đề bài Tập làm văn kèm theo gợi
ý luyện tập theo hai hình thức nói và viết .
1.3.2. Nội dung chương trình phân môn Tập làm văn lớp 5
a) Mục đích yêu cầu của phân môn Tập làm văn lớp 5
Trang bị kiến thức và rèn luyện các kĩ năng
Nội dung kiến thức ở phân môn Tập làm văn lớp 5 bao gồm:
+ Miêu tả
+ Báo cáo thống kê
+Làm đơn
+ Thuyết trình tranh luận
+ Biên bản
+ Chuyển đoạn văn thành kịch
- Trang bị các kỹ năng cho học sinh nhƣ sau:
+ Kỹ năng giao tiếp nhƣ:
* Kỹ năng phân tích đề bài
* Kỹ năng nhận diện kiểu bài
+ Kỹ năng lập hoạt động giao tiếp:
* Xác định dàn ý của bài văn đã cho
SVTH: Võ Thị Thùy Thùy Trang
10
Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4 – 5 thông qua dạy học Tập làm văn
* Tìm và sắp xếp các dàn ý trong bài văn kể chuyện
* Quan sát đối tƣợng, tìm và sắp xếp ý thành dàn ý trong bài văn
miêu tả
+ Kỹ năng hiện thực hoá hoạt động giao tiếp
* Kỹ năng xác định đoạn văn.
* Kỹ năng liên kết các đoạn văn thành bài văn.
+ Kỹ năng kiểm tra các hoạt động giao tiếp
* Đối chiếu với văn bản nói, viết của bản thân với mục đích giao
tiếp và yêu cầu diễn đạt.
* Sửa lỗi về nội dung và hình thức diễn đạt.
- Về các loại bài học thì cũng có hai dạng nhƣ Tập làm văn lớp 4 đó là dạy
lý thuyết và dạy thực hành.
b) Mở rộng vốn sống, rèn luyện tƣ duy và bồi dƣỡng tâm hồn, năng lực
cảm thụ văn học, cảm xúc thẩm mỹ và hình thành nhân cách cho học sinh.
c) Cấu trúc chƣơng trình
Chƣơng trình phân môn Tập làm văn lớp 5 bao gồm 62 tiết học kì 1 gồm 32 tiết
học kì 2 gồm 30 tiết.
d) Các biện pháp dạy học
Để hƣớng dẫn học sinh phân tích ngữ liệu và làm bài tập thực hành, giáo
viên áp dụng những biện pháp sau:
- Giúp học sinh nắm vững yêu cầu của bài tập
- Tổ chức cho học sinh thực hiện bài tập
1.4. Đặc điểm tâm lý học sinh tiểu học
1.4.1. Đặc điểm nhận thức
Đặc điểm nhận thức của học sinh tiếu học bao gốm :
-Tri giác,chú ý,trí nhớ,tƣởng tƣợng,tƣ duy.
Trong quá trình dạy học, giáo viên cần phải sử dụng phù hợp các phƣơng
pháp dạy học nhằm phát triển năng lực trí tuệ cũng nhƣ nhằm bồi dƣỡng những
phẩm chất của hoạt động trí tuệ cho học sinh. Có nhƣ vậy, mới nâng cao chất
lƣợng và hiệu qủa trong dạy học.
SVTH: Võ Thị Thùy Thùy Trang
11
Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4 – 5 thông qua dạy học Tập làm văn
1.4.2. Đặc điểm tình cảm của học sinh tiểu học
Tình cảm là một mặt rất quan trọng trong đời sống tâm lý nói chung và
nhân cách nói riêng. Đối với học sinh tiểu học, tình cảm có vị trí đặc biệt quan
trọng vì nó là khâu trọng yếu gắn liền nhận thức với hành động của học sinh.
Tình cảm tích cực không chỉ kích thích trẻ em nhận thức mà còn thúc đẩy trẻ em
hoạt động.
Học sinh tiểu học rất dễ xúc cảm, xúc động và khó kìm hãm xúc cảm của
mình.
Trong bồi dƣỡng năng lực CTVH cho học sinh, giáo viên phải bồi dƣỡng
tình cảm, cảm xúc cho các em khi tiếp xúc với thơ văn, tình yêu cuộc sống xung
quanh có nhƣ vậy mới nâng cao đƣợc khả năng CTVH
1.5. Mối quan hệ giữa Tập làm văn miêu tả và cảm thụ văn học
Miêu tả là căn cứ vào những điều quan sát, ghi chép và cảm nhận về đối
tƣợng (đồ vật, cây cối, loài vật, con ngƣời…). Dùng ngôn ngữ để vẽ ra hình ảnh
chân thực của đối tƣợng đó, trình bày theo một bố cục hợp lý và diễn đạt bằng
lời văn sinh động, khiến cho ngƣời đọc, ngƣời nghe cùng thấy, cùng cảm nhận
nhƣ mình.
