Vai trò kinh tế của nhà nước trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam

đại học quốc gia Hà Nội
Trung tâm đào tạo và bồi d-ỡng giảng viên
Lý luận chính trị

Nguyễn thị minh nguyệt

Vai trò kinh tế của nhà n-ớc
trong nền kinh tế thị tr-ờng định h-ớng
xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam
Chuyên ngành : Kinh tế Chính trị
Mã số

: 60.31.01

Luận văn thạc sĩ kinh tế chính trị

Ng-ời h-ớng dẫn khoa học: GS.TS Mai Ngọc C-ờng

H N i - 2007

1


đại học quốc gia Hà Nội
Trung tâm đào tạo và bồi d-ỡng giảng viên
Lý luận chính trị

Nguyễn thị minh nguyệt

Vai trò kinh tế của nhà n-ớc
trong nền kinh tế thị tr-ờng định h-ớng

xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam
Chuyên ngành: Kinh tế Chính trị
Mã số: 60.31.01

Luận văn thạc sĩ kinh tế chính trị

Ng-ời h-ớng dẫn khoa học: GS.TS Mai Ngọc C-ờng

2


Hà N i - 2007

L I CAM OAN

Tôi xin cam đoan đợy là công trình nghiên c u
khoa h c c a riêng tôi. V i s
GS.TS Mai Ng c C

h

ng d n c a

ng. Nh ng k t qu công b trong

lu n v n này là hoàn toàn trung th c, có c s khoa
h c, rõ ràng và tin c y.

Hà N i, ngày …tháng….n m 2007
Tác gi

Nguy n Th Minh Nguy t

3


M CL C

U..................................................................................................................................................7

M

1. TÍNH C P THI T C A

TÀI ......................................................................................7

2. TÌNH HÌNH NGHIÊN C U

TÀI ................................................................................8

3. M C ệCH VÀ NHI M V C A LU N V N..............................................................9
3.1. M C ÍCả : ...............................................................................................................9
3.2. NảẤ Ẩ V : ................................................................................................................9
IT

4.

NG VÀ PH M VI NGHIÊN C U: ..................................................................9

5. C S LÝ LU N VÀ PH

NG PHÁP NGHIÊN C U: .............................................10

5.1 C Ắ LÝ ầU N: ...................................................................................................10
5.2 Pả

NẢ PHÁP NGHIÊN C U: ..........................................................................10

6. ịNG GÓP M I V KHOA H C C A LU N V N: ................................................10
7. K T C U C A LU N V N : ........................................................................................10
NG1 NH NG V N

CH

N N KINH T TH TR

C B N V VAI TRÒ KINH T C A NHÀ N

C TRONG

NG ............................................................. Error! Bookmark not defined.

1.1. VAI TRÒ KINH T C A NHÀ N

C TRONG N N KINH T TH TR

NG:

KHÁI QUÁT LÝ THUY T VÀ T M QUAN TR NG. .... Error! Bookmark not defined.
1.1.1. KHÁI QUÁT CÁC T

T

NẢ V VAI TRÒ KINH T C A NHÀ N

TRONG N N KINH T Tả Tậ

NẢ .............................. Error! Bookmark not defined.

1.1.2. T Ẩ QUAN Tậ NẢ C A VAI TRÒ KINH T C A NHÀ N
KINH T Tả Tậ

1.2.1.

C TRONG N N

NẢ ..................................................... Error! Bookmark not defined.

1.2. KINH T TH TR
KINH T NHÀ N

C

NG

NH H

NG XÃ H I CH NGH A VÀ VAI TRÒ

C. ....................................................... Error! Bookmark not defined.

C Ấ Ẩ C A N N KINH T Tả Tậ

NẢ

Nả ả

NẢ XÃ ả Ấ Cả

NẢả A. ............................................................................... Error! Bookmark not defined.
1.2.2. N Ấ DUNG VAI TRÒ NHÀ N
Nả ả

C TRONG N N KINH T Tả Tậ

NẢ XÃ ả Ấ Cả NẢả A ............................... Error! Bookmark not defined.

1.3. KINH NGHI M V VAI TRÒ NHÀ N
TR
CH

NẢ

NG XÃ H I CH NGH A

C TRONG N N KINH T TH

TRUNG QU C. ....... Error! Bookmark not defined.

