Thanh tra ngành lao động - thương binh và xã hội (lý luận, thực trạng và giải pháp)

Đại học quốc gia hà nội
Khoa luật

đỗ thị mai

Thanh tra ngành Lao động Th-ơng binh
và Xã hội (Lý luận, thực trạng và giải pháp)

Luận văn thạc sỹ luật học

Hà nội năm 2007


đại học quốc gia hà nội
Khoa luật

đỗ thị mai

Thanh tra ngành Lao động Th-ơng binh
và Xã hội (Lý luận, thực trạng và giải pháp)

Chuyên ngành: Lý luận và lịch sử Nhà n-ớc và pháp luật
Mã số: 60 38 01

Luận văn thạc sỹ luật học

Ng-ời h-ớng dẫn khoa học: ts. Đỗ Xuân đông

Hà nội năm 2007

Lời cam đoan

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các
số liệu, tài liệu trong luận văn là trung thực, kết quả nghiên cứu luận
văn là độc lập. Các tài liệu tham khảo có nguồn gốc, xuất xứ rõ ràng.
Nếu sai tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm./.

Hà Nội, ngày 20 tháng 8 năm 2007
Tác giả luận văn

Đỗ Thị Mai


Mục lục
Trang
Mở đầu

1

Ch-ơng 1: Một số vấn đề lý luận cơ bản về thanh tra
ngành Lao động Th-ơng binh và Xã hội

7

1.1.

Một số khái niệm cơ bản và các dấu hiệu phân biệt thanh
tra với kiểm tra

7

1.1.1.

Thanh tra

7

1.1.2.

Thanh tra hành chính

8

1.1.3.

Thanh tra chuyên ngành

9

1.1.4.

Thanh tra theo đoàn

9

1.1.5.

Thanh tra theo vùng

9

1.1.6.

Thanh tra trực tuyến

9

1.1.7.

Đối t-ợng thanh tra

9

1.1.8.

Kiểm tra

10

1.1.9.

Phân biệt thanh tra với kiểm tra

11

1.2.

Vị trí, vai trò của công tác thanh tra nói chung

12

1.2.1.

Vị trí của công tác thanh tra luôn gắn liền với hoạt động quản
lý nhà n-ớc của cơ quan hành pháp

12

1.2.2.

Thanh tra là một nội dung, một chức năng thiết yếu của cơ quan
quản lý nhà n-ớc

15

1.2.3.

Thanh tra là ph-ơng thức bảo đảm quyền dân chủ của nhân dân

17

1.2.4.

Thanh tra là công tác quan trọng gắn liền với việc tổ chức hoàn
thiện bộ máy Nhà n-ớc

18

1.3.

Vị trí, vai trò của Thanh tra ngành Lao động-Th-ơng binh
và Xã hội

19


1.3.1.

Thanh tra Lao động - Th-ơng binh và Xã hội là tổ chức thanh
tra thuộc ngành Lao động-Th-ơng binh và Xã hội

19

1.3.2.

Thanh tra ngành Lao động - Th-ơng binh và Xã hội là công cụ
không thể thiếu nhằm phục vụ yêu cầu quản lý nhà n-ớc của
ngành Lao động - Th-ơng binh và Xã hội

21

1.3.3.

Thanh tra ngành Lao động - Th-ơng binh và Xã hội góp phần
bảo đảm trật tự, kỷ c-ơng, tăng c-ờng pháp chế

23

1.3.4.

Thanh tra ngành Lao động - Th-ơng binh và Xã hội góp phần
củng cố nguyên tắc quản lý theo ngành và quản lý theo lãnh thổ

24

1.4.

Mô hình tổ chức thanh tra lao động ở một số n-ớc

25

1.4.1.

Các mô hình tổ chức thanh tra

25

1.4.2.

Một số mô hình tổ chức thanh tra lao động

26

1.4.2.1. Philippin

26

1.4.2.2. Thái Lan

27

1.4.2.3. Bungari

27

1.4.3.

Những kinh nghiệm có thể áp dụng ở Việt Nam

28

Ch-ơng 2: Thực trạng công tác thanh tra ngành Lao
động - Th-ơng binh và Xã hội

32

2.1.

Hệ thống văn bản pháp luật về Thanh tra ngành Lao động
- Th-ơng binh và Xã hội

32

2.1.1.

