Xã hội học hình phạt những vấn đề lý luận và thực tiễn (1)

VI N HÀN LÂM
KHOA H C XÃ H I VI T NAM
H C VI N KHOA H C Xĩ H I
K

VÕ KHÁNH LINH

Xĩ H I H C HỊNH PH T:
NH NG V N

Lụ LU N VĨ TH C TI N

Chuyên ngành: Lu t hình s và t t ng hình s
Mã ngành

: 62 38 01 04

TịM T T LU N ỄN TI N S LU T H C

HĨ N I, 2016


Công trình đ

c hoƠn thƠnh t i:
H C VI N KHOA H C Xĩ H I

Ng

ih

ng d n khoa h c: PGS.TS. Tr n

ình Như

Ph n bi n 1: GS.TS. NGUY N NG C ANH
Ph n bi n 2: PGS.TS. H

S S N

Ph n bi n 3: PGS.TS. HOĨNG TH MINH S N

Lu n án s đ

c b o v tr

c H i đ ng ch m lu n án ti n s h p

t i: H c vi n Khoa h c xã h i

h i

gi

ngày tháng n m 2016.

Ć th t̀m hi u lu n v n t i: Th vi n Qu c gia
Th vi n H c vi n Khoa h c xã h i


DANH M C CỌNG TRỊNH NGHIÊN C U C A TỄC GI

ĩ CỌNG B LIÊN QUAN
N LU N ỄN
1.

Võ Khánh Linh, Tình hình nghiên c u hình ph t
gian qua và nh ng v n đ đ t ra c n đ

n

c ta th i

c ti p t c nghiên c u,

T p chí Nhân l c Khoa h c xã h i, s 1/2016, tr. 11 – 25
2.

Võ Khánh Linh, Bi n đ i xã h i và các lo i, h th ng hình
ph t: m t s v n đ lý lu n, T p chí Nhân l c Khoa h c xã
h i, s 5 (36), tr. 31 – 37.

3.

Võ Khánh Linh, B n ch t xã h i c a hình ph t: m t s v n đ
lý lu n, T p chí Nhân l c Khoa h c xã h i, s 6 (37), tr. 40 –
49.

4.

Võ Khánh Linh, Tính quy t đ nh xã h i c a hình ph t: m t s
khía c nh lý lu n, T p chí Nhân l c Khoa h c xã h i, s 10

(41), tr. 30 – 36.

5.

Võ Khánh Linh, Ch c n ng xã h i c a hình ph t, T p chí Dân
ch và pháp lu t, s 11, tr.


M

U

1. Tính c p thi t c a đ tƠi
H̀nh ph t luôn là ch đ thu hút đông đ o s

quan tâm

nghiên c u c a các nhà khoa h c trong l nh v c t pháp h̀nh s ,
quy n con ng

i và các ngành khoa h c xã h i khác.

Ti p c n h̀nh ph t t ph

ng di n xã h i đem l i nh ng ý

ngh a quan tr ng v lý lu n và th c ti n. Qua đ́, h̀nh ph t đ

c ti p

c n m t cách s ng đ ng trong đ i s ng pháp lý – xã h i ch không
thu n tuý là nh ng quy đ nh v bi n pháp c
nh t c a Nhà n

cđ

ng ch nghiêm kh c

c tr̀nh bày trong đ o lu t h̀nh s .

V i cách đ t v n đ nh v y, ć th th y ph

ng di n xã h i

c a h̀nh ph t là m t ch đ nghiên c u m i ć tính c p thi t trong lý
lu n và th c ti n.

làm sáng t ch đ nghiên c u này, đi u tr

c

tiên là ph i xây d ng và hoàn thi n khung lý thuy t c b n.Chính v̀
nh ng lý do đ́, tác gi đã l a ch n “Xã h i h c hình ph t: Nh ng
v n đ lý lu n và th c ti n” làm đ tài lu n án ti n s c a m̀nh.
2. M c đích vƠ nhi m v nghiên c u
2.1. M c đích nghiên c u
Nghiên c u lý lu n đ

c xác đ nh là m c đích chính c a lu n

án. Nghiên c u khái quát v th c ti n xã h i và th c ti n h̀nh ph t
đ

c s d ng đ minh ch ng cho các lu n đi m lý lu n đ

c tr̀nh

bày trong lu n án.
2.2. Nhi m v nghiên c u
Th nh t, thu th p, h th ng hoá các công tr̀nh khoa h c v
h̀nh ph t ć tính tiêu bi u, ch n l c; Th hai, lu n gi i nh ng v n đ

1


lý lu n chung v xã h i h c h̀nh ph t; Th ba, làm sáng t tính quy t
đ nh xã h i c a h̀nh ph t; Th t , lu n gi i hi u qu c a h̀nh ph t.
3.

it

ng, ph m vi nghiên c u

3.1.

it

ng nghiên c u

i t

ng nghiên c u c a lu n án bao g m:Th nh t, b n

ch t xã h i, vai trò xã h i, m c đích xã h i và ch c n ng xã h i c a
h̀nh ph t; Th hai, khái ni m tính quy t đ nh xã h i c a h̀nh ph t;
c ch quy t đ nh xã h i c a h̀nh ph t; m t s tác đ ng c a nh ng
bi n đ i xã h i đ i v i h̀nh ph t; đánh giá các xu h
c a h̀nh ph t

ng phát tri n

Vi t Nam hi n nay; Th ba, khái ni m v hi u qu

c a h̀nh ph t; các tiêu chí đánh giá và các y u t b o đ m hi u qu
c a h̀nh ph t.
3.2. Ph m vi nghiên c u
Ph m vi nghiên c u c a lu n án đ

c xác đ nh:Th nh t,

trong ph m vi lý lu n, lu n án ti p c n h̀nh ph t d
hi n t

i ǵc đ là m t

ng pháp lý – xã h i; t p trung phân tích các khía c nh xã h i

c a h̀nh ph t; Th hai, trong ph m vi th c ti n, các v n đ th c ti n
đ

c lu n án ti p c n là nh ng th c ti n xã h i, th c ti n h̀nh ph t

khái quát nh m ph c v , ch ng minh các lu n đi m lý lu n.
4. Ph

ng pháp lu n vƠ ph

4.1. Ph

ng pháp nghiên c u

ng pháp lu n nghiên c u

Lu n án nghiên c u h̀nh ph t theo cách ti p c n đa ngành,
liên ngành khoa h c xã h i và đa ngành, liên ngành lu t h c, k t h p
các tri th c lý lu n v tri t h c pháp lu t, xã h i h c pháp lu t, lu t
h̀nh s th c đ nh, t i ph m h c, tâm lý h c, xã h i h c…