NG 2 VAI TRÒ KINH T C A NHÀ N

C TRONG N N KINH T TH TR

4

NG


NH H

NG XÃ H I CH NGH A

VI T NAM: TH C TR NG VÀ GI I PHÁPError! Bookmark not

2.1 TH C TR NG VAI TRÒ KINH T C A NHÀ N

C

VI T NAM HI N

NAY. ..................................................................................... Error! Bookmark not defined.
2.1.1. VAI TRÒ NHÀ N

C TRONG VẤ C XÂY D NẢ ả Tả NẢ ầU T PHÁP

CHO N N KINH T Tả Tậ

NẢ

Nả ả

NẢ XÃ ả Ấ Cả NẢả A

N

C

TA . ...................................................................................... Error! Bookmark not defined.
2.1.2. VAI TRÒ NHÀ N

C TRONG VẤ C

Ấ Ẩ Ấ CÁC THÀNH ẫả N KINH T ,

CảUY N D Cả C C U KINH T . ................................. Error! Bookmark not defined.
2.1.3. VAI TRÒ NHÀ N
KINH T V MÔ
T Tả Tậ

Ấ U TẤ T VÀ THÚC

Ấ Ẩ Ấ CÔNG C CHÍNH SÁCH
YẮ

PHÁT TậẤ N C A N N KINH

NẢ ............................................................... Error! Bookmark not defined.

2.1.4 VAI TRÒ NHÀ N
Nả ẫ,

C TRONG VẤ C

C TRONG XÂY D NẢ CHÍNH SÁCH Ấ U TẤ T THU

Ẩ B O BÌNH

NẢ XÃ ả Ấ. ......................... Error! Bookmark not defined.

2.2. NH NG THÀNH T U, H N CH VÀ NGUYÊN NHÂN H N CH C A VAI
TRÒ KINH T C A NHÀ N

C TRONG N N KINH T

N

C TA HI N NAYError! Book

2.2.1 Nả NẢ THÀNH T U Cả Y U ............................ Error! Bookmark not defined.
2.2.2. Nả NẢ ả N Cả Cả Y U ................................ Error! Bookmark not defined.
2.2.3. NGUYÊN NHÂN C A Nả NẢ ả N Cả ............ Error! Bookmark not defined.
2.3. PH

NG H

NG VÀ GI I PHÁP T NG C

NHÀ N

C TRONG N N KINH T TH TR

NG VAI TRÒ KINH T C A

NG

VI T NAM NH NG N M

T I ........................................................................................ Error! Bookmark not defined.
2.3.1. Pả

NẢ ả

NẢ HOÀN TảẤ N VAI TRÒ KINH T C A NHÀ N

TRONG N N KINH T Tả Tậ
N

NẢ

Nả ả

C

NẢ XÃ ả Ấ Cả NẢả A

C TA Nả NẢ N Ẩ T Ấ............................................ Error! Bookmark not defined.
2.3.1.1. HOÀN TảẤ N ả Tả NẢ ầU T PHÁP ......... Error! Bookmark not defined.
2.3.1.2. S ẫ X ẫ ầ Ấ DOANH NẢảẤ ẫ NHÀ N
C

C THEO ả

NẢ T NẢ

NẢ Ắ N XU T HÀNG HOÁ CÔNG C NẢ. X LÝ TÌNH Tậ NẢ

C

ẬUY N DOANH NẢảẤ ẫ ............................................. Error! Bookmark not defined.
2.3.1.3. HOÀN TảẤ N CÔNG C TÀI CHÍNH, TảU , LÃI ẮU T
KINH T THEO NGUYÊN T C C A KINH T Tả Tậ

Ấ U TẤ T

NẢ.Error! Bookmark not defined.

2.3.2 Nả NẢ ẢẤ Ấ PHÁP Cả Y U Nả Ẩ HOÀN TảẤ N VAI TRÒ KINH T
C A NHÀ N

C

N

C TA Nả NẢ N Ẩ T Ấ ......... Error! Bookmark not defined.