Giai đoạn 1945 1954

32

2.1.2.

Giai đoạn 1955 1976

34

2.1.3.

Giai đoạn 1977 1990

35

2.1.4.

Giai đoạn 1991 2003

36

2.1.5.

Giai đoạn từ năm 2004 đến nay

37


2.2.

Thực trạng công tác thanh tra ngành Lao động - Th-ơng
binh và Xã hội (từ năm 2004 đến năm 2006)

38

2.2.1.

Khái quát tổ chức bộ máy, chức năng, nhiệm vụ của Thanh tra
ngành Lao động - Th-ơng binh và Xã hội (kể từ khi có Luật
Thanh tra)

38

2.2.1.1
.
2.2.1.2
.
2.2.2.
2.2.2.1.

Về tổ chức bộ máy

38

Về chức năng, nhiệm vụ

40

Các kết quả đạt đ-ợc
Công tác thanh tra việc thực hiện pháp luật lao động

42
43

2.2.2.2. Công tác thanh tra chính sách ng-ời có công và xã hội

49

2.2.2.3. Công tác thanh tra đối với các đơn vị trực thuộc

53

2.2.2.4. Công tác tiếp công dân, xử lý th- đơn và giải quyết khiếu nại,

54

tố cáo
2.2.2.5. Các công tác khác

60

2.2.3.

Những hạn chế của công tác thanh tra

61

2.2.4.

Nguyên nhân cơ bản của những hạn chế

63

2.2.4.1

Hệ thống pháp luật về thanh tra ch-a đồng bộ

63

2.2.4.2. Tổ chức bộ máy ch-a hoàn thiện

65

2.2.4.3. Nhu cầu kiểm soát và quản lý ngày càng tăng

66

2.2.4.4. Đội ngũ cán bộ thanh tra còn thiếu yếu và yếu

68

2.2.4.5. Hệ thống cung cấp thông tin về pháp luật cho cán bộ thanh tra

71

còn hạn chế
2.2.4.6. Nhận thức về công tác thanh tra, về pháp luật lao động, th-ơng

71

binh và xã hội của đối t-ợng thanh tra còn ch-a cao
2.2.4.7. Cơ sở vật chất, trang thiết bị còn thiếu

72

2.2.4.8. Sự phối hợp giữa các cấp, các ngành có liên quan ch-a chặt chẽ

74

Ch-ơng 3: các Giải pháp cơ bản đẩy mạnh công tác
thanh tra ngành Lao động - Th-ơng binh và Xã hội

77

3.1.

Các chính sách, định h-ớng lớn của Đảng và Nhà n-ớc về
công tác thanh tra

77

3.1.1.

Chính sách, định h-ớng về công tác thanh tra nói chung

77

3.1.2.

Chính sách, định h-ớng về công tác thanh tra ngành Lao động Th-ơng binh và Xã hội nói riêng

79

3.2.

Các giải pháp cơ bản đẩy mạnh công tác thanh tra ngành
Lao động Th-ơng binh và Xã hội

81

3.2.1.1. Sửa đổi, bổ sung Luật Thanh tra theo h-ớng quy định chi tiết về
thanh tra chuyên ngành

81

3.2.1.2. Tăng mức phạt trong Nghị định 113/2004/NĐ-CP, xây dựng
Thông t- h-ớng dẫn Nghị định số 04/2005/NĐ-CP

84

3.2.1.3. Bãi bỏ thời hạn thanh tra phải báo tr-ớc tại Nghị định
61/1998/NĐ-CP

85

3.2.1.4. Xây dựng một số văn bản pháp luật về thanh tra ngành Lao
động - Th-ơng binh và Xã hội

86

3.2.1.5. Phân biệt rõ thẩm quyền của Chủ tịch Uỷ ban nhân dân cấp tỉnh
và Bộ tr-ởng tại Luật Khiếu nại, tố cáo

86

3.2.2.

87

Đổi mới tổ chức bộ máy và ph-ơng thức hoạt động của thanh
tra

3.2.2.1. Thiết lập thanh tra cấp quận, huyện và theo hệ thống trực tuyến

87

3.2.2.2. áp dụng ph-ơng thức thanh tra viên phụ trách vùng và phiếu tự
kiểm tra ở các lĩnh vực

88

3.2.3.

