Vai trò kinh tế của Nhà nước trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam

§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ Lª ThÞ Lan Chi
A.LỜI NÓI ĐẦU
Kinh tế chính trị là môn học có nhiệm vụ nghiên cứu giải thích bản
chất hiện tượng kinh tế khách quan, xá địng các quy luật kinh tế,chi phối
các hoạt động kinh tế xã hội. Môn kinh tế chính trị nghiên cứu các quan hệ
kinh tế giữa người với người diễn ra trong tất cả các khâu của quá trình tái
sản xuất xã hội-đó là quan hệ sản xuất, nó nghiên cứu trong mối quan hệ
thường xuyên- là lực lượng sản xuát và cấu trúc thượng tầng. Khi nghiên
cứu về kinh tế chính trị chúng ta luôn thấy sự hình thành và phát triển kinh
tế thị trường định hướng XHCH ở Việt Nam cũng như những nhân tố đảm
bảo cho tính định hướng đó đặc biệt là vai trò của Nhà nước.Phát triển kinh
tế thị trường là một tất yếu kinh tế đối với nước ta để chuyển nền kinh tế
lạc hậu thành nền kinh tế hiện đại hội nhập và phân công lao động quốc
tế.Nước ta muốn phát triển kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ
nghĩa cần có sự quản lí của Nhà nước nếu không rất dễ bị trệch hướng sang
kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa,do đó vai trò kinh tế của Nhà nước là
đặc biệt quan trọng. Vì thế cần phải đi sâu phân tích đánh giá chính xác vai
trò kinh tế của Nhà nước để phát triển tăng trưởng kinh tế bền vững theo
đúng định hướng xã hội chủ nghĩa.
Chính vì vậy “Vai trò kinh tế của Nhà nước trong nền kinh tế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam” là một đề tài rất hay
và thú vị. Nó đã và đang là chủ đề nghiên cứu của rất nhiều nhà kinh tế. Do
thế là một sinh viên khối kinh tế em thấy đề tài này rất quan trọng nên em
rất muốn tìm hiểu lĩnh vực này để tăng thêm sự hiểu biết của mình cũng
như nhận thức về những vấn đề đang xảy ra trong nền kinh tế của đất nước
và muốn góp phần nhỏ bé của mình để xây dựng đất nước vững mạnh.
Lời cảm ơn:Em xin chân thành cảm ơn thầy giáo Tô Đức Hạnh,
trung ta Thong Tin Thư Viện trường Đại Học Kinh Tế Quốc Dân đã giup
đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho em hoàn thành đề án này.
1
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ Lª ThÞ Lan Chi

B.NỘI DUNG
I.LÝ LUẬN CHUNG VỀ VAI TRÒ CỦA NHÀ NƯỚC TRONG NỀN
KINH TẾ THỊ TRƯỜNG ĐỊNH HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA:
1.Nhà nước trong lịch sử và các chức năng của nó:
Nhà nước là công cụ của giai cấp thống trị được sử dụng để duy trì
trật tự xã họi sao cho phù hợp với lợi ích của nó. Chức năng ban đầu của
Nhà nước là quản lí hành chính bao gồm các lĩnh vực chủ yếu sau:
- Quản lí lãnh thổ , thiết lập quan hẹ bang giao với các nước láng
giềng (chức năng đối ngoại).
- Quản lí trật tự xã hội, sắp xếp mối quan hệ giưa các cá nhân, các
giai cấp, các tầng lớp,... sao cho phu hợp với ý chí của giai cấp đã sản sinh
ra nó (chức năng đối nội).
Để thực hiện hai chức năng này các Nhà nước đều phải có những cơ
sở kinh tế nhất đinh. trong lịch sử phát triển các Nhà nước đã có các
phương pháp khác nhau để nắm giữ kinh tế nhằm phục vụ chức năng của
mình.