5


2.3.2.1. TẤ ẫ T C
NHÀ N

ẤẨ ẤT

DUY, Nả N Tả C V VAI TRÒ KINH T C A

C TRONG N N KINH T Tả Tậ

NẢ

Nả ả

NẢ XÃ ả Ấ Cả

NẢả A. ........................................................................... Error! Bookmark not defined.
2.3.2.2

Ấ Ẩ Ấ CHÍNH SÁCH TÀI CHÍNH ẬU C GIA PHÙ ả ẫ V Ấ N N

KINH T Tả Tậ
2.3.2.3

NẢ

Nả ả

NẢ XA ả Ấ Cả NẢả A.Error! Bookmark not defined.

Y Ẩ Nả C Ấ CÁCH N N HÀNH CHÍNH ẬU C GIA PHÙ ả ẫ V Ấ

N N KINH T Tả Tậ

NẢ

Nả ả

NẢ XA ả Ấ Cả NẢả A.Error! Bookmark not def

K T LU N ............................................................................................ Error! Bookmark not defined.

6


U

M
1. Tính c p thi t c a đ tài
ng l i đ i m i đ

c đ ra t i

i h i l n th VI (12 - 1986) c a

ng C ng s n Vi t Nam đƣ t o ra nh ng b
nghi p xây d ng và phát tri n đ t n

c ngo t quan tr ng trong s

c. Trong đ

ng l i đ i m i y,

ng ta

đƣ th a nh n s t n t i c a n n kinh t hàng hoá nhi u thành ph n, v n đ ng
theo c ch th tr

ng. T i

i h i gi a nhi m k khoá VIII,

kh ng đ nh ch tr

ng "Ti p t c xây d ng đ ng b th ch kinh t m i, kiên

trì quá trình chuy n sang c ch th tr
qu n lý c a Nhà n

ng đi đôi v i t ng c

ng ta l i

ng hi u l c

c".

Th c hi n ch tr

ng đƣ v ch ra, Nhà n

ng mà

c Vi t Nam đƣ ban

hành hàng lo t các chính sách, các v n b n pháp lu t đ d n d n hoàn thi n c
ch qu n lý n n kinh t , mà mô hình t ng quát c a n n kinh t
k quá đ lên ch ngh a xã h i

n

c ta là n n kinh t th tr

xã h i ch ngh a. Trên c s Hi n pháp n m 1992, Nhà n

y trong th i
ng đ nh h

ng

c đƣ có nh ng

chính sách và th ch hoá b ng hàng lo t b lu t, lu t, pháp l nh và các v n
b nd

i lu t khác nh m h

ng vào vi c đ m b o quy n tài s n; đ m b o

quy n t ch c a các ch th kinh doanh; đ m b o cho giá c ch y u do th
tr

ng đ nh đo t; đ m b o l y các tín hi u th tr

ng làm c n c quan tr ng

đ phân b các ngu n l c cho s n xu t kinh doanh; đ m b o s bình đ ng
gi a các thành ph n kinh t ; đ m b o khuy n khích các nhà kinh doanh tìm
ki m l i nhu n h p pháp ...
Tuy nhiên, bên c nh nh ng thành công trong n n kinh t do đ i m i và
hoàn thi n qu n lý nhà n
c ađ tn

c v kinh t đ a l i nh t c đ t ng tr

c trong nh ng n m đ i m i luôn có xu h

kinh t chuy n d ch theo h

ng kinh t

ng gia t ng; c c u

ng hi u qu h n, vi c làm và đ i s ng c a dân

7


c ngày càng đ

c c i thi n..., thì chính t qu n lý nhà n

c trong n n kinh t

c ta đang n i lên không ít nh ng v n đ b c xúc c n ph i đ

n

c nghiên

c u m t cách h th ng, toàn di n và đ y đ nh c n xác đ nh m t cách có c n
c khoa h c v n i dung, ch c n ng, nhi m v , các ph
qu n lý nhà n
n

c, th tr

ng pháp, công c

c v kinh t trong m i quan h t n t i khách quan gi a Nhà
ng, doanh nghi p trong ti n trình phát tri n kinh t đ t n

làm th nào đ nâng cao hi u l c, hi u qu qu n lý c a Nhà n
tháo g k p th i, đ ng b t o đi u ki n cho n n kinh t th tr

c;

c; ... nh m
ng phát tri n

đúng theo nh ng quy lu t v n có c a nó và đáp ng các m c tiêu đƣ đ ra. T
nh n th c đó, tác gi l a ch n ch đ “Vaiătrò kinh t c a Nhà n