2


4.2. Ph

ng pháp nghiên c u

Lu n án s d ng các ph
nh : ph

ng pháp t ng h p, ph

l ch s , ph
5.

ng pháp nghiên c u truy n th ng

ng pháp so sánh, ph

ng pháp phân tích, ph

ng pháp

ng pháp quan sát.

óng góp m i v khoa h c c a lu n án
Tác gi xác đ nh các k t qu nghiên c u lý lu n là đ́ng

ǵp ch đ o c a lu n án. Cung c p các lu n c quan tr ng đ h̀nh
thành và tri n khai xu h

ng nghiên c u xã h i h c h̀nh ph t v i

t cách là m t l nh v c c p bách trong khoa h c lu t h̀nh s
n

c ta hi n nay.
6. ụ ngh a lỦ lu n vƠ th c ti n c a lu n án
6.1. Ý ngh a lý lu n
Các k t qu nghiên c u s làm giàu ć và phong phú h n h

th ng tri th c, hi u bi t v l nh v c h̀nh ph t; thi t l p m t đ nh

h

ng nghiên c u m i v h̀nh ph t; g i m m t s h

c u các ph

ng nghiên

ng di n xã h i c th c a h̀nh ph t trong th i gian t i…

6.2. Ý ngh a th c ti n
Các k t qu nghiên c u ć th đ

c s d ng đ tri n khai

đánh giá th c ti n s tác đ ng c a các bi n đ i xã h i đ i v i chính
sách h̀nh ph t

n

c ta hi n nay; đánh giá th c ti n xu h

ng phát

tri n h̀nh ph t

n

c ta hi n nay; đánh giá hi u qu c a t ng lo i

h̀nh ph t, h th ng h̀nh ph t và các quá tr̀nh xây d ng, áp d ng, thi
hành h̀nh ph t trong th i gian qua; c n c đ xây d ng các đ nh
h

ng, gi i pháp nh m nâng cao hi u qu c a h̀nh ph t

trong b i c nh c i cách t pháp…

3

n

c ta


7. K t c u c a lu n án
Ngoài ph n m đ u, k t lu n, danh m c công tr̀nh nghiên
c u c a tác gi đã công b liên quan đ n lu n án và danh m c tài li u
tham kh o, lu n án b c c g m ć 4 ch
CH

ng, 15 m c và các ti u m c.

NG 1

T NG QUAN TỊNH NGHIÊN C U
LIÊN QUAN

N

1.1. Tình hình nghiên c u n

TĨI LU N ỄN
c ngoƠi

Qua tham kh o m t s tài li u nghiên c u n

c ngoài, ć th

đ a ra m t s k t lu n đ i v i ch đ nghiên c u c a lu n án nh
sau:Th nh t, các tác ph m đã ch ra m t cách ć c n c khoa h c v
vi c c n ć s tri n khai m t h

ng nghiên c u m i v h̀nh ph t, đ́

là xã h i h c h̀nh ph t; Th hai, các tác ph m cho th y t m quan
tr ng c a vi c nghiên c u các c ch quy t đ nh xã h i c a h̀nh ph t
và vi c đánh giá các hi u qu xã h i c a h̀nh ph t; Th ba, các tác
ph m cho th y giá tr khoa h c c a nghiên c u xã h i h c h̀nh ph t
trong vi c phân tích và đ nh h

ng các xu h

ng phát tri n c a h̀nh

ph t trong đ i s ng xã h i.
1.2. Tình hình nghiên c u trong n

c

Các tài li u nghiên c u v h̀nh ph t trong n

cđ

c lu n án

phân chia theo các nh́m ch đ :Th nh t, nh́m các tài li u nghiên
c u v khái ni m, b n ch t, m c đích và hi u qu c a h̀nh ph t; Th
hai, nh́m các tài li u nghiên c u h th ng h̀nh ph t và các lo i h̀nh
ph t; Th ba, nh́m các tài li u nghiên c u ch đ nh quy t đ nh h̀nh

4


ph t; Th t , nh́m các tài li u nghiên c u ch đ nh ch p hành h̀nh
ph t và án treo; Th n m, nh́m các tài li u nghiên c u so sánh v
h̀nh ph t.
ánh giá chung v tr ng thái nghiên c u v ch đ nh h̀nh
ph t trong th i gian qua đ

c khái quát trong ba ý l n sau đây:

Th nh t, các nghiên c u v h̀nh ph t ch y u là theo xu
h

ng lu t th c đ nh; các phân tích, lu n gi i h̀nh ph t c b n đ u

d a trên các quy đ nh c a pháp lu t h̀nh s v h̀nh ph t; các nghiên
c u đã lu n gi i th c tr ng áp d ng các ch đ nh c a h̀nh ph t trong
th c ti n t đ́ g i m các h

ng ki n ngh , gi i pháp hoàn thi n.