Có thể nói rằng mối quan hệ giữa miêu tả và CTVH là mối quan hệ hữu
cơ, tƣơng hỗ cho nhau. Nếu không có rung động và xúc cảm thì miêu tả sẽ trở
nên khô cứng, bài viết sẽ thiếu hồn và nhạt nhẽo. Ngƣợc lại, chỉ có cảm xúc mà
không đƣợc quan sát một cách sắc sảo, thấu đáo sẽ làm cho lời văn sáo rỗng,
không gây đƣợc hứng thú cho ngƣời đọc. Vì vậy khi dạy Tập làm văn với nội
dung miêu tả, giáo viên phải khai thác tối đa mối quan hệ giữa hai yếu tố này,
tạo đƣợc sự kích thích cho học sinh khi học.
2.CƠ SỞ THỰC TIẾN CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
2.1. Thực trạng bồi dƣỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 4-5
2.1.1. Khảo sát thực trạng
Để có cơ sở cho việc xây dựng các biện pháp bồi dƣỡng năng lực CTVH
cho học sinh lớp 4-5 thông qua dạy học văn miêu tả,tôi tiến hành khảo sát thực
SVTH: Võ Thị Thùy Thùy Trang
12
Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4 – 5 thông qua dạy học Tập làm văn
trạng bồi dƣỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4-5 ở các trƣờng tiểu học
đóng trên địa bàn huyện Quảng Trạch –Quảng Bình
- Đối tƣợng điều tra: 20 giáo viên đang dạy học ở các trƣờng tiểu học trên
địa bàn huyện Quảng Trạch.
- Nội dung điều tra:
a) Thái độ và nhận thức của giáo viên về việc bồi dƣỡng năng lực CTVH
cho học sinh lớp 4-5.
b) Mức độ tổ chức rèn luyện, bồi dƣỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4-5.
- Phƣơng pháp điều tra:
Để có đƣợc kết quả sát với thực tế, tôi đã sử dụng các phƣơng pháp điều tra
nhƣ phỏng vấn, phát phiếu điều tra
2.1.2. Phân tích thực trạng
a) Thái độ nhận thức của giáo viên về bồi dƣỡng năng lực CTVH
Để nắm đƣợc thực trạng bồi dƣỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4-5,
tôi tiến hành khảo sát thái độ nhận thức của giáo viên về vấn đề này dựa trên
một số nội dung đánh giá. Sau đó tổng hợp và thu đƣợc kết quả nhƣ sau.
Bảng: Mức độ nhận thức của giáo viên về bồi dưỡng năng lực CTVH
Mức độ nhận thức
Đúng, đầy đủ
Số
Tỷ lệ
Chƣa đầy đủ Sai
Số
Số
lƣợng
Khái niệm về CTVH
12
60%
7
35%
1
5%
12
60%
7
35%
1
5%
11
55%
8
40%
1
5%
11
55%
7
35%
2
10%
lực CTVH
Nội dung bồi dƣỡng năng
lực CTVH
Đối tƣợng bồi dƣỡng năng
lực CTVH
SVTH: Võ Thị Thùy Thùy Trang
13
lƣợng
Tỷ lệ
Nội dung đánh giá
Mục tiêu bồi dƣỡng năng
lƣợng
Tỷ lệ
Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4 – 5 thông qua dạy học Tập làm văn
Qua khảo sát tôi đã rút ra đƣợc một số nhận xét, đó là:
Về khái niệm CTVH đa số giáo viên đều nhận thức đầy đủ và đúng đắn
(60%). Có 35% trả lời đúng nhƣng chƣa đầy đủ, tôi thấy nguyên nhân là do họ
còn đồng nhất giữa “đọc hiểu” và “cảm thụ”. Có 5% trả lời sai về khái niệm
CTVH, điều này xảy ra là do năng lực và trình độ sƣ phạm của một bộ phận giáo
viên còn hạn chế, họ chƣa tìm tòi, chƣa thực sự quan tâm đúng mức về mảng
kiến thức này.
Về mục tiêu bồi dƣỡng năng lực CTVH cho học sinh thì đa số giáo viên
đều nhận thức đúng, đây chính là điều kiện thuận lợi, là dấu hiệu tích cực cho
việc dạy nội dung CTVH ở nhà trƣờng tiểu học nói chung.
Về đối tƣợng bồi dƣỡng năng lực CTVH cho học sinh, qua khảo sát cho
chúng ta thấy giáo viên nhận thức đúng tƣơng đối cao chiếm 55%.
b. Mức độ tổ chức bồi dƣỡng năng lực CTVH cho học sinh
Để xác định đƣợc hiệu quả của việc bồi dƣỡng năng lực CTVH cho học
sinh lớp 4-5,tôi khảo sát mức độ tổ chức dạy học nội dung này của giáo viên cho
học sinh.