kinh t th tr

ng đ nh h

c trong n n

ng xã h i ch ngh a Vi t Nam” cho lu n v n th c s

c a mình.
2. Tình hình nghiên c u đ tài
V n đ vai trò kinh t c a Nhà n

c trong n n kinh t th tr

ng đ nh

ng xã h i ch ngh a đƣ có nhi u tác gi quan tâm nghiên c u, b ng các

h

cách ti p c n khác nhau, các tác gi đƣ gi quy t đ
- GS.TS. Mai Ng c C
ngh a

ng: Kinh t th tr

ng đ nh h

ng xã h i ch

Vi t Nam (NXB Chính tr Qu c gia - 2001)
- T p th tác gi : GS. PTS. V

m i

c nhi u v n đ , nh :

ình Bách, GS.TS. Ngô ình Giao:

i

và th c hi n đ ng b các chính sách, c ch qu n lý kinh t (NXB

Chính tr Qu c gia - HN 1997)
- Nguy n Danh Ngh a: Vai trò c a pháp lu t trong vi c n đ nh th
tr

ng b t đ ng s n- nhu c u, kh n ng và m t s ki n ngh ban đ u - K y u

h i th o khoa h c, th tr
c

ng qu n lý Nhà n

Hà N i, th c tr ng và gi i pháp t ng

c. Tháng 4 - 2002
ng Xuân Qu (ch nhi m đ tài): Qu n lý Nhà n

- GS.TSKH. L

trong n n kinh t th tr
khoa h c c p Nhà n

ng nhà đ t

ng đ nh h

ng XCHN

c KX.01

8

Vi t Nam - ch

c

ng trình


Các công trình nghiên c u trên v i nh ng góc đ khác nhau đƣ làm
sáng t nhi u v n đ vai trò kinh t c a Nhà n
đ nh h

ng xã h i ch ngh a

c trong n n kinh t th tr

ng

Vi t Nam. Tuy nhiên, vi c ti p c n vai trò

c v i t cách là m t yêu c u đ kh c ph c nh ng khi m

kinh t c a Nhà n

ng n y sinh trong quá trình đ i m i kinh t

khuy t c a kinh t th tr

n

c

Trên c s khái quát h th ng lý lu n v vai trò kinh t c a Nhà n

c

ta còn nhi u v n đ ch a đ

c gi i quy t tho đáng.

3. M c đích và nhi m v c a lu n v n
3.1. M c đỬch
và th c tr ng vai trò kinh t c a Nhà n
ph

ng h

c

ng và gi i pháp nh m t ng c

Vi t nam hi n nay, đ tài đ xu t
ng vai trò kinh t c a Nhà n

trong vi c kh c ph c nh ng khi m khuy t c a kinh t th tr
xã h i ch ngh a

n

ng đ nh h

c
ng

c ta trong nh ng n m t i.

3.2. Nhi m v
- Làm rõ nh ng v n đ lý lu n v vai trò kinh t c a Nhà n
n n kinh t th tr

ng trên c s khái quát l ch s các t t

nghi m m t s n

c.

- Phân tích th c tr ng vai trò kinh t c a Nhà n
tr

ng đ nh h
-

ng xã h i ch ngh a

xu t ph

ng h

vai trò kinh t Nhà n
ngh a

n

n

c trong

ng kinh t và kinh

c trong n n kinh t th

c ta hi n nay.

ng và m t s gi i pháp ch y u nh m t ng c

c trong n n kinh t th tr

ng đ nh h

ng

ng xã h i ch

c ta nh ng n m t i.

4.

it

ng và ph m vi nghiên c u

-

it

ng nghiên c u c a lu n v n: Vai trò kinh t c a Nhà n

trong n n kinh t th tr

ng đ nh h

ng xã h i ch ngh a

c

Vi t Nam.