91

Nâng cao số l-ợng, chất l-ợng đội ngũ thanh tra viên và cán bộ
thanh tra

3.2.3.1. Tăng số l-ợng

91

3.2.3.2. Nâng cao chất l-ợng

93

3.2.4.

95

Tăng c-ờng cơ sở vật chất, kỹ thuật, kinh phí phục vụ cho công
tác thanh tra

3.2.4.1. Tăng c-ờng cơ sở vật chất, trang thiết bị

95

3.2.4.2. Xây dựng, hoàn thiện các phần mềm tin học ứng dụng

96

3.2.4.3. Đảm bảo trang phục, thẻ thanh tra viên và các chế độ khác

97

3.2.5.

Tăng c-ờng sự lãnh đạo của Thủ tr-ởng cơ quan quản lý nhà
n-ớc, Thủ tr-ởng cơ quan thanh tra

98

3.2.6.

Tăng c-ờng sự phối hợp giữa các cấp, các ngành có liên quan

99

3.2.6.1. Phối hợp chặt chẽ với tổ chức Công đoàn, Phòng Th-ơng mại
Công nghiệp Việt Nam, Liên minh Hợp tác xã Việt Nam trong
việc thực hiện pháp luật lao động

99

3.2.6.2. Phối hợp chặt chẽ với các cơ quan, đơn vị khác trong việc thanh
tra các chính sách xã hội

101

3.2.7.

Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật

102

3.2.7.1. Tuyên truyền, phổ biến pháp luật về Lao động, Th-ơng binh và
Xã hội

102

3.2.7.2. Tuyên truyền pháp luật về thanh tra

103

3.2.8.

Tăng c-ờng hợp tác quốc tế về công tác thanh tra

104

Kết luận

106

Danh mục tài liệu tham khảo

107


danh mục các Bảng
Số hiệu

Tên bảng

1.1

Phân biệt thanh tra với kiểm tra

2.1

Công tác thanh tra việc thực hiện pháp luật lao động tại Thanh

Trang
11
46

tra Bộ
2.2

Kết quả thanh tra việc thực hiện pháp luật lao động tại các Sở

2.3

Kết quả thanh tra thực hiện chính sách ng-ời có công năm 2006

48
50

tại Thanh tra Bộ
2.4

Kết quả thanh tra thực hiện chính sách ng-ời có công và xã hội

51

tại Thanh tra Bộ
2.5

Kết quả thanh tra thực hiện chính sách ng-ời có công và xã hội

52

tại các Sở
2.6

Kết quả tiếp công dân tại Bộ

55

2.7

Kết quả xử lý th- đơn tại Thanh tra Bộ

56

2.8

Tình hình xử lý th- đơn năm 2006 so với năm 2005

57

2.9

Tình hình giải quyết khiếu nại, tố cáo phức tạp năm 2006 tại

58

Thanh tra Bộ
2.10

Kết quả tiếp công dân, xử lý th- đơn và giải quyết khiếu nại, tố

59

cáo tại các Sở năm 2006
2.11

Tỷ lệ doanh nghiệp đ-ợc thanh tra tại một số địa ph-ơng

66


Mở đầu
1. Tính cấp thiết của đề tài
Thanh tra là một trong ba nội dung cơ bản (lập quy, tổ chức thực hiện và
thanh tra, kiểm tra) của hoạt động quản lý nhà n-ớc. Thông qua thanh tra, các cơ
quan quản lý nhà n-ớc sẽ phát hiện những hiện t-ợng tiêu cực và tích cực trong
quản lý hành chính nhà n-ớc, từ đó có h-ớng xử lý đối với những biểu hiện tiêu cực
và có tác động phù hợp đối với các hiện t-ợng tích cực. Đồng thời, hoạt động thanh
tra giúp cơ quan quản lý nhà n-ớc kịp thời điều chỉnh, sửa đổi, bổ sung chính sách,
pháp luật cho phù hợp với thực tế. Vì vậy, thanh tra là một chức năng thiết yếu, một
hoạt động không thể thiếu của cơ quan quản lý nhà n-ớc.
Bộ Lao động Th-ơng binh và Xã hội là cơ quan của Chính phủ, thực hiện
chức năng quản lý nhà n-ớc về lao động, việc làm, an toàn lao động, dạy nghề,
chính sách đối với ng-ời có công với cách mạng, bảo trợ xã hội, phòng chống tệ
nạn xã hội (gọi chung là lao động, th-ơng binh và xã hội) trong phạm vi cả n-ớc;
quản lý nhà n-ớc các dịch vụ công và thực hiện đại diện chủ sở hữu phần vốn của
Nhà n-ớc tại doanh nghiệp có vốn nhà n-ớc thuộc Bộ quản lý theo quy định của
pháp luật. Để thực hiện chức năng quản lý nhà n-ớc có hiệu quả, bên cạnh việc xây
dựng chính sách, pháp luật, tổ chức thực hiện, Bộ Lao động Th-ơng binh và Xã
hội còn chú trọng đến công tác thanh tra, kiểm tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo,
chống tham nhũng, lãng phí trong lĩnh vực Bộ đ-ợc giao phụ trách.

Trải qua hơn 60 năm xây dựng và tr-ởng thành, Thanh tra ngành Lao động
Th-ơng binh và Xã hội đã có những đóng góp quan trọng vào sự phát triển của
ngành Lao động Th-ơng binh và Xã hội và sự lớn mạnh không ngừng của hệ
thống thanh tra nhà n-ớc. Mỗi năm, thanh tra toàn ngành đã thực hiện hàng vạn
cuộc thanh tra ở tất cả các lĩnh vực quản lý, đặc biệt là lĩnh vực lao động, chính
sách đối với ng-ời có công với cách mạng, chính sách bảo hiểm xã hội, phát hiện


Danh mục Tài liệu tham khảo
Văn kiện của Đảng, văn bản pháp luật của Việt Nam
1. Ban T- t-ởng-Văn hoá Trung -ơng (2006), Chuyên đề nghiên cứu Nghị quyết
Đại hội X của Đảng, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
2. Bộ Lao động- Th-ơng binh và Xã hội (2003), Bộ luật Lao động Việt Nam, Nxb
Thống kê, Hà Nội.
3. Đảng Cộng sản Việt Nam (1996), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ
VIII, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
4. Đảng Cộng sản Việt Nam (1997), Nghị quyết Hội nghị Ban chấp hành Trung
-ơng lần thứ 3 (khoá VIII), Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
5. Đảng Cộng sản Việt Nam (2001), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ
IX), Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
6. Đảng Cộng sản Việt Nam (2004), Nghị quyết Hội nghị lần thứ 9 BCH Trung
-ơng Khoá IX, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
7. Đảng Cộng sản Việt Nam (2006), Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ
X, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
8. Hiến pháp Việt Nam (năm 1946, năm 1959, năm 1980, năm 1992 và Nghị quyết
về việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp 1992) (2002), Nxb
Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
9. Luật Thanh tra (2004), Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
10. Pháp lệnh Thanh tra, Nxb T- pháp, 1998.

Sách chuyên khảo, công trình nghiên cứu khoa học
và bài báo của các tác giả
11. Nguyễn Xuân Bân (2000 (Chủ biên)), Quy trình và ph-ơng pháp tiến hành một
cuộc thanh tra Chính sách Lao động, Nxb Lao động - Xã hội, Hà Nội
12. Bộ Lao động Th-ơng binh và Xã hội (1999), Thuật ngữ Lao động - Xã hội,
Nxb Lao động-Xã hội, Hà Nội.
13. Chính phủ (2006), Báo cáo tình hình đình công và giải quyết đình công từ năm
1995 đến nay.
14. Dự án ILO/VIE/00/MO1/GER (tháng 10/2002), Báo cáo kết quả điều tra năng
lực thanh tra lao động.
15. Đại học Luật Hà Nội (1998), Giáo trình Luật Hành chính Việt Nam, tập 1, NxB
Công an nhân dân.
16. Đại học Luật Hà Nội (1999), Từ điển giải thích thuật ngữ Luật học, Nxb Công
an nhân dân.
17. Đại từ điển tiếng Việt (1998), Nxb Văn hoá - Thông tin, Hà Nội.
18. Hồ Chí Minh toàn tập (1995), tập 5, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội.
19. Phạm Văn Khanh (1998), Thực trạng tổ chức và hoạt động thanh tra bộ, ngành,
chuyên ngành ở n-ớc ta- những vấn đề đặt ra và giải pháp, Đề tài cấp Bộ,
Thanh tra Nhà n-ớc
20. TS. Bùi Sỹ Lợi (2003), Các điều kiện và giải pháp để chuyển ph-ơng thức
thanh tra theo Đoàn sang thanh tra viên phụ trách. Đề tài cấp Bộ, Bộ Lao
động Th-ơng binh và Xã hội.
21. TS. Bùi Sỹ Lợi (2005), Qua đợt thí điểm thanh tra viên phụ trách vùng và
phát phiếu tự kiểm tra tại doanh nghiệp, Tạp chí Lao động và Xã hội.
22. TS. Bùi Sỹ Lợi (2006), Vai trò của thanh tra lao động trong việc thúc đẩy
trách nhiệm xã hội doanh nghiệp, Tạp chí Lao động và Xã hội.


23. Trần Đức L-ợng (2000), Hoàn thiện cơ chế thanh tra, kiểm tra, giám sát nhằm

nâng cao hiệu quả quản lý nhà n-ớc, Đề tài khoa học cấp Nhà n-ớc, Thanh
tra Nhà n-ớc.
24. Tổ chức Lao động quốc tế (2004), Thanh tra lao động h-ớng dẫn chuyên
ngành, Nxb Lao động xã hội, Hà Nội.
25. Thanh tra Bộ Lao động Th-ơng binh và Xã hội (2004), Báo cáo kt qu thanh
tra toàn ngành.
26. Thanh tra Bộ Lao động Th-ơng binh và Xã hội (2005), Báo cáo kt qu thanh
tra toàn ngành.
27. Thanh tra Bộ Lao động Th-ơng binh và Xã hội (2006), Báo cáo kt qu thanh
tra toàn ngành.
28. Thanh tra Bộ Lao động Th-ơng binh và Xã hội (2007), Báo cáo kết quả thanh
tra 6 tháng đầu năm 2007.
29. Thanh tra Bộ Lao động Th-ơng binh và Xã hội (2005), Đề án nâng cao năng
lực thanh tra.
30. Thanh tra Bộ Lao động Th-ơng binh và Xã hội (2006), Tổng hợp nhu cầu cán
bộ thanh tra ngành Lao động-Th-ơng binh và Xã hội.
31. Thanh tra Bộ Lao động Th-ơng binh và Xã hội (2006), Tổng hợp số l-ợng và
chất l-ợng cán bộ thanh tra ngành Lao động-Th-ơng binh và Xã hội.
32 Thanh tra Bộ Lao động Th-ơng binh và Xã hội (2006), 60 năm hoạt động và
tr-ởng thành, Nxb Lao động - Xã hội, Hà Nội.
33. Thanh tra nhà n-ớc (2003), Kỷ yếu nghiên cứu khoa học thanh tra 1992-2002,
tập IV, Hà Nội.


34. Thủ t-ớng Chính phủ (2006), Chỉ thị tăng c-ờng chỉ đạo và chấp hành pháp
luật lao động trong các doanh nghiệp.
35. Từ iển Bách khoa Việt Nam (2002), tập II, Nxb Từ điển Bách khoa, Hà Nội,
36. T in Bách khoa Việt Nam, (2003), tập III, Nxb Hà Nội.
37. Từ điển pháp luật Anh Việt (1994), NXB Khoa học xã hội, Hà Nội.
38. Từ điển tiếng Việt (1977), Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội.

39. Từ điển tiếng Việt (1994), Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội.
40. Từ điển tiếng Việt (1997), Nxb Đà Nẵng.
41. Tr-ờng Cán bộ thanh tra (2000), Một số nội dung cơ bản về nghiệp vụ
thanh tra, ch-ơng trình nâng cao nghiệp vụ thanh tra.
42. Tr-ờng Cán bộ Thanh tra (2006), Một số vấn đề về quản lý nhà n-ớc, tái bản,
có bổ sung, Nxb Thống kê.
43. Văn phòng Chính phủ (2006), Thông báo của Thủ t-ớng Chính phủ tại cuộc
họp bàn biện pháp xử lý vấn đề đình công trong giai đoạn mới.
44. Viện ngôn ngữ học (2006), Từ điển tiếng Việt, Nxb Đà Nẵng.