Bảng: Mức độ tổ chức bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh của giáo viên
Mức độ
Thƣờng xuyên
Không thƣờng xuyên
Không tổ chức
Số lƣợng
Tỷ lệ (%)
11
55
7
35
3
15
Có tới 55% số giáo viên thƣờng xuyên tổ chức bồi dƣỡng năng lực CTVH
cho học sinh thông qua các môn học có liên quan. Giáo viên đã thấy đƣợc tầm
quan trọng của nội dung này đối với việc học tập môn Tiếng Việt của học sinh.
Một số bộ phận giáo viên không thƣờng xuyên tổ chức bồi dƣỡng CTVH cho
học sinh là bởi vì họ chƣa thực sự nhiệt tình và tâm huyết với mảng nội dung này,
chƣa đầu tƣ thời gian đúng mức, thỉnh thoảng tổ chức bồi dƣỡng cho các em để lấy
phong trào, “chiếu lệ”. Vì vậy mà hiệu quả dạy học ở nội dung này nói chung chƣa
cao. Có 3% giáo viên không tổ chức bồi dƣỡng năng lực CTVH cho học sinh, có
SVTH: Võ Thị Thùy Thùy Trang
14
Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4 – 5 thông qua dạy học Tập làm văn
điều này là bởi vì do trình độ năng lực sƣ phạm của một số giáo viên hiện nay chƣa
đáp ứng đƣợc yêu cầu dạy học
2.2. Thực trạng sử dụng các biện pháp bồi dƣỡng năng lực cảm thụ văn học
cho học sinh lớp 4-5
2.2.1. Khảo sát thực trạng
Khảo sát nhằm đánh giá thực trạng giáo viên đang sử dụng các biện pháp
nào để bồi dƣỡng năng lực CTVH. Từ đó xác lập cơ sở thực tiễn cho việc xây
dựng các biện pháp bồi dƣỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4-5 thông qua
dạy học văn miêu tả.
- Đối tƣợng điều tra:
20 giáo viên đang dạy ở các trƣờng tiểu học trên địa bàn huyện Quảng Trạch
- Nội dung điều tra:
Tìm hiểu các biện pháp đã sử dụng nhằm bồi dƣỡng năng lực CTVH.
- Phƣơng pháp điều tra:
Phỏng vấn, thăm lớp dự giờ
2.2.2. Phân tích kết quả
* Về việc đã sử dụng các biện pháp để bồi dƣỡng năng lực CTVH cho học
sinh của giáo viên.
Qua điều tra bằng phƣơng pháp phỏng vấn và thăm lớp dự giờ,tôi nhận thấy
rằng: việc bồi dƣỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4-5 chủ yếu thông qua
dạy học phân môn Tập đọc. Sử dụng câu hỏi- bài tập là một trong những biện
pháp chủ chốt giúp học sinh hiểu và cảm thụ tác phẩm văn học. Để hƣớng dẫn
học sinh cảm thụ một tác phẩm văn học, giáo viên thƣờng đi qua hai bƣớc nhƣ
sau:
Bƣớc 1: Để giúp học sinh hiểu bài giáo viên yêu cầu học sinh trả lời một số
câu hỏi nhằm tìm hiểu nội dung của tác phẩm.
Bƣớc 2: Để giúp học sinh cảm thụ tác phẩm văn học giáo viên đƣa ra một
số bài tập mà qua đó học sinh thể hiện đƣợc suy nghĩ, cảm xúc của mình thông
qua việc đọc hiểu tác phẩm. Nhƣ vậy, ở đây giáo viên luôn luôn đề cao việc đọc
hiểu tác phẩm và xem đó là mấu chốt để CTVH .
SVTH: Võ Thị Thùy Thùy Trang
15
Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4 – 5 thông qua dạy học Tập làm văn
Ví dụ: Qua dạy bài “Con Sẻ”, muốn giúp học sinh cảm thụ đƣợc tác phẩm
này, giáo viên thƣờng hƣớng dẫn nhƣ sau:
Bƣớc 1: Giúp học sinh hiểu nội dung tác phẩm bằng cách đi tìm hiểu kịch
tính câu chuyện, tiếp cận hành động của các nhân vật, vì vậy có thể sử dụng các
câu hỏi.
Bƣớc 2: Giúp học sinh cảm thụ: Giáo viên đƣa ra một số câu hỏi, thể hiện
đƣợc tính khái quát và cảm xúc:
Qua khảo sát tôi nhận thấy, ngoài việc hƣớng dẫn học sinh bồi dƣỡng
năng lực CTVH bằng biện pháp nhƣ trên thì giáo viên còn sử dụng một số biện
pháp khác. Cụ thể là cho học sinh làm các dạng bài tập nhƣ sau:
+ Bài tập về tìm hiểu tác dụng của cách dùng từ đặt câu sinh động
Ví dụ: Em hãy cho biết mỗi câu văn dài dƣới đây giúp em cảm
nhận đƣợc điều gì thú vị: “Gió Tây lƣớt thƣớt bay, qua rừng, quyến hƣơng thảo
quả đi, rải theo triền núi, đƣa hƣởng thảo quả ngọt lựng, thơm nồng vào những
thôn xóm Chin San”. (Ma Văn Kháng)
+ Bài tập phát hiện những chi tiết, những hình ảnh gợi tả. Ở bài tập này
giúp học sinh phát hiện đƣợc những chi tiết đặc sắc, những hình ảnh nổi bật làm
rõ đƣợc nội dung của các tác phẩm.
