SKKN SU DUNG PHIEU HOC TAP SINH 8

SKKN “ Sử dụng phiếu học tập để phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học sinh học 8”

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
“ SỬ DỤNG PHIẾU HỌC TẬP ĐỂ PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC
CỦA HỌC SINH TRONG DẠY HỌC SINH HỌC 8”
---o0o---

I – TÍNH MỤC ĐÍCH CỦA ĐỀ TÀI
1/ Lý do chọn đề tài
Đổi mới phương pháp dạy học (PPDH) là nhiệm vụ trọng tâm của đổi mới giáo
dục trung học hiện nay. Luật giáo dục (Điều 28) đã nêu: “Phương pháp giáo dục phổ
thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh (HS); phù
hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn
luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại
niềm vui, hứng thú học tập cho HS”.
Kiến thức giải phẩu, sinh lí người và vệ sinh (Sinh học 8) giúp cho HS hiểu về
cấu tạo và sự hoạt động của các cơ quan trong cơ thể bản thân mình, từ đó có những
biện pháp rèn luyện, bảo vệ sức khỏe, nâng cao chất lượng cuộc sống, góp phần xây
dựng cuộc sống lành mạnh. Kiến thức giải phẩu, sinh lí và vệ sinh cũng là cơ sở cho
việc giáo dục dân số, kế hoạch hóa gia đình, giáo dục sức khỏe sinh sản vị thành
niên nhằm góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống, bảo vệ môi trường, đó là những
mặt giáo dục đang được quan tâm. Do đó, việc đổi mới nội dung và PPDH nhằm
nâng cao chất lượng dạy học Sinh học 8 ở trường THCS là một việc làm cần thiết.
Trong chương trình sinh học lớp 8 có nhiều tiết học nội dung kiến thức tương
đối dài, khó và có nhiều dạng kiến thức. Do vậy làm thế nào để trong một tiết học
GV phải đảm bảo việc tổ chức, hướng dẫn cho HS tự lực lĩnh hội hết nội dung kiến
thức của một bài học, một cách tích cực, sôi nổi, hào hứng, bộc lộ mọi năng lực của
bản thân và được khẳng định mình trong các hoạt động của nhóm, hoạt động tập thể,
làm thế nào để rèn luyện cho HS có được phương pháp, kỹ năng, ý chí tự học, không
thụ động, không trông chờ, ỷ lại. Qua thực tế giảng dạy, mong muốn góp phần phát
huy các biện pháp tổ chức cho học sinh học tập tích cực, chủ động, tôi mạnh dạn

nghiên cứu đề tài: “Sử dụng phiếu học tập để phát huy tính tích cực của học sinh
trong dạy học sinh học 8”.
2/ Mục đích nghiên cứu đề tài
- Nghiên cứu đề tài nhằm mục đích sử dụng vào từng nội dung bài học, từng
hoàn cảnh cụ thể, để:
Người thực hiện: Trần Thanh Lâm

Năm học 2013-2014

Trang 1


SKKN “ Sử dụng phiếu học tập để phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học sinh học 8”

+ Phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo, rèn luyện năng lực tự học, tự
nghiên cứu cho học sinh.
+ Góp phần rèn luyện các kỹ năng (quan sát, phân tích, so sánh, suy luận,…)
cho HS thông qua việc các em hoàn thành các yêu cầu của GV đưa ra trong phiếu
học tập
+ Hướng HS vận dụng kiến thức kỹ năng vào đời sống thực tế.
+ Lồng ghép giáo dục sức khỏe giới tính, sinh sản gắn liền với cuộc sống hằng
ngày của học sinh để kích thích tính ham học hỏi tìm tòi, tạo hứng thú ở học sinh.
+ Nhằm chia sẽ kinh nghiệm với các bạn đồng nghiệp cùng được phân công
giảng dạy môn Sinh học khối 8.
+ Góp phần nâng cao khả năng thiết kế và sử sụng phiếu học tập của giáo viên.
+ Giáo viên nâng cao khả năng tổ chức, hướng dẫn cho học sinh tự học, khám
phá, phát hiện kiến thức mới
3/ Phạm vi và đối tượng nghiên cứu
Đề tài đã được ứng dụng thử nghiệm đối với học sinh lớp 8 mà tôi đang giảng
dạy tại đơn vị trường THCS ………….. - ngôi trường nằm ở vùng ven thành phố.

Nhân cơ hội này, tôi muốn cùng với các GV dạy môn Sinh học khối 8 trao đổi thêm
những kinh nghiệm đã học hỏi được trong thời gian qua, để từ đó có thể góp phần
vào việc nâng cao chỉ tiêu chất lượng bộ môn Sinh học.

II – TÍNH KHOA HỌC
1/ Thực trạng ban đầu của vấn đề
- SGK Sinh học 8 được biên soạn theo hướng hạn chế việc cung cấp tri thức có
sẵn, mà yêu cầu HS phải hoạt động tích cực, tự lực dưới sự tổ chức hướng dẫn của
GV mới có thể phát hiện và lĩnh hội được. Do đó dạy học bằng phương pháp truyền
thống HS khó tiếp thu kiến thức hoặc tiếp thu một cách thụ động, gượng ép, một
chiều, không hứng thú, không phát huy được tính tư duy, sáng tạo ở HS. Nhưng hiện
nay phần lớn giáo viên còn chưa sử dụng phiếu học tập để phát huy năng lực độc lập
của HS trong quá trình dạy học
- Tuy nhiên khi sử dụng phiếu học tập trong dạy học một số GV còn lúng túng
về phương pháp sử dụng phiếu học tập, do đó gặp nhiều khó khăn trong việc tổ chức
các hoạt động nhận thức cho học sinh. Vì gặp khó khăn trong sử dụng phiếu học tập
nên giáo viên thường bỏ qua, quay lại dạy bằng thuyết trình nội dung bài học, gây
trở ngại cho quá trình chiếm lĩnh kiến thức của học sinh.
- Một số giáo viên chỉ sử dụng PHT trong khâu củng cố hoàn thiện kiến thức
Người thực hiện: Trần Thanh Lâm

Năm học 2013-2014

Trang 2


SKKN “ Sử dụng phiếu học tập để phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học sinh học 8”

hoặc khâu kiểm tra đánh giá hoặc chỉ sử dụng vào việc tái hiện kiến thức chưa đạt
được khả năng tự lực, độc lập làm việc của học sinh trong việc tìm kiến thức mới.

- Việc thiết kế phiếu học tập của GV đôi lúc chưa khoa học, dẫn đến hiệu quả
chưa cao. GV chưa xác định được mục đích của các loại phiếu học tập nên gây khó
khăn cho học sinh trong việc phát hiện và lĩnh hội kiến thức.
- Về phía học sinh thì chưa quen với việc thực hiện học tập trên phiếu học tập,
một số em khi giáo viên yêu cầu hoàn thành các phiếu học tập thì ngồi chơi.
- Giáo viên chưa thật sự coi trọng công việc hướng dẫn HS tự học ở nhà và
chuẩn bị trước bài mới ở nhà, đa số GV chỉ dặn dò bằng lời nói qua loa, phân công
nhiệm vụ cho các nhóm còn chung chung, do đó đa số HS sẽ quên công việc mà GV
đã dặn dò làm ở nhà hoặc đùn đẩy cho trưởng nhóm.
Từ những lí do nêu trên, trong nhiều tiết học vẫn còn những HS chưa có ý thức
tự học, chưa phát huy hết năng lực học tập của bản thân, vẫn còn có tư tưởng ỷ lại,
trông chờ vào thầy cô, bạn bè, nê tỉ lệ HS khá giỏi chiếm tỉ lệ thấp hơn HS trung
bình, yếu. Cụ thể chất lượng bộ môn Sinh lớp 8 mà cá nhân tôi phụ trách năm học
2011-2012 lúc còn ít sử dụng PHT vào bài dạy kết quả như sau:
Lớp