Như vậy,trước hết Nhà nước là một thể chế chính trị, là một trong
những yếu tố thuộc kiến trúc thượng tầng xã hội.Tuy nhiên trong lịch sử
loài người chứng tỏ rằng trong sự phát triển do yêu cầu của quản lí xã hội
chức năng quản lí kinh tế của Nhà nước luôn gắ liền với chức năng quản lí
hành chính.Trong các nhà nước đương đại không có nhà nước nào đứng
ngoài hay đứng trên kinh tế.
Sự phát triển của sản xuất hàng hoá, sự ra đời của nền kinh tế thị
trường đã đặt nhiệm vụ quản lí của Nhà nước nói chung thành hai chức năng:
- Chức năng quản lí hành chính nhăm duy trì trật tự xã hội sao cho
phù hợp với các nguyện vộng của các thành viên.
- Chức năng quản lí kinh tế nhằm duy trì các trật tự kinh tế với tính
cách là cơ sở của trật tự xã hội, sao cho phù hợp với lợi ích của cá thành viên.
2
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ Lª ThÞ Lan Chi

Thật ra lịch sử đã chứng minh chức năng kinh tế của nhà nước được
phôi thai ngay từ buổi ban đầu, khi nhà nước chỉ vừa xuất hiện. Sau đó mới
nhận thức và ứng dụng vào thực tiễn quản lí kinh tế xã hội.
2.Tính tất yếu khách quan phải có sự điều tiết của nhà nước
trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa:
- Ở Việt Nam, vai trò kinh tế của nhà nước được thể hiện qua nhiệm
vụ tổ chức quản lí toàn bộ nền kinh tế quốc dân trong đó quản lí vĩ mô là
chủ yếu, sở dĩ nhà nước ta có vai trò kinh tế nói trên là do:
Một là, nhà nước ta là nhà nước của dân, do dân và vì dân: là người
đại diện cho toàn dân, toàn xã hội có nhiệm vụ quản lí đất nước về mặt
hành chính kinh tế.
Hai là, nhà nước là người đại diện cho sở hữu toàn dân về tư liệu
sản xuất, có nhiệm vụ quản lí các đơn vị kinh tế thuộc kinh tế nhà nước.
Ba là, kinh tế thị trường là một giai đoạn phát triển của kinh tế hàng
hoá (hay một trình độ phát triển của kinh tế hàng hoá).Kinh tế thị trường là
một sản phẩm khách quan của xã hội loài người.Thực tế cho thấy hình thức
tổ chức kinh tế – xã hội có hiệu quả hơn kinh tế thị trường. Kinh tế thị
trường co khả năng tự tập hợp được hành động , trí tuệ và tiềm lực của
hàng triệu con người và hướng tới lợi ích của xã hội, do đó thúc đẩy tăng
trửơng kinh tế, tăng thu nhập và đời sống dân cư. Song, nền nền kinh tế thị
trường không phải là một hệ thống được tổ chức một cách hoàn hảo, không
có những vấn đề nan giải phức tạp. Người ta đã tổng kết được 5 mặt hạn
chế, khuyết tật của cơ chế thị trường:
+ Cơ chế thị trường nếu không có sự điều tiết vĩ mô của nhà nước
thì sẽ dẫn tới sản xuất “mù quáng”, gây nên các cuộc khủng khoảng
thừa hoặc thiếu
+ Cơ chế thị trường cạnh tranh dẫn đến phá sản các doanh nghiệp
gây ra hậu quả tiêu cực về mặt xã hội nhất là thất nghiệp.
3
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ Lª ThÞ Lan Chi

+Trong cơ chế thị trường do chạy theo lợi nhuận các doanh nghiệp
thường không đầu tư vào các lĩnh vực, các ngành ít lợi nhuận, không có lợi
nhuận thậm chí thua lỗ, song xã hội rất cần các ngành đó nhất là các sản
phẩm dịch vụ công cộng.
