SKKN sáng kiến kinh nghiệm vận dụng dạy học theo định hướng phát triển năng lực trong bài “một số vấn đề của châu phi” – địa lí 11
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (2.98 MB, 74 trang )
SKKN: VẬN DỤNG DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TRONG BÀI: “MỘT SỐ VẤN ĐỀ CỦA CHÂU PHI”- ĐỊA LÍ 11
Nguyễn Thị Thu Hiền – Trường THPT Khoái Châu
0
SKKN: VẬN DỤNG DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TRONG BÀI: “MỘT SỐ VẤN ĐỀ CỦA CHÂU PHI”- ĐỊA LÍ 11
MỤC LỤC
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài................................................................................................ 5
2. Mục đích nghiên cứu.......................................................................................... 6
3. Đối tƣợng nghiên cứu ........................................................................................ 6
4. Phạm vi nghiên cứu ........................................................................................... 6
5. Phƣơng pháp nghiên cứu ................................................................................... 6
PHẦN NỘI DUNG
CHƢƠNG I: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC VẬN DỤNG
DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC
TRONG CHƢƠNG TRÌNH ĐỊA LÍ 11 ................................................... 7
A. Cơ sở lí luận ............................................................................................................ 7
I. Khái niệm năng lực, chƣơng trình giáo dục định hƣớng năng lực ........................... 7
1. Khái niệm năng lực ............................................................................................ 7
2. Chương trình giáo dục định hướng năng lực .................................................... 7
II. Các năng lực trong dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực
nói chung và dạy học địa lí nói riêng ................................................................. 8
II.1. Các năng lực chung........................................................................................ 9
II.2. Các năng lực chun biệt trong mơn Địa lí........................................................... 13
III. Hai vấn đề cốt lõi trong dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực......................... 16
III.1. Đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng
phát triển năng lực của học sinh ..................................................................... 16
III.2. Đổi mới kiểm tra, đánh giá theo định hướng phát triển năng lực ............................16
III.2.1. Định hướng đổi mới kiểm tra, đánh giá
hoạt động học tập của học sinh ............................................................. 17
III.2.2. Mục tiêu của kiểm tra đánh giá ................................................................. 18
III.2.3. Các phương pháp đánh giá ........................................................................ 19
III.2.4. Tăng cường sử dụng các câu hỏi gắn với thực tiễn, câu hỏi mở ............... 20
IV. Một số phƣơng pháp, kĩ thuật dạy học phát huy năng lực
học sinh trong bộ môn Địa lí ........................................................................................... 21
IV.1. Các phương pháp dạy học tích cực ............................................................... 21
IV.1.1. Dạy học nêu và giải quyết vấn đề .............................................................. 21
IV.1.2. Phương pháp hướng dẫn học sinh khai thác bản đồ, lược đồ, Atlas địa lí 23
IV.1.3. Phương pháp dự án ................................................................................... 24
IV.1.4. Dạy học nhóm ............................................................................................ 27
IV.1.5. Phương pháp đóng vai....................................................................................30
IV.1.6. Phương pháp bản đồ tư duy ....................................................................... 31
IV.2. Các kĩ thuật dạy học theo định hướng phát triển năng lực .......................... 34
Nguyễn Thị Thu Hiền – Trường THPT Khoái Châu
1
SKKN: VẬN DỤNG DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TRONG BÀI: “MỘT SỐ VẤN ĐỀ CỦA CHÂU PHI”- ĐỊA LÍ 11
IV.2.1.Kĩ thuật “Khăn trải bàn” ............................................................................. 35
IV.2.2.Kĩ thuật mảnh ghép ..................................................................................... 35
IV.2.3.Kĩ thuật XYZ (còn gọi là kĩ thuật 635) ....................................................... 36
IV.2.4. Kĩ thuật đặt tiêu đề cho một đoạn văn ....................................................... 37
IV.2.5. Kĩ thuật hỏi chuyên gia .............................................................................. 38
IV.2.6. Kĩ thuật “ 3 lần 3 ” ..................................................................................... 38
IV.2.7. Kĩ thuật KWL ........................................................................................... 38
IV.2.8. Kĩ thuật tổ chức Trò chơi (Game show) ..................................................... 40
B. Cơ sở thực tiễn của việc vận dụng dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực
trong bài 5 – Một số vấn đề của Châu Phi (Địa lí 11) .............................................
1. Chương trình Địa lí 11....................................................................................... 40
2. Việc vận dụng các phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực ở các trường THPT
trên địa bàn tỉnh Hưng Yên chung và trường THPT Khối Châu nói riêng ......... 41
3. Thực trạng hoạt động kiểm tra, đánh giá ở các trường THPT nói chung và trường
THPT Khối Châu nói riêng .................................................................................. 41
CHƢƠ NG II: THIẾT KẾ KẾ HOẠCH BÀI HỌC THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN
NĂNG LỰC TRONG BÀI 5: “MỘT SỐ VẤN ĐỀ CỦA CHÂU PHI – ĐỊA LÍ 11” ........ 42
I. Mục tiêu bài học ................................................................................................. 42
II. Chuẩn bị của Giáo viên và Học sinh ................................................................. 43
III. Mô tả các mức độ nhận thức và định hƣớng năng lực hình thành theo chủ đề..........44
IV. Dự kiến tiến trình giờ học...............................................................................52
CHƢƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM................................................................. 67
I. Mục đích, nhiệm vụ thực nghiệm ............................................................................. 67
1. Mục đích thực nghiệm ....................................................................................... 67
2. Nhiệm vụ của thực nghiệm ................................................................................ 67
II. Tổ chức thực nghiệm ............................................................................................... 67
1. Chọn đối tƣợng thực nghiệm ............................................................................. 67
2. Kết quả thực nghiệm .......................................................................................... 67
3. Nhận xét kết quả thực nghiệm .......................................................................... 68
PHẦN KẾT LUẬN
1. Kết luận ............................................................................................................. 69
2. Khuyến nghị. ...................................................................................................... 69
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................ 70
Nguyễn Thị Thu Hiền – Trường THPT Khoái Châu
2
SKKN: VẬN DỤNG DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TRONG BÀI: “MỘT SỐ VẤN ĐỀ CỦA CHÂU PHI”- ĐỊA LÍ 11
CỘNG HỊA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Độc lập - Tự do - Hạnh phúc
-----------------------
SƠ YẾU LÝ LỊCH
Họ và tên
: Nguyễn Thị Thu Hiền
Ngày tháng năm sinh
: 13/08/1982
Đơn vị cơng tác
: Trƣờng THPT Khối Châu
Chức vụ
: Giáo viên
Trình độ chun mơn
: Thạc sĩ
Hệ đào tạo
: Chính quy
Bộ mơn giảng dạy
: Địa lí
Năm vào ngành
: 2004
Danh hiệu thi đua
: Chiến sĩ thi đua cấp cơ sở
Nguyễn Thị Thu Hiền – Trường THPT Khoái Châu
3
SKKN: VẬN DỤNG DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TRONG BÀI: “MỘT SỐ VẤN ĐỀ CỦA CHÂU PHI”- ĐỊA LÍ 11
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
Viết tắt
Viết đầy đủ
GV
Giáo viên
HS
Học sinh
DA
Dự án
DHDA
Dạy học dự án
CSVC
Cơ sở vật chất
ICT
Công nghệ thông tin và truyền thông
SP
Sản phẩm
Nguyễn Thị Thu Hiền – Trường THPT Khoái Châu
4
SKKN: VẬN DỤNG DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TRONG BÀI: “MỘT SỐ VẤN ĐỀ CỦA CHÂU PHI”- ĐỊA LÍ 11
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài.