Sĩ số

8A1
8A2

Giỏi

Khá

Yếu

Trung bình

Kém

SL

%

SL

%

SL

%

SL

%

SL

%

27

9

33

9

33

8

30

1

4

0

0

29

6

21

10

34

13

45

0

0

0

0

8A3

26

10

38

9

35

7

27

0

0

0

0

8A4

31

9

29

8

26

14

45

0

0

0

0

8A5

31

13

42

5

16

13

42

0

0

0

0

Tổng

144

47

32

41

29

55

38

1

1

0

0

Với kết quả trên, có thể ảnh hưởng đến xếp loại học lực của các em vào cuối
năm. Năm học 2012-2013 tôi thường xuyên thăm lớp dự giờ, trao đổi với đồng
nghiệp trong tổ chuyên môn, để học hỏi kết hợp với tự học, tự bồi dưỡng và đúc kết
thành những kinh nghiệm thực tiễn cho việc sử dụng phiếu học tập để phát huy tính
tích cực của HS nhằm nâng cao chất lượng bộ môn.
2/ Biện pháp và quá trình tổ chức tiến hành
2.1. Biện pháp tổ chức tiến hành
- Sử dụng các phiếu học tập là điều kiện để giáo viên chuyển hoạt động của
mình từ trình bày giảng giải thuyết minh sang hoạt động tổ chức, hướng dẫn, để từ
đó học sinh tham gia hoạt động học tập tích cực không còn hiện tượng thụ động
nghe giảng.
Người thực hiện: Trần Thanh Lâm

Năm học 2013-2014

Trang 3


SKKN “ Sử dụng phiếu học tập để phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học sinh học 8”

2.1.1. Phiếu học tập là gì?
Phiếu học tập (PHT) hay còn gọi là phiếu hoạt động hoặc phiếu làm việc. PHT
là những “tờ giấy rời”, in sẵn những công việc độc lập hoặc làm theo nhóm nhỏ
được phát cho từng HS tự lực hoàn thành trong một thời gian ngắn của tiết học hoặc
tự học ở nhà. Mỗi PHT có thể giao cho HS một hoặc vài nhiệm vụ nhận thức cụ thể
nhằm hướng tới kiến thức, kỹ năng hay rèn luyện thao tác tư duy cho HS
2.1.2. Quy trình thiết kế phiếu học tập
Gồm các bước sau:
Bước 1: Từ nội dung và mục tiêu bài học, xác định các hoạt động dạy học và
nội dung HS cần tiến hành cho từng hoạt động.
Bước 2: Xây dựng PHT cho từng hoạt động.
Bước 3: Xác định nội dung cụ thể của PHT
Xác định PHT được xây dựng với mục tiêu như thế nào, truyền tải kiến thức gì,
rèn luyện kỹ năng gì? Hoặc dùng trong khâu nào của quá trình dạy học?
Bước 4: Chuyển nội dung kiến thức thành điều cho biết và điều cần tìm.
Từ kết quả của việc phân tích nội dung bài dạy và xác định mục tiêu của bài
phải xem xét để lĩnh hội được nội dung hay đạt được mục tiêu của bài, phải gợi mở
cho biết những gì và tìm kiếm những gì.
Bước 5: Diễn đạt nội dung trên thành PHT. Phác thảo PHT cần xây dựng.
Bước 6: Xây dựng đáp án và thời gian hoàn thành PHT.
Căn cứ vào thời gian phân phối của chương trình, nội dung của phiếu mà quy
định thời gian hoàn thành PHT một cách hợp lí.
Để phát huy được tính tích cực của HS và đánh giá khách quan kết quả học tập
của HS, sau khi sử dụng PHT phải xây dựng đáp án chuẩn
Bước 7: Hoàn thành PHT chính thức.
Là bước viết PHT chính thức chuẩn bị cho việc sử dụng PHT vào các khâu của
quá trình dạy học.
2.1.3. Cấu trúc phiếu học tập
PHT thường có cấu trúc gồm:

a. Phần chỉ dẫn:
Là các chỉ dẫn của GV quy định kiểu hoạt động, nội dung hoạt động hay nguồn
thông tin.
Kiểu hoạt động là liên hệ, vận dụng kiến thức cũ, nghiên cứu kiến thức mới, so
sánh nội dung hoạt động, chú thích các quá trình...
Người thực hiện: Trần Thanh Lâm

Năm học 2013-2014

Trang 4


SKKN “ Sử dụng phiếu học tập để phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học sinh học 8”

Để đạt hiệu quả sử dụng PHT cao, đảm bảo thời gian thực hiện, phần dẫn yêu
cầu ngắn gọn, rõ ràng, chính xác, dẫn dắt HS đến các hoạt động cụ thể
b. Phần hoạt động của học sinh:
Là phần chỉ những công việc, thao tác mà HS cần thực hiện có thể là một hoặc
nhiều hoạt động.
c. Phần quy định thời gian thực hiện
Hoàn thành PHT phải thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định. Tùy
vào khối lượng công việc mà thời gian có thể là 5 phút, 10 phút,... dài hơn hoặc
ngắn hơn. Ngoài ra cũng cần căn cứ vào trình độ HS, thời gian tiết học...
Tuy nhiên phần này không nhất thiết phải để trong PHT, nó có thể được GV
thông báo bằng lời trong quá trình phát phiếu.
d. Phần nhận xét, bổ sung của giáo viên (nếu cần)
Thường tách biệt với các phần trên, được sử dụng để GV chỉnh sửa, bổ sung
cho HS hay đánh giá mức độ lĩnh hội kiến thức cho HS.
2.1.4. Điểm mới của đề tài
- Sử dụng các phiếu học tập (PHT) có ưu thế hơn câu hỏi, bài tập vấn đáp ở chỗ

muốn xác định một nội dung kiến thức nào đó thoả mãn nhiều tiêu chí hoặc xác định
nhiều nội dung từ các tiêu chí khác nhau, nếu diễn đạt bằng câu hỏi thì dài dòng. Ta
có thể thay bằng một bảng có các tiêu chí thuộc các cột, các hàng khác nhau. HS căn
cứ vào tiêu chí ở cột và hàng để tìm ý điền vào ô trống cho phù hợp. Như vậy giá trị
lớn nhất của PHT là với nhiệm vụ học tập phức tạp được định hướng rõ ràng, diễn
đạt ngắn gọn bằng một bảng gồm có các hàng, cột ghi rõ các tiêu chí cụ thể.
- PHT do GV tự thiết kế bao gồm có phần hình ảnh minh họa phù hợp, những
nhiệm vụ học tập được trình bày một cách logic, khoa học trong đó GV đã tính toán
kĩ từng bước nhỏ, vừa sức với HS để các em có thể tự làm được, qua đó có thể tự
mình chiếm lĩnh kiến thức mới.
- PHT là công cụ để GV tổ chức các hoạt động học tập cho HS hướng dẫn cho
học sinh tự khám phá, phát hiện kiến thức mới dưới hai hình thức:
+ Một là hình thức học tập cá nhân: PHT được phát cho từng cá nhân, mỗi học
sinh phải tự nghiên cứu SGK và các tài liệu tham khảo, suy nghĩ, để hoàn thành
nhiệm vụ, hạn chế được thói quen ỷ lại, dựa dẫm của đa số HS yếu và trung bình.
Trong lúc HS tiến hành các hoạt động học tập bằng tay, các biến đổi sinh hóa được
diễn ra một cách mạnh mẽ, sâu sắc trong não của các em, giúp các em hiểu sâu và
nhớ lâu bài học.
Người thực hiện: Trần Thanh Lâm

Năm học 2013-2014

Trang 5


SKKN “ Sử dụng phiếu học tập để phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học sinh học 8”