Th hai,các nhà khoa h c đã d n c i m h n trong vi c m
r ng các đ nh h

ng, ph

ng pháp, cách c n ti p c n m i, đa ngành

và liên ngành trong các nghiên c u v h̀nh ph t.
Th ba, m t s công tr̀nh nghiên c u đã đ c p t i các
ph

ng di n khác nhau c a h̀nh ph t, trong đ́ đ c bi t quan tâm t i

các ph

ng di n xã h i c a h̀nh ph t, dù r ng ch a đ

c h th ng

hoá thành nh ng v n đ l n.
1.3. Nh ng v n đ đ t ra đ

c lu n án nghiên c u

Lu n án s t p trung làm sáng t các v n đ sau: Th nh t,
c n ti p t c đ y m nh các nghiên c u v b n ch t c a h̀nh ph t, đ c
bi t là b n ch t xã h i; Th hai, c n tri n khai nghiên c u ch c n ng

c a h̀nh ph t v i t cách là m t v n đ lý lu n c b n c a h̀nh ph t;
Th ba, c n đ t n n ḿng cho các nghiên c u v TQ XH c a h̀nh
ph t; Th t , c n nghiên c u s tác đ ng c a các bi n đ i xã h i

5


(B XH) đ i v i h̀nh ph t; Th n m, c n t ng c

ng h n n a các

nghiên c u v HQCHP.
Nh v y, câu h i nghiên c u l n nh t c a lu n án đ́ là xã
h i h c hình ph t có ph i là m t h
hay không? G

ng nghiên c u m i v hình ph t

thuy t nghiên c u lu n án đ a ra đ́ là xã h i h c

h̀nh ph t là m t h

ng nghiên c u m i v h̀nh ph t hi n nay và ć

tính kh thi trong tri n khai nghiên c u. Lu n án ti p t c đ t ra nh ng
câu h i nghiên c u sau đây:Th nh t, lý lu n chung, c b n c a
XHHHP h̀nh ph t bao g m nh ng v n đ gì? Th hai, s h̀nh thành
và phát tri n c a các lo i, h th ng h̀nh ph t, các quá tr̀nh c a h̀nh
ph t b quy t đ nh, chi ph i b i nh ng y u t g̀? Th ba, làm th nào
đ đánh giá, phân tích các k t qu mà h̀nh ph t đ t đ

c trong quá

tr̀nh tác đ ng xã h i?
CH
NH NG V N

NG 2
Lụ LU N CHUNG V

Xĩ H I H C HỊNH PH T
2.1. Hình ph t ậ ti p c n nghiên c u xư h i h c
2.1.1. Ti p c n nghiên c u th c ch ng v hình ph t
Ti p c n nghiên c u lu t h c th c đ nh, hay ch ngh a th c
ch ng pháp lu t là m t xu h

ng nghiên c u ć tính l ch s và phù

h p v i nh ng đi u ki n phát tri n v khoa h c pháp lý ńi chung và
khoa h c lu t h̀nh s ńi riêng
ph
đ tđ

n

c ta trong th i gian qua. V i

ng pháp và cách ti p c n này, các nghiên c u v h̀nh ph t đã
c nh ng thành t u nh t đ nh trên nhi u ph

ng di n. M c dù

nhi u nghiên c u hi n nay đã d n quan tâm h n đ n các khía c nh,

6


ph

ng di n khác c a pháp lu t, nh ng ć th ńi r ng, các nghiên

c u khoa h c pháp lý v n d a vào các quy ph m pháp lu t là chính.
2.1.2. Ti p c n nghiên c u v xã h i h c hình ph t
S h̀nh thành và xu h

ng phát tri n c a h̀nh ph t không

ch b quy t đ nh b i t duy l p pháp, mà còn (ch y u) đ

c quy t

đ nh b i nh ng nhân t , đi u ki n, nhu c u xã h i. Nh v y,xã h i
h c hình ph t là h
t

ng nghiên c u v hình ph t v i tính cách là hi n

ng pháp lý – xã h i, lu n gi i các ph

ng di n xã h i c a hình

ph t, s tác đ ng c a các đi u ki n xã h i đ i v i các quá trình c a
hình ph t và đánh giá nh ng tác đ ng c a hình ph t trong đ i s ng
xã h i.
2.1.3.

i t

ng (n i dung) nghiên c u c a xã h i h c

hình ph t
Các v n đ l n c a xã h i h c h̀nh ph t bao g m: Th
nh t,các khía c nh xã h i c b n c a hình ph t; Th hai,tính quy t
đ nh xã h i c a hình ph t; Th ba,hi u qu c a hình ph t.
2.2. B n ch t xư h i c a hình ph t
2.2.1. Khái ni m b n ch t xã h i c a hình ph t
B n ch t xã h i c a h̀nh ph t là t ng h p các m t, thu c
tính, khía c nh xã h i bên trong có m i liên h v i nhau quy đ nh n i
dung, s hình thành, áp d ng và thi hành hình ph t. T̀m hi u b n
ch t xã h i c a h̀nh ph t ph i gi i đáp nh ng câu h i nghiên c u
sau: Th

nh t, h̀nh ph t đ

c ti p c n t

ǵc đ , ph

ng di n

nào?Th hai, c n nguyên và ngu n g c c a h̀nh ph t xu t phát t

7


đâu? Th ba, h̀nh ph t ch a đ ng và t thân ń ph n ánh nh ng v n
đ , l nh v c g̀ c a đ i s ng xã h i?
2.2.2. Các bi u hi n b n ch t xã h i c a hình ph t
2.2.2.1. Hình ph t là m t hi n t

ng pháp lý – xã h i

H̀nh ph t ć ch c n ng đi u ch nh, đi u ti t và ki m soát các
quan h xã h i mà ń quan tâm, do đ́, h̀nh ph t không đ c l p hoàn
toàn, đ ng ngoài đ i s ng xã h i, trái l i, h̀nh ph t ph i thâm nh p
vào đ i s ng, vào t ng m i quan h xã h i, t ng con ng

i xã h i đ

th c hi n các vai trò, ch c n ng, m c đích c a m̀nh. H̀nh ph t là s
th ng nh t c a nh ng l i ích xã h i, xung đ t xã h i và đ ng thu n
xã h i. H̀nh ph t là s trung chuy n các l i ích chung c a xã h i.
2.2.2.2. Hình ph t có ngu n g c t xã h i
H̀nh ph t xu t phát t quy n t v m t cách h p lý c a m i
cá nhân tr

c s xâm h i c a các hành vi ph m t i.H̀nh ph t là các

bi n pháp t v c a xã h i. Chính C. Mác c ng đã kh ng đ nh r ng:
“Hình ph t ch ng qua là th đo n t v c a xã h i v i nh ng hành

vi xâm ph m nh ng đi u ki n t n t i c a xã h i đó”.Không th tách
bi t nh ng phân tích v ngu n g c c a h̀nh ph t kh i các ph

ng

di n, khía c nh xã h i. Rõ ràng, ngu n g c xã h i và ngu n g c pháp
lý c a h̀nh ph t là hai v n đ ć tính g n li n nh ng không th đ ng
nh t chúng v i nhau.
2.2.2.3. Hình ph t ch a đ ng và truy n t i các thông tin pháp lý
– xã h i
Khi t̀m hi u các thông tin pháp lý – xã h i c a h̀nh ph t, c n
làm sáng t ba v n đ chính: Th nh t, các thông tin đ