Sự phát triển kinh tế xã hội của Việt Nam trong bối cảnh hội nhập quốc tế với những
ảnh hƣởng của xã hội tri thức và tồn cầu hóa đang tạo ra những cơ hội nhƣng đồng thời
cũng đặt ra những yêu cầu mới đối với giáo dục trong việc đào tạo đội ngũ lao động.
Giáo dục đứng trƣớc một thử thách là tri thức của loài ngƣời tăng ngày càng nhanh
nhƣng cũng lạc hậu ngày càng nhanh, thời gian đào tạo thì có hạn. Mặt khác thị trƣờng
lao động ln địi hỏi ngày càng cao ở đội ngũ lao động về năng lực hành động, khả
năng sáng tạo, linh hoạt, tính trách nhiệm, năng lực cộng tác làm việc, khả năng giải
quyết các vấn đề phức hợp trong những tình huống thay đổi, khả năng học tập suốt
đời....
Giáo dục phổ thông nƣớc ta đang thực hiện bƣớc chuyển từ chƣơng trình giáo dục
tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực của ngƣời học – từ chỗ quan tâm tới việc học
sinh học đƣợc gì đến chỗ quan tâm tới việc học sinh học đƣợc cái gì qua việc học. Để
thực hiện đƣợc điều đó, nhất định phải thực hiện thành công việc chuyển từ phƣơng pháp
dạy học theo lối “truyền thụ một chiều” sang dạy cách học, cách vận dụng kiến thức, rèn
luyện kỹ năng, hình thành năng lực và phẩm chất, đồng thời phải chuyển cách đánh giá
kết quả giáo dục từ nặng về kiểm tra trí nhớ sang kiểm tra, đánh giá năng lực vận dụng
kiến thức giải quyết vấn đề, coi trọng kiểm tra đánh giá kết quả học tập với kiểm tra,
đánh giá trong q trình học tập để có tác động kịp thời nhắm nâng cao chất lƣợng của
hoạt động dạy học và giáo dục.
Trong những năm qua, toàn thể giáo viên cả nƣớc đã thực hiện nhiều công việc trong
đổi mới phƣơng pháp dạy học, kiểm tra đánh giá và đã đạt đƣợc những thành công bƣớc
đầu. Đây là những tiền đề vô cùng quan trọng để chúng ta tiến tới việc việc dạy học và
kiểm tra, đánh giá theo theo định hƣớng phát triển năng lực của ngƣời học. Tuy nhiên, từ
thực tế giảng dạy của bản thân cũng nhƣ việc đi dự giờ đồng nghiệp tại trƣờng tôi thấy
rằng sự sáng tạo trong việc đổi mới phƣơng pháp dạy học, phát huy tính tích cực, tự lực
của học sinh… chƣa nhiều. Dạy học vẫn nặng về truyền thụ kiến thức. Việc rèn luyện kỹ
năng chƣa đƣợc quan tâm. Hoạt động kiểm tra, đánh giá còn nhiều hạn chế, chú trọng
đánh giá cuối kì chƣa chú trọng đánh giá cả quá trình học tập. Tất cả những điều đó dẫn
tới học sinh học thụ động, lúng túng khi giải quyết các tình huống trong thực tiễn.
Nguyễn Thị Thu Hiền – Trường THPT Khoái Châu
5
SKKN: VẬN DỤNG DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TRONG BÀI: “MỘT SỐ VẤN ĐỀ CỦA CHÂU PHI”- ĐỊA LÍ 11
Vì những lí do trên, tơi chọn đề tài: “Vận dụng dạy học theo định hướng phát triển
năng lực trong bài: “Một số vấn đề của Châu Phi – địa lí 11” làm đối tƣợng nghiên
cứu nhằm nâng cao chất lƣợng dạy học của bản thân, từ đó đóng góp một phần nhỏ bé
vào cơng cuộc đổi mới căn bản, toàn diện của ngành giáo dục nƣớc nhà.
2. Mục đích nghiên cứu.
– Tìm hiểu, nghiên cứu những vấn đề cốt lõi trong dạy học theo định hƣớng phát triển
năng lực.
– Vận dụng dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực trong một bài học cụ thể: Bài 5:
Một số vấn đề của Châu Phi - Địa lí 11
3.
Đối tƣợng nghiên cứu.
Trong phạm vi đề tài này, nhƣ tên gọi của nó, tơi tập trung nghiên cứu các vấn đề lí
luận về dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực để vận dụng vào việc dạy – học một
bài học cụ thể: Bài 5: Một số vấn đề của Châu Phi - Địa lí 11 . Từ đó đƣa ra những cách
tiếp cận, giảng dạy có hiệu quả làm tiền đề áp dụng rộng rãi hơn cho những năm sau.
4.
Phạm vi nghiên cứu.
Đề tài đƣợc thực nghiệm đối với học sinh lớp 11 - Trƣờng THPT Khoái Châu –
Huyện Khoái Châu – Tỉnh Hƣng Yên.
5.
Phƣơng pháp nghiên cứu.
Với sáng kiến kinh nghiệm này, tôi vận dụng các phƣơng pháp nghiên cứu sau:
Phƣơng pháp nghiên cứu lí thuyết
Phƣơng pháp phân tích, tổng kết kinh nghiệm.
Phƣơng pháp so sánh
Phƣơng pháp thực nghiệm khoa học.
Nguyễn Thị Thu Hiền – Trường THPT Khoái Châu
6
SKKN: VẬN DỤNG DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TRONG BÀI: “MỘT SỐ VẤN ĐỀ CỦA CHÂU PHI”- ĐỊA LÍ 11
PHẦN NỘI DUNG
CHƢƠNG I:
CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC VẬN DỤNG DẠY HỌC THEO
ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TRONG CHƢƠNG TRÌNH ĐỊA
LÍ 11
A. Cơ sở lí luận
I. Khái niệm năng lực, chƣơng trình giáo dục định hƣớng năng lực
1. Khái niệm năng lực
Khái niệm năng lực có nguồn gốc tiếng La tinh có nghĩa là gặp gỡ. Ngày nay, khái
niệm năng lực đƣợc hiểu theo nhiều nghĩa song cách hiểu thông dụng nhất là:
Năng lực là khả năng thực hiện có hiệu quả và trách nhiệm các hành động, giải
quyết các nhiệm vụ, vấn đề thuộc các lĩnh vực nghề nghiệp, xã hội hay cá nhân trong các
tình huống khác nhau trên cơ sở hiểu biết, kĩ năng, kĩ xảo và kinh nghiệm, cũng nhƣ sẵn
sàng hành động..
2. Chương trình giáo dục định hướng năng lực.
Chƣơng trình giáo dục định hƣớng phát triển năng lực (nay còn gọi là dạy học
định hƣớng kết quả đầu ra) đƣợc bàn đến nhiều từ những năm 90 của thế kỷ 20 và ngày
nay đã trở thành xu hƣớng giáo dục quốc tế. Giáo dục định hƣớng phát triển năng lực
nhằm mục tiêu phát triển năng lực ngƣời học.
Khác với chƣơng trình định hƣớng nội dung, chƣơng trình dạy học định hƣớng
phát triển năng lực tập trung vào việc mơ tả chất lƣợng đầu ra, có thể coi là ”sản phẩm
cuối cùng” của quá trình dạy học. Việc quản lý chất lƣợng dạy học chuyển từ việc điều
khiển “đầu vào” sang điều khiển “đầu ra”, tức là kết quả học tập của HS.