+ Hai là hình thức thảo luận nhóm: chia lớp thành từng nhóm nhỏ, giáo viên
phát PHT có các câu hỏi, bài tập ở mức độ khó, đòi hỏi học sinh phải hợp tác, cùng
nhau giải quyết vấn đề. Thông qua thảo luận, tranh luận trong tập thể, ý kiến mỗi cá

nhân được bộc lộ, uốn nắn, phát triển tình bạn, ý thức tổ chức, tinh thần hỗ trợ lẫn
nhau, làm tăng hiệu quả học tập.
Mặt khác, trong quá trình HS thực hiện nhiệm vụ trong PHT, qua quan sát, GV
có thể thu nhận được thông tin về năng lực, thái độ học tập của HS để có biện pháp
uốn nắn kịp thời. Đồng thời, qua các sản phẩm của quá trình làm việc bằng tay của
HS, GV có được nguồn thông tin phản hồi trung thực hơn, từ đó điều chỉnh được
phương pháp dạy học của mình. Như vậy, việc sử dụng PHT đóng một vai trò quan
trọng trong dạy học phát huy tính tích cực nhận thức của HS.
2.2. Quá trình tổ chức tiến hành
Phiếu học tập là công cụ để giáo viên tiến hành tổ chức hoạt động nhận thức
cho học sinh, đồng thời là cơ sở để học sinh tiến hành các hoạt động một cách tích
cực, chủ động. Việc sử dụng phiếu học tập có thể thực hiện ở tất cả các khâu của quá
trình lên lớp.
2.2.1. Quy trình chung về việc sử dụng phiếu học tập
Bước 1: Giao PHT cho HS.
Bước 2: HS làm việc cá nhân hoặc theo nhóm, hoàn thành PHT.
Bước 3: GV tổ chức thảo luận để HS báo cáo kết quả.
Bước 4: GV uốn nắn, chỉnh sửa, nhận xét, đánh giá, đưa ra đáp án.
2.2.2. Sử dụng phiếu học tập trong các khâu của quá trình lên lớp
* Sử dụng phiếu học tập để hình thành kiến thức mới
- Mục đích của việc sử dụng loại PHT này là giúp HS lĩnh hội được kiến thức
mới, vì vậy GV cần phát PHT sau khi ghi đề mục.
- Để HS hoàn thành tốt các nhiệm vụ trong PHT, cần có thời gian và định
hướng để HS nghiên cứu, xử lí thông tin hoàn thành phiếu, sau đó để đại diện trình
bày, lớp nhận xét, bổ sung.
- Cuối cùng GV chốt lại kiến thức cần lĩnh hội.
Ví dụ : Khi dạy mục II – Các hệ cơ quan, Bài 2. Cấu tạo cơ thể người, mục
 trong SGK trang 9 yêu cầu – Hãy ghi tên các cơ quan có trong thành phần của
mỗi hệ cơ quan và chức năng chính của mỗi hệ cơ quan vào bảng 2. Thành phần,
chức năng các hệ cơ quan, mục này không có hình ảnh minh họa, như vậy HS

trung bình và yếu khó có thể thực hiện được, nếu GV dạy ứng dụng công nghệ thông
tin chiếu cho HS quan sát từng hình của các hệ cơ quan, và hỏi - đáp thì chỉ có một
vài học sinh tham gia phát biểu là được hoạt động vì thời gian có hạn còn hầu hết
Người thực hiện: Trần Thanh Lâm

Năm học 2013-2014

Trang 6


SKKN “ Sử dụng phiếu học tập để phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học sinh học 8”

học sinh ngồi nghe câu trả lời của các bạn và đáp án của giáo viên mà không được
rèn luyện và bộc lộ kỹ năng học tập, ảnh hưởng đến tính tích cực hoạt động của học
sinh. Do đó để HS dễ lĩnh hội kiến thức mới đồng thời rèn luyện kỹ năng quan sát,
so sánh, khi dạy phần này GV có thể thiết kế và sử dụng phiếu học tập như sau:
Em hãy quan sát các hình dưới đây và hoàn thành bảng 2. Thành phần, chức
năng các hệ cơ quan (10 phút)

Hệ vận động

Hệ tiêu hóa

Hệ tuần hoàn

Hệ hô hấp

Hệ bài tiết

Hệ thần kinh

bảng 2. Thành phần, chức năng các hệ cơ quan
Hệ cơ quan

Các cơ quan trong từng hệ cơ quan

Chức năng của hệ cơ quan

Hệ vận động
Hệ tiêu hóa
Hệ tuần hoàn
Hệ hô hấp
Hệ bài tiết
Hệ thần kinh
Người thực hiện: Trần Thanh Lâm

Năm học 2013-2014

Trang 7


SKKN “ Sử dụng phiếu học tập để phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học sinh học 8”

- PHT có in sẵn hình là cơ sở để học sinh tiến hành các hoạt động học tập một
cách tích cực, chủ động kể cả những HS học trung bình, yếu đồng thời rèn luyện các
kỹ năng ở HS.
Ví dụ: Để lĩnh hội kiến thức mới, đồng thời rèn luyện kỹ năng quan sát, so
sánh khi dạy mục II. Phân biệt tuyến nột tiết với tuyến ngoại tiết, GV có thể xây
dựng và sử dụng PHT như sau:
- Em hãy quan sát Hình 55-1. Tuyến ngoại tiết, Hình 55-2. Tuyến nội tiết (Chú ý

đường đi của sản phẩm tiết) Thảo luận nhóm trong 5 phút hoàn thành phiếu học tập
“So sánh sự giống nhau, khác nhau về cấu tạo và chức năng của tuyến nội tiết và
tuyến ngoại tiết”
Ngoài
Ống dẫn
chất tiết

Hình 55.1
Tuyến ngoại tiết
Tên tuyến

Mạch
máu

Tế bào
tuyến

Tuyến ngoại tiết

Cơ quan đích
Hình 55.2
Tuyến nội tiết

Tuyến nội tiết

Giống nhau
Cấu tạo
Khác nhau Vai trò
Ví dụ
Ví dụ: Khi dạy mục I. Tuyến tụy, bài 57. Tuyến tụy và tuyến trên thận, GV có

thể xây dựng và sử dụng PHT như sau:
Người thực hiện: Trần Thanh Lâm

Năm học 2013-2014

Trang 8


SKKN “ Sử dụng phiếu học tập để phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học sinh học 8”

Em hãy quan sát kĩ hình 57.1. Tuyến tụy với cấu trúc
đảo tụy, đọc thông tin mục I SGK, sau đó thảo luận
nhóm hoàn thành bảng sau (thời gian 5 phút)
Cấu tạo
tuyến tụy

Túi mật

Ống dẫn mật
Ống tụy
Tế bào
tiết dịch
tụy

Chức năng
Nội tiết
Ngoại tiết

1. Tế bào tiết
dịch tụy

Tá tràng
Đảo
tụy

2. Đảo tụy:
Tế bào α
Tế bào β

Tế bào α
Tế bào β
Mạch máu

hình 57-1. Tuyến tụy với cấu
trúc đảo tụy

* Sử dụng phiếu học tập để củng cố, hoàn thiện kiến thức
Loại PHT này sử dụng sau khi HS đã học xong từng phần, từng bài, từng
chương. Hoàn thành được PHT này, HS sẽ nắm vững kiến thức đã học, đảm bảo tính
hệ thống, tính liên tục và tính logic của kiến thức trong chương trình.
Ví dụ: Khi dạy bài 4. Mô. Để củng cố bài học về đặc điểm cấu tạo và chức
năng của các loại mô, có thể sử dụng PHT sau:
Dựa vào kiến thức bài 4. Mô, em hãy so sánh 4 loại mô theo bảng sau (5 phút)
Mô biểu bì

Mô liên kết

Mô cơ

Mô thần kinh

Đặc điểm cấu tạo
Chức năng
Ví dụ: Sau khi dạy xong bài 21. Hoạt động hô hấp, GV có thể phát phiếu học
tập để củng cố bài như sau:
Dựa vào kiến thức đã học trong bài em hãy điền các nội dung phù hợp vào
bảng dưới đây (5 phút):
Các giai đoạn chủ yếu
trong hô hấp

Vai trò

Cơ chế
Riêng

Chung

Thở
Trao đổi khí ở phổi
Trao đổi khí ở tế bào
Ví dụ 3: Sau khi dạy xong chương V. Tiêu hóa để hệ thống hóa lại kiến thức
của chương, GV có thể xây dựng và sử dụng PHT như sau:
Em hãy đánh dấu (+) vào ô trống thích hợp trong bảng sau:
Người thực hiện: Trần Thanh Lâm

Năm học 2013-2014

Trang 9

SKKN “ Sử dụng phiếu học tập để phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học sinh học 8”
Cơ quan thực hiện
Hoạt
Loại
chất
động