+ Cơ chế thị trường không có khả năng điều tiết sự phát triển ở các
vùng kém lợi ích so sánh, vùng khó khăn so với vùng thuận lợi, đồng thời
nó lại có xu hướng làm sâu sắc thêm sự phân hoá thu nhập.
+ Cơ chế thị trường là môi trường dễ nảy sinh tình trạng kinh doanh
lừa đảo, làm hàng giiar, lối sống chạy theo đồng tiền, các tệ nạn xã hội, huỷ
hoại môi trường sinh thái.
Để khắc phục, hạn chế khuyết tật, phát huy mặt tích cực của cơ chế
thị trường cần có sự can thiệp của Nhà nước vào nền kinh tế thị trường.
- Sự khác nhau giữa mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội
chủ nghĩa và nền kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa là:
Mô hình kinh tế nhà nước định hướng xã hội chủ nghĩa khẳng định
tính chất và xu thế phát triển tất yếu xã hội chủ nghĩa của các quá trình kinh
tế.Mô hình này thì: Thứ nhất kinh tế thị trường dựa trên cơ sở chế độ công
hữu làm chủ thể hay chủ đạo bao gồm các hình thức sở hữu nhà nước, sở
hữu tập thể, sở hữu xã hội chiếm ưu thế. Hai là kinh tế thị trường phát triển
có kế hoạch. Ba là, tác dụng phân hoá hai cực của kinh tế thị trường sẽ bị
hạn chế đáng kể nhờ các chế độ bảo hiểm và an ninh xã hội cũng như công
cụ thuế luý tiến đánh vào tài sản và thu nhập, tăng năng suất lao động, hạ
thấp chi phí giá thành,...do đó cho phép một số người giàu lên trước làm
gương và tất cả cùng giàu lên theo. Bốn là, kinh tế thị trường trong sạch và
không có tham nhũng. Năm là, kinh tế thị trường do người lao động làm
chủ. Sáu là, kinh tế thị trường không ngừng cải thiện lam cho nông dân
giau lên cùng với toàn xã hội. Bảy là, kinh tế thị trường với các doanh
nghiệp nhà nước được đổi mới và cơ cấu lại.
4
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ Lª ThÞ Lan Chi

Còn kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa là: giai đoạn phát triển cao
của kinh tế thị trường với sự vận hành đồng bộ, thông suốt của hệ thống
các thị trường riêng, dựa chủ yếu vào các quy luật giá trị thặng dư, tích luỹ
và tái sản xuất mở rộng không ngừng.Chế độ sở hữu tư nhân tư bản chủ
nghĩa chiếm địa vị chi phối bản chất, xu hướng phát triển cũng như các quy
luật vận động của nền sản xuất; các nhà tư bản lớn ngày càng có điều kiên
tích luỹ tư liệu sản xuất và của cải trong tay do đó thống trị nền kinh tế
nhằm phục vụ lợi ích của họ. Tự do cạnh tranh của tư bản chủ nghĩa dẫn tới
“cá lớn nuốt cá bé”, áp đặt “luật chơi của kẻ mạnh”, kẻ mạnh hốt bạc một
cách sòng phẳng, lạnh lùng; trên thực tế một số các nhà tư bản cấu kết với
các thế lực chính trị cầm quyền để thực hiện sự bốc lột thống trị đối với đa
số nhân dân lao động nghèo khổ.
- Nước ta cũng đang trong thời kì quá độ lên chủ nghĩa xã hội do đó
sự điều tiết, can thiệp của nhà nước vào kinh tế là hết sức quan trọng để
đảm bảo phát triển theo đúng định hướng xã hội chủ nghĩa, đưa nước ta
tiến nhanh lên chủ nghĩa xã hội.
3.Các chức năng kinh tế của nhà nước:
3.1. Khái niệm về chức năng kinh tế của nhà nước:
Trong lịch sử từ khi xuất hiện kiểu nhà nước đầu tiên đến nay thì
không có nhà nước nào hoàn toàn tách rời các quá trình kinh té bởi nhà
nước nào cũng tồn tại trên một cơ sở kinh tế nhất định. Muốn duy trì và
phát triển mọi mặt của đời sống xã hội thì nhà nước phải quan tâm đến các
diều kiện vật chất cũng như thúc đẩy sự phát triển của nền sản xuất xã hội.