Bảng so sánh một số đặc trƣng cơ bản của chƣơng trình định hƣớng nội dung và
chƣơng trình định hƣớng phát triển năng lực sẽ cho chúng ta thấy ƣu điểm của chƣơng
trình dạy học định hƣớng phát triển năng lực:
Nguyễn Thị Thu Hiền – Trường THPT Khoái Châu
7
SKKN: VẬN DỤNG DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TRONG BÀI: “MỘT SỐ VẤN ĐỀ CỦA CHÂU PHI”- ĐỊA LÍ 11
Chƣơng trình định hƣớng nội Chƣơng trình định hƣớng phát triển
dung
Mục
tiêu
giáo dục
Mục tiêu dạy học đƣợc mô tả
không chi tiết và không nhất thiết
phải quan sát, đánh giá đƣợc
năng lực
Kết quả học tập cần đạt đƣợc mô tả chi
tiết và có thể quan sát, đánh giá đƣợc; thể
hiện đƣợc mức độ tiến bộ của HS một
cách liên tục
Việc lựa chọn nội dung dựa vào Lựa chọn những nội dung nhằm đạt đƣợc
Nội
dung
giáo dục
các khoa học chuyên môn, không kết quả đầu ra đã quy định, gắn với các
gắn với các tình huống thực tiễn. tình huống thực tiễn. Chƣơng trình chỉ
Nội dung đƣợc quy định chi tiết quy định những nội dung chính, khơng
trong chƣơng trình.
quy định chi tiết.
– Giáo viên chủ yếu là ngƣời tổ chức, hỗ
trợ HS tự lực và tích cực lĩnh hội tri thức.
Giáo viên là ngƣời truyền thụ tri
Phƣơng
pháp
học
dạy
thức, là trung tâm của quá trình
Chú trọng sự phát triển khả năng giải
quyết vấn đề, khả năng giao tiếp,…;
dạy học. HS tiếp thu thụ động – Chú trọng sử dụng các quan điểm,
những tri thức đƣợc quy định sẵn. phƣơng pháp và kỹ thuật dạy học tích
cực; các phƣơng pháp dạy học thí
nghiệm, thực hành
Tổ chức hình thức học tập đa dạng; chú ý
Hình
dạy học
thức Chủ yếu dạy học lý thuyết trên
lớp học
các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên
cứu khoa học, trải nghiệm sáng tạo; đẩy
mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và
truyền thơng trong dạy và học
Đánh
giá Tiêu chí đánh giá đƣợc xây dựng
kết quả học chủ yếu dựa trên sự ghi nhớ và tái
tập của HS hiện nội dung đã học.
Tiêu chí đánh giá dựa vào năng lực đầu
ra, có tính đến sự tiến bộ trong q trình
học tập, chú trọng khả năng vận dụng
trong các tình huống thực tiễn.
II. Các năng lực trong dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực nói chung và
dạy học địa lí nói riêng.
Nguyễn Thị Thu Hiền – Trường THPT Khoái Châu
8
SKKN: VẬN DỤNG DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TRONG BÀI: “MỘT SỐ VẤN ĐỀ CỦA CHÂU PHI”- ĐỊA LÍ 11
II.1. Các năng lực chung
Năng lực chung là những năng lực cơ bản, thiết yếu hoặc cốt lõi… làm nền tảng
cho mọi hoạt động của con ngƣời trong cuộc sống và lao động nghề nghiệp.
Dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực nhằm bồi dƣỡng và phát huy cho học
sinh 9 năng lực chung sau đây:
Các
năng
lực
chung
Biểu hiện
1. Năng lực
a) Xác định nhiệm vụ học tập có tính đến kết quả học tập trƣớc đây và
tự học
định hƣớng phấn đấu tiếp; mục tiêu học đƣợc đặt ra chi tiết, cụ thể, đặc
biệt tập trung nâng cao hơn những khía cạnh cịn yếu kém.
b) Đánh giá và điều chỉnh đƣợc kế hoạch học tập; hình thành cách
học tập riêng của bản thân; tìm đƣợc nguồn tài liệu phù hợp với
các mục đích, nhiệm vụ học tập khác nhau; thành thạo sử dụng thƣ
viện, chọn các tài liệu và làm thƣ mục phù hợp với từng chủ đề học
tập của các bài tập khác nhau; ghi chép thông tin đọc đƣợc bằng
các hình thức phù hợp, thuận lợi cho việc ghi nhớ, sử dụng, bổ
sung khi cần thiết; tự đặt đƣợc vấn đề học tập.
c) Tự nhận ra và điều chỉnh những sai sót, hạn chế của bản thân
trong quá trình học tập; suy ngẫm cách học của mình, đúc kết kinh
nghiệm để có thể chia sẻ, vận dụng vào các tình huống khác; trên
cơ sở các thơng tin phản hồi biết vạch kế hoạch điều chỉnh cách
học để nâng cao chất lƣợng học tập.
a) Phân tích đƣợc tình huống trong học tập, trong cuộc sống; phát
2. Năng lực
giải quyết vấn đề
hiện và nêu đƣợc tình huống có vấn đề trong học tập, trong cuộc
sống.
b) Thu thập và làm rõ các thơng tin có liên quan đến vấn đề; đề
xuất và phân tích đƣợc một số giải pháp giải quyết vấn đề; lựa
chọn đƣợc giải pháp phù hợp nhất.
Nguyễn Thị Thu Hiền – Trường THPT Khoái Châu
9
SKKN: VẬN DỤNG DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TRONG BÀI: “MỘT SỐ VẤN ĐỀ CỦA CHÂU PHI”- ĐỊA LÍ 11
c) Thực hiện và đánh giá giải pháp giải quyết vấn đề; suy ngẫm về
cách thức và tiến trình giải quyết vấn đề để điều chỉnh và vận dụng
trong bối cảnh mới.
a) Đặt câu hỏi có giá trị để làm rõ các tình huống và những ý tƣởng
3. Năng lực sáng trừu tƣợng; xác định và làm rõ thông tin, ý tƣởng mới và phức tạp
từ các nguồn thơng tin khác nhau; phân tích các nguồn thơng tin
tạo
độc lập để thấy đƣợc khuynh hƣớng và độ tin cậy của ý tƣởng mới.
b) Xem xét sự vật với những góc nhìn khác nhau; hình thành và
kết nối các ý tƣởng; nghiên cứu để thay đổi giải pháp trƣớc sự thay
đổi của bối cảnh; đánh giá rủi ro và có dự phịng.
c) Lập luận về q trình suy nghĩ, nhận ra yếu tố sáng tạo trong các
quan điểm trái chiều; phát hiện đƣợc các điểm hạn chế trong quan
điểm của mình; áp dụng điều đã biết trong hồn cảnh mới.
d) Say mê; nêu đƣợc nhiều ý tƣởng mới trong học tập và cuộc
sống; không sợ sai; suy nghĩ không theo lối mòn; tạo ra yếu tố mới
dựa trên những ý tƣởng khác nhau.