Khoang
miệng

Thực
quản

Dạ
dày

Ruột
non

Ruột
già

Gluxit
Tiêu hoá

Lipit
Prôtêin
Đường

Hấp thụ

Axit béo
và Glixêrin
Axit amin

* Sử dụng phiếu học tập để kiểm tra đánh giá
Mục đích của việc sử dụng PHT lúc này là để kiểm tra mức độ lĩnh hội kiến
thức của HS. Vì vậy PHT dùng trong khâu này là tương tự như đề kiểm tra, được
phát đến từng HS, GV không cần gợi ý hay định hướng cho HS để việc kiểm tra
đánh giá được khách quan
Ví dụ: Sau khi dạy xong bài 8. Cấu tạo và tính chất của xương, GV có thể ra
đề kiểm tra 15 phút như ở bảng sau:
PHT: Dùng kiến thức đã học ở bài 8. Cấu tạo và tính chất của xương, em hãy
hoàn thành cột chức năng sau cho hợp lí với cột cấu tạo
Các phần của xương
Đầu xương

Thân xương

Cấu tạo

Chức năng

- Sụn bọc đầu xương
- Mô xương xốp
gồm các nan xương
- Màng xương
- Mô xương cứng
- Khoang xương

- ……………………………………
- ……………………………………
- ……………………………………
- ……………………………………
- ……………………………………
- ……………………………………

Ví dụ 2: Sau khi dạy xong bài 31. Trao đổi chất, bài 32. Chuyển hóa, GV có
thể ra đề kiểm tra 15 phút như ở bảng sau:
PHT: Dùng kiến thức đã học ở bài 31, 32, em hãy điền các nội dung phù hợp
vào bảng sau:
Các quá trình
Đặc điểm
Vai trò
Trao đổi chất
Chuyển hóa ở
tế bào

Ở cấp cơ thể
Ở cấp tế bào
Đồng hóa
Dị hóa

Người thực hiện: Trần Thanh Lâm

Năm học 2013-2014

Trang 10

SKKN “ Sử dụng phiếu học tập để phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học sinh học 8”

* Sử dụng phiếu học tập để hướng dẫn tự học
Có nhiều phương tiện hỗ trợ cho việc tự học của HS. Tuy nhiên, trong số đó,
PHT là loại phương tiện thông dụng nhất.
Quy trình hướng dẫn HS tự học bằng PHT có các bước sau:
Bước 1: GV giao PHT cho HS, gợi ý cho HS cách tìm thông tin, cách giải
quyết yêu cầu của phiếu, tương ứng với giai đoạn hướng dẫn của thầy.
Bước 2: Ứng với giai đoạn tự nghiên cứu của trò, HS tự tìm tòi, quan sát,
phân tích, tổng hợp, phát hiện vấn đề, theo yêu cầu của PHT.
Bước 3: GV tổ chức cho HS hoạt động nhóm, các em tự trao đổi, thảo luận
với nhau. Sau đó tự trình bày, tự thể hiện kiến thức của mình trước tập thể, các nhóm
khác nhận xét, bổ sung thêm.
Bước 4: trong khi HS thảo luận thầy giữ vai trò là người trọng tài, nhận xét,
thẩm định kết quả của HS. HS tự đánh giá sản phẩm ban đầu của mình, tự sửa chữa,
điều chỉnh, chuẩn hóa kiến thức.
Ví dụ: Sau khi học xong bài 29. Hấp thụ chất dinh dưỡng và thải phân, để chủ
động thời gian trong tiết sau cho HS thảo luận, GV có thể phát PHT để HS về nhà
hoàn thành PHT trước khi dạy bài 30. Vệ sinh tiêu hóa
PHT: Nghiên cứu mục I, liệt kê các thông tin cho phù hợp với các cột và hàng
trong bảng sau:
Cơ quan hay hoạt động
bị ảnh hưởng

Mức độ ảnh hưởng

Các sinh vật

Tác nhân

....................................
...................... ....................................
....................................

....................................................
....................................................
....................................................

....................................
....................................

....................................................
....................................................

Chế độ ăn uống

Nhóm

....................................
...................... ....................................
....................................

....................................................
....................................................
....................................................

....................................
...................... ....................................
....................................

....................................................
....................................................
....................................................

......................

Ví dụ: Sau khi học xong bài 39. Bài tiết nước tiểu, GV có thể phát PHT để HS về
nhà hoàn thành PHT trước khi dạy bài 40. Vệ sinh hệ bài tiết nước tiểu
PHT: Nghiên cứu mục I, và dựa vào hiểu biết của bản thân, em hãy liệt kê các
thông tin cho phù hợp với các cột và hàng trong bảng sau:
Người thực hiện: Trần Thanh Lâm

Năm học 2013-2014

Trang 11


SKKN “ Sử dụng phiếu học tập để phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học sinh học 8”

Tổn thương hệ bài tiết nước tiểu
………………………………….
………………………………….
………………………………….

Hậu quả
………………………………………………
………………………………………………
………………………………………………
………………………………………………
………………………………………………

………………………………………………

Ví dụ: Sau khi học xong bài 51, GV có thể phát PHT để HS về nhà hoàn thành PHT
trước khi dạy bài 52. Phản xạ không điều kiện và phản xạ có điều kiện.
PHT: Nghiên cứu mục I, II, III và dựa vào hiểu biết của bản thân, em hãy
hoàn thành bảng so sánh tính chất của phản xạ không điều kiện và phản xạ có điều
kiện theo mẫu sau:
Tính chất của phản xạ
Tính chất của phản xạ
STT
Tiêu chí so sánh
không điều kiện
có điều kiện
1
Kích thích
2
Nguồn gốc hình thành
3
Thời gian tồn tại
4
Tính chất
5
Số lượng
6
Cung phản xạ
7
Trung ương
2.4.3. Căn cứ vào nguồn thông tin sử dụng để hoàn thành phiếu học tập
- PHT khai thác kênh chữ: Thường dùng trong các khâu của tiến trình dạy
học. Khi dạy bài mới, nôi dung của phiếu dạng này đi kèm với kênh “đọc thông tin”

hay “nghiên cứu mục, bài”
Ví dụ: Phần II. Các nguyên tắc truyền máu, mục 1. Các nhóm máu ở người,
bài 15. Đông máu và các nguyên tắc truyền máu, GV có thể thiết kế và sử dụng PHT
như sau: Đọc thông tin SGK điền vào bảng sau:
Nhóm máu

Kháng nguyên trên hồng cầu

Kháng thể trong huyết tương

O
A
B
AB
Ví dụ: Đọc thông tin mục I – Vai trò của các hoocmôn tuyến tụy , bài 57, tóm
tắt quá trình điều hòa lượng đường trong máu bằng cách tìm ý điền vào chỗ trống
hoàn thiện sơ đồ sau:
Người thực hiện: Trần Thanh Lâm

Năm học 2013-2014

Trang 12


SKKN “ Sử dụng phiếu học tập để phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học sinh học 8”

Khi đường huyết ………
(+)

Khi đường huyết ………

(+)

Kích thích

Kích thích

Đảo tụy
(-) ức chế

Tế bào………

………
Glucôzơ
…………
Đường huyết …… đến mức
bình thường

Tế bào………

(-) ức chế

………
…………
Glicôgen
Đường huyết …… lên mức
bình thường

- PHT khai thác kênh hình: Đây được xem là dạng phiếu phát huy cao độ
tính tích cực của HS, có thể sử dụng trong tất cả các khâu của quá trình dạy học giúp
HS phát triển kỹ năng quan sát, phân tích. Nguồn thông tin để hoàn thành PHT là

kênh hình trong SGK, tranh ảnh, phim tư liệu,…
Ví dụ: Khi dạy mục 3. Mô cơ, phần II. Các loại mô, bài 4. Mô, có thể sử dụng
PHT sau: Quan sát hình mô cơ vân, mô cơ trơn, mô cơ tim điền vào bảng sau

Mô cơ trơn

Mô cơ tim

Mô cơ vân

Cơ vân

Cơ tim

Cơ trơn

Số nhân
Vị trí nhân
Có vân ngang
Ví dụ: bài 3. Tế bào, mục I. Cấu tạo tế bào, khi dạy phần này GV phải cho
HS so sánh giữa tế bào thực vật với tế bào động vật (do bài 5. Quan sát tế bào và mô
yêu cầu của phần báo cáo thu hoạch, câu 3. Phân biệt tế bào động vật và tế bào
thực vật) GV có thể bổ sung tranh tế bào thực vật để xây dựng và sử dụng phiếu học
tập sau:
PHT: Em hãy quan sát kỹ hình ảnh tế bào thực vật với tế bào động vật so sánh
đặc điểm giống nhau và khác nhau giữa 2 tế bào này
Người thực hiện: Trần Thanh Lâm

Năm học 2013-2014

Trang 13


SKKN “ Sử dụng phiếu học tập để phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học sinh học 8”
Thành (Vách tế bào)
Màng sinh chất
Ti thể
Không
Bộ
máy
gôngi
bào
Chất tế bào
Nhân
Lưới nội chất
Lục lạp
Trung thể
Lyzosom

Đặc điểm
1. Giống nhau
2. Khác nhau
- Vách tế bào
- Lục lạp
- Không bào
- Trung thể

Tế bào thực vật

Tế bào động vật

......................................................................................................
...…..………………………...
……..………………………
……..………………………
……..………………………

...…..………………………..
……..……………………….
……..……………………….
……..……………………….