8

c ch a


đ ng, truy n t i là nh ng thông tin g̀ và đem l i nh ng hi u bi t g̀?
Th hai, các kênh truy n t i thông tin pháp lý – xã h i c a h̀nh ph t
là nh th nào? Th ba, ý ngh a c a các thông tin pháp lý – xã h i mà
h̀nh ph t ch a đ ng và truy n t i?
2.2.2.4. Hình ph t ph n ánh các chu n m c xã h i
Dù d

i b t k̀ h̀nh th c nào, các chu n m c xã h i mà h̀nh

ph t ph n ánh c ng thi t l p các x s hành vi, bao g m “cái có
th ”, “cái đ

c phép”, “cái không đ

c phép” và “cái b t bu c

th c hi n”. H th ng các chu n m c xã h i c a h̀nh ph t đ

ch p

thành t ph n l n các y u t sau: chu n m c pháp lu t, chu n m c
chính tr , chu n m c đ o đ c.
2.3. Vai trò xư h i c a hình ph t
2.3.1. Khái ni m vai trò xã h i c a hình ph t
Vai trò xã h i c a h̀nh ph t đ

c bi u hi n qua:Th nh t,

vai trò c a h̀nh ph t đ i v i đ i s ng xã h i; Th hai, vai trò c a các
lo i h̀nh ph t trong đ i s ng xã h i; Th ba, vai trò c a các lo i h̀nh
ph t trong h th ng h̀nh ph t. Nh v y,vai trò xã h i c a hình ph t
là ph m trù di n đ t khái quát s t

ng tác quá trình tác đ ng xã h i

c a hình ph t trong th c ti n thông qua nh ng ph

ng ti n, cách

th c riêng có c a nó.
2.3.2. S bi u hi n vai trò xã h i c a hình ph t
S bi u hi n vai trò xã h i c a h̀nh ph t đ

c th hi n thông

qua c ch tác đ ng c a h̀nh ph t t i đ i s ng xã h i, qua các
ph

ng ti n c

ng ch và thuy t ph c. Do đ́ c n ph i làm rõ: Th

nh t, h̀nh th c, m c đ , gi i h n c a vi c s d ng các ph

9

ng ti n,


cách th c c

ng ch và thuy t ph c c a h̀nh ph t; Th hai, m i

t

ng quan gi a vi c cân đ i hài hoà các ph

c

ng ch và thuy t ph c trong s d ng h̀nh ph t; Th ba, các nhân

t quy t đ nh m c đ , li u l

ph c và c

ng c a ph

ng ti n, cách th c

ng ti n, cách th c thuy t

ng ch c a h̀nh ph t.

Các m c đ , gi i h n và m i t
hài hoà các ph

ng ti n, cách th c c

s d ng h̀nh ph t c n đ
xác đ nh các xu h
cách th c c

ng quan gi a vi c cân đ i
ng ch và thuy t ph c trong

c th c hi n tu n t nh sau: th nh t, ph i

ng phát tri n c a vi c s d ng các ph

ng ti n,

ng ch và thuy t ph c trong h th ng h̀nh ph t; th

hai, ph i xác đ nh t ng vai trò xã h i c th c a t ng lo i h̀nh ph t
trong t ng th h th ng h̀nh ph t; th ba, xác đ nh t ng vai trò c th
c a t ng lo i h̀nh ph t trong đ i s ng xã h i.
2.4. M c đích xư h i c a hình ph t
2.4.1. Khái ni m m c đích xã h i c a hình ph t
M c đích đ
k t qu nh m đ t đ
đ ng c

c hi u là “d ki n trong ý th c con ng

c b ng ho t đ ng c a mình. V i tính cách là

tr c ti p, m c đích h

đ ng”. Ć th b

iv

ng d n và đi u ch nh m i hành

c đ u đ a ra khái ni m c b n v m c đích xã h i c a

h̀nh ph t nh sau: M c đích xã h i c a hình ph t là nh ng k t qu xã
h i tích c c mà ng
mu n đ t đ

i xây d ng, áp d ng, thi hành hình ph t mong

c trong th c ti n, t đó đ nh h

tri n, tác đ ng xã h i c a hình ph t.

10

ng các xu h

ng phát


2.4.2. Các m c đích xã h i c a hình ph t
u tranh v i t̀nh h̀nh t i ph m cho th y các m c tiêu, k t
qu xã h i mà h̀nh ph t mu n đ t đ

c, đ́ là: th nh t, h n ch ,

ng n ch n, gi m b t t̀nh h̀nh t i ph m; th hai, làm n đ nh t̀nh
h̀nh t i ph m; th ba, ti n t i lo i tr t̀nh h̀nh t i ph m. Nh ng
m c tiêu, k t qu xã h i này đ

c phân theo các th b c: m c đích

tr c ti p, m c đích trung gian và m c đích cu i cùng.M c đích xã
h i c a h̀nh ph t còn đ

c phân lo i thành m c đích chung và các

m c đích c th . Tiêu chí đ xác đ nh các m c đích xã h i c th đ́
là: th nh t, lo i t i ph m mà h̀nh ph t t p trung đ u tranh; th hai,
lo i h̀nh ph t đ

c s d ng đ đ u tranh v i lo i t i ph m t

ng

ng.N u ti p c n m c đích xã h i c a h̀nh ph t t ǵc đ k t qu
c a m t quá tr̀nh tác đ ng xã h i ć tính chi n l

c, ć th phân

chúng thành: m c đích g n và m c đích dài h n.
2.5. Ch c n ng xư h i c a hình ph t
2.5.1. Khái ni m ch c n ng xã h i c a hình ph t
Ch c n ng c a pháp lu t, nh v n th

ng ńi, là “nh ng tác

đ ng c a pháp lu t đ n các quan h xã h i nh m duy trì tr t t và
đem l i l i ích cho xã h i trong đó có l i ích c a giai c p th ng tr ”.
V i cách đ t v n đ nh v y, ć th hi u ch c n ng xã h i c a hình
ph t là nh ng tác đ ng xã h i c th trong vi c s d ng hình ph t
theo nh ng đ nh h

ng c a m c tiêu mà lu t hình s đ ra.