Hơn nữa không nhà nước nào không năm trong tay một khối lượng tài sản
và tiềm lực kinh tế to lớn.Đó có phải là căn nguyên đầy dủ để kết luận rằng
nhà nước vốn có chức năng kinh tế hay không thì cần phải tiép tục làm
sáng tỏ trên cơ sở giải quết ở mức độ sâu hơn quan hệ giữa nhà nước và
kinh tế thông qua phạm trù chức năng của nhà nước.Trước hết xuất phát từ
việc nhận thức khái niệm chung về chức năng của nhà nước.Nhà nước là
5

§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ Lª ThÞ Lan Chi
một hệ thống xã hội vì vậy theo sự phân tích có tính tự nhiên thì nhà nước
có chức năng nhất định và nó được đặt trong mối liên hệ với tổng thể đời
sống xã hội cũng như mỗi thực thể khác của xã hội nên: “chức năng nhà
nước đó là vai trò của nhà nước, một nhiêm vụ cực kì to lớn có tính chất
bao trùm của nhà nước đối với xã hội, quyết định sự sống còn của nhà
nước”.
Từ đấy ta thấy rằng: “chức năng kinh tế cuả nhà nước là thể thống
nhất giữa các dấu hiệu sau: là những nhiệm vụ kinh tế mà nhà nước cần
phải làm vì yêu cầu của dời sống kinh tế; là những nhiệm vụ kinh tế mà
nhà nước có năng lực giải quyết và phạm vi hoạt động hợp pháp của nhà
nước trên lĩnh vực kinh tế”.
3.2.Các chức năng cơ bản của nhà nước:
3.2.1.Thiết lập khuôn khổ pháp luật:
Chức năng này có ý nghĩa quan trọng tới sự phát triển kinh tế. Ở đây
nhà nước đề ra các quy tắc trò chơi kinh tế mà các doanh nghiệp, người tiêu
dùng và cả bản thân chính phủ đều phải tuân thủ. Nó bao gồm quy định về
tài sản, các quy tắc về hợp đồng vào hoạt động kinh doanh, các trách nhiệm
tương hỗ của các liên đoàn lao động và nhiều luật lệ để xác định môi
trường kinh tế. Về nhiều mặt, các quyết định của khuôn khổ pháp luật xuất
phát từ những mối quan hệ vượt ra ngoài lĩnh vực kinh tế đơn thuần.
Nhưng khuôn khổ pháp luật có thể tác động tới các ứng xử của con người.
3.2.2. Hiệu quả:
Nhà nước sửa chữa những khiếm khuyết của thị trường để thị trường
hoạt động có hiệu quả như: hạn chế ảnh hưởng của độc quyền, tình trạng
vô chính phủ dẫn đến khủng hoảng kinh tế, thất nghiệp, nạn ôi nhiễm môi
trường....
Trước hết, những thất bại mà thị trường gặp phải làm cho hoạt động
của nó không hiệu quả là ảnh hưởng của độc quyền. Cần phải nói rằng, lợi
dụng ưu thế cảu mình các tổ chức độc quyền có thể quy định giá cả để thu

6
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ Lª ThÞ Lan Chi
lợi nhuận, và do vậy phá vỡ ưu thế của cạnh tranh hoàn hảo. Vì vậy cần
phải có sự can thiệp của nhà nước để hạn chế độc quyền, đảm bảo tính hiệu
quả của cạnh tranh thị trường. Điều đó đảm bảo được ganh đua của những
người kinh doanh, đảm bảo tính hiệu quả của nền kinh tế.