4. Năng lực tự a) Đánh giá đƣợc ảnh hƣởng của các yếu tố tác động đến hành động,
quản lý
việc làm của mình, trong học tập và trong cuộc sống hàng ngày; làm chủ
đƣợc cảm xúc của bản thân trong học tập và cuộc sống.
b) Bƣớc đầu biết làm việc độc lập theo thời gian biểu; nhận ra
đƣợc những tình huống an tồn hay khơng an tồn trong học tập và
trong cuộc sống hàng ngày.
c) Nhận ra và tự điều chỉnh đƣợc một số hạn chế của bản thân
trong học tập, lao động và sinh hoạt, ở nhà, ở trƣờng.
d) Diễn tả đƣợc một số biểu hiện bất thƣờng trong cơ thể; thực hiện
đƣợc một số hành động vệ sinh và chăm sóc sức khoẻ bản thân; nhận
ra đƣợc và không tiếp cận với những yếu tố ảnh hƣởng xấu tới sức
Nguyễn Thị Thu Hiền – Trường THPT Khoái Châu
10
SKKN: VẬN DỤNG DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TRONG BÀI: “MỘT SỐ VẤN ĐỀ CỦA CHÂU PHI”- ĐỊA LÍ 11
khoẻ, tinh thần trong trong gia đình và ở trƣờng.
a) Xác định đƣợc mục đích giao tiếp phù hợp với đối tƣợng, bối
cảnh giao tiếp; dự kiến đƣợc thuận lợi, khó khăn để đạt đƣợc mục
5. Năng lực giao
tiếp
đích trong giao tiếp.
b) Chủ động trong giao tiếp; tơn trọng, lắng nghe có phản ứng tích
cực trong giao tiếp.
c) Lựa chọn nội dung, ngôn ngữ phù hợp với ngữ cảnh và đối
tƣợng giao tiếp; biết kiềm chế; tự tin khi nói trƣớc đơng ngƣời.
a) Chủ động đề xuất mục đích hợp tác để giải quyết một vấn đề do
bản thân và những ngƣời khác đề xuất; lựa chọn hình thức làm
việc nhóm với quy mơ phù hợp với yêu cầu và nhiệm vụ.
6. Năng lực hợp b) Tự nhận trách nhiệm và vai trị của mình trong hoạt động chung
của nhóm; phân tích đƣợc các cơng việc cần thực hiện để hoàn thành
tác
nhiệm vụ đáp ứng đƣợc mục đích chung, đánh giá khả năng của mình
có thể đóng góp thúc đẩy hoạt động của nhóm.
c) Phân tích đƣợc khả năng của từng thành viên để tham gia đề
xuất phƣơng án phân công công việc; dự kiến phƣơng án phân
công, tổ chức hoạt động hợp tác.
d) Theo dõi tiến độ hồn thành cơng việc của từng thành viên và cả
nhóm để điều hồ hoạt động phối hợp; khiêm tốn tiếp thu sự góp ý
và nhiệt tình chia sẻ, hỗ trợ các thành viên khác.
e) Căn cứ vào mục đích hoạt động của nhóm để tổng kết kết quả
đạt đƣợc; đánh giá mức độ đạt mục đích của cá nhân và của nhóm
và rút kinh nghiệm cho bản thân và góp ý cho từng ngƣời trong
nhóm.
a) Lựa chọn và sử dụng hiệu quả các thiết bị ICT để hoàn thành
Nguyễn Thị Thu Hiền – Trường THPT Khoái Châu
11
SKKN: VẬN DỤNG DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TRONG BÀI: “MỘT SỐ VẤN ĐỀ CỦA CHÂU PHI”- ĐỊA LÍ 11
nhiệm cụ thể; hiểu đƣợc các thành phần của hệ thống mạng để
7.Năng lực sử
kết nối, điều khiển và khai thác các dịch vụ trên mạng; tổ chức và
dụng cơng nghệ
lƣu trữ dữ liệu an tồn và bảo mật trên các bộ nhớ khác nhau và
thông tin và
truyền thông
với những định dạng khác nhau.
b) Xác định đƣợc thơng tin cần thiết và xây dựng đƣợc tiêu chí lựa
chọn; sử dụng kỹ thuật để tìm kiếm, tổ chức, lƣu trữ để hỗ trợ
nghiên cứu kiến thức mới; đánh giá đƣợc độ tin cậy của các thông
tin, dữ liệu đã tìm đƣợc; xử lý thơng tin hỗ trợ giải quyết vấn đề;
sử dụng ICT để hỗ trợ quá trình tƣ duy, hình thành ý tƣởng mới
cũng nhƣ lập kế hoạch giải quyết vấn đề; sử dụng công cụ ICT để
chia sẻ, trao đổi thông tin và hợp tác với ngƣời khác một cách an
toàn, hiệu quả.
a) Nghe hiểu và chắt lọc đƣợc thơng tin bổ ích từ các bài đối
thoại, chuyện kể, lời giải thích, cuộc thảo luận; nói với cấu trúc
8. Năng lực
logic, biết cách lập luận chặt chẽ và có dẫn chứng xác thực, thuyết
trình đƣợc nội dung chủ đề thuộc chƣơng trình học tập; đọc và lựa
sử dụng ngôn ngữ chọn đƣợc các thông tin quan trọng từ các văn bản, tài liệu; viết
đúng các dạng văn bản với cấu trúc hợp lý, lơgíc, thuật ngữ đa
dạng, đúng chính tả, đúng cấu trúc câu, rõ ý.
b) Sử dụng hợp lý từ vựng và mẫu câu trong hai lĩnh vực khẩu
ngữ và bút ngữ; có từ vựng dùng cho các kỹ năng đối thoại và độc
thoại; phát triển kĩ năng phân tích của mình; làm quen với các
cấu trúc ngôn ngữ khác nhau thông qua các cụm từ có nghĩa trong
các bối cảnh tự nhiên trên cơ sở hệ thống ngữ pháp.
c) Đạt năng lực bậc 3 về 1 ngoại ngữ.
a) Vận dụng thành thạo các phép tính trong học tập và cuộc sống;
sử dụng hiệu quả các kiến thức, kĩ năng về đo lƣờng, ƣớc tính
trong các tình huống ở nhà trƣờng cũng nhƣ trong cuộc sống.
Nguyễn Thị Thu Hiền – Trường THPT Khoái Châu
12
SKKN: VẬN DỤNG DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TRONG BÀI: “MỘT SỐ VẤN ĐỀ CỦA CHÂU PHI”- ĐỊA LÍ 11
9. Năng lực
b) Sử dụng hiệu quả các thuật ngữ, kí hiệu tốn học, tính chất các
tính tốn
số và tính chất của các hình trong hình học; sử dụng đƣợc thống
kê toán để giải quyết vấn đề nảy sinh trong bối cảnh thực; hình
dung và vẽ đƣợc hình dạng các đối tƣợng trong mơi trƣờng xung
quanh, hiểu tính chất cơ bản của chúng.
c) Mơ hình hố tốn học đƣợc một số vấn đề thƣờng gặp; vận dụng
đƣợc các bài toán tối ƣu trong học tập và trong cuộc sống; sử dụng
đƣợc một số yếu tố của lôgic hình thức trong học tập và trong cuộc
sống.