2.5.2. H th ng các ch c n ng xã h i c a hình ph t
2.5.2.1. Ch c n ng phòng ng a tình hình t i ph m

11

H̀nh ph t ph i ć kh n ng phát hi n, tác đ ng và gi m thi u
các y u t thu c v nguyên nhân và đi u ki n c a t̀nh h̀nh t i ph m.
N u h̀nh ph t ch nh m ng ph́ v i các t i ph m c th đang x y ra
mà không quan tâm nh ng m c tiêu dài h n là xác đ nh các nguyên
nhân và đi u ki n ph m t i đi n h̀nh đ ć h
l

c trong t

ng tác đ ng chi n

ng lai, th̀ ch c n ng phòng ng a t̀nh h̀nh t i ph m

c a h̀nh ph t kh́ lòng đi đ n hi u qu cao nh t.

th c hi n ć

hi u qu ch c n ng phòng ng a t̀nh h̀nh t i ph m c a h̀nh ph t c n
đ c bi t quan tâm t i các quá tr̀nh xã h i c a h̀nh ph t, c th là quá
tr̀nh xây d ng, áp d ng và thi hành.
2.5.2.2. Ch c n ng giáo d c, c i t o
H̀nh ph t th c hi n ch c n ng giáo d c c a m̀nh qua ba
m c đ : th nh t, h̀nh thành s hi u bi t v h̀nh ph t

m i cá nhân;

th hai, hình thành tâm lý mu n tránh né, không mu n t đ t m̀nh
vào m i quan h pháp lu t h̀nh s đ d n t i vi c gánh ch u h̀nh
ph t; th ba, m i cá nhân hi n th c hoá nh ng ý mu n c a h b ng

vi c không vi ph m các đi u c m c a lu t h̀nh s .
C i t o ng

i ph m t i là t ng th các bi n pháp tác đ ng

nh m lo i tr nh ng nhân t tiêu c c v i tính cách là nguyên nhân và
đi u ki n đã khi n h ph m t i, c ng c nh ng nhân t tích c c đ h
ć th t đi u ch nh, c i thi n ý th c cho đ n hành vi phù h p h n
v i chu n m c pháp lu t h̀nh s và chu n m c xã h i.
2.5.2.3. Ch c n ng b o đ m và th c thi công lý
H̀nh ph t là s bi u hi n c a công b ng xã h i. S d ng h̀nh
ph t nh m th c thi công lý chính là vi c b o đ m công b ng, l ph i,

12


các giá tr xã h i, đ o đ c, pháp lu t và các giá tr xã h i ti n b
khác. H̀nh ph t b o đ m và th c thi công lý thông qua m t s bi u hi n c
b n sau đây: Th nh t, h̀nh ph t cho th y s lên án m t cách gay g t
đi kèm v i thái đ nghiêm kh c c a Nhà n
nguy hi m cho xã h i đ

c đ i v i các hành vi

c coi là t i ph m; Th hai, h̀nh ph t b o

đ m và th c thi công lý khi ń tuân th m t cách ch t ch nguyên t c
cá th hoá trách nhi m h̀nh s ; Th ba, h̀nh ph t là ph

ng ti n,

cách th c kh c ph c, ph c h i và b i hoàn trong kh n ng cho phép
các h u qu xã h i do t i ph m gây ra.
CH
TệNH QUY T

NG 3

NH Xĩ H I C A HỊNH PH T

3.1. Tính quy t đ nh xư h i c a hình ph t ậ m t s khía c nh
lỦ lu n
3.1.1. C s lý lu n c a tính quy t đ nh xã h i c a hình ph t
Nh ng khuynh h

ng phát tri n c a pháp lu t đ

đ nh b i nh ng nhu c u, l i ích xã h i thi t th c đ

c quy t

c đ t ra ch

không thu n tuý và tuy t đ i hoá b i vai trò ch quan c a giai c p
n m gi quy n l c nhà n

c, các nhà làm lu t. Nh ng bi n chuy n,

v n đ ng di n ra trong đ i s ng xã h i, t t y u, s m hay mu n c ng
đ

c pháp lu t ghi nh n, mô t , di n gi i trong h̀nh th c pháp lý c a

m̀nh thông qua t duy ph n ánh c a nhà làm lu t. Hay ńi cách
khác, “Thông th
đ

ng, các quan h xã h i s m hay mu n c ng t phá

ng khai thông cho th c ti n pháp lu t, dù r ng các c quan có

13


ch c n ng l p pháp ch a ch p nh n các chu n m c m i đã đ

c th

hi n trong th c ti n pháp lu t”.
3.1.2. Khái ni m tính quy t đ nh xã h i c a hình ph t
Tính quy t đ nh xã h i c a h̀nh ph t là m t trong nh ng đ c
tr ng, thu c tính c b n, mang tính quy lu t c a h̀nh ph t. H̀nh ph t
ć nh ng quá tr̀nh c a nó, m i quá tr̀nh c a h̀nh ph t luôn đ

cđ t

trong m i liên h m t thi t v i các quan h xã h i đ c thù, h̀nh thành
nên m t ch nh th t

ng tác ć tính h th ng gi a hi n th c xã h i và

h̀nh ph t. Các quan h xã h i n y sinh trong quá tr̀nh c th nào c a
h̀nh ph t s quy t đ nh khuynh h