Ví dụ: Em hãy nêu rõ hình ảnh gợi tả vẻ đẹp của đất nƣớc Việt Nam trong
đoạn thơ sau:
Việt Nam đất nước ta ơi!
Mênh mông biển lúa đâu trời đẹp hơn
Cánh cò bay lả rập rờn
Mây mờ che đỉnh Trường Sơn sớm chiều.
(Nguyễn Đình Thi)
+ Bài tập tìm hiểu và vận dụng một số biện pháp tu từ gần gũi với học
sinh tiểu học. Biện pháp tu từ so sánh, nhân hoá, điệp ngữ và đảo ngữ là các biện
pháp đƣợc giáo viên sử dụng nhiều nhất. Bởi vì các biện pháp này phát huy
đƣợc khả năng liên tƣởng và tƣởng tƣợng của học sinh. Biến mọi sự vật xung
quanh trở nên gần gũi quen thuộc với các em, ví dụ:
SVTH: Võ Thị Thùy Thùy Trang
16
Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4 – 5 thông qua dạy học Tập làm văn
a- Trong khổ thơ dƣới đây, hình ảnh so sánh đã diễn tả tâm trạng và tình yêu
của tác giả đối với quê hƣơng tha thiết nhƣ thế nào?
Quê hương là con diều biếc
Tuổi thơ con thả trên đồng
Quê hương là con đò nhỏ
Êm đềm khua nước ven sông.
(Đỗ Trung Quân)
+ Đọc diễn cảm có sáng tạo: Ngoài việc yêu cầu học sinh đọc đúng để tìm
hiểu nội dung bài văn, bài thơ thì yêu cầu của đọc diễn cảm có sáng tạo nhằm
thể hiện đƣợc tâm trạng, thái độ của tác giả thể hiện qua giai điệu, nhạc điệu của
lời văn, lời thơ. Đọc diễn cảm có sáng tạo là một bƣớc cao hơn so với đọc hiểu,
nó thể hiện đƣợc sự cảm thụ ngôn từ, từng bƣớc nâng cao năng lực CTVH cho
học sinh.
Ví dụ: Em hãy đọc diễn cảm có sáng tạo đoạn thơ sau:
Em Cu Tai ngủ trên lưng mẹ ơi
Em ngủ cho ngoan, đừng rời lưng mẹ
Mẹ giã gạo mẹ nuôi bộ đội
Nhịp chày nghiêng giấc ngủ em nghiêng
…
(Nguyễn Khoa Điềm)
+ Ở mức độ cao hơn giáo viên yêu cầu học sinh làm bài tập về bộc lộ
CTVH qua một đoạn viết ngắn. Tức là thông qua nội dung bài học, giáo viên
yêu cầu học sinh viết lên những cảm nhận, những cảm xúc và những rung động,
suy nghĩ của mình.
Ví dụ: Sau khi học xong bài “Hoa học trò” giáo viên yêu cầu học sinh viết
một đoạn văn ngắn miêu tả cảm xúc của mình khi mùa phƣợng đến hay yêu cầu
học sinh viết một đoạn văn thể hiện tình cảm của mình đối với sẻ mẹ sau khi học
bài “Con Sẻ”. Qua các bài tập này chúng ta có thể đánh giá đƣợc năng lực cảm thụ,
năng lực liên tƣởng và khả năng viết văn của các em. Đây là dạng bài tập mở để
giúp các em tự thể hiện đƣợc cảm xúc suy nghĩ của mình.
SVTH: Võ Thị Thùy Thùy Trang
17
Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4 – 5 thông qua dạy học Tập làm văn
Nhƣ vậy, chúng ta thấy rằng các biện pháp nêu trên đều góp phần quan
trọng vào việc giúp học sinh hiểu nội dung và ý nghĩa của tác phẩm văn học
đƣợc học ở lớp, giúp các em phát hiện, cảm nhận đƣợc vẻ đẹp của ngôn từ, nhạc
điệu của bài văn, bài thơ, đó là từng bƣớc nâng cao năng lực CTVH cho học
sinh. Tuy vậy, các biện pháp đó thƣờng chỉ đƣợc sử dụng trong các giờ dạy phân
môn Tập đọc.
2.3. Thực trạng bồi dƣỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 4-5
thông qua dạy học Tập làm văn miêu tả
2.3.1. Khảo sát thực trạng
Để nắm đƣợc thực trạng về dạy học Tập làm văn miêu tả kết hợp bồi
dƣỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4-5 tôi khảo sát nội dung sau:
a) Nhận thức của giáo viên về mối liên hệ giữa dạy văn miêu tả và cảm
thụ văn học.
b) Mức độ bồi dƣỡng năng lực CTVH cho học sinh của giáo viên qua dạy
học văn miêu tả.