- Từ bảng so sánh GV gợi ý để HS rút ra nhận xét:
+ Những điểm giống nhau giữa tế bào động vật và tế bào thực vật chứng minh động
vật và thực vật có mối quan hệ nguồn gốc trong quá trình phát sinh và phát triển
sinh giới.
+ Những điểm khác nhau giữa tế bào động vật và tế bào thực vật chứng minh rằng
tuy có quan hệ về nguồn gốc nhưng động vật và thực vật tiến hóa theo hai hướng
khác nhau
Ví dụ: Khi dạy mục I. Cấu tạo tim, bài 17, có thể sử dụng phiếu học tập sau:
PHT: Dựa vào kiến thức đã biết, hình 16.1, và quan sát hình 17-1 điền vào bảng sau
1. Tâm thất phải
Các ngăn tim co
2. Động mạch phổi
3. Mao mạch phổi
4. Tĩnh mạch phổi
Tâm nhĩ trái co
5. Tâm nhĩ trái
Tâm nhĩ phải co
6. Tâm thất trái

7. Động mạch phổi
Tâm thất trái co
8. Mao mạch phần trên
9. Mao mạch phần dưới
Tâm thất phải co
10. Tĩnh mạch chủ trên
11. Tĩnh mạch chủ dưới
12. Tâm nhĩ phải
Hình 16-1 Sơ đồ cấu tạo hệ tuần hoàn máu
Người thực hiện: Trần Thanh Lâm

Năm học 2013-2014

Nơi máu được
bơm tới

Trang 14


SKKN “ Sử dụng phiếu học tập để phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học sinh học 8”

Ví dụ: Khi dạy mục I. Vị trí và các thành phần não bộ, bài 46, có thể sử dụng
phiếu học tập sau:
Em hãy quan sát hình 46.1, tìm thông tin và hoàn thành phiếu học tập sau (thời gian
5 phút)
PHT: Vị trí và chức năng của não bộ
Trụ não tiếp liền với tủy sống ở phía dưới
Nằm giữa trụ não và tiểu não là…………..
Trụ não gồm:…….,………... và …………
Não giữa gồm………mặt trước và……….

ở mặt sau. Phía sau trụ não là…………….

Đại
não

Đồi thị
Não
trung Vùng dưới
gian
đồi

Trụ
não

Não Củ não
sinh tư
giữa

Cuống não

Cầu não
Hành não

Tiểu
não
Hình 46.1. Não bộ bổ dọc

- PHT khai thác cả kênh chữ và kênh hình: So với 2 dạng trên thì dạng này
phổ biến hơn nhiều, bởi chương trình SGK đổi mới kênh chữ và kênh hình đi kèm
với nhau. Dạng này yêu cầu HS vừa đọc thông tin, vừa quan sát hình mới có thể

hoàn thành PHT.
Ví dụ: Khi dạy mục I. Thụ tinh và thụ thai, bài 62, GV có thể sử dụng PHT
khai thác cả kênh chữ và kênh hình: Đọc thong tin mục I, quan sát hình 62.1, kết hợp
theo dõi đoạn phim - sự thụ tinh và thụ thai, thảo luận nhóm hoàn thành PHT sau:
PHT: Sự thụ tinh và thụ thai
+ Thụ tinh là quá trình ………… giữa …………. Và ………… tạo thành ………
Điều kiện để xảy ra thụ tinh là …………… gặp ……… ở ……… ống dẫn trứng.
+ ………… di chuyển xuống ………... mất 7 ngày, vừa di chuyển, vừa phân chia
+ Khi tới tử cung ………… được thụ tinh bám vào ………… tiếp tục phát triển
thành ………… gọi là sự …………
- PHT sử dụng trong thực hành, thí nghiệm, tham quan thực tế thiên
nhiên, sản xuất: PHT này được sử dụng nhằm định hướng mục tiêu, nội dung cụ thể
trong các buổi thực hành, thí nghiệm, tham quan ở các cơ sở sản xuất, khu bảo tồn
thiên nhiên.
Ví dụ: Khi dạy bài 44. Tìm hiểu chức năng (liên quan đến cấu tạo) của tủy
sống, GV có thể sử dụng phiếu học tập sau:
1. Thí nghiệm tìm hiểu chức năng của tủy sống. Qua kết quả quan sát được ghi kết
quả thí nghiệm vào bảng sau:
Người thực hiện: Trần Thanh Lâm

Năm học 2013-2014

Trang 15


SKKN “ Sử dụng phiếu học tập để phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học sinh học 8”

Bước thí
nghiệm

Điều kiện
thí nghiệm

Thí
nghiệm
1

I
Học sinh
tiến hành
Ếch đã hủy não,
theo
để nguyên tủy
nhóm

Cắt ngang tủy
Giáo viên (ở đôi dây thần
biểu diễn kinh da giữa
lưng 1 và 2)
II

2

3

4

5
6

III
Giáo viên Hủy tủy ở trên
biểu diễn vết cắt ngang

7

Cường độ và vị trí
kích thích

Kết quả
quan sát

- Kích thích nhẹ 1 chi 1……………...
(chẳng hạn chi sau bên ……………….
phải) bằng HCl 0,3%
……………….
- Kích thích chi đó 2……………...
mạnh hơn bằng HCl 1% ……………….
- Kích thích rất mạnh 3……………...
chi đó bằng HCl 3%
……………….
- Kích thích rất mạnh 4……………...
chi sau bằng HCl 3%
……………….
- Kích thích rất mạnh 5……………...
chi trước bằng HCl 3% ……………….
- Kích thích rất mạnh 6……………...
chi trước bằng HCl 3% ……………….
- Kích thích rất mạnh 7……………...
chi sau bằng HCl 3%

……………….

2. Thí nghiệm nghiên cứu cấu tạo của tủy sống. Hãy đối chiếu các kết quả thí
nghiệm trên, quan sát hình 44-4, 44-5 đọc chú thích hoàn thành bảng sau
Tủy sống

Đặc điểm

Vị trí
Cấu Hình dạng
tạo
ngoài Màu sắc
Màng tủy
Cấu Chất xám
tạo
trong Chất trắng
Người thực hiện: Trần Thanh Lâm

Năm học 2013-2014

Trang 16


SKKN “ Sử dụng phiếu học tập để phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học sinh học 8”

3/ Một số tồn tại nẩy sinh trong quá trình thực hiện
- Việc sử dụng PHT chưa được nhân rộng ở các môn học, các khối lớp nên một
số HS chưa quen, đôi khi mất thời gian dẫn đến trong 1 tiết không học hết bài
- Một số HS có thói quen ỷ lại, lười học, khi nhận PHT thì không thực hiện hoặc
thực hiện một cách qua loa, chiếu lệ, trông chờ vào kết quả của các bạn khác.