d) Sử dụng hiệu quả máy tính cầm tay với chức năng tính toán
tƣơng đối phức tạp; sử dụng đƣợc một số phần mềm tính tốn và
thống kê trong học tập và trong cuộc sống…
II.2. Các năng lực chuyên biệt trong môn Địa lí
• Là những năng lực đƣợc hình thành và phát triển trên cơ sở các năng lực chung theo định
hƣớng chuyên sâu, riêng biệt trong các loại hình hoạt động, cơng việc hoặc tình huống, mơi
trƣờng đặc thù, cần thiết cho những hoạt động chuyên biệt, đáp ứng yêu cầu hạn hẹp hơn của
một hoạt động nhƣ Toán học, Âm nhạc, Mĩ thuật, Thể thao, Địa lí,…
• Các năng lực chun biệt của mơn Địa lí gồm 5 năng lực sau:
Năng lực Mức 1
1. Tư duy
tổng hợp
theo lãnh
thổ
Mức 2
Mức 3
Mức 4
Mức 5
Xác định
Xác định
Xác định
Giải thích
Phân tích
đƣợc mối
đƣợc mối
đƣợc hệ quả
đƣợc hệ quả
đƣợc mối
quan hệ
quan hệ
của mối quan
của mối quan
quan hệ tƣơng
tƣơng hỗ
tƣơng hỗ
hệ tƣơng hỗ
hệ tƣơng hỗ
hỗ giữa các
giữa hai
giữa nhiều
giữa các
giữa các thành thành phần tự
thành phần
thành phần
thành phần tự
phần tự nhiên
nhiên và kinh
tự nhiên,
tự nhiên,
nhiên và kinh
và kinh tế - xã
tế - xã hội
kinh tế - xã
kinh tế - xã
tế - xã hội
hội trên một
cũng nhƣ hệ
hội trên
hội trên
trên một lãnh
lãnh thổ
quả của mối
Nguyễn Thị Thu Hiền – Trường THPT Khoái Châu
13
SKKN: VẬN DỤNG DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TRONG BÀI: “MỘT SỐ VẤN ĐỀ CỦA CHÂU PHI”- ĐỊA LÍ 11
Năng lực Mức 1
Mức 2
Mức 3
một lãnh
một lãnh
thổ
thổ
thổ
Mức 4
Mức 5
quan hệ đó
trong thực
tiễn
Quan sát và
Quan sát và Thu thập các
Phân tích các
Đánh giá về
ghi chép
ghi chép
thơng tin thu
hiện trạng của
một số yếu
đƣợc một số đƣợc về các
thập đƣợc về
các đặc điểm
tố tự nhiên
đặc điểm
đặc điểm tự
các đặc điểm
tự nhiên và
hoặc kinh
khó nhận
nhiên và kinh
tự nhiên và
kinh tế - xã
tập
tế - xã hội
biết hơn của tế - xã hội ở
kinh tế - xã
hội ở phạm vi
tại
đơn giản ở
các yếu tố tự phạm vi một
hội ở phạm vi
một
thực
quanh
nhiên và
một
quận/huyện
địa
trƣờng học
kinh tế - xã
quận/huyện
hoặc
hoặc nơi cƣ
hội ở khu
hoặc
tỉnh/thành phố
trú
vực quanh
tỉnh/thành phố
3. Học
4.
thông tin
phƣơng/xã
trƣờng học
hoặc nơi cƣ
trú
5. Sử
dụng
bản
đồ
Đo đạc,
Mô tả đƣợc
So sánh đƣợc
Giải thích
Sử dụng bản
tính tốn
đặc điểm
những điểm
đƣợc sự phân
đồ để phục vụ
đƣợc một
về sự phân
tƣơng đồng
bố hoặc mối
các hoạt động
số yếu tố sơ bố, quy
và khác biệt
quan hệ của
trong thực
đẳng nhƣ
mơ, tính
giữa các yếu
các yếu tố tự
tiễn nhƣ khảo
độ cao, độ
chất, cấu
tố tự nhiên và
nhiên và kinh
sát, tham
sâu, chiều
trúc, động
kinh tế - xã
tế - xã hội
quan, thực
dài, xác
lực của các
hội trong một
đƣợc thể hiện
hiện dự án…
định đƣợc
đối tƣợng
tờ bản đồ hay
trên bản đồ
ở một khu vực
phƣơng
tự nhiên và
giữa nhiều tờ
hƣớng, tọa
kinh tế - xã
bản đồ
độ địa lí
hội đƣợc
của các đối
thể hiện
Nguyễn Thị Thu Hiền – Trường THPT Khối Châu
ngồi thực địa
14
SKKN: VẬN DỤNG DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TRONG BÀI: “MỘT SỐ VẤN ĐỀ CỦA CHÂU PHI”- ĐỊA LÍ 11
Năng lực Mức 1
tƣợng tự
Mức 2
Mức 3
Mức 4
Mức 5
trên bản đồ
nhiên và
kinh tế - xã
hội trên bản
đồ
Nêu các
So sánh về
Giải thích
Phân tích mối
Sử dụng số
nhận xét về
quy mô,
đƣợc quy mô,
quan hệ của
liệu thống kê
cấu trúc, xu
đối tƣợng tự
để chứng
quy mơ, cấu cấu trúc và
6. Sử
dụng
số
liệu
thống
kê
7.
Sử
dụng
tranh,
ảnh địa lí
(hình vẽ,
ảnh chụp
gần, ảnh
máy bay,
ảnh
tinh)
vệ
trúc và xu
xu hƣớng
hƣớng biến
nhiên và kinh
minh, giải
hƣớng biến
biến đổi
đổi hoặc nét
tế - xã hội
thích cho các
đổi của các
của các đối
tƣơng đồng
đƣợc thể hiện
vấn đề tự
đối tƣợng tự tƣợng tự
hay khác biệt
qua số liệu
nhiên hay
nhiên và
nhiên và
của các đối
thống kê với
kinh tế - xã
kinh tế - xã
kinh tế - xã
tƣợng thể
lãnh thổ chứa
hội của một
hội thông
hội thông
hiện qua số
đựng số liệu
lãnh thổ nhất
qua đọc số
qua đọc số
liệu thống kê
liệu thống
liệu thống
kê
kê
Nhận biết
Tìm ra đƣợc Nhận biết
Giải thích
Sử dụng
đƣợc các
những điểm đƣợc mối
đƣợc mối
tranh, ảnh để
đặc điểm
tƣơng đồng, quan hệ giữa
quan hệ của
chứng minh
của các đối
khác biệt
các yếu tố tự
hay giải thích
tƣợng tự
giữa các đối nhiên và kinh
nhiên và kinh
cho các hiện
nhiên và
tƣợng tự
tế - xã hội
tế - xã hội và
tƣợng tự
kinh tế - xã
nhiên và
đƣợc thể hiện
hệ quả của nó
nhiên hay
hội đƣợc
kinh tế - xã
trên tranh,
tới lãnh thổ
kinh tế - xã
thể hiện
hội đƣợc thể ảnh
thể hiện trên
hội của một
trên tranh,
hiện trên
tranh ảnh
lãnh thổ cụ
ảnh
tranh, ảnh
các yếu tố tự
Nguyễn Thị Thu Hiền – Trường THPT Khoái Châu
định
thể
15
SKKN: VẬN DỤNG DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TRONG BÀI: “MỘT SỐ VẤN ĐỀ CỦA CHÂU PHI”- ĐỊA LÍ 11
III. Hai vấn đề cốt lõi trong dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực
III.1. Đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực của học sinh
Phƣơng pháp dạy học theo quan điểm phát triển năng lực khơng chỉ chú ý tích cực
hố học sinh về hoạt động trí tuệ mà cịn chú ý rèn luyện năng lực giải quyết vấn đề gắn
với những tình huống của cuộc sống và nghề nghiệp, đồng thời gắn hoạt động trí tuệ với
hoạt động thực hành, thực tiễn. Tăng cƣờng việc học tập trong nhóm, đổi mới quan hệ
giáo viên – học sinh theo hƣớng cộng tác có ý nghĩa quan trọng nhằm phát triển năng lực
xã hội. Bên cạnh việc học tập những tri thức và kỹ năng riêng lẻ của các môn học chuyên
môn cần bổ sung các chủ đề học tập phức hợp nhằm phát triển năng lực giải quyết các
vấn đề phức hợp.
Những định hƣớng chung, tổng quát về đổi mới phƣơng pháp dạy học các mơn
học thuộc chƣơng trình giáo dục định hƣớng phát triển năng lực là:
- Phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động của ngƣời học, hình thành và phát
triển năng lực tự học (sử dụng sách giáo khoa, nghe, ghi chép, tìm kiếm thơng tin,...), trên
cơ sở đó trau dồi các phẩm chất linh hoạt, độc lập, sáng tạo của tƣ duy.