2.3.2. Phân tích thực trạng
a) Nhận thức của giáo viên về mối liên hệ giữa dạy học Tập làm văn miêu
tả và bồi dƣỡng năng lực CTVH.
Nhằm đánh giá hiệu quả của việc bồi dƣỡng năng lực CTVH cho học sinh
lớp 4-5, tôi khảo sát nhận thức của giáo viên về việc kết hợp giữa dạy học Tập
làm văn miêu tả và CTVH.
Qua khảo sát chúng tôi có số liệu nhƣ sau:
Bảng 5: Mức độ nhận thức của giáo viên về mối liên hệ giữa dạy học Tập làm
văn miêu tả và bồi dưỡng năng lực CTVH
Mức độ nhận thức
Số lƣợng
Tỷ lệ
Đúng đắn,đầy đủ
11
55%
Chƣa đầy đủ
6
30%
Chƣa đúng
3
15%
SVTH: Võ Thị Thùy Thùy Trang
18
Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4 – 5 thông qua dạy học Tập làm văn
Từ kết quả thu đƣợc ở bảng trên ta thấy rằng, có đến 55% giáo viên nhận
thức đúng đắn. Đây là một dấu hiệu tích cực cho phép chúng ta xây dựng các
biện pháp bồi dƣỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4-5 thông qua dạy học
văn miêu tả.
b. Bồi dƣỡng năng lực cảm thụ cho học sinh của giáo viên qua dạy học
Tập làm văn miêu tả.
Qua khảo sát tìm hiểu thực tế việc dạy văn miêu tả của giáo viên và bồi
dƣỡng năng lực CTVH cho học sinh, chúng tôi đã thu đƣợc kết quả nhƣ sau:
Bảng 6: Mức độ bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh của giáo
viên thông qua dạy học Tập làm văn miêu tả.
Các mức độ
Số lƣợng
Tỷ lệ
Thƣờng xuyên
11
55%
Thỉnh thoảng
6
30%
Chƣa bao giờ
3
15%
Từ bảng kết quả trên ta thấy, qua dạy học văn miêu tả giáo viên đã tổ chức
bồi dƣỡng năng lực CTVH cho học sinh một cách tƣơng đối thƣờng xuyên (55%).
Đa số giáo viên đều thấy rằng, ngoài việc nâng cao năng lực cảm thụ văn học cho
học sinh qua phân môn Tập đọc thì dạy học văn miêu tả là một trong những biện
pháp chủ chốt để phát triển năng lực này ở các em.Có tới 30% giáo viên thỉnh
thoảng mới tổ chức kết hợp hai nội dung này, 15% số giáo viên hầu nhƣ chƣa bao
giờ kết hợp hai nội dung đó, vì vậy mà có thể nói rằng việc nâng cao năng lực
CTVH cho học sinh ở một số trƣờng tiểu học chƣa đƣợc giáo viên quan tâm đúng
mức.
SVTH: Võ Thị Thùy Thùy Trang
19
Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4 – 5 thông qua dạy học Tập làm văn
Chƣơng 2
CÁC BIỆN PHÁP BỒI DƢỠNG NĂNG LỰC CẢM THỤ VĂN HỌC CHO
HỌC SINH LỚP 4-5 THÔNG QUA DẠY HỌC TẬP LÀM VĂN MIÊU TẢ
3.1. Nguyên tắc xây dựng các biện pháp bồi dƣỡng năng lực cảm thụ văn
học cho học sinh lớp 4-5 thông qua dạy học Tập làm văn miêu tả
Để bồi dƣỡng năng lực CTVH cho học sinh thông qua dạy học Tập làm văn
miêu tả đảm bảo hiệu quả và mục tiêu đề ra, xây dựng các biện pháp cần phải
dựa vào các nguyên tắc cơ bản sau:
3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu
Nâng cao kiến thức về môn Tiếng Việt, phát triển tƣ duy và ngôn ngữ nói
viết cho học sinh, học sinh diễn đạt súc tích, cảm xúc, suy nghĩ của mình qua
hoạt động quan sát. Giúp học sinh bộc lộ và phát huy đƣợc năng lực học môn
Tiếng Việt của mình.
Rèn luyện cho học sinh kỹ năng quan sát, kỹ năng viết văn, kỹ năng phân
tích, phát hiện bằng các hoạt động tích cực của mình. Qua quá trình làm văn
miêu tả, nâng cao kỹ năng sử dụng các biện pháp tu từ nhƣ so sánh, nhân hóa,
điệp ngữ, đảo ngữ…trong quá trình viết văn miêu tả.
Bồi dƣỡng cho các em thái độ yêu quý và gìn giữ sự trong sáng của Tiếng
Việt, yêu thích thơ văn, tích cực tự giác trong học tập.