- Nếu GV quản lí lớp không tốt sẽ dễ xảy ra tình trạng mật trật tự trong lúc thảo
luận nhóm.
- Trong thảo luận nhóm có khi chỉ có HS khá giỏi hoạt động còn HS yếu thì thụ
động, ít làm việc, điều này đòi hỏi GV phải luôn quan tâm nhắc nhỡ.
3.1. Cơ sở lý luận xây dựng nội dung phiếu học tập:
3.1.1. Những chú ý khi xây dựng phiếu học tập:
- Xác định PHT được sử dụng trong hoạt động nhóm hay hoạt động độc lập của
học sinh.
- Khi học sinh chưa quen nên chọn những bài, mục có nội dung rõ ràng, dễ hiểu, ít
kiến thức, dễ chọn lọc để học sinh hoàn thành đúng thời gian. Sau đó nâng dần mức độ
khó về kiến thức, phức tạp về nội dung.
- Nên cho học sinh làm quen với những loại phiếu học tập khác nhau.
- Cần xác định cơ hội sử dụng phiếu học tập và loại hình phiếu thích hợp ở từng bài,
từng chương.
3.1.2. Yêu cầu về nội dung phiếu học tập:
- Phải bám sát mục tiêu của từng bài dạy
- Phản ánh được kiến thức trọng tâm của từng bài dạy
- Kiến thức phải tinh giản, đảm bảo khối lượng công việc phù hợp, vừa sức
- Không nên sử dụng những câu hỏi, bài tập khó ( Loại câu hỏi và bài tập này nên
dành riêng cho học sinh khá, giỏi trả lời )
- Có thể trích sao y nguyên hay thay đổi nội dung trong yêu cầu hoạt động của
sách giáo khoa
- Nội dung kiến thức không nên quá vụn vặt hoặc quá đơn giản.
3.2. Cơ sở thực tiễn sử dụng phiếu học tập
3.2.1. Phiếu học tập là một phương tiện truyền tải nội dung dạy học
Trong quá trình dạy học, PHT được sử dụng như một phương tiện để truyền tải
kiến thức. Nội dung của phiếu chính là nội dung hoạt động học tập của HS. Thông
qua việc hoàn thành các yêu cầu nhất định trong phiếu một cách độc lập hay có sự
trợ giúp của GV, HS lĩnh hội được một lượng kiến thức tương ứng.
Người thực hiện: Trần Thanh Lâm

Năm học 2013-2014

Trang 17


SKKN “ Sử dụng phiếu học tập để phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học sinh học 8”

3.2.2. Phiếu học tập là một phương tiện hữu ích trong việc rèn luyện các kỹ năng cho
học sinh
Để hoàn thành được các yêu cầu do PHT đưa ra, HS phải huy động hầu như tất
cả các kỹ năng hành động, thao tác tư duy: Quan sát, phân tích, tổng hợp, so sánh,
phán đoán, suy luận, khái quát hóa, cụ thể hóa, hệ thống hóa,... Vì vậy sử dụng PHT
trong quá trình dạy học sẽ giúp HS hình thành và phát triển các kỹ năng cơ bản của
nhà nghiên cứu.
3.2.3. Phiếu học tập phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo, rèn luyện năng lực tự
học, tự nghiên cứu cho học sinh
Trong quá trình tổ chức dạy học, có thể sử dụng PHT giao nhiệm vụ cho mỗi cá
nhân hoặc nhóm HS, bắt buộc HS phải chủ động tìm tòi kiến thức. Vì vậy, tính tích
cực, chủ động sáng tạo của HS được nâng lên. Mặt khác PHT có thể dùng trong
nhiều khâu của quá trình tự học như nghiên cứu tài liệu mới, ôn tập củng cố, kiểm
tra đánh giá... dưới nhiều hình thức như ở lớp, ở nhà... có thể cần sự giúp đỡ của GV
hoặc không... Do vậy PHT còn phát huy được khả năng tự học của HS.
3.2.4. Phiếu học tập như là một bản chỉ dẫn ngắn gọn để tổ chức dạy học
PHT thường được thiết kế dưới dạng bảng có nhiều cột, nhiều hàng, thể hiện
nhiều tiêu chí. Vì vậy, ưu thế của PHT là ta có thể giúp HS xác định một nội dung
kiến thức, thỏa mãn nhiều tiêu chí hay xác định nhiều nội dung với các tiêu chí khác
nhau. Với PHT, một nhiệm vụ học tập phức tạp được định hướng rõ ràng, diễn đạt
ngắn gọn như một kế hoạch nhỏ dưới dạng bảng hoặc sơ đồ... PHT có thể sử dụng
trong tất cả các khâu của quá trình dạy học.

3.2.5. Phiếu học tập đảm bảo thông tin hai chiều giữa dạy và học, làm cơ sở cho việc
uốn, nắn, chỉnh sửa những lệch lạc trong hoạt động nhận thức của học sinh
Sử dụng PHT trong dạy học, GV có thể kiểm soát, đánh giá được động lực học
tập của HS thông qua kết quả hoàn thành PHT, thông qua báo cáo kết quả cá nhân,
thảo luận nhóm, từ đó chỉnh sửa, uốn nắn những lệch lạc trong hoạt động nhận thức
của HS. Do đó, PHT đã trở thành phương tiện giao tiếp giữa thầy và trò, giữa trò trò. Đó là mối liên hệ thường xuyên liên tục trong quá trình dạy học.
3.2.6. Phiếu học tập là một biện pháp hữu hiệu trong việc hướng dẫn HS tự học
Đối với hoạt động tự học, PHT là một biện pháp hữu hiệu để hỗ trợ HS trong
việc tự lực chiếm lĩnh tri thức, có tác dụng định hướng cho HS cần nhận thức nội
dung phần này như thế nào, nội dung nào là nội dung trọng tâm? Với vai trò đó,
PHT đã giúp đỡ người thầy rất nhiều trong hoạt động dạy học, làm cho chất lượng
dạy học ngày càng được nâng cao, nhất là trong xu thế hiện nay, việc tự học trở nên
rất quan trọng.
Người thực hiện: Trần Thanh Lâm

Năm học 2013-2014

Trang 18


SKKN “ Sử dụng phiếu học tập để phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học sinh học 8”

4/ Kết quả đạt được
Sau khi sử dụng phiếu học tập một cách hợp lí trong các bài dạy, tôi đã thu
được một số kết quả tương đối khả quan:
4.1. Đối với bản thân:
- Bài giảng được thiết kế chu đáo, mạch lạc, có hệ thống trình tự logic, giúp
tôi tự tin, chủ động được mọi tình huống trong giờ dạy, thực hiện linh hoạt các khâu
lên lớp, phân phối thời gian trong tiết dạy một cách hợp lí, từ đó giành nhiều thời
gian quan tâm, giúp đỡ HS yếu, HS chán học, HS có hoàn cảnh khó khăn, giáo dục

đạo đức HS cá biệt.
- Nâng cao năng lực tổ chức, quản lí, hướng dẫn HS học tập theo hướng tích
cực, chủ động.
- Nâng cao khả năng thiết kế và sử sụng phiếu học tập
- Có thể đánh giá chính xác được năng lực học tập của HS thông qua kết quả
thể hiện trên PHT của cá nhân, từ đó có kế hoạch bồi dưỡng, giúp đỡ cho các em
ngày càng tiến bộ.
4.2. Đối với HS:
- HS thay đổi thái độ học tập từ thụ động chuyển sang học tập tích cực, chủ
động khám phá kiến thức dưới sự tổ chức, hướng dẫn của GV.
- HS nâng cao năng lực tự học, tự tìm tòi, sáng tạo, tự tin trong học tập, giảm,
mất dần thói quen ỷ lại, lơ là trong học tập.
- HS rèn luyện kỹ năng: quan sát, phân tích, tổng hợp, so sánh, phán đoán, suy
luận, khái quát hóa, cụ thể hóa, hệ thống hóa,...
- Thông qua làm việc theo nhóm giúp phát triển tình bạn, ý thức tổ chức, tinh
thần tương hỗ trợ, HS quen dần với sự phân công hợp tác trong lao động.
- HS yêu thích môn học, tiếp thu kiến thức nhanh, vận dụng kiến thức vào đời
sống thực tế, phòng chống bệnh tật, rèn luyện thân thể, bảo vệ sức khỏe.
- Nâng cao nhận thức, hành vi bảo vệ môi trường, bỏ rác đúng quy định
- Nâng cao kết quả học tập môn Sinh học:
+ Kết quả từ quan sát các giờ học
 100% HS hoàn thành các yêu cầu của PHT do GV phát ra
 100% HS tập trung chú ý bài, tham gia phát biểu, xây dựng bài
 100% HS tham gia ý kiến trong thảo luận nhóm
 Lớp học sôi nổi, sinh động
+ Kết quả từ thực tiễn thực hiện đề tài tại trường THCS ……….. chất lượng
bộ môn Sinh học 8 năm học 2012 – 2013 như sau:
Người thực hiện: Trần Thanh Lâm