- Có thể chọn lựa một cách linh hoạt các phƣơng pháp chung và phƣơng pháp đặc
thù của môn học để thực hiện. Tuy nhiên dù sử dụng bất kỳ phƣơng pháp nào cũng phải
đảm bảo đƣợc nguyên tắc “Học sinh tự mình hoàn thành nhiệm vụ nhận thức với sự tổ
chức, hƣớng dẫn của giáo viên”.
- Việc sử dụng phƣơng pháp dạy học gắn chặt với các hình thức tổ chức dạy học.
Tuỳ theo mục tiêu, nội dung, đối tƣợng và điều kiện cụ thể mà có những hình thức tổ
chức thích hợp nhƣ học cá nhân, học nhóm; học trong lớp, học ở ngoài lớp... Cần chuẩn
bị tốt về phƣơng pháp đối với các giờ thực hành để đảm bảo yêu cầu rèn luyện kỹ năng
thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn, nâng cao hứng thú cho ngƣời học.
- Cần sử dụng đủ và hiệu quả các thiết bị dạy học mơn học tối thiểu đã qui định.
Có thể sử dụng các đồ dùng dạy học tự làm nếu xét thấy cần thiết với nội dung học và
phù hợp với đối tƣợng học sinh. Tích cực vận dụng cơng nghệ thông tin trong dạy học.
Việc đổi mới phƣơng pháp dạy học của giáo viên đƣợc thể hiện qua bốn đặc trƣng
cơ bản sau:
Nguyễn Thị Thu Hiền – Trường THPT Khoái Châu
16
SKKN: VẬN DỤNG DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TRONG BÀI: “MỘT SỐ VẤN ĐỀ CỦA CHÂU PHI”- ĐỊA LÍ 11
- Dạy học thơng qua tổ chức liên tiếp các hoạt động học tập, từ đó giúp học sinh tự
khám phá những điều chƣa biết chứ không phải thụ động tiếp thu những tri thức đƣợc sắp
đặt sẵn. Theo tinh thần này, giáo viên là ngƣời tổ chức và chỉ đạo học sinh tiến hành các hoạt
động học tập nhƣ nhớ lại kiến thức cũ, phát hiện kiến thức mới, vận dụng sáng tạo kiến thức
đã biết vào các tình huống học tập hoặc tình huống thực tiễn,...
- Chú trọng rèn luyện cho học sinh những tri thức phƣơng pháp để họ biết cách đọc
sách giáo khoa và các tài liệu học tập, biết cách tự tìm lại những kiến thức đã có, biết
cách suy luận để tìm tịi và phát hiện kiến thức mới,... Các tri thức phƣơng pháp thƣờng
là những quy tắc, quy trình, phƣơng thức hành động, tuy nhiên cũng cần coi trọng cả các
phƣơng pháp có tính chất dự đốn, giả định (ví dụ: các bƣớc cân bằng phƣơng trình phản
ứng hóa học, phƣơng pháp giải bài tập toán học,...). Cần rèn luyện cho học sinh các thao
tác tƣ duy nhƣ phân tích, tổng hợp, đặc biệt hoá, khái quát hoá, tƣơng tự, quy lạ về
quen… để dần hình thành và phát triển tiềm năng sáng tạo của họ.
- Tăng cƣờng phối hợp học tập cá thể với học tập hợp tác theo phƣơng châm “tạo
điều kiện cho học sinh nghĩ nhiều hơn, làm nhiều hơn và thảo luận nhiều hơn”. Điều đó
có nghĩa, mỗi học sinh vừa cố gắng tự lực một cách độc lập, vừa hợp tác chặt chẽ với
nhau trong q trình tiếp cận, phát hiện và tìm tịi kiến thức mới. Lớp học trở thành môi
trƣờng giao tiếp thầy – trò và trò – trò nhằm vận dụng sự hiểu biết và kinh nghiệm của
từng cá nhân, của tập thể trong giải quyết các nhiệm vụ học tập chung.
- Chú trọng đánh giá kết quả học tập theo mục tiêu bài học trong suốt tiến trình dạy
học thơng qua hệ thống câu hỏi, bài tập (đánh giá lớp học). Chú trọng phát triển kỹ năng
tự đánh giá và đánh giá lẫn nhau của học sinh với nhiều hình thức nhƣ theo lời giải/đáp
án mẫu, theo hƣớng dẫn, hoặc tự xác định tiêu chí để có thể phê phán, tìm đƣợc nguyên
nhân và nêu cách sửa chữa các sai sót.
III.2. Đổi mới kiểm tra, đánh giá theo định hướng phát triển năng lực
III.2.1. Định hướng đổi mới kiểm tra, đánh giá hoạt động học tập của học sinh
Xu hƣớng đổi mới kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh tập trung vào
các hƣớng sau:
Chuyển từ chủ yếu đánh giá kết quả học tập cuối mơn học, khóa học sang đánh
giá tồn q trình học, đánh giá của giáo viên dạy với tự đánh giá của ngƣời học.
Nguyễn Thị Thu Hiền – Trường THPT Khoái Châu
17
SKKN: VẬN DỤNG DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TRONG BÀI: “MỘT SỐ VẤN ĐỀ CỦA CHÂU PHI”- ĐỊA LÍ 11
Chuyển từ chủ yếu đánh giá kiến thức, kỹ năng sang đánh giá năng lực của ngƣời
học. Tức là chuyển trọng tâm đánh giá chủ yếu từ ghi nhớ, hiểu kiến thức, … sang đánh
giá năng lực vận dụng, giải quyết những vấn đề của thực tiễn, đặc biệt chú trọng đánh giá
các năng lực tƣ duy bậc cao nhƣ tƣ duy sáng tạo;
Chuyển đánh giá từ một hoạt động gần nhƣ độc lập với quá trình dạy học sang
việc tích hợp đánh giá vào q trình dạy học, xem đánh giá nhƣ là một phƣơng pháp dạy
học;
Tăng cƣờng sử dụng công nghệ thông tin trong kiểm tra, đánh giá: sử dụng các
phần mềm thẩm định các đặc tính đo lƣờng của cơng cụ (độ tin cậy, độ khó, độ phân biệt,
độ giá trị) và sử dụng các mơ hình thống kê vào xử lý phân tích, lý giải kết quả đánh giá.
Với những xu hƣớng trên, đánh giá kết quả học tập các môn học, hoạt động giáo
dục của học sinh ở mỗi lớp và sau cấp học trong bối cảnh hiện nay cần phải:
- Dựa vào chuẩn kiến thức, kĩ năng (theo định hƣớng tiếp cận năng lực) từng môn
học, hoạt động giáo dục từng môn, từng lớp; yêu cầu cơ bản cần đạt về kiến thức, kĩ
năng, thái độ (theo định hƣớng tiếp cận năng lực) của học sinh của cấp học.
- Phối hợp giữa đánh giá thƣờng xuyên và đánh giá định kì, giữa đánh giá của giáo
viên và tự đánh giá của học sinh, giữa đánh giá của nhà trƣờng và đánh giá của gia đình,
cộng đồng.
- Kết hợp giữa hình thức đánh giá bằng trắc nghiệm khách quan và tự luận nhằm
phát huy những ƣu điểm của mỗi hình thức đánh giá này.
- Có cơng cụ đánh giá thích hợp nhằm đánh giá tồn diện, cơng bằng, trung thực, có
khả năng phân loại, giúp giáo viên và học sinh điều chỉnh kịp thời việc dạy và học.