ng tác đ ng c a quá tr̀nh đ́

trong th c ti n.
V i nh n th c đ́, b

c đ u ć th đ a ra m t khái ni m c

b n v tính quy t đ nh xã h i c a h̀nh ph t nh sau: Tính quy t đ nh
xã h i c a hình ph t là m t đ c tr ng, thu c tính c b n ph n ánh
m i quan h t
các xu h

ng tác gi a hình ph t v i hi n th c xã h i, lu n gi i

ng hình thành, phát tri n và quá trình c a hình ph t trên

n n t ng các đi u ki n, nhân t và c s xã h i.
3.1.3. Xã h i h c xây d ng hình ph t
Xây d ng h̀nh ph t là m t quá tr̀nh thi t k pháp lý – xã
h i, do đ́, quá tr̀nh này ch u s
h i và đ c bi t là xu h

nh h

ng r t nhi u t đ i s ng xã

ng phát tri n c a t̀nh h̀nh t i ph m. Các

đi u ki n xã h i này ph n ánh nhu c u đ u tranh v i t̀nh h̀nh t i
ph m b ng h̀nh ph t, do đ́, ń chi ph i r t l n trong quá tr̀nh thi t
k n i dung và trong th t c ban hành các quy đ nh v h̀nh ph t.

14


3.1.4. Xã h i h c áp d ng hình ph t
Các đi u ki n xã h i c th không ch tác đ ng đ n th c ti n
xác đ nh m c đ nghiêm tr ng c a hành vi nguy hi m cho xã h i đã
đ

c th c hi n thông qua các c n c quy t đ nh h̀nh ph t, mà còn

tác đ ng t i nhi u ph

ng di n khác nhau c a các ch th tham gia

quá tr̀nh quy t đ nh h̀nh ph t.
cách rõ ràng s

nh h

́ là c s đ cho phép ch ra m t

ng c a các đi u ki n xã h i đ n tính ch t c a

ho t đ ng áp d ng h̀nh ph t trong th c ti n.

3.1.5. Xã h i h c thi hành hình ph t
Thi hành h̀nh ph t là m t quá tr̀nh ch u nhi u nh h

ng

không ch t các đi u ki n xã h i xu t phát t ng i ch p hành h̀nh ph t
mà còn t đ i s ng xã h i. Nh ng đi u ki n xã h i này n y sinh t các
quan h xã h i mà ho t đ ng thi hành h̀nh ph t đã t o ra ń.
3.2. C ch quy t đ nh xã h i c a hình ph t
C ch quy t đ nh xã h i c a h̀nh ph t đ

c hi u m t cách

c b n là cách th c v n hành ć tính h th ng, quy lu t c a quá tr̀nh
tác đ ng l n nhau gi a h̀nh ph t v i hi n th c xã h i, các quan h xã
h i c th và con ng

i. C ch này là s c th hoá m i quan h

gi a c s h t ng và ki n trúc th

ng t ng, mà

đ́, các quan h xã

h i c th (y u t h t ng) quy t đ nh t i các ph

ng di n khác nhau

c a h̀nh ph t (y u t th

ng t ng).

3.3. Nh ng bi n đ i xư h i vƠ hình ph t
3.3.1. Khái ni m v bi n đ i xã h i
Bi n đ i xã h i là m t quá tr̀nh xã h i, th hi n s thay đ i
m t cách c n b n t nh n th c, h t t

15

ng, ý th c xã h i cho đ n


nh ng hành vi c a con ng
hi n th c xã h i đ

i d n t i s thay đ i là các k t qu trong

c nh n đ nh trong m t kho ng th i gian h p lý.

Bi n đ i xã h i bao g m các thu c tính sau: tính quá tr̀nh, tính quy t
đ nh b i con ng

i, tính quy mô, tính h qu .

3.3.2. Bi n đ i xã h i và nh n th c v hình ph t
Các b i c nh v i nh ng đi u ki n xã h i khác nhau ć tác
đ ng quan tr ng trong vi c h̀nh thành các t duy nh n th c v h̀nh
ph t. S thay đ i c a các lo i, h th ng h̀nh ph t, các xu h

ng phi

h̀nh s hoá, h̀nh s hoá đ u xu t phát t vi c nh n th c l i các khía
c nh khác nhau c a h̀nh ph t. V n đ nh n th c m c dù xu t phát t
con ng

i, nh ng chính nh ng bi n đ i xã h i ć tác đ ng không nh

t i quá tr̀nh nh n th c đ́.
3.3.3. Bi n đ i xã h i và phi hình s hoá, hình s hoá
3.3.3.1. Bi n đ i xã h i và phi hình s hoá
Phi h̀nh s hoá c n ć nh ng c s xã h i c a ń. Bi n đ i
xã h i chính là hi n t

ng xã h i chi ph i các xu h

ng c a phi h̀nh

s hoá. Bi n đ i xã h i đòi h i phi h̀nh s hoá đ t ra nh ng nhu c u
c n ć s đi u ch nh trong thi t k n i dung, quy đ nh các lo i, h
th ng h̀nh ph t. Bi n đ i xã h i ph i ć tính ch t, m c đ , quy mô,
chín mu i m i ć kh n ng đòi h i vi c phi h̀nh s hoá.
3.3.3.2. Bi n đ i xã h i và hình s hoá
C s c a h̀nh s hoá c n gi i đáp các m nh đ sau đây: Th
nh t, v̀ lý do g̀ mà các hành vi nguy hi m cho xã h i đã đ
đ nh là t i ph m l i ć xu h

c quy

ng nghiêm tr ng h n? Th hai, t i sao

nh ng hành vi nguy hi m cho xã h i, n u tr

16

c đây không ph i ch u


trách nhi m h̀nh s , mà đ n nay nh ng hành vi đ́ l i ngày càng
nghiêm tr ng h n và c n quy đ nh trách nhi m h̀nh s đ t đ́ c n
ć các ch tài h̀nh ph t đ i v i chúng? Th ba, lý gi i nào cho vi c
ngày càng ć s xu t hi n các hành vi nguy hi m cho xã h i m i đ
bu c lòng ph i ć chính sách t i ph m hoá và h̀nh s hoá?
3.3.4. Bi n đ i xã h i và các lo i, h th ng hình ph t
B lu t H̀nh s n m 1985 sau khi ra đ i đã ć b n l n s a
đ i, b sung. Ć nhi u s thay đ i quan tr ng v ch đ nh h̀nh ph t,
c th