Năm học 2013-2014

Trang 19


SKKN “ Sử dụng phiếu học tập để phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học sinh học 8”

Lớp

Sĩ số

8A1

Giỏi

Khá

Yếu

Trung bình

Kém

SL

%

SL

%

SL

%

SL

%

SL

%

29

16

55

10

35

3

10

0

0

0

0

8A2

30

10

33

11

37

9

30

0

0

0

0

8A3

31

16

51

12

39

3

10

0

0

0

0

8A4

30

11

37

11

37

8

26

0

0

0

0

8A5

34

14

41

9

27

11

32

0

0

0

0

Tổng

154

67

44

53

34

34

22

0

0

0

0

- Kết quả so sánh với khi chưa áp dụng đề tài như sau:
Chưa áp dụng SKKN
Năm học 2011 - 2012
SL
Tỉ lệ (%)
Số HS: 144
Giỏi
47
32 %
Khá
41
29 %
TB
55
38 %
Yếu
01
01 %

Áp dụng SKKN
Năm học 2012 - 2013
SL
Tỉ lệ (%)
Số HS: 154
Giỏi
67

44 %
Khá
53
34 %
TB
34
22 %
Yếu
0,0
0,0

4.3. Đối với tổ chuyên môn:
- Đóng góp thêm kinh nghiệm cho giáo viên trong đổi mới phương pháp dạy
học chuyển từ thói quen đọc - chép, chiếu chép, thuyết giảng, thầy nói sao - trò ghi
vậy sang phương pháp dạy học tích cực, lấy HS làm trung tâm. Thông qua việc hoàn
thành các yêu cầu nhất định trong PHT một cách độc lập hay có sự trợ giúp của GV,
HS lĩnh hội được kiến thức.
- Góp phần khắc phục vấn đề khó khăn mà tổ gặp phải trong dạy học đó là sử
dụng bảng phụ cồng kềnh, nặng nề, bằng sử dụng PHT nhẹ nhàng, tiện lợi đồng thời
có hiệu quả cao trong việc phát huy tính tích cực, chủ động của HS.
- Chất lượng dạy học của tổ chuyên môn ngày được nâng lên góp phần xây
dựng tổ chuyên môn vững mạnh.
5/ Nguyên nhân thành công và tồn tại:
5.1. Nguyên nhân thành công:
- Được sự quan tâm hỗ trợ của Đảng bộ, Ban giám hiệu, các Đoàn thể nhà
trường, luôn tạo mọi điều kiện thuận lợi cho GV yên tâm công tác, đầu tư giảng dạy.
- Được sự góp ý chân tình của các đồng nghiệp dạy cùng trường trong quá
trình thực hiện.
Người thực hiện: Trần Thanh Lâm

Năm học 2013-2014

Trang 20


SKKN “ Sử dụng phiếu học tập để phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học sinh học 8”

- Có sự phối hợp tốt giữa giáo viên bộ môn, gia đình và các đoàn thể cùng góp
phần thực hiện các biện pháp giáo dục nâng cao chất lượng giáo dục.
- Sự học hỏi không ngừng của giáo viên bộ môn bằng nhiều hình thức: tự học,
tự bồi dưỡng, thăm lớp dự giờ rút kinh nghiệm…
- Trong mỗi tiết học có liên hệ thực tế, lồng ghép giáo dục giới tính, sức khỏe
sinh sản vị thành niên gần gũi thực tiễn đời sống, HS đang bước vào tuổi dậy thì
luôn muốn tìm hiểu về bản thân, hứng thú học tập bộ môn.
- Nội dung phiếu học tập có bổ sung tranh ảnh minh họa rõ, đẹp phù hợp.
- Hướng dẫn HS tự học ở nhà bằng phiếu học tập, HS có sự chuẩn bị bài trước
nên dễ lĩnh hội kiến thức mới.
- Đa số các em HS có nhận thức tốt, không ngại khó, luôn thể hiện ý chí vươn
lên trong học tập nên các em học một cách tự giác và sáng tạo.
5.2. Nguyên nhân tồn tại:
- Trường tôi thuộc vùng ven của thành phố, lại là một địa điểm du lịch nên
một số phụ huynh lo kinh doanh không quan tâm đến việc học của con em mình,
nhiều học sinh phải tham gia buôn bán phụ giúp gia đình, không có thời gian học
bài, chuẩn bị bài trước ở nhà.
- Có nhiều gia đình chưa phối hợp tốt với nhà trường trong việc giáo dục HS.
- Ngày nay, một số học sinh luôn bị sức hút của các trò chơi game trên
internet nên ít học bài và chuẩn bị bài trước ở nhà.

III– TÍNH THỰC TIỄN
1/ Tác dụng của sáng kiến kinh nghiệm qua thực tiễn áp dụng

1.1. Đối với nhà trường:
- SKKN đang được ứng dụng có hiệu quả, nâng cao được chất lượng học tập
môn Sinh học 8 của học sinh trong trường từ đó góp phần nâng cao chất lượng dạy
và học của trường.
- HS hứng thú học môn giải phẩu, sinh lí người và vệ sinh là điều kiện thuận
lợi cho nhà trường trong việc giáo dục giới tính, giáo dục sức khỏe sinh sản vị thành
niên, giáo dục tâm lí HS, giúp các em hình thành những hành vi có trách nhiệm, an
toàn và có lợi cho sức khỏe, đảm bảo tương lai cho cuộc sống. Trường học không có
tệ nạn xã hội.
- Dạy học theo hướng tích cực giúp trang bị kỹ năng sống cho HS, tạo mối
thân thiện gần gũi giữa thầy và trò góp phần xây dựng thành công trường học thân
thiện, học sinh tích cực.
- Tỉ lệ học sinh bỏ học sẽ giảm vì các em luôn tìm được niềm tin, niềm vui khi
đến trường.
Người thực hiện: Trần Thanh Lâm

Năm học 2013-2014

Trang 21


SKKN “ Sử dụng phiếu học tập để phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học sinh học 8”

1.2. Đối với bản thân giáo viên
- Qua việc đầu tư cho công tác soạn, giảng, nghiên cứu tài liệu, sưu tầm tranh
ảnh, giúp nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ sư phạm.
- Giúp giáo viên linh động hơn trong việc sử dụng đồ dùng dạy học phục vụ
giảng dạy, nếu bộ môn thiếu tranh GV có thể sưu tầm từ internet rồi in trực tiếp vào
PHT để HS dễ quan sát.
- Chất lượng bộ môn ngày được nâng cao, đạt chỉ tiêu đề ra.

- Đạt giáo viên dạy giỏi cấp tỉnh năm 2012 (Hồ sơ minh chứng ở trang 29)
- Cái được lớn nhất là tạo được uy tín và niềm tin yêu của học trò.
1.3. Đối với học sinh
- Về mặt tâm sinh lí, tôi nhận thấy các em thích được sử dụng phiếu học tập
để tự lực làm bài cũng như thảo luận nhóm và việc sử dụng phiếu đưa lại hiệu quả
cao hơn, số học sinh hiểu bài nhiều hơn (đặc biệt là việc các em được tự do công
khai kiểm tra đánh giá kiến thức của các bạn khác cũng như tự đánh giá kiến thức
của mình qua những lần thi đua cá nhân, nhóm tự chấm điểm ngay tại lớp đã kích
thích tinh thần học tập của các em)
- Khi học sinh chủ động tự lực chiếm lĩnh kiến thức mới khơi dậy được tinh
thần tự học, tự khám phá kiến thức của học sinh, nâng cao được chất lượng học tập
của học sinh (100% HS trên trung bình)
- Trong từng bài học học sinh hiểu sâu, nhớ lâu và biết vận dụng kiến thức
giải quyết các vấn đề gặp phải trong cuộc sống, từ đó ngày càng yêu thích bộ môn
sinh học.
- Trong quá trình thảo luận nhóm để hoàn thành PHT, HS phát huy được tinh
thần đoàn kết, sự tự tin trong học tập.
2/ Phạm vi áp dụng
- SKKN đang tiếp tục được ứng dụng và triển khai tại trường và được quý
đồng nghiệp vận dụng đã phát huy được tính tích cực, chủ động của HS trong các
tiết học môn Sinh học 8.
- Khi tham gia hội thi giáo viên dạy giỏi tỉnh hồi tháng 3 năm 2012 tại trường
THCS Bình Khánh, tôi đã thử vận dụng phiếu học tập (Minh chứng PHT ở trang 26,
27, 28) trong 2 tiết dạy ở bài 45. Nguồn gốc cây trồng - sinh 6, bài 54. Ô nhiễm môi
trường - sinh 9, điều phát huy hiệu quả, HS học tập rất sôi nổi, hào hứng, kết quả tôi
đã đạt giải trong hội thi. Như vậy với phương pháp này, giáo viên luôn thu hút được
HS tích cực tham gia xây dựng bài và tự rút ra kiến thức bài học cho mình.
Qua đó cho thấy việc sử dụng PHT dễ thực hiện, có thể sử dụng ở các khối
lớp (sinh học 6, 7, 8, 9), trong tất cả các khâu của tiến trình dạy học, có khả năng
ứng dụng và phổ biến rộng rãi ở các trường.