- Ph m vi nghiên c u c a lu n v n: Vai trò c a Nhà n

c trong các l nh

v c: lu t pháp, qu n lý và phát tri n các lo i hình doanh nghi p, s d ng các
công c tài chính, tín d ng, thu , phân ph i thu nh p, an sinh xã h i đ đi u

9


ti t thu nh p và n đ nh kinh t .
5. C s lý lu n và ph

ng pháp nghiên c u

5.1 C s lý lu n
tài d a trên c s lý lu n và ph

ng H Chí Minh, các quan đi m c a

Mác - Lênin và t t

đi m hi n đ i v vai trò kinh t c a Nhà n
ng c a các tác gi đi tr

ch n l c ý t
5.2. Ph
- Ph

ng pháp nghiên c u c a ch ngh a
ng ta, các quan

c, đ ng th i k th a m t cách có

c v v n đ này.

ng pháp nghiên c u

ng pháp duy v t bi n ch ng và duy v t l ch s , k t h p gi a

logic v i l ch s , phân tích, so sánh và t ng h p.
- S d ng có ch n l c các k t qu nghiên c u đƣ công b .
- S d ng các tài li u, s li u th ng kê.
6. óng góp m i v khoa h c c a lu n v n
- Góp ph n làm sáng t lý lu n v vai trò kinh t c a Nhà n
n n kinh t th tr
-

ng đ nh h

ng xã h i ch ngh a

n

ánh giá th c tr ng vai trò kinh t c a Nhà n

c trong

c ta.
c

n

c ta hi n nay,

ch ra nh ng thành t u, h n ch , nguyên nhân c a nh ng h n ch v vai trò
kinh t c a Nhà n

c.

- Khuy n ngh m t s gi i pháp nh m t ng c
Nhà n

c trong n n kinh t th tr

ng đ nh h

ng vai trò kinh t c a

ng xã h i ch ngh a

n

c ta

nh ng n m t i.
7. K t c u c a lu n v n
Ngoài ph n m đ u, k t lu n và danh m c tham kh o, lu n v n g m
2 ch

ng

10


TÀI LI U THAM KH O
1. Baslé, M., và nh ng ng

i khác (1996), L ch s t t

ng kinh t , t p 1-2,

Nxb. Khoa h c - Xã h i Hà N i.
i v n đ l n v kinh t hi n đ i, CIEM.

2. Chatelus, M. (1995), M

3. CIEM (2003), Báo cáo kinh t Vi t Nam.
4. D V n Li t - L u H
ngh a xã h i th tr

ng D

ng đ

ng (2001), Sáu đ c tr ng l n c a Ch

ng đ i, Thông tin chuyên đ -Vi n KHTT,

H c vi n Chính tr Qu c gia H Chí Minh, Hà N i.
5.

ng C ng s n Vi t Nam (1996),

i u l

ng C ng s n Vi t Nam,

Nxb. Chính tr qu c gia.
6.

ng C ng s n Vi t Nam (1991), C

ng l nh xây d ng đ t n

c trong

th i k quá đ lên Ch ngh a xã h i. Nxb. S th t.
7.

ng

c

m (2002), Phân c p qu n lý kinh t , Nxb. Chính tr qu c gia,

Hà N i.
8. Gono Ono (1998), Chính sách công nghi p cho công cu c đ i m i, m t
s kinh nghi m c a Nh t B n, Nxb. Chính tr qu c gia , Hà N i.
9. H c vi n Hành chính Qu c gia (2000), Giáo trình qu n lý hành chính
Nhà n

c, Nxb. Giáo d c, Hà N i.

10. Haggroth, S. (1997), Chính quy n đ a ph

ng Th y

i n, truy n th ng

và c i cách, Nxb. Chính tr qu c gia.
11. Jomo, K. S. (2002), Suy ng m l i v vai trò c a chính sách Chính
ph

ông Nam Á, Ch

ng 12 trong cu n Suy ng m l i s th n kì

ông Á do Joseph E. Stiglitz và Shahid Yusuf biên t p, Nxb. Chính
tr Qu c gia, Hà N i.
12. Jung, W. (1989), Kinh t th tr
các n

ng xã h i – h th ng kinh t dành cho

c đang phát tri n, b n d ch ti ng Vi t c a Nguy n Thanh Thu

và Bùi Hà Nam, Nxb.

i h c Qu c gia Hà N i, 2001.