Thứ hai, những tác động bên ngoài cũng dẫn đến tính không hiệu
quả của hoạt động của thị trường và cũng đòi hỏi nhà nước phải can thiệp.
Tác động bên ngoài xẩy ra khi doanh nghiệp tạo ra chi phí lợi ích cho
doanh nghiệp khác hoặc người khác mà các doanh nghiệp đó không phải
trả đúng số chi phí phải trả hoặc không được nhận những lợi ích nhẽ ra anh
ta được nhận. Vì vậy nhà nước phải sử dụng đến luật lệ để điều hành kinh
tế như là một phương pháp để ngăn chặn những tác động tiêu cực bên
ngoài như ô nhiễm nước và không khí, khai thác đến cạn kiệt khoáng
sản....Nhà nước phải đảm bảo nhiệm vụ sản xuất hàng hoá công cộng.
Thứ ba là thuế. Trên thực tế phần chi phí của chính phủ phải được trả
bằng thuế thu được. Tất cả mọi người đều phải chịu theo luật thuế. Sự thực
là toàn bộ công dân tự mình lại đặt gánh nặng thuế lên mình và mỗi công
dân cũng được hưởng phần hành công cộng do chính phủ cung cấp.
Như vậy, Nhà nước phải can thiệp vào thị trường để nâng cao hiệu
quả của thị trường. Nhà nước đề ra luật đi đường và bảo đảm hàng hoá
công cộng như đường sá, do đó tạo điều kiện dễ dàng cho tư nhân hoạt
động, ngăn cản sự lạm dụng của các doanh nghiệp khi họ trở thành những
kẻ tham lam, độc quyền chiếm đường và kiềm chế hoạt động của các doanh
nghiệp khác.
3.2.3. Đảm bảo sự công bằng:
Mục đích của chức năng này là để vừa đảm bảo ổn định xã hội, vừa
không làm triệt tiêu tích tích cực sản xuất kinh doanh của các thành viên
trong xã hội. Để thực hiện chức năng này, một mặt nhà nước phải tạo ra
những cơ sở về tổ chức để mọi người có cơ hội ngang nhau và đều được

hưởng phần tương xứng với kết quả lao động và phần đóng góp của mình;
7
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ Lª ThÞ Lan Chi
mặt khác, trong điều kiện hoạt động hoàn hảo nhất, lí tưởng nhất của cơ
chế thị trường, vẫn thấy rằng sự phân hoá, bất bình đẳng sinh ra từ kinh tế
thị trường là tất yếu. Một hệ thống thị trường có hiệu quả vẫn có thể gây ra
sự bất bình đẳng lớn. Vì vậy chính phủ cần thiết phải thông qua những
chính sách để phân phối lại thu nhập. Công cụ quan trọng nhất của chính
phủ trong lĩnh vực này là thuế thu nhập, thuế người giầu theo tỷ lệ thu nhập
lớn hơn người nghèo. Thông thường thuế luỹ tiến áp dụng cho thuế thu
nhập và thuế thừa kế.
Bên cạnh thuế, phải có hệ thống hỗ trợ thu nhập để giúp cho người
già, người tàn tật, người phải nuôi con và bảo hiểm thất nghiệp cho người
không có công ăn việc làm. Hệ thống thanh toán chuyển nhượng này tạo ra
mạng lưới an toàn bảo vệ những người không may khỏi bị huỷ hoại về kinh tế.
Cuối cùng, chính phủ đôi khi phải trợ cấp tiêu dùng cho những nhóm
người có thu nhập thấp bằng cách phát tem phiếu thực phẩm, trợ cấp y tế,
cho thuê nhà với giá rẻ...
3.2.4. Ổn định kinh tế vĩ mô:
Nhà nước thực hiện chức năng này thông qua các công cụ: các loại
thuế, các khoản chi tiêu và những quy định hay kiểm soát vè tiền tệ. Thông
qua thuế, chính phủ điều tiết tiêu dùng, đầu tư tư nhân,khuyến khích hoặc
hạn chế hoạt động kinh doanh của các doanh nhân. Các khoản chi têu của
chính phủ khuyến khích các doanh nghiệp hay công nhân sản xuất ra một
số hàng hoá hay dịch vụ và những việc chuyển tiền nhằm trợ cấp thu nhập.