3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả
Khi tổ chức cho học sinh thực hiện hoạt động cảm thụ văn học phải đúng
quy trình, từ nhận biết quan sát đến phân tích đối tƣợng, cảm nhận những điều
đặc biệt và nói lên những cảm xúc, suy nghĩ của mình. Giáo viên cần phải chú ý
đến nội dung và tổ chức quan sát hợp lý. Tổng kết và đánh giá đƣợc quá trình
nhận thức của học sinh để đƣa ra nội dung phù hợp và tổ chức quan sát hợp lý
làm sao phát huy tốt nhất đƣợc năng lực CTVH cho các em.
SVTH: Võ Thị Thùy Thùy Trang
20
Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4 – 5 thông qua dạy học Tập làm văn
3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi
Để đảm bảo việc xây dựng các biện pháp có hiệu quả phải dựa trên đặc
điểm dạy học nội dung phân môn Tập làm văn miêu tả. Nghĩa là qua dạy học
văn miêu tả, học sinh có thái độ học tập tích cực, sôi nổi, hứng thú tìm tòi phát
hiện những điều mới lạ. Bênh cạnh đó, các biện pháp bồi dƣỡng năng lực CTVH
cho học sinh lớp 4-5 cần phải phù hợp với năng lực chuyên môn của giáo viên,
trình độ nhận thức của học sinh lớp 4-5. Có khả năng ứng dụng rộng rãi trong
thực tiễn dạy học môn Tiếng Việt nói chung.
3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính thống nhất giữa cảm thụ văn học và dạy học
văn miêu tả
Việc xây dựng các biện pháp bồi dƣỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp
4-5, phải thống nhất giữa nội dung CTVH và dạy học văn miêu tả. Dạy học văn
miêu tả là điều kiện để nâng cao năng lực CTVH cho học sinh, đồng thời CTVH
là yếu tố giúp học sinh quan sát tinh tế và sâu sắc hơn.
3.2. Các biện pháp bồi dƣỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 45 thông qua dạy học Tập làm văn miêu tả
3.2.1. Biện pháp xây dựng câu hỏi liên tưởng, tưởng tượng có sáng tạo
Liên tƣởng và tƣợng tƣợng có một vai trò cực kỳ quan trọng trong hoạt
động tiếp nhận và cảm thụ văn học. Nhờ có sự tƣởng tƣợng và liên tƣởng đã tạo
nên tiếng nói, hơi thở, nhịp đập, tâm hồn có sức quyến rũ của những sự vật xung
quanh. Vì vậy mà năng lực liên tƣởng, tƣởng tƣợng đƣợc xem nhƣ là biểu hiện
và dấu hiệu đặc trƣng của năng lực CTVH.
Mặt khác, liên tƣởng và tƣởng tƣợng đƣợc coi là những phẩm chất tâm lý
trong hoạt động cảm thụ văn học
Sử dụng thao tác liên tƣởng và tƣởng tƣợng trong dạy học văn miêu tả sẽ
góp phần nâng cao đƣợc năng lực cảm thụ văn học, bởi vì chính sự liên tƣởng và
tƣởng tƣợng đã đƣa các sự vật và hiện tƣợng trở nên đẹp hơn, uyển chuyển hơn.
Mọi đối tƣợng miêu tả trở nên gần gũi hơn, thân thiết hơn, tạo hình hài và sức
sống cho nó. Hơn nữa liên tƣởng và tƣởng tƣợng còn là kết nối, xâu chuỗi các
SVTH: Võ Thị Thùy Thùy Trang
21
Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4 – 5 thông qua dạy học Tập làm văn
sự vật hiện tƣợng lại với nhau một cách tự nhiên. Ví dụ trong bài tập đọc “Sắc
màu em yêu” (Lớp 5 tập 1)
Nhờ có sự liên tƣởng và tƣởng tƣợng tinh tế và cảm xúc sâu lắng, mặc dù
khi còn nhỏ tuổi nhƣng nhà thơ Trần Đăng Khoa đã có những vần thơ làm xúc
động lòng ngƣời:
Đến thăm em, các anh chúc làm thơ
Góc sân nhỏ bỗng thành nơi tạm biệt
Em biết lúc này, giặc Mỹ đang đốt giết
Những bé thơ cùng với các đồ chơi
Những mái nhà tranh cùng với tiếng chim vui
Những cánh rừng xanh cùng với vầng trăng bạc.
(Trần Đăng Khoa)
Nhƣ vậy, có thể nói rằng, liên tƣởng và tƣởng tƣợng là bƣớc đầu hình thành
năng lực CTVH. Vì vậy mà trong quá trình hƣớng dẫn học sinh quan sát cần
phải sử dụng hệ thống câu hỏi liên tƣởng và tƣởng tƣợng sáng tạo. Câu hỏi phát
huy liên tƣởng và tƣởng tƣợng nghệ thuật là một bộ phận trong hệ thống trong
các câu hỏi sáng tạo của quá trình dạy học văn miêu tả, đó là những câu hỏi dựa
trên đặc trƣng của tƣ duy văn học, hƣớng vào mục đích khai thác phát hiện của
đối tƣợng miêu tả.