ph n chung và ph n các t i ph m. Nguyên nhân xã h i là

y u t chính d n đ n s thay đ i c a ch đ nh h̀nh ph t. Nh̀n chung
ć th th y, các quan đi m t ng c

ng h̀nh s hoá, nh n m nh tính

ch t nghiêm kh c c a h̀nh ph t là xu h

ng phát tri n ch đ o c a

ch đ nh h̀nh ph t trong 14 n m ć hi u l c c a B lu t H̀nh s n m

1985.
K t khi ra đ i, B lu t H̀nh s n m 1999 đã tr i qua m t
l n s a đ i, b sung vào n m 2009. Nh ng thay đ i c a ch đ nh
h̀nh ph t trong th i gian B lu t H̀nh s n m 1999 ć hi u l c bao
g m: Lo i b h̀nh ph t “T

c danh hi u quân nhân”; Quy đ nh v

“Tr c xu t” là m t h̀nh ph t m i; M t s thay đ i trong quy đ nh v
h̀nh ph t ti n; Xu h

ng gi m h̀nh ph t t h̀nh.

17


CH

NG 4

HI U QU C A HỊNH PH T
4.1. C s ph

ng pháp lu n nghiên c u hi u qu c a

hình ph t
Trong các nghiên c u hi n nay cho th y, c n ć cách ti p c n
h th ng trong đánh giá hi u qu c a pháp lu t, do đ́ ć th th y ć
nhi u cách ti p c n trong nghiên c u ch đ này. Nghiên c u hi u
qu c a pháp lu t đ́ là đánh giá các k t qu xã h i c a pháp lu t

trong th c ti n đ i s ng. Các nhà nghiên c u v n th

ng đánh giá

hi u qu c a pháp lu t thông qua m i quan h gi a nh ng m c đích
c a pháp lu t đ t ra

m tt t

ng v i nh ng k t qu đ t đ

c

m t

th c t . Nghiên c u hi u qu c a pháp lu t không th tách r i các
“chi phí xã h i” v i tính cách là m t tiêu chí đánh giá. Hi u qu c a
pháp lu t không ch là

ch t l

ng c a quy ph m, mà còn ph i tính

toán đ n kh n ng, n ng l c t ch c th c hi n pháp lu t trong đ i
s ng. Lý lu n v hi u qu c a pháp lu t không ch làm sáng t n i
hàm khoa h c t thân ń, mà đi u quan tr ng nh t c a nh ng k t qu
nghiên c u này là c s cho vi c tri n khai các nghiên c u c th v
hi u qu c a các ngành lu t, hi u qu c a các ch đ nh lu t
4.2. Khái ni m hi u qu c a hình ph t
Hi u qu c a h̀nh ph t là kh n ng, tri n v ng đ t đ

c

nh ng m c đích, hay ńi cách khác, m c đích chính là s đ nh h̀nh
các xu h

ng, tri n v ng hi u qu c a h̀nh ph t. Hi u qu c a h̀nh

ph t ć m i quan h m t thi t v i các chi phí xã h i đ

18

c s d ng đ


xây d ng, áp d ng và thi hành ch tài này trong th c ti n.

đánh

giá hi u qu c a h̀nh ph t, c n ć các nghiên c u v các tiêu chí
đánh giá và các y u t b o đ m hi u qu c a h̀nh ph t.Tính hi u qu
ph i đ

c b o đ m xuyên su t trong các quá tr̀nh xã h i c a h̀nh

ph t, t xây d ng, áp d ng cho đ n thi hành chúng trong th c ti n.
Hi u qu c a h̀nh ph t đ

c b o đ m b i hi u qu c a t ng lo i h̀nh

ph t và t ng quá tr̀nh c a h̀nh ph t.
c a h̀nh ph t, c n s d ng các ph
đ nh l

đánh giá chính xác hi u qu
ng pháp xã h i h c đ nh tính và

ng. V i nh ng phân tích đ́, ć th đ a ra khái ni m c b n

v hi u qu c a h̀nh ph t nh sau: Hi u qu c a hình ph t là m c
đ hi n th c hoá và tho mãn các l i ích xã h i trong quá trình tác
đ ng vào th c ti n c a t ng lo i, h th ng hình ph t t

ng x ng v i

m c đích đã đ ra và nh ng đòi h i trong xã h i.
4.3. Các tiêu chí đánh giá hi u qu c a hình ph t
4.3.1. Khái ni m các tiêu chí đánh giá hi u qu c a hình ph t
Các tiêu chí đánh giá hi u qu c a h̀nh ph t là h th ng các
c n c n m trong quá tr̀nh ho t đ ng xã h i c a t ng lo i, h th ng
h̀nh ph t nh m đánh giá m c đ hi n th c hoá và đ t đ
xã h i th c t t

c k t qu

ng x ng v i m c đích đã đ ra và nh ng đòi h i

trong xã h i.
4.3.2. H th ng các tiêu chí đánh giá hi u qu c a hình ph t
4.3.2.1. T n su t áp d ng hình ph t

Phân tích các ch s ph n ánh t n su t áp d ng h̀nh ph t ć ý
ngh a đánh giá hi u qu c a h̀nh ph t đ́ trong th c ti n. T n su t
cao áp d ng h̀nh ph t này hay t n su t th p áp d ng h̀nh ph t khác