III.2.2. Mục tiêu của kiểm tra đánh giá
- Đối với học sinh:
Cung cấp những thơng tin phản hồi về q trình học tập, từ đó điều chỉnh hoạt
động học tập của bản thân.
Xác nhận kết quả học tập của ngƣời học.
Phát triển năng lực tƣ duy, năng lực hành động của ngƣời học.
Nguyễn Thị Thu Hiền – Trường THPT Khoái Châu
18
SKKN: VẬN DỤNG DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TRONG BÀI: “MỘT SỐ VẤN ĐỀ CỦA CHÂU PHI”- ĐỊA LÍ 11
- Đối với giáo viên:
Biết đƣợc trình độ chung của ngƣời học, những học sinh có tiến bộ, những học
sinh sút kém để có thể động viên và giúp đỡ kịp thời.
Kết quả đánh giá giúp giáo viên xem xét và điều chỉnh lại phƣơng pháp và hình
thức tổ chức dạy học hiện hành.
- Đối với cán bộ quản lí giáo dục: Giúp nhà quản lí có động thái uốn nắn. điều
chỉnh, động viên, khuyến khích kịp thời giáo viên và học sinh.
III.2.3. Các phương pháp đánh giá
Các phƣơng pháp đánh giá truyền thống
Bài kiểm tra tự luận
Bài kiểm tra trắc nghiệm
Tập trung vào đánh giá nhận thức và kĩ
Kiểm tra vấn đáp
năng cứng của ngƣời đƣợc đánh giá.
Kiểm tra thực hành
Đối tƣợng sử dụng các phƣơng pháp đánh giá này thƣờng là giáo viên, học sinh rất
ít có cơ hội đƣợc tham gia vào quá trình đánh giá.
Các phương pháp đánh giá hiện đại
Ngoài những phƣơng pháp đánh giá trên, quan điểm đánh giá hiện đại còn sử dụng
các phƣơng pháp đánh giá sau:
Quan sát
Trao đổi
Trình diễn
Hồ sơ đánh giá
Đánh giá sản phẩm dự án
Đánh giá qua các tình huống thực tế
Tập trung vào đánh giá việc vận
dụng kiến thức, kĩ năng và thái
độ của ngƣời đƣợc đánh giá vào
những tình huống cụ thể hoặc
những tình huống gắn với thực tiễn
Đối tƣợng sử dụng các phƣơng pháp đánh giá này có thể là giáo viên và học sinh,
điều đó đồng nghĩa với việc học sinh có thể đƣợc tham gia vào quá trình đánh giá.
Nguyễn Thị Thu Hiền – Trường THPT Khối Châu
19
SKKN: VẬN DỤNG DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TRONG BÀI: “MỘT SỐ VẤN ĐỀ CỦA CHÂU PHI”- ĐỊA LÍ 11
III.2.4. Tăng cường sử dụng các câu hỏi gắn với thực tiễn, câu hỏi mở
Trong những năm gần đây, việc tăng cƣờng sử dụng các câu hỏi theo hƣớng mở,
gắn với thực tế cuộc sống đƣợc đặc biệt chú trọng trong các bài kiểm tra và trong các đề
thi nhất là đối với các môn khoa học xã hội trong đó có mơn Địa lí. Một câu hỏi hoặc bài
tập gắn với thực tiễn thƣờng có 3 phần, phần thứ nhất và thứ hai luôn luôn xuất hiện
trong câu hỏi/bài tập loại này, phần thứ ba có thể có hoặc khơng có tùy theo dạng câu
hỏi/bài tập:
Ví dụ
MÔI TRƢỜNG SỐNG CỦA CHÚNG TA
Trong những năm gần đây, các bài báo thƣờng đề cập đến vấn đề ô nhiễm mơi
trƣờng nhƣ:
Ơ nhiễm khơng khí: Lƣợng CO2 tăng đáng kế trong khí quyển gây ra hiệu ứng nhà
kính, làm cho nhiệt độ Trái Đất tăng lên. Hoạt động công nghiệp và sinh hoạt, nhất là ở
các nƣớc đang phát triển đã đƣa vào khí quyển một lƣợng lớn khí thải gây ra mƣa a xít ở
nhiều nơi trên Trái Đất. Khí thải CFCs đã làm tầng ơ dơn mỏng dần và lỗ thủng tầng ô
dôn ngày càng rộng ra.
Nguyễn Thị Thu Hiền – Trường THPT Khoái Châu
20
SKKN: VẬN DỤNG DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TRONG BÀI: “MỘT SỐ VẤN ĐỀ CỦA CHÂU PHI”- ĐỊA LÍ 11
Ơ nhiễm nƣớc: Việc đƣa các chất thải công nghiệp và chất thải sinh hoạt chƣa đƣợc
xử lí vào hồ, sơng ngịi và biển, cùng các sự cố đắm tàu, rửa tàu, tràn dầu xảy ra ở nhiều
nơi đang làm môi trƣờng biển và đại dƣơng chịu nhiều tổn thất lớn.
Suy giảm đa dạng sinh vật: Việc khai thác thiên nhiên quá mức của con ngƣời làm
cho nhiều loài sinh vật bị tuyệt chủng hoặc đứng trƣớc nguy cơ bị tuyệt chủng làm mất đi
nhiều loài sinh vật, các gen di truyền, nguồn thực phẩm, nguồn thuốc chữa bệnh, nguồn
nguyên liệu của nhiều ngành sản xuất.
Câu 1: Mơi trƣờng sống của chúng ta
Có ý kiến cho rằng “Bảo vệ mơi trƣờng là vấn đề sống cịn của nhân loại”. Hãy
trình bày ngắn gọn quan điểm của em về vấn đề trên?
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
Câu 2: Môi trƣờng sống của chúng ta
Khi đƣa ra các giải pháp bảo vệ môi trƣờng, có ý kiến cho rằng cần phải “tƣ duy
tồn cầu, hành động địa phƣơng”. Em hãy đƣa ra lí do để giải thích cho câu nói trên?
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
IV. Một số phƣơng pháp, kĩ thuật dạy học phát huy năng lực học sinh trong bộ mơn
Địa lí
IV.1. Các phương pháp dạy học tích cực
IV.1.1. Dạy học nêu và giải quyết vấn đề
a. Đặc trưng của phương pháp
Nét đặc trƣng của phƣơng pháp này là sự lĩnh hội tri thức diễn ra thông qua việc tổ
chức cho học sinh hoạt động đặt và giải quyết các vấn đề. Hạt nhân của phƣơng pháp này
là một (hoặc một chuỗi) bài toán nhận thức, chứa đựng mâu thuẫn giữa cái cho và cái
tìm. Khi mâu thuẫn của bài toán nêu vấn đề đƣợc học sinh tự giác chấp nhận nhƣ một nhu
Nguyễn Thị Thu Hiền – Trường THPT Khoái Châu
21
SKKN: VẬN DỤNG DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TRONG BÀI: “MỘT SỐ VẤN ĐỀ CỦA CHÂU PHI”- ĐỊA LÍ 11
cầu bên trong, bức thiết phải giải quyết bằng đƣợc thì lúc đó học sinh đƣợc đặt trong tình
huống có vấn đề. Sau đó giáo viên hƣớng dẫn học sinh (hƣớng dẫn và điều khiển) học
sinh tích cực, tự lực giải quyết vấn đề, đi đến những kết luận cần thiết. Phƣơng pháp này
có hiệu quả hay không trƣớc hết phụ thuộc chủ yếu vào việc liệu giáo viên có cấu tạo
thành cơng các bài tốn nêu vấn đề và chuyển học sinh vào tình huống có vấn đề hay
không.