Những quy định hay kiểm soát của chính phủ nhằm hướng dẫn nhân dân đi
vào hoặc từ bỏ những hoạt động kinh doanh.
Nhưng trong nền kinh tế ngày nay không thể có đủ việc làm mà
không có lạm pháp.Trong thực tế, cho đến nay người ta thấy, những nước
thực hiện tốt các chức năng kinh tế trên đây đều thành công trong việc quản

lí kinh tế. Vượt quá những chức năng đó hoặc là dẫn đến chi tiêu tốn kém
8
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ Lª ThÞ Lan Chi
tạo ra bộ may quan liêu cồn kềnh kém hiệu quả hoặc làm cho nền kinh tế
rối ren,dẫn đến tình trạng quản lí kém hiệu quả của nhà nước.
4.Nội dung sự can thiệp của nhà nước:
Vai trò kinh tế của nhà nước được thể hiện thông qua: kinh tế nhà
nước giữ vai trò chủ đạo, Nhà nước quản lí và điều tiết vĩ mô nền kinh tế.
9
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ Lª ThÞ Lan Chi
4.1.Nội dung quản lí kinh tế của Nhà nước trong nền kinh tế thị
trường định hướng XHCN ở Việt Nam:
- Nhà nước xây dựng các chương trình, kế hoạch phát triển phù hợp
với điều kiện kinh tế xã hội ở nước ta theo các muc tiêu mong muốn. Bằng
việc định hướng sự phát triển của nền kinh tế nhà nước quản lí và can thiệp
vào các doanh nghiệp với mục tiêu làm giàu cho đất nước.Thực chất của
việc định hướng sự phát triển của nền kinh tế là thống nhất các lợi ích khác
nhau, qui tụ các lợi ích khác nhau về một lợi ích để định hướng nền kinh tế
phát triển bền vững.Chính vì vậy Nhà nước đã đề ra:
+ Chiến lược phát triển kinh tế- xã hội trong dài hạn: nước hoạch
định các chương trình phát triển kinh tế xã hội mà mỗi chương trình là mỗi
cơ hội đầu tư mở rộng phát triển sản xuất cho các doanh nghiệp.Từ đó nhà
nước dẫn dắt các doanh nghiệp cho họ thấy chỗ nào có thể và cần phải đầu
tư vào nơi nào.Và Nhà nước có thể thực hiện ý đồ chuyển dịch cơ cấu theo
ngành, theo vùng lãnh thổ khai thác sử dung có hiệu quả các nguồn tài
nguyên, đưa thị trường trong nước hoà nhập vào thị trường thế giới cho nền
kinh tế phát triển bền vững ổn định có hiệu quả và công bằng.
+ Kế hoạch hoá định hướng, kế hoạch chương trình phát triển kinh tế
xã hội do nhà nước đề ra.Kế hoạch mang tính định hướng; Kế hoạch hoá
không phải chỉ là giao chỉ tiêu thực hiện mà còn là điều phối sự thực hiện

theo dự án.
- Tạo môi trường thuận lợi cho nền sản xuất nhiều hàng hoá nhiều
thành phần phát triển: Nhà nước tạo điều kiện cho quá trình tự do hoá giá
cả, thương mại hoá nền kinh tế; quy định và bảo đảm các quyền của người
chủ sở hữu về tư liệu sản xuất; đa dạng hoá chế độ sở hữu về tư liệu sản
xuất; xây dựng hệ thống pháp luật của nền kinh tế thị trường; ổn định về
chính trị và xã hội.