Bồi dƣỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4-5 qua dạy học văn miêu tả
nhằm phát huy liên tƣởng và tƣởng tƣợng sáng tạo sẽ giúp học sinh nắm bắt
đƣợc đối tƣợng miêu tả đầy đủ hơn. Vì vậy, trong lúc hƣớng dẫn học sinh miêu tả,
giáo viên cần phải sử dụng hệ thống câu hỏi bao gồm các dạng sau:
- Câu hỏi phát hiện
- Câu hỏi phân tích
- Câu hỏi so sánh
- Câu hỏi khái quát và tranh luận
- Câu hỏi vận dụng kiến thức
- Câu hỏi tái hiện, liên tƣởng và tƣởng tƣợng
SVTH: Võ Thị Thùy Thùy Trang
22
Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4 – 5 thông qua dạy học Tập làm văn
Tuy nhiên, giáo viên phải sử dụng một cách hài hòa các dạng câu hỏi trên
mới tạo điều kiện cho các em hiểu và trả lời đƣợc.
Ví dụ: Tiết miêu tả cây cối ở lớp 5, để yêu cầu học sinh tả cây Phƣợng,
chúng ta có thể sử dụng hệ thống câu hỏi nhƣ sau:
1. Em hãy nêu nhận xét của mình lúc đứng xa và đứng gần quan sát cây
Phƣợng? (Từ xa nhìn lại, cây Phƣợng nhƣ một cây Nấm khổng lồ, xòe tán che
kín cả một góc sân, lúc đứng gần càng cảm nhận đƣợc bầu không khí mát mẻ tỏa
ra từ cây Phƣợng).
2. Nhìn phía ngoài của cây Phƣợng, em liên tƣởng đến sự phát triển của nó
nhƣ thế nào? (Ngoài thân cây là một lớp da xù xì, nham nhám màu bạc thếch,
nhƣng ở bên trong cây là một dòng nhựa trắng tỏa khắp nơi tạo nguồn sinh lực
dồi dào cho hoa lá cành).
Khi sử dụng câu hỏi liên tƣởng, tƣởng tƣợng phải xuyên thấm trong tất cả
các hình thức và yêu cầu hỏi, thể hiện đƣợc mối giao cảm giữa ngƣời quan sát
và đối tƣợng miêu tả bằng những câu hỏi nhƣ sau:
- Liên tƣởng đƣợc mối liên hệ giữa bản thân và đối tƣợng miêu tả
- Liên tƣởng mối quan hệ giữa các chi tiết nghệ thuật
- Tƣởng tƣợng về các khả năng phát triển của đối tƣợng miêu tả
- Tƣởng tƣợng tâm trạng của bản thân khi lựa chọn một chi tiết nghệ thuật
hay một số hình ảnh tiêu biểu của đối tƣợng miêu tả.
Có thể nói rằng biện pháp xây dựng câu hỏi liên tƣởng và tƣởng tƣợng
sáng tạo trong hệ thống câu hỏi hƣớng dẫn học sinh quan sát và miêu tả có thể
góp phần làm phong phú thêm, sâu sắc hơn hoạt động cảm thụ văn học cho học
sinh.
3.2.2. Trau dồi vốn từ cho học sinh trong dạy học văn miêu tả
Văn học là loại hình nghệ thuật lấy ngôn từ làm phƣơng tiện thể hiện hay
văn học là nghệ thuật sử dụng ngôn từ và ngôn từ là vật liệu chủ yếu của tác
phẩm văn học. Vì vậy mà các nhà văn đã rất coi trọng việc dùng từ.V.Huygo có
một nhận xét rất tinh tế: “mỗi từ là một sinh vật sống mà những ngón tay của
nhà văn vừa viết nó vừa run”.
SVTH: Võ Thị Thùy Thùy Trang
23
Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4 – 5 thông qua dạy học Tập làm văn
Đối với học sinh tiểu học, vốn sống của các em còn hạn chế, vốn từ của các
em chƣa nhiều, các em có thể thấy đẹp, rất thích, nhƣng yêu cầu diễn tả lại thì
chƣa có khả năng nói hết đƣợc đó là do các em chƣa có một vốn từ đầy đủ. Vì
vậy, trau dồi vốn từ cho học sinh là hết sức quan trọng, đặc biệt là trong dạy học
văn miêu tả. Đây chính là cung cấp thêm cho các em “vật liệu” để các em “xây
dựng” nên một bài văn. Có vốn từ, các em miêu tả sự vật hiện tƣợng đầy đủ
hơn, sinh động hơn, diễn đạt đƣợc tâm trạng, cảm xúc của mình khi miêu tả đối
tƣợng.