Người thực hiện: Trần Thanh Lâm

Năm học 2013-2014

Trang 22


SKKN “ Sử dụng phiếu học tập để phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học sinh học 8”

3/ Bài học kinh nghiệm
- GV phải lập kế hoạch: giảng dạy, thực hành thí nghiệm, sử dụng ĐDDH, lồng
ghép giáo dục dân số - Sức khoẻ - Kế hoạch hoá gia đình - Môi trường.
- Họp tổ, nhóm: Chuẩn bị trước 1 tuần bài dạy, thực hành thí nghiệm, để dặn dò
HS chuẩn bị bài truớc ở nhà
- Cần xác định mục tiêu, kiến thức trọng tâm của từng bài để có hướng xây
dựng PHT.
- Giáo án cần có phần rút kinh nghiệm để ghi lại những vấn đề nảy sinh
trong quá trình giảng dạy để kịp thời bổ sung, điều chỉnh về phương pháp.
- Việc thiết kế PHT phải khoa học, xác định được mục đích của các loại phiếu
học tập để sử dụng phù hợp trong từng bài học.
- Hình ảnh in trong phiếu học tập phải rõ, đẹp, phù hợp nội dung, tạo được hứng
thú học tập cho HS.
- Tuỳ theo nội dung từng bài có thể thay đổi số nhóm học tập cho phù hợp, thời
gian sử dụng có thể nhiều hay ít nhưng không nên quá ít (trên 5 phút )
- PHT phải đưa ra đúng lúc, đúng thời điểm cần thiết, tránh phân tán tư tưởng
HS. Trước khi phát phiếu cho các nhóm làm việc, giáo viên nên có những qui định
cụ thể về thời gian, về nội dung cần thảo luận, hình thức trình bày…
- Trong quá trình học sinh làm việc với PHT, giáo viên phải giám sát chặt chẽ
các nhóm, đặc biệt là những HS lười hoạt động, những HS yếu, HS hay phá rối trong
các giờ học.

- Sau khi hoàn thành thảo luận nhóm, nên cho các nhóm tiến hành trao đổi chéo
để kiểm tra lẫn nhau và có thể giúp các em tự đánh giá được kiến thức của mình và
của các bạn trong nhóm cũng như của nhóm khác
Bằng việc hoàn thành phiếu học tập, học sinh tự hoạt động tích cực, tạo được
hứng thú trong giờ học, kích thích tư duy, rèn luyện kỹ năng. Khi dùng phiếu học
tập, giáo viên có thể kiểm soát đánh giá được trình độ của học sinh và từ đó có
những điều chỉnh kịp thời cho phù hợp với đối tượng và tăng hiệu quả dạy học.

IV– KẾT LUẬN CHUNG
Sử dụng có hiệu quả phiếu học tập trong việc tổ chức cho học sinh hoạt động
nhóm thì hiệu suất giờ dạy sẽ tăng lên, mục tiêu kiến thức bài dạy sẽ được thực hiện
một cách nhẹ nhàng. Đặc biệt là việc sử dụng phiếu học tập để kiểm tra kiến thức
HS, của nhóm HS qua các bài dạy sẽ có tác dụng hỗ trợ rất lớn trong việc kiểm tra
đánh giá cuối kì, cuối năm, đảm bảo tính chính xác cao trong việc phân loại HS,
nhưng để cho phương án sử dụng phiếu học tập mang tính khả thi cao thì cần có một
số yêu cầu sau:
Người thực hiện: Trần Thanh Lâm

Năm học 2013-2014

Trang 23


SKKN “ Sử dụng phiếu học tập để phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học sinh học 8”

- Trước hết người giáo viên phải yêu nghề, tâm huyết với nghề, có tinh thần
trách nhiệm cao và nhiệt tình trong giảng dạy, phải chịu khó học hỏi, không ngừng
nâng cao kiến thức và trình độ chuyên môn nghiệp vụ, đặc biệt là trong việc tiếp cận
với những đổi mới về nội dung, phương pháp dạy học…
- Phải có sự đầu tư lớn cho việc chuẩn bị các bài dạy (Chuẩn bị kĩ về nội

dung, có phương án giải quyết các tình huống có thể xảy ra trong giờ học, cân đối về
thời gian để thực hiện linh hoạt các bước sử dụng phiếu học tập.
- Giáo viên cần vận dụng một cách linh hoạt các phương tiện dạy học khác
nhau để tránh tình trạng khi sử dụng phiếu học tập vi phạm những yếu điểm (Bố trí
thời gian không hợp lí nên nội dung bài dạy không xong, quản lí học sinh không chặt
nên vẫn có tình trạng mất trật tự hoặc chỉ có một số học sinh khá giỏi làm việc…)
- GV phải thường xuyên quan tâm HS yếu, HS có hoàn cảnh khó khăn.
- Tạo không khí vui tươi, thoải mái trong từng tiết dạy làm cho tình cảm thầy
trò thân thiết hơn, trò ham học hơn.
- Ban giám hiệu, các đoàn thể trong nhà trường cùng giáo viên phải tăng
cường phối hợp chặt chẽ với phụ huynh trong việc giáo dục HS, nâng cao ý thức học
tập của các em.
- Nhà trường cần trang bị thêm các phương tiện và thiết bị hỗ trợ cho công tác
giảng dạy nâng cao chất lượng.
Tóm lại, với biện pháp “Sử dụng phiếu học tập để phát huy tính tích cực
của học sinh trong dạy học”, tôi hi vọng rằng mỗi học sinh khi đến lớp học luôn là
người tự lực khám phá, lĩnh hội tri thức, để các em không chỉ đạt được danh hiệu
trong học tập mà còn chấp cánh bay xa hơn; làm hành trang vào đời; ứng dụng trong
cuộc sống để có thể trở thành nông dân sản xuất giỏi, dược sĩ giỏi, bác sĩ giỏi…
phục vụ cho nhân dân ngày càng ấm no hạnh phúc. Đất nước Việt Nam ngày thêm
giàu đẹp.
An Giang, ngày 30 tháng 11 năm 2013
Người viết

Trần Thanh Lâm

Người thực hiện: Trần Thanh Lâm

Năm học 2013-2014

Trang 24


SKKN “ Sử dụng phiếu học tập để phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học sinh học 8”

Bài 45. NGUỒN GỐC CÂY TRỒNG
---o0o--PHIẾU HỌC TẬP
1. Quan sát hình sau, em hãy cho biết cây trồng bắt nguồn từ đâu?

2. Quan sát hình dưới đây và điền các thông tin cho phù hợp với các cột và hàng
trong bảng

STT

Tên cây

1

Chuối

Bộ phận dùng

So sánh tính chất
Cây hoang dại

Cây trồng

…………………… ……………………
…………………… ……………………

2

Ổi
…………………… ……………………
…………………… ……………………

3

Hoa hồng
…………………… ……………………
…………………… ……………………

Người thực hiện: Trần Thanh Lâm

Năm học 2013-2014

Trang 25