- Phân phối thu nhập quốc dân một cách công bằng- hiệu quả tạo ra
động lực sản xuất: trong nền kinh tế thị trường thị trường càng mở rộng
10
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ Lª ThÞ Lan Chi
càng dẫn đến sự phân hoá thu nhập giữa các tầng lớp dân cư, rất dễ xảy ra
tình trạng bất bình đẳng gây ra sự mâu thuẫn giữa các giai cấp tạo ra môi
trường không lành mạnh cho các doanh nghiệp làm ăn nên nhà nước cần
phân phối thu nhập của các tầng lớp dân cư sao cho thoả mãn yêu cầu công
bằng và hiệu quả. Mặt khác trong nền kinh tế thị trường sự khác nhau về sở
hữu của cải, về năng lực sở trường, trình độ tay nghề và may mắn dẫn tới
sự khác nhau trong thu nhập. Nhà nước cần phải biết lựa chọn phương pháp
phân phối lại sao cho các hoạt động kinh tế có hiệu quả trong sự bất bình
đẳng cho phép.
Cần chú ý rằng phân phối lại thu nhập, hình thành các quỹ trợ cấp là
một trong những công cụ có hiệu lực nhất để định hướng XHCN. Thể hiện
tính cộng đồng dân tộc trong các chương trình phát triển kinh tế xã hội.
- Can thiệp vào quá trình kinh tế khi cần thiết. Định hướng, tạo môi
trường, phân phối thu nhập là những công việc cần thiết thể hiện vai trò của
nhà nước trong một chiến lược dài hạn. Trong quá trình thực hiện các chiến
lược đó, dưới ảnh hưởng của cơ chế cung cầu giá cả trong thị trường nội
địa, đồng thời dưới ảnh hưởng của quan hệ quốc tế, làm mục tiêu định
hướng của các chương trình dài hạn những “ cú sốc “ làm chệch mục tiêu là
điều không thể tránh khỏi. Trong trường hợp đó nhà nước cần phải sử dụng

những công cụ như lãi suất, thuế, khối lượng tiền tệ và chi tiêu ngân sách
để làm giảm những chấn động do cú sốc gây ra đưa nền kinh tế theo định
hướng chủ nghĩa xã hội.
- Quản lý tài sản quốc gia, phân bổ các nguồn tài sản một cách hợp
lý: trong nền kinh tế định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta nhà nước điều
khiển sự vận động của nền kinh tế bằng cách hoạch định các chiến lược
phát triển kinh tế xã hội dài hạn và ngắn hạn, quyết định các phương án
phân phối và phân phối lại thu nhập quốc dân sao cho bình đẳng công
bằng, hiệu quả tạo môi trường thuận lợi, hướng dẫn các doanh nghiệp can
thiệp vào nền kinh tế. Mặt khác nhà nước còn đóng vai trò người quản lý
11
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ Lª ThÞ Lan Chi
tài sản quốc gia, phân bố các nguồn lực của sản xuất một cách hợp lý. Về
mặt đối ngoại nhà nước có trách nhiệm bảo vệ và phát triển các nguồn lực,
ngăn chặn mọi âm mưu từ bên ngoài; về mặt đối nội nhà nước là người chủ
sở hữu các nguồn lực nên phân bố sử dụng giữa các thành phần kinh tế sao
cho hợp lý.
Với tư cách là chủ sở hữu của doanh nghiệp nhà nước, nhà nước
quản lý và đóng vai trò độc quyền ở các thị trường quan trọng, quyết định
sự tồn tại của thể chế. Với tư cách là người chủ quản lý đất nước, là người
trọng tài, là chủ thể của quá trình phân công lại vai trò giữa các thành phần
kinh tế không làm triệt tiêu lợi ích chung của toàn xã hội.