Ngoài việc cung cấp vốn từ cho học sinh, cần phải hƣớng dẫn cho các em sử
dụng một cách hợp lý. Sử dụng từ phù hợp sẽ nâng cao khả năng diễn đạt cũng
nhƣ sự quan sát tinh tế, thấu đáo, thể hiện đƣợc sự chân thực. Biện pháp trau dồi
vốn từ cho học sinh sẽ phát huy tốt hơn năng lực CTVH khi kết hợp cùng với
biện pháp quan sát và phát hiện chi tiết nghệ thuật, hai biện pháp này có thể hỗ
trợ lẫn nhau. Nhƣ vậy, có thể nói rằng biện pháp trau dồi vốn từ cho học sinh
trong dạy học văn miêu tả là một trong những biện pháp rất quan trọng để bồi
dƣỡng năng lực CTVH cho học sinh.
3.2.3. Hướng dẫn học sinh quan sát và phát hiện chi tiết nghệ thuật
Quan sát là sử dụng các giác quan để nhận biết sự vật. Để quan sát ngƣời ta
phải sử dụng các giác quan nhƣ: mũi để ngửi, tai để nghe, miệng để nếm, mắt để
thấy, tay để cầm…nhằm nhận biết sự vật về hình dáng, màu sắc, âm thanh, mùi
vị…Quan sát miêu tả là để nhằm phát hiện và nêu lên đƣợc đặc điểm, các giá trị
nghệ thuật và những nét độc đáo, riêng biệt của đối tƣợng.
Quan sát trong miêu tả Tập làm văn luôn luôn gắn với cảm xúc, kỷ niệm,
vốn sống và tƣ tƣởng thẩm mỹ của ngƣời quan sát. Vì vậy quan sát trong miêu
tả luôn gắn chặt với các hoạt động so sánh, liên tƣởng, tƣởng tƣợng và hồi
tƣởng…của từng cá nhân.
Để sử dụng biện pháp quan sát đạt hiểu quả cao, cần lƣu ý một số điểm sau
đây:
- Khi quan sát, học sinh cần phải tận mắt thấy đƣợc đối tƣợng cần miêu tả,
tức là ngƣời thực, việc thực. Nếu miêu tả không đƣợc trực tiếp quan sát thì kết
SVTH: Võ Thị Thùy Thùy Trang
24
Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4 – 5 thông qua dạy học Tập làm văn
quả quan sát sẽ không thuyết phục ngƣời đọc, các hình ảnh trong lời văn sẽ
“nhợt nhạt”, thiếu “hồn”. Ví dụ khi tả cây Phƣợng trên sân trƣờng, giáo viên yêu
cầu học sinh phải đƣợc đứng bên gổc cây Phƣợng, sờ tay vào lởp vỏ cây để có
cảm giác về độ xù xì của cây, vòng tay ôm thân cây để thấy độ rộng của thân,
ngửa đầu để ƣớc lƣợng chiều cao của cây, …, Đây chính là tạo giai điệu tâm hồn
cho các em. Nhờ sử dụng những giác quan khi quan sát sẽ khơi gợi những cảm
xúc, liên tƣởng…Học sinh sẽ có nhiều chi tiết, nhiều ý, nhiều điều nói về cây
Phƣợng, và nhƣ thế bài viết sẽ trở nên có cảm xúc hơn.
- Học sinh phải đƣợc quan sát nhiều lần, quan sát tỷ mỉ ở nhiều góc độ, các
khía cạnh khác nhau, là cơ sở để phát hiện những nét đặc sắc và chi tiết nghệ
thuật.
- Khi quan sát, học sinh cần phải tìm ra những nét chính, nét trọng tâm của
đối tƣợng miêu tả, sẵn sàng bỏ đi những nét thừa bởi vì nếu quá ôm đồm sẽ làm
bài văn lạc xa ý chính.
- Học sinh cần phải tìm đƣợc nét tiêu biểu, đặc sắc của đối tƣợng miêu tả.
Đây chính là cốt lõi của biện pháp quan sát.
Để quan sát cặn kẽ, ngoài sử dụng các giác quan, cần phải quan sát đối
tƣợng theo không gian, vị trí khác nhau, cụ thể đó là: xa, gần, trên dƣới, trƣớc
sau…một cách cụ thể.
Tất nhiên, khi miêu tả, tuỳ theo đối tƣợng mà chúng ta lựa chọn những vị trí
thích hợp để quan sát, không nhất thiết khi nào cũng phải chọn tất cả các vị trí,
giác quan để quan sát.
Mặt khác, để nắm bắt đƣợc đặc điểm, sự khác biệt ở các sự vật đối tƣợng
miêu tả ở các thời điểm khác nhau, chúng ta phải quan sát theo thời gian. Ví dụ
khi tả cây Phƣợng cần hƣớng dẫn các em quan sát ở các thời gian, thời điểm
nhƣ:
Buổi sáng,buổi trƣa.
Mùa xuân,mùa hạ,Mùa thu.
Khi quan sát để miêu tả, chủng ta cần phải lƣu ý, đó là tùy theo đối tƣợng
miêu tả mà chọn theo những thời điểm thích hợp để quan sát, không nhất thiết
SVTH: Võ Thị Thùy Thùy Trang
25
Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