Sau đây là một số cách thức cơ bản thiết kế mâu thuẫn của bài toán nêu vấn đề:
Bốn cách thức cơ bản thiết kế mâu thuẫn chủ chốt của bài tốn nêu vấn đề
Tình huống nghịch lí: nghịch lí là cái gì vơ lí, trái với lẽ thơng thƣờng đƣợc
mọi ngƣời cơng nhận, một điều gì khơng bình thƣờng so với cách hiểu cũ của học
sinh và đôi khi ban đầu thoạt nghe, tƣởng chừng nhƣ vơ lí làm học sinh ngạc nhiên.
Ví dụ: “Vì sao Đồng bằng sơng Cửu Long có nhiều ưu thế hơn Đồng bằng sông
Hồng về sản xuất lúa nhưng năng suất lúa lại đứng sau Đồng bằng sơng Hồng?"
Tình huống khó khăn, bế tắc, giữa cái đã biết và cái chƣa biết cần phải
khám phá, nhận thức, giữa vốn kiến thức khoa học đã có và vốn kiến thức thực tiễn
đa dạng. "Khoảng cách về phát triển kinh tế giữa Việt Nam và các nước đứng đầu
về kinh tế ở ASEAN ngày càng lớn. Liệu có thể rút ngắn và và tiến tới xóa bỏ
khoảng cách này?".
Tình huống lựa chọn. Ví dụ: "Phát triển kinh tế với tốc độ tăng trưởng cao,
thu được nhiều lợi nhuận nhưng môi trường bị ô nhiễm và phát triển kinh tế với
tốc độ tăng trưởng chậm, nhưng liên tục và ổn định, môi trường không ô nhiễm và
phá hoại. Trong hai định hướng trên, lựa chọn nào là thích hợp hơn cả?".
Tình huống tại sao hay nhân quả. Đó là trƣờng hợp đi tìm nguyên nhân của một
kết quả, bản chất của một hiện tƣợng, nguồn gốc–qui luật của một hiện tƣợng, động cơ
sâu xa của một hành vi. Ví dụ: “Vì sao Đồng bằng sông Cửu Long là vựa lúa lớn nhất
của nước ta?”
b. Tiến trình sử dụng phương pháp
Việc tổ chức cho học sinh nhận thức và giải quyết vấn đề bao gồm các bƣớc cơ
Nguyễn Thị Thu Hiền – Trường THPT Khoái Châu
22
SKKN: VẬN DỤNG DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TRONG BÀI: “MỘT SỐ VẤN ĐỀ CỦA CHÂU PHI”- ĐỊA LÍ 11
bản sau đây:
Bước 1. Đặt vấn đề và chuyển học sinh vào tình huống có vấn đề
Bước 2. Giải quyết vấn đề
Đề xuất các giả thuyết cho vấn đề đặt ra
Thu thập và xử lí thông tin theo hƣớng các giả thuyết đã đề xuất
Bước 3. Kết luận
Khẳng định hay bác bỏ giả thuyết
Phát biểu kết luận
Đề xuất vấn đề mới
IV.1.2. Phương pháp hướng dẫn học sinh khai thác bản đồ, lược đồ, Atlas địa lí
Bản đồ là một phƣơng tiện dạy học đặc trƣng của mơn Địa lí. Bản đồ với ngơn
ngữ đặc biệt của mình đƣợc coi nhƣ một hệ thống truyền đạt thơng tin bằng cách mã hố
những thơng tin cần truyền tải trong các hệ thống kí hiệu, màu sắc, chữ viết, con số. Với
dạng mã hóa thơng tin này, bản đồ có rất nhiều khả năng trong dạy học.
Kĩ năng khai thác bản đồ nói chung và Atlat Địa lí Việt Nam nói riêng là kĩ năng
cơ bản của mơn Địa lí. Nếu khơng nắm vững kĩ năng này thì khó có thể hiểu và giải thích
đƣợc các sự vật, hiện tƣợng địa lí, đồng thời cũng rất khó tự mình tìm tịi các kiến thức
Địa lí khác. Do vậy, việc rèn luyện kĩ năng làm việc với bản đồ, lƣợc đồ, Atlat là không
thể thiếu khi học mơn Địa lí.
- Khi làm việc với bản đồ, Atlat Địa lí, cần phải :
+ Hiểu hệ thống kí hiệu bản đồ
+ Nhận biết, chỉ và đọc đƣợc tên các đối tƣợng địa lí trên bản đồ.
+ Xác định phƣơng hƣớng, khoảng cách, vĩ độ, kinh độ, kích thƣớc, hình thái và vị
trí các đối tƣợng địa lí trên lãnh thổ.
+ Mô tả đặc điểm đối tƣợng trên bản đồ.
+ Xác định các mối liên hệ không gian trên bản đồ.
+ Xác định các mối quan hệ tƣơng hỗ và nhân - quả thể hiện trên bản đồ.
Nguyễn Thị Thu Hiền – Trường THPT Khoái Châu
23
SKKN: VẬN DỤNG DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TRONG BÀI: “MỘT SỐ VẤN ĐỀ CỦA CHÂU PHI”- ĐỊA LÍ 11
+ Mơ tả tổng hợp một khu vực, một bộ phận lãnh thổ (vị trí địa lí, địa hình, khí hậu,
thuỷ văn, đất đai, thực vật, động vật, dân cƣ, kinh tế).
IV.1.3. Phương pháp dự án
a. Khái niệm dự án và dạy học theo dự án
Dạy học theo dự án là một hình thức dạy học, trong đó ngƣời học thực hiện một
nhiệm vụ học tập phức hợp, có sự kết hợp giữa lí thuyết và thực hành, có tạo ra các sản
phẩm có thể giới thiệu. Nhiệm vụ này đƣợc ngƣời học thực hiện với tính tự lực cao trong
tồn bộ q trình học tập, từ việc xác định mục đích, lập kế họach, đến việc thực hiện dự
án, kiểm tra, điều chỉnh, đánh giá quá trình và kết quả thực hiện. Làm việc nhóm là hình
thức cơ bản của dạy học dự án.
b. Cơng việc của GV&HS trong tiến trình thực hiện một dự án
Giáo viên
Học sinh
Giai đoạn 1: chuẩn bị
(Trước khi thực hiện dự án. Thời gian chuẩn bị có thể từ 1-2 tuần)
- Xác định đối tƣợng tiến hành dự án
+ Số lượng, năng lực HS
+ Điều kiện CSVC tại trường
+ Nội dung bài học sẽ tiến hành DA
- Xác định mục tiêu học tập
+ DA cần đạt chuẩn nội dung nào?
+ Nhắm đến những kỹ năng nào?
+ Sản phẩm cần đạt được là gì?
- Xây dựng ý tƣởng dự án
+ Từ nội dung bài học
+ Từ hình hình thực tế xã hội
+ Từ khả năng và nhu cầu HS
- Xây dựng bộ câu hỏi định hƣớng của
Nguyễn Thị Thu Hiền – Trường THPT Khối Châu
- Học sinh tìm hiểu cách thức và
phƣơng pháp học theo dự án.
+ Biết được DHDA là gì?
+ Em sẽ làm những cơng việc gì khi
học tập theo Phương pháp này?
- Tự xác định nhu cầu, khả năng và sở
thích của bản thân.
+ Em có những năng lực nền tảng
nào?
+ Em có những kỹ năng làm việc nhóm
nào?
+ Em muốn là ai trong xã hội?
+ Em muốn được đánh giá kết quả học
tập như thế nào?
- Đọc SGK và tìm hiểu thơng tin liên
quan đến nội dung bài học.
24