4.2.Các công cụ điều tiết vĩ mô của Nhà nước XHCN ở Việt Nam:
- Hệ thống pháp luật:
Hệ thống pháp luật đặc biệt là luật kinh tế là công cụ quan trọng
thông qua đó nhà nước tạo lập hành lang pháp lí để duy trì kỉ cương trật tự,
hướng dẫn các doanh nghiệp hoạt động theo pháp luật chống mọi hiện
tượng làm ăn phi pháp. Chính vì vậy nhà nước phải tạo môi trường pháp lí
thuậ lợi cho các cá nhân, doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế hoạt
động.Hiện nay ở nước ta đã ban hành các luật về các quyền như: sở hữu,

chiếm hữu, thừu kế, chuyển nhượng,...; các luật hợp đồng; luật thương mại;....
- Kế hoạch hoá nền kinh tế quốc dân:
Nhà nước soạn thảo kế hoạch, quy hoạch, các chương trình phát triển
kinh tế xã hội và ban hành các chính sách để hướng các chủ thể thị trường
thực hiện thông qua các chính sách tài chính, tiền tệ, sử dụng các đòn bẩy
kinh tế như: ưu đãi về thuế, về lãi suất cho vay cho những ai đầu tư vào
lĩnh vực mà nhà nước khuyến khích. Đây là công cụ quan trọng của nhà
nước để hoạch định các chương trình, định hướng mục tiêu trong từng thời
kì đó là loại hạt tự giác của nhà nước để quản lí toàn bộ nền kinh tế theo
mục tiêu thống nhất đã định trước trên cơ sở nhận thức và vận dụng các
quy luật kinh tế khách quan nhằm xác định tốc độ, quan hệ tỷ lệ cơ cấu
12
§Ò ¸n kinh tÕ chÝnh trÞ Lª ThÞ Lan Chi
kinh tế hợp lí để không ngừng mở rộng sản xuất với hiệu quả kinh tế xã hội
ngày càng cao; nên có thể nói quá trình kế hoạch hoá nền kinh tế quốc dân
chính là quá trình cụ thể hoá đường lối chủ trương chính sách của Đảng và
Nhà nước thành những chỉ tiêu cụ thể để dẫn dắt nỗ lực của toàn xã hội
thực hiện thành công đường lối chủ chương chính sách của Đảng à nhà
nước đề ra bởi vậy, có thể coi kế hoạch là cương lĩnh thứ hai của Đảng.
- Hệ thống các chính sách kinh tế xã hội:
Các chính sách kinh tế – xã hội bao gồm các chính sách về tài chính
tiền tệ, chính sách thuế, chính sách thu nhập,...Đây là công cụ góp phần tạo
ra môi trương kinh tế xã hội ổn định và có lợi cho sự tăng trưởng phát triển
kinh tế xã hội, thực hiện mục tiêu gắn tăng trưởng kinh tế với công bằng
tiến bộ xã hội.
- Sức mạnh vật chất của kinh tế nhà nước:
Nhà nước sử dụng thực lực kinh tế vật chất của mình như: tiềm lực
kinh tế của các doanh nghiệp nhà nước, ngân sách nhà nước, dự trữ quốc
gia,.. để tác động vào nền kinh tế thị trường nhằm đảm bảo cân đối vĩ mô,
đieeuf tiết thị trường ngăn ngừa những đột biến xấu của thị trường để đảm

bảo những điều kiện có lợi cho sự phát triển kinh tế xã hội.
Thông qua việc sử dụng hiệu quả hệ thống các công cụ nói trên nhà
nước thực hiẹn được vai trò chức năng kinh tế của mình nhằm mục đích
cuối cùng là quản lí, phân bổ, sử dụng có hiệu quả mọi nguồn lực của đất
nước, tạo điều kiện cần thiết để thực hiện mục tiêu tăng trưởng kinh tế
nhanh, bền vững kết hợp với công bằng tiến bộ xã hội, đưa nên kinh tê phát
triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa.
II.THỰC TRẠNG VAI TRÒ KINH TẾ CỦA NHÀ NƯỚC TRONG NỀN
KINH TẾ THỊ TRƯỜNG ĐỊNH HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở NƯỚC TA:
1.Những thành tựu đạt được:
13