19


xu t phát t nhi u nguyên nhân khác nhau. Không th ch quan tâm
t i các h̀nh ph t ć t n su t áp d ng cao mà coi nh nh ng h̀nh ph t
ć t n su t áp d ng th p. N u t n su t áp d ng c a m t lo i h̀nh ph t
c th là th p nh ng ń đã hi n th c hoá các vai trò, m c đích, ch c
n ng xã h i c a chính ń th̀ hi u qu v n đ
n u nh ng h̀nh ph t đ

c b o đ m. Ng

c l i,

c áp d ng v i t n su t l n nh ng các k t qu

xã h i không đáp ng v i nh ng m c đích đã đ

c đ t ra th̀ rõ ràng

hi u qu ch a cao.
4.3.2.2. M c đ t giáo d c và t c i t o c a ng
i v i ng

i ph m t i, ph m nhân, ng

i ph m t i

i ch p hành h̀nh

ph t, m c đ t giáo d c, t c i t o bao g m các nh́m ch s c b n
nh sau: th nh t, các ch s ph n ánh s t ý th c v l i, h u qu
c a hành vi ph m t i và tính chính đáng c a vi c ph i gánh ch u h̀nh
ph t; th hai, các ch s ph n ánh kh n ng th u hi u, ti p nh n các
giá tr c a h̀nh ph t trong quá tr̀nh thi hành; th ba, các ch s ph n
ánh kh n ng quy t đ nh các hành vi, ng x phù h p v i các chu n
m c trong quá tr̀nh giáo d c, c i t o mà h̀nh ph t đang thi t l p và
sau khi ch p hành xong b n án.
M c đ t ý th c, t giáo d c thông qua s tác đ ng c a h̀nh
ph t t h̀nh xu t phát t các cá nhân trong xã h i ć nh ng đ c đi m
ch s nh sau: th nh t, các ch s v m c đ t ý th c h u qu b t
l i c a ch tài h̀nh s thông qua s hi u bi t và kinh nghi m xã h i;
th hai, các ch s v m c đ chu n m c trong hành vi th

ng ngày

c a công dân trong vi c tuân th và không vi ph m các đi u c m
pháp lý h̀nh s …

20


4.3.2.3. Không ph m t i m i
Không ph m t i m i trong thi hành h̀nh ph t tù ć nh ng ch
s c b n nh sau: th nh t, các ch s ph n ánh các đi u ki n xã h i
trong sinh ho t t i tr i giam; th hai, các ch s v m c đ nghiêm

ng t, k lu t c a tr i giam; th ba, các xu h

ng phát tri n c a t̀nh

h̀nh t i ph m trong tr i giam…
Các ch s c b n v không ph m t i m i trong quá trình thi
hành các h̀nh ph t không t

c t do ć th k đ n nh : th nh t, các

ch s ph n ánh v m c đ tham gia c a thân nhân, gia đ̀nh trong
giáo d c, c i t o ng
t

ng tác c a ng

i ch p hành án; th hai, các ch s ph n ánh s

i ch p hành án v i c quan nhà n

ch s ph n ánh s t

ng tác c a ng

c; th ba, các

i ch p hành án v i c ng đ ng

xã h i n i c trú…
4.3.2.4 M c đ tái hoà nh p c ng đ ng

Các ch s c b n v m c đ tái hoà nh p c ng đ ng ć th
đ

c khái quát theo các nh́m nh sau: Th nh t, các ch s ph n ánh

các bi n pháp giáo d c, c i t o đ

c s d ng trong quá tr̀nh thi hành

h̀nh ph t tù; Th hai, các ch s ph n ánh thái đ tích c c, ch đ ng
t giáo d c, t c i t o c a ph m nhân trong quá tr̀nh thi hành và sau
khi thi hành xong h̀nh ph t tù; Th ba, các ch s ph n ánh thái đ và
ng x c a thân nhân gia đ̀nh, c ng đ ng xã h i khi ti p nh n tr l i
nh ng ph m nhân đã thi hành xong b n án; Th t , các ch s đánh
giá các chính sách, qu n lý c a

ng và Nhà n

c trong vi c h tr

ph m nhân đã ch p hành xong b n án quay tr l i tái hoà nh p v i
c ng đ ng.

21


4.3.2.5. Xu h

ng phát tri n c a tình hình t i ph m

S t ng lên, gi m xu ng hay n đ nh c a t̀nh h̀nh t i ph m
cho th y m c đ hi u qu c a h th ng h̀nh ph t trong đ u tranh v i
hi n t

ng tiêu c c này. Tuy nhiên, các thông s c a t̀nh h̀nh t i

ph m ch ć ý ngh a là tiêu chí đánh giá hi u qu c a h̀nh ph t khi
các thông s đ́ là k t qu t t y u t nguyên nhân là s tác đ ng c a
h̀nh ph t trong th c ti n.Xu h

ng phát tri n c a t̀nh h̀nh t i ph m

còn ch u s tác đ ng b i nh ng t̀nh hu ng xã h i b t th
vi c đánh giá hi u qu c a h̀nh ph t trong nh ng tr
ć s cân nh c k l

ng, do đ́,

ng h p này c n

ng. Vi c đánh giá hi u qu c a h̀nh ph t qua

các th ng kê v t i ph m n là r t ph c t p trong b i c nh hi n nay.
4.4. Các y u t b o đ m hi u qu c a hình ph t
4.4.1. Khái ni m các y u t b o đ m hi u qu c a hình ph t
Ć th khái quát các y u t b o đ m hi u qu c a h̀nh ph t
theo nh ng nh́m sau đây: Th nh t, các y u t b o đ m v m t
chính sách h̀nh ph t; Th hai, các y u t b o đ m v m t pháp lý;
Th ba, các y u t b o đ m v thi t ch ; Th t , các y u t b o đ m
v t ch c th c hi n; Th n m, các y u t b o đ m v con ng

i.

Nh v y, các y u t b o đ m hi u qu c a hình ph t là h th ng các
đi u ki n c th trong quá trình ho t đ ng xã h i c a hình ph t có
tri n v ng, kh n ng tác đ ng tích c c nh m b o đ m và phát huy
m c đ hi u qu c a t ng lo i và h th ng hình ph t.
4.4.2. H th ng các y u t b o đ m hi u qu c a hình ph t
4.4.2.1. Các y u t

b o đ m trong quá trình xây d ng

hình ph t

22