11


13. Kornai, J. (1990), The Road to a Free Economy – Shifting from a
Socialist System: The Example of Hungary, b n d ch ti ng Vi t c a
Nguy n Quang A: Con đ

ng d n t i n n kinh t th tr

ng, H i tin h c

Vi t Nam, Hà N i, 2001.
14. Kornai, J. (1991), Socialist System – The Political Economy of
Communism, Princeton University Press, b n d ch ti ng Vi t c a
Nguy n Quang A: "H th ng Xã h i ch ngh a", Nxb.V n hoá-Thông
tin, H i Khoa h c Kinh t Vi t Nam, Hà N i, 2002.
15. L

ng Xuân Qu (1994), C ch th tr

ng và vai trò Nhà n

c trong

n n kinh t Vi t Nam, Nxb. Th ng kê, Hà N i.
16. L u L c (2002), Toàn c u hóa kinh t , l i thoát c a Trung Qu c là
đợu? Nxb. Khoa h c xã h i.
17. Mã H ng (1995), Kinh t th tr

ng Xã h i ch ngh a, Nxb. Chính tr

qu c gia.
18. McKinnon, R. (1995), Trình t c a t do hoá kinh t – qu n lý tài chính
trong quá trình chuy n sang n n kinh t th tr

ng, b n d ch ti ng Vi t

c a Nguy n Phú K et al., Nxb. Chính tr Qu c gia.
19. Nafziger, E.W. (1998), Kinh t h c c a các n

c đang phát tri n, Nxb.

Th ng kê, Hà N i.
20. Ngân hàng Th gi i (1998), Nhà n

c trong m t th gi i đang chuy n

đ i, Nxb. chính tr Qu c gia, Hà N i.
21. Ngân hàng th gi i (1998), Trí th c cho s phát tri n, Nxb. Chính tr qu c gia.
22. Ngân hàng th gi i (12/1998), Vi t Nam v

t lên th thách.

23. Nguy n Th Luy n (1997), Kinh nghi m phát tri n kinh t th tr
các n

ng

c ASEAN, Nxb. Chính tr qu c gia, Hà N i.

24. Nguy n V n Th

ng và Nguy n Th Nhã (2001),

qu n lý các doanh nghi p nông nghi p Nhà n

i m i t ch c và
c theo h

nghi p hoá, hi n đ i hoá, Nxb. Nông nghi p, Hà N i.

12

ng công


25. Nh n B ng Phi (1996),
tr

ng

tr

ng", trích H

th tr

n

ng thái m i c a nghiên c u lý lu n kinh t th

c ngoài - Bàn v trào l u t t

ng "Ch ngh a xã h i th

i Quang, ch biên: Lý lu n và th c ti n c a kinh t

ng hi n đ i, Nxb. Th

ng v , tr 168 - 172.

26. Phan Quang Tu (1994), M t s h c thuy t kinh t - ti n t c a các nhà
kinh t th tr

ng , Nxb. Lao đ ng. Hà N i.

27. Roland Blum (2000), Toàn c u hoá, Nxb. Chính tr Qu c gia, Hà
N i, tr. 33-34.
28. Sen, A. (1999), Development as Freedom, b n d ch ti ng Vi t c a L u
oàn Huynh và Di u Bình: Phát tri n là quy n t do, Nxb. Th ng Kê,
Hà N i 2002.
29. Smith, A. (1997), C a c i c a các dân t c , Nxb. Giáo d c, Hà N i.
30. Stiglitz, J. (1995), Kinh t h c công c ng, Nxb. Khoa h c k thu t và
tr

ng đ i h c Kinh t qu c dân, Hà N i.

31. T ng c c Th ng kê (9/2003), Kinh t xã h i Vi t Nam 3 n m 2001-2003,
Nxb. Th ng kê.
32. T ng c c Th ng kê, Niên giám th ng kê t n m 1986 đ n 2002, Nxb.

Th ng kê.
33. Todaro, M. P. (1998), Kinh t h c cho th gi i th ba, Nxb. Giáo d c, Hà N i.
34. Uđanxôp, I. . và F.I.Pôlianxki (1973), "L ch s t t

ng kinh t ", Nxb.

Khoa h c Xã h i, Hà N i.
35. UNDP và CIEM (2002)"Các v n đ gi i pháp và th ch v chính sách
c nh tranh và ki m soát đ c quy n kinh doanh". Nxb. Giao thông v n t i.
36. UNDP, MPI/DSI, (2001) Vi t Nam h
Hà N i.

13

ng t i 2010, Nxb. Chính tr Qu c gia,