Bảo hiểm thân tàu trong thương mại hàng hải so sánh pháp luật Việt Nam và pháp luật một số nước trên thế giới
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (604.63 KB, 28 trang )
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT
NGUYỄN THỊ HOÀI QUY
BẢO HIỂM THÂN TÀU
TRONG THƯƠNG MẠI HÀNG HẢI
SO SÁNH PHÁP LUẬT VIỆT NAM VÀ
PHÁP LUẬT MỘT SỐ NƯỚC TRÊN THẾ GIỚI
CHUYÊN NGÀNH:
LUẬT BIỂN VÀ QUẢN LÝ BIỂN
MÃ SỐ:
50512
LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS. TS. NGUYỄN BÁ DIẾN
HÀ NỘI - 2005
LỜI CAM ĐOAN
Luận văn được hoàn thành trên cơ sở kế thừa và phát huy những kết quả
nghiên cứu khoa học hiện có, tiếp thu những ý kiến đóng góp quý báu của các thầy
cô và các bạn đồng nghiệp, tham khảo các nguồn thông tin, tài liệu khác nhau, đặc
biệt có sự giúp đỡ nhiệt tình và quý báu của PGS. TS. Nguyễn Bá Diến, Chủ
nhiệm Bộ môn Luật quốc tế, Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà nội, Chủ nhiệm
Trung Tâm Luật Biển và Hàng hải Quốc tế.
Tôi xin trân trọng cảm ơn PGS. TS. Nguyễn Bá Diến cùng các thầy cô và
các bạn, những người đã giúp đỡ tôi hoàn thành Luận văn này.
Tôi xin cam đoan các số liệu và tài liệu trong Luận văn được trích dẫn trung
thực và rõ ràng theo quy định.
Hà nội ngày
tháng
năm 2005
Tác giả Luận văn
Nguyễn Thị Hoài Quy
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU …………………………………………………………………..
1
CHƯƠNG 1: KHÁI QUÁT CHUNG VỀ BẢO HIỂM THÂN TÀU
BIỂN ...…………………………………………………….
7
1.1 Khái niệm bảo hiểm thân tàu ………………………………………..
7
1.1.1 Định nghĩa bảo hiểm thân tàu ………………………………..…..
7
1.1.2 Các loại hình bảo hiểm thân tàu ……………………………..…..
9
1.1.2.1 Phân loại căn cứ vào thời hạn ………………………………
10
1.1.2.2 Phân loại căn cứ theo phạm vi bảo hiểm ……………………
11
1.2 Rủi ro và tổn thất trong bảo hiểm thân tàu ………….……………..
12
1.2.1 Rủi ro trong bảo hiểm thân tàu …………………………….…….
12
1.2.1.1 Phân loại rủi ro trong bảo hiểm thân tàu căn cứ vào nguồn
gốc sinh ra rủi ro …………..………………………………..
13
1.2.1.2 Phân loại rủi ro trong bảo hiểm thân tàu căn cứ vào nghiệp
vụ bảo hiểm ………………..………………………………..
14
1.2.2 Tổn thất trong bảo hiểm thân tàu …………………………………
15
1.2.2.1 Phân loại tổn thất trong bảo hiểm thân tàu căn cứ khả năng
bồi thường………………………..………………………….
16
1.2.2.2 Phân loại tổn thất trong bảo hiểm thân tàu căn cứ vào mức
độ ……………………………………………………………
16
1.2.2.3 Phân loại tổn thất trong bảo hiểm thân tàu căn cứ vào tính
chất của tổn thất……………………………………………..
18
1.3 Vai trò của bảo hiểm thân tàu ……………………….………………
20
1.4 Lịch sử hình thành và phát triển bảo hiểm thân tàu ……………….
22
1.4.1 Lịch sử hình thành và phát triển bảo hiểm thân tàu thế giới .…
22
1.4.2 Lịch sử hình thành và phát triển bảo hiểm thân tàu Việt nam ...
29
1.5 Luật áp dụng trong bảo hiểm thân tàu biển ở Việt nam ….………..
32
1.5.1 Pháp luật quốc gia …………………………………………….….
33
1.5.1.1 Pháp luật chuyên ngành…………………………...…………
33
1.5.1.2 Các luật khác có liên quan trong hệ thống pháp luật Việt
Nam ……………………………………………………...….
34
1.5.2 Các điều ước quốc tế ……………………………………………..
35
1.5.3 Các tập quán và thông lệ quốc tế …………………………………
36
CHƯƠNG 2: NỘI DUNG CƠ BẢN CỦA BẢO HIỂM THÂN TÀU
TRONG THƯƠNG MẠI HÀNG HẢI ..………………...
40
2.1 Khái niệm hợp đồng bảo hiểm thân tàu …………………...………..
41
2.2 Đối tượng hợp đồng bảo hiểm thân tàu …………………………….
44
2.3 Quyền lợi bảo hiểm ……………….……………………….…………
47
2.4 Giá trị bảo hiểm, số tiền bảo hiểm …………………………………..
49
2.5 Kí kết hợp đồng bảo hiểm thân tàu ………………………………….
53
2.5.1 Yêu cầu bảo hiểm…………………………………………….…...
53
2.5.2 Chấp nhận bảo hiểm………………………………………….…...
56
2.5.3 Đóng phí bảo hiểm………………………………………………..
56
2.5.4 Bằng chứng của hợp đồng bảo hiểm………………………………
57
2.6 Nghĩa vụ các bên khi xảy ra tổn thất………………………….……..
59
2.7 Phạm vi trách nhiệm bảo hiểm thân tàu …………………………….
63
2.7.1 Các rủi ro được bảo hiểm …………………………………………
65
2.7.1.1 Các hiểm họa được bảo hiểm………………………………..
65
2.7.1.2 Rủi ro ô nhiễm…………………………………….…………
69
2.7.1.3 Trách nhiệm đâm va…………………………………………
70
2.7.1.4 Tổn thất chung và cứu hộ …………………………………..
72
2.7.1.5 Chi phí tố tụng và đề phòng hạn chế tổn thất…………….…
72
2.7.2 Các rủi ro loại trừ …………………………………………….…..
73
2.7.2.1 Rủi ro chiến tranh……………………………………………
74
2.7.2.2 Rủi ro đình công…………………………………….………
74
2.7.2.3 Các hành động ác ý………………………………………….
78
2.7.2.4 Rủi ro phóng xạ, hạt nhân……………………………………
75
2.7.2.5 Các hiểm hoạ loại trừ………………………………………..
75
2.7.2.6 Những chi phí không được bồi thường………………………
76
CHƯƠNG 3: ĐỊNH HƯỚNG VÀ NHỮNG GIẢI PHÁP NÂNG CAO
HIỆU QUẢ THỰC THI PHÁP LUẬT BẢO HIỂM
THÂN
TÀU
TRONG
THƯƠNG
MẠI
HÀNG
HẢI…………………………………………..……….……
79
3.1 Sự cần thiết phải nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật bảo hiểm
thân tàu Việt nam …………………………………………………….
79
3.1.1 Những bất cập của pháp luật Việt nam hiện hành về bảo hiểm
thân tàu..………………………………………………………….
79
3.1.2 Thực tiễn kí kết hợp đồng bảo hiểm thân tàu và thực trạng thực
thi pháp luật bảo hiểm thân tàu tại Việt nam ……….……………
85
3.1.3 Mục tiêu phát triển kinh tế biển và chính sách hội nhập ………....
89
3.2 Định hướng nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật bảo hiểm thân
tàu tại Việt nam …………………………..…...………………………
91
3.2.1 Hoàn thiện pháp luật về bảo hiểm thân tàu ……….…………..….
92
3.2.2 Thực hiện chính sách hội nhập kinh tế quốc tế và mục tiêu tham
gia Tổ chức Thương mại Thế giới ……..………….…………….
93
3.3 Các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật bảo
hiểm thân tàu tại Việt nam …………………………………………..
94
3.3.1 Hoàn thiện pháp luật bảo hiểm thân tàu…………...……………...
94
3.3.2 Nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật bảo hiểm thân tàu từ phía
các cơ quan tiến hành tố tụng ……………………………………
102
3.3.3 Nâng cao vai trò của người được bảo hiểm ………………………
104
3.3.4 Nâng cao vai trò của các công ty bảo hiểm ……………..……….
106
3.3.5 Đẩy mạnh hợp tác quốc tế về bảo hiểm thân tàu …………….…..
107
KẾT LUẬN ………………………………………………………………..
110
TÀI LIỆU THAM KHẢO ………………………………………………..
112
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Vận tải đường biển đóng một vai trò chủ đạo trong kinh tế thế giới, đứng
đầu trong hệ thống vận chuyển quốc tế. Theo số liệu của Liên Hợp quốc, vận tải
đường biển đảm nhận hơn 90% lượng hàng hoá lưu thông toàn cầu. Các tàu chở
dầu chuyên chở khoảng 60% lượng dầu thô thế giới, loại năng lượng chính hiện
nay của con người. Trong thế kỷ 21, vận tải đường biển vẫn sẽ tiếp tục giữ vai trò
quan trọng và quyết định trong nền kinh tế toàn cầu.
Vận tải bằng đường biển luôn tiềm ẩn những rủi ro có thể dẫn đến tổn thất
và thiệt hại. Các trường hợp bất khả kháng hay hành vi sai sót của các nhân viên
hàng hải có thể gây ra những tổn thất rất lớn. Bảo đảm an toàn hàng hải và giảm
thiểu tai nạn trên tàu là một vấn đề phức tạp, bao gồm nhiều khía cạnh như kĩ
thuật, tổ chức, nhân sự, kinh tế và pháp lí. Trong đó bảo hiểm hàng hải được xem
là một biện pháp bảo đảm an toàn hiệu quả trong vận tải biển, vừa là một công cụ
pháp lý vừa là một khái niệm kinh tế.
Vận tải đường biển mang tính quốc tế, vì vậy bảo hiểm hàng hải cũng vượt
ra ngoài lãnh thổ một quốc gia và nắm những nguồn tài chính khổng lồ tập trung ở
những trung tâm tài chính quốc tế. Theo nghĩa rộng, bảo hiểm hàng hải được xem
là biện pháp bảo đảm nghĩa vụ theo hợp đồng ký kết giữa các chủ thể tham gia vận
tải biển. Quan điểm này xuất phát từ chỗ cho rằng vận tải biển luôn đi cùng với
những rủi ro có thể gây ra những thiệt hại vật chất lớn, thiệt hại về tính mạng và
những thảm họa môi trường khó khắc phục cũng như những hậu quả khác và bảo
hiểm hàng hải là nguồn bồi thường những thiệt hại gây ra cũng như giảm thiểu hay
ngăn ngừa những tổn thất có thể lường trước.
Tàu biển là phương tiện có thể nói duy nhất trong vận tải đường biển. Là
một cấu trúc nổi phức tạp về công nghệ, mỗi con tàu đã hạ thủy và qua chạy thử
vào thời điểm hiện nay trung bình có giá trị tương đối lớn, khoảng 30-40 triệu đô la
Mỹ đối với tàu của các nước phát triển. Tàu biển Việt nam thường có giá trị
khoảng 2-3 triệu đô la Mỹ, so với các nước là nhỏ, nhưng so với khả năng tài chính
của các doanh nghiệp vận tải biển Việt nam, đây là một con số không nhỏ. Do đó
những rủi ro xảy ra với con tàu trong quá trình hành thủy có nguy cơ khiến các chủ
tàu phải gánh chịu những thiệt hại vật chất rất lớn, thường vượt quá khả năng tài
chính của họ. Bảo hiểm thân tàu sẽ giúp các chủ tàu được bảo vệ khi con tàu gặp
những hiểm họa của Biển cả và Đại dương và khi có tổn thất xảy ra, sẽ giúp họ
nhanh chóng khắc phục hậu quả của các rủi ro, đưa con tàu trở về trạng thái làm
việc bình thường.
Hiện nay bảo hiểm thân tàu ngày càng trở nên cấp thiết bởi tai nạn trên biển
tuy có giảm về số lượng nhưng tác hại của chúng lại ngày càng lớn và đôi khi tổn
thất thường dẫn đến phá sản và bảo hiểm thân tàu giúp giảm nhẹ gánh nặng do
những tai nạn có thể gây ra. Bảo hiểm thân tàu là loại bảo hiểm lớn, cả gói, bao
gồm những rủi ro đặc biệt phát sinh trong qua trình vận hành tàu biển, đòi hỏi kinh
nghiệm, quan hệ quốc tế, sự hiểu biết tường tận công việc hàng hải, các đặc điểm
kĩ thuật trong khai thác tàu biển và nhiều kiến thức khác.
Bảo hiểm hàng hải Việt nam nói chung cũng như bảo hiểm thân tàu tại Việt
nam nói riêng còn đang trên con đường hình thành và phát triển, lại đang đứng
trước những thách thức to lớn của quá trình hội nhập kinh tế quốc tế và tham gia
toàn cầu hóa. Trước tình hình đó, việc nghiên cứu đề tài pháp luật bảo hiểm thân
tàu ở Việt nam là hết sức cần thiết. Việc nghiên cứu sâu về bảo hiểm thân tàu
trong thương mại hàng hải là một việc làm quan trọng và cấp bách, bởi có liên
quan chặt chẽ với thực tiễn hoạt động hàng ngày của thuyền trưởng và thuyền viên,
chủ tàu. Hiểu rõ về bảo hiểm thân tàu sẽ giúp nâng cao hiệu quả kinh tế trong sử
dụng tàu và ngăn ngừa được những thiệt hại có thể xảy ra, góp phần tích cực trong
việc phát triển kinh tế biển và thương mại hàng hải.
2. Tình hình nghiên cứu và những đóng góp của đề tài
Như trên đã đề cập, bảo hiểm thân tàu Việt nam là một lĩnh vực tương đối
mới mẻ và chưa được quan tâm đúng mức nên hiện nay hầu như chưa có công
trình riêng nào nghiên cứu về vấn đề này.
Dưới góc độ nghiệp vụ nói chung thì vấn đề bảo hiểm thân tàu được đề cập
đến trong một số tài liệu mang tính chuyên ngành khác nhau như: chuyên ngành
bảo hiểm, chuyên ngành ngoại thương…
Dưới góc độ khoa học pháp lý, có thể khẳng định rằng cho tới thời điểm này
chưa có một công trình nào nghiên cứu một cách có hệ thống, toàn diện các khía
cạnh pháp lý về bảo hiểm thân tàu ở Việt nam. Do đó nghiên cứu đề tài này trong
thời điểm hiện nay là việc làm hoàn toàn mới, không có sự trùng lặp với bất cứ
công trình khoa học nào hiện có trong lĩnh vực này ở Việt nam.
Hy vọng rằng Luận văn có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo có giá trị
trong việc giảng dạy, học tập và nghiên cứu khoa học pháp lý, cho việc hoàn thiện
hệ thống pháp luật về bảo hiểm thân tàu và bảo hiểm hàng hải, đồng thời cung cấp
những thông tin khoa học có giá trị để từ đó cơ quan có thẩm quyền cũng như các
tổ chức cá nhân tham gia bảo hiểm thân tàu có hiệu quả cao hơn.
3. Mục đích và nhiệm vụ của việc thực hiện đề tài
Mục đích của Luận văn là làm sáng tỏ cơ sở lý luận và thực tiễn của pháp
luật về bảo hiểm thân tàu Việt nam, so sánh với pháp luật bảo hiểm thân tàu của
một số nước láng giềng với Việt nam và các nước có nền công nghiệp bảo hiểm
thân tàu phát triển. Qua đó Luận văn đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả thực
thi pháp luật về bảo hiểm thân tàu tại Việt nam.
Do đây là một đề tài tương đối rộng và phức tạp, liên quan nhiều đến kỹ
thuật hàng hải và kỹ thuật bảo hiểm, Luận văn này chỉ giới hạn trong việc tìm hiểu
bảo hiểm thân tàu đối với các tàu biển chạy tuyến quốc tế, và tập trung tìm hiểu
những vấn đề cơ bản của bảo hiểm thân tàu như khái niệm, các loại hình bảo hiểm
thân tàu, ý nghĩa vai trò và lịch sử phát triển của bảo hiểm thân tàu Việt nam và thế
giới, cơ sở pháp lý của bảo hiểm thân tàu, khái niệm hợp đồng bảo hiểm thân tàu
và những nội dung cơ bản của hợp đồng bảo hiểm thân tàu. Đồng thời luận văn
cũng đi sâu phân tích Điều kiện bảo hiểm thân tàu thời hạn - Institute Time ClauseHull 1/11/1995 (ITC 1995) của Viện các nhà bảo hiểm Luân đôn (so sánh với Điều
kiện bảo hiểm thân tàu thời hạn - Institute Time Clause-Hull 1/10/1983 (ITC
1983), là những điều khoản làm cơ sở cho các hợp đồng bảo hiểm thân tàu trên thế
giới, đã và đang được áp dụng chủ yếu trong các đơn bảo hiểm thân tàu chạy tuyến
quốc tế của Việt nam.
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
I. Tiếng Việt
1. Bộ luật hàng hải Việt nam 1992
2. Bộ luật hàng hải Việt nam 2005
3. Luật kinh doanh Bảo hiểm 2000
4. Bộ luật dân sự Việt nam 1995
5. Bộ luật dân sự Việt nam sửa đổi 2005
6. Luật bảo hiểm hàng hải Anh 1906
7. Bộ luật hàng hải Trung quốc 1992
8. Bộ luật thương mại hàng hải Ucraina 1995
9. Bộ luật tố tụng Hàng hải Trung quốc 1999
10.Luật Môi trường 1993
11.Điều khoản bảo hiểm thời hạn thân tàu (Institute Time Clause – Hulls)
1/10/1983 của Viện các nhà bảo hiểm Luân đôn (sau đây viết tắt là ITC 1983)
12.Điều khoản bảo hiểm thời hạn thân tàu (Institute Time Clause – Hulls)
1/11/1995 của Viện các nhà bảo hiểm Luân đôn (su đây viết tắt là ITC 1995)
13.Bảo Việt, Quy tắc bảo hiểm thân tàu, ngư lưới cụ, đối với tàu, thuyền cá hoạt
động trong vùng nội thủy và vùng biển Việt nam, 2001
14.Tổ chức hàng hải Quốc tế, Công ước quốc tế về tìm kiếm và cứu nạn trên biển,
1976
15.Tổ chức hàng hải Quốc tế, Công ước quốc tế về cứu hộ, 1989
16.Liên hợp quốc, Dự thảo các quy tắc về đánh giá tổn thất trong các vụ đâm va
hàng hải (Quy tắc Lysbon), 1988
17.Liên hợp quốc, Quy tắc York-Antwerp về tổn thất chung và phân bố tổn thất
chung, 1994
18.Liên hợp quốc, Các nguyên tắc hướng dẫn của các hiệp hội phân cấp tàu biển,
1998
19.Ủy ban hàng hải Quốc tế, Công ước quốc tế về thống nhất các quy tắc chung
liên quan đến đâm va giữa các tàu thuyền, 1910
20.Ủy ban hàng hải Quốc tế, Công ước về thống nhất các quy tắc chung liên quan
đến trợ giúp và cứu hộ trên biển, 1910
21.Ủy ban hàng hải Quốc tế, Nghị định thư sửa đổi Công ước về thống nhất các
quy tắc chung liên quan đến trợ giúp và cứu hộ trên biển, 1910
22.Đỗ Hữu Vinh (2003), Bảo hiểm và giám định hàng hóa xuất nhập khẩu vận
chuyển bằng đường biển, Nhà xuất bản Tài chính, Hà nội
23.Cục Hàng hải Việt nam (2003), Sổ tay pháp luật hàng hải, Nhà xuất bản Giao
thông Vận tải, Hà nội
24.Cục hàng hải Việt nam (2003), Tuyển tập các công ước hàng hải Quốc tế, Nhà
xuất bản Lao động, Hà nội
25.TS David Bland (1993), Bảo hiểm - Nguyên tắc và Thực hành, Nhà xuất bản
Tài chính, Hà nội
26. Nguyễn Chúng (2000), Luật Hàng hải - Những vấn đề cơ bản, Nhà xuất bản
Đồng nai
27. Nguyễn Thị Như Mai (2004), Luận án Tiến sĩ: Những vấn đề lý luận và thực
tiễn của việc hoàn thiện pháp luật hàng hải Việt nam
28.Viện Nghiên cứu Khoa học pháp lý - Bộ Tư pháp, 1995-1996, Mối quan hệ
giữa điều ước quốc tế của Cộng hoà Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam và Pháp luật
Việt Nam
29. Văn phòng Quốc hội, 11/2002, Toạ đàm về chuyển hoá điều ước quốc tế thành
pháp luật quốc gia của Việt Nam
30.PGS.TS. Nguyễn Bá Diến, Chủ nhiệm Bộ môn Luật quốc tế, Khoa luật-Đại học
quốc gia (2002), Về việc áp dụng điều ước quốc tế và quan hệ thứ bậc giữa điều
ước quốc tế và pháp luật quốc gia, Toạ đàm về chuyển hoá điều ước quốc tế
thành pháp luật quốc gia của Việt Nam, Văn phòng Quốc hội-Friedrich-EbertStiftung, Hà nội
31.TS. Ngô Đức Mạnh (2002), Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chuyển hoá
điều ước quốc tế thành luật quốc gia, Toạ đàm về chuyển hoá điều ước quốc tế
thành pháp luật quốc gia của Việt Nam, Văn phòng Quốc hội-Friedrich-EbertStinftung - Hà Nội
II. Tiếng Anh
32.Brown Robert H. (1962), Dictionary of Marine Insurance Terms, LLP
33.Brown R. H., (1990), The Insurance of Merchant Ships and Shipowners
Interests, London: Witherby Publishers
34.Brown R. H. (1983-1995), Marine Insurance: Vol. I. Principles and Basis
Practice, London: Witherby Publishers
35.Brown R. H. (1983-1995), Marine Insurance: Vol. III. Hull Practice, London:
Witherby Publishers
36.Brown R. H. (1989), Dictionary Of Marine Insurance Terms and Clauses,
London: Witherby and Co. Ltd.
III. Tiếng Nga
37.Кодекс Торгового Мореплавания Российской Федерации 1999
38.Закон об организации страхового дела в Российской Федерации 1992
39. Правила страхования судов – пример
40.Договор страхования судна (каско) – пример
41.Владимир Шутенко (2004), Морское страхование, Информационный
центр «Выбор», Санкт-Петербург.
42.Ефимов С. Л. (2001), Морское страхование – Теория и практика,
Росконсульт, Москва
43.Мусин В. А. (1971), Сущность и предмет морского страхования по
советскому и иностранному праву, Издательство ЛГУ, Ленинград
44.Чебунин А. В. (2003), Абандон в теории и практике страхования,
Сибирский Юридический Вестник, № 1
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT
NGUYỄN THỊ HOÀI QUY
BẢO HIỂM THÂN TÀU
TRONG THƯƠNG MẠI HÀNG HẢI
SO SÁNH PHÁP LUẬT VIỆT NAM VÀ
PHÁP LUẬT MỘT SỐ NƯỚC TRÊN THẾ GIỚI
CHUYÊN NGÀNH:
LUẬT BIỂN VÀ QUẢN LÝ BIỂN
MÃ SỐ:
50512
LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS. TS. NGUYỄN BÁ DIẾN
HÀ NỘI - 2005
LỜI CAM ĐOAN
Luận văn được hoàn thành trên cơ sở kế thừa và phát huy những kết quả
nghiên cứu khoa học hiện có, tiếp thu những ý kiến đóng góp quý báu của các thầy
cô và các bạn đồng nghiệp, tham khảo các nguồn thông tin, tài liệu khác nhau, đặc
biệt có sự giúp đỡ nhiệt tình và quý báu của PGS. TS. Nguyễn Bá Diến, Chủ
nhiệm Bộ môn Luật quốc tế, Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà nội, Chủ nhiệm
Trung Tâm Luật Biển và Hàng hải Quốc tế.
Tôi xin trân trọng cảm ơn PGS. TS. Nguyễn Bá Diến cùng các thầy cô và
các bạn, những người đã giúp đỡ tôi hoàn thành Luận văn này.
Tôi xin cam đoan các số liệu và tài liệu trong Luận văn được trích dẫn trung
thực và rõ ràng theo quy định.
Hà nội ngày
tháng
năm 2005
Tác giả Luận văn
Nguyễn Thị Hoài Quy
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU …………………………………………………………………..
1
CHƯƠNG 1: KHÁI QUÁT CHUNG VỀ BẢO HIỂM THÂN TÀU
BIỂN ...…………………………………………………….
7
1.1 Khái niệm bảo hiểm thân tàu ………………………………………..
7
1.1.1 Định nghĩa bảo hiểm thân tàu ………………………………..…..
7
1.1.2 Các loại hình bảo hiểm thân tàu ……………………………..…..
9
1.1.2.1 Phân loại căn cứ vào thời hạn ………………………………
10
1.1.2.2 Phân loại căn cứ theo phạm vi bảo hiểm ……………………
11
1.2 Rủi ro và tổn thất trong bảo hiểm thân tàu ………….……………..
12
1.2.1 Rủi ro trong bảo hiểm thân tàu …………………………….…….
12
1.2.1.1 Phân loại rủi ro trong bảo hiểm thân tàu căn cứ vào nguồn
gốc sinh ra rủi ro …………..………………………………..
13
1.2.1.2 Phân loại rủi ro trong bảo hiểm thân tàu căn cứ vào nghiệp
vụ bảo hiểm ………………..………………………………..
14
1.2.2 Tổn thất trong bảo hiểm thân tàu …………………………………
15
1.2.2.1 Phân loại tổn thất trong bảo hiểm thân tàu căn cứ khả năng
bồi thường………………………..………………………….
16
1.2.2.2 Phân loại tổn thất trong bảo hiểm thân tàu căn cứ vào mức
độ ……………………………………………………………
16
1.2.2.3 Phân loại tổn thất trong bảo hiểm thân tàu căn cứ vào tính
chất của tổn thất……………………………………………..
18
1.3 Vai trò của bảo hiểm thân tàu ……………………….………………
20
1.4 Lịch sử hình thành và phát triển bảo hiểm thân tàu ……………….
22
1.4.1 Lịch sử hình thành và phát triển bảo hiểm thân tàu thế giới .…
22
1.4.2 Lịch sử hình thành và phát triển bảo hiểm thân tàu Việt nam ...
29
1.5 Luật áp dụng trong bảo hiểm thân tàu biển ở Việt nam ….………..
32
1.5.1 Pháp luật quốc gia …………………………………………….….
33
1.5.1.1 Pháp luật chuyên ngành…………………………...…………
33
1.5.1.2 Các luật khác có liên quan trong hệ thống pháp luật Việt
Nam ……………………………………………………...….
34
1.5.2 Các điều ước quốc tế ……………………………………………..
35
1.5.3 Các tập quán và thông lệ quốc tế …………………………………
36
CHƯƠNG 2: NỘI DUNG CƠ BẢN CỦA BẢO HIỂM THÂN TÀU
TRONG THƯƠNG MẠI HÀNG HẢI ..………………...
40
2.1 Khái niệm hợp đồng bảo hiểm thân tàu …………………...………..
41
2.2 Đối tượng hợp đồng bảo hiểm thân tàu …………………………….
44
2.3 Quyền lợi bảo hiểm ……………….……………………….…………
47
2.4 Giá trị bảo hiểm, số tiền bảo hiểm …………………………………..
49
2.5 Kí kết hợp đồng bảo hiểm thân tàu ………………………………….
53
2.5.1 Yêu cầu bảo hiểm…………………………………………….…...
53
2.5.2 Chấp nhận bảo hiểm………………………………………….…...
56
2.5.3 Đóng phí bảo hiểm………………………………………………..
56
2.5.4 Bằng chứng của hợp đồng bảo hiểm………………………………
57
2.6 Nghĩa vụ các bên khi xảy ra tổn thất………………………….……..
59
2.7 Phạm vi trách nhiệm bảo hiểm thân tàu …………………………….
63
2.7.1 Các rủi ro được bảo hiểm …………………………………………
65
2.7.1.1 Các hiểm họa được bảo hiểm………………………………..
65
2.7.1.2 Rủi ro ô nhiễm…………………………………….…………
69
2.7.1.3 Trách nhiệm đâm va…………………………………………
70
2.7.1.4 Tổn thất chung và cứu hộ …………………………………..
72
2.7.1.5 Chi phí tố tụng và đề phòng hạn chế tổn thất…………….…
72
2.7.2 Các rủi ro loại trừ …………………………………………….…..
73
2.7.2.1 Rủi ro chiến tranh……………………………………………
74
2.7.2.2 Rủi ro đình công…………………………………….………
74
2.7.2.3 Các hành động ác ý………………………………………….
78
2.7.2.4 Rủi ro phóng xạ, hạt nhân……………………………………
75
2.7.2.5 Các hiểm hoạ loại trừ………………………………………..
75
2.7.2.6 Những chi phí không được bồi thường………………………
76
CHƯƠNG 3: ĐỊNH HƯỚNG VÀ NHỮNG GIẢI PHÁP NÂNG CAO
HIỆU QUẢ THỰC THI PHÁP LUẬT BẢO HIỂM
THÂN
TÀU
TRONG
THƯƠNG
MẠI
HÀNG
HẢI…………………………………………..……….……
79
3.1 Sự cần thiết phải nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật bảo hiểm
thân tàu Việt nam …………………………………………………….
79
3.1.1 Những bất cập của pháp luật Việt nam hiện hành về bảo hiểm
thân tàu..………………………………………………………….
79
3.1.2 Thực tiễn kí kết hợp đồng bảo hiểm thân tàu và thực trạng thực
thi pháp luật bảo hiểm thân tàu tại Việt nam ……….……………
85
3.1.3 Mục tiêu phát triển kinh tế biển và chính sách hội nhập ………....
89
3.2 Định hướng nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật bảo hiểm thân
tàu tại Việt nam …………………………..…...………………………
91
3.2.1 Hoàn thiện pháp luật về bảo hiểm thân tàu ……….…………..….
92
3.2.2 Thực hiện chính sách hội nhập kinh tế quốc tế và mục tiêu tham
gia Tổ chức Thương mại Thế giới ……..………….…………….
93
3.3 Các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật bảo
hiểm thân tàu tại Việt nam …………………………………………..
94
3.3.1 Hoàn thiện pháp luật bảo hiểm thân tàu…………...……………...
94
3.3.2 Nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật bảo hiểm thân tàu từ phía
các cơ quan tiến hành tố tụng ……………………………………
102
3.3.3 Nâng cao vai trò của người được bảo hiểm ………………………
104
3.3.4 Nâng cao vai trò của các công ty bảo hiểm ……………..……….
106
3.3.5 Đẩy mạnh hợp tác quốc tế về bảo hiểm thân tàu …………….…..
107
KẾT LUẬN ………………………………………………………………..
110
TÀI LIỆU THAM KHẢO ………………………………………………..
112
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Vận tải đường biển đóng một vai trò chủ đạo trong kinh tế thế giới, đứng
đầu trong hệ thống vận chuyển quốc tế. Theo số liệu của Liên Hợp quốc, vận tải
đường biển đảm nhận hơn 90% lượng hàng hoá lưu thông toàn cầu. Các tàu chở
dầu chuyên chở khoảng 60% lượng dầu thô thế giới, loại năng lượng chính hiện
nay của con người. Trong thế kỷ 21, vận tải đường biển vẫn sẽ tiếp tục giữ vai trò
quan trọng và quyết định trong nền kinh tế toàn cầu.
Vận tải bằng đường biển luôn tiềm ẩn những rủi ro có thể dẫn đến tổn thất
và thiệt hại. Các trường hợp bất khả kháng hay hành vi sai sót của các nhân viên
hàng hải có thể gây ra những tổn thất rất lớn. Bảo đảm an toàn hàng hải và giảm
thiểu tai nạn trên tàu là một vấn đề phức tạp, bao gồm nhiều khía cạnh như kĩ
thuật, tổ chức, nhân sự, kinh tế và pháp lí. Trong đó bảo hiểm hàng hải được xem
là một biện pháp bảo đảm an toàn hiệu quả trong vận tải biển, vừa là một công cụ
pháp lý vừa là một khái niệm kinh tế.
Vận tải đường biển mang tính quốc tế, vì vậy bảo hiểm hàng hải cũng vượt
ra ngoài lãnh thổ một quốc gia và nắm những nguồn tài chính khổng lồ tập trung ở
những trung tâm tài chính quốc tế. Theo nghĩa rộng, bảo hiểm hàng hải được xem
là biện pháp bảo đảm nghĩa vụ theo hợp đồng ký kết giữa các chủ thể tham gia vận
tải biển. Quan điểm này xuất phát từ chỗ cho rằng vận tải biển luôn đi cùng với
những rủi ro có thể gây ra những thiệt hại vật chất lớn, thiệt hại về tính mạng và
những thảm họa môi trường khó khắc phục cũng như những hậu quả khác và bảo
hiểm hàng hải là nguồn bồi thường những thiệt hại gây ra cũng như giảm thiểu hay
ngăn ngừa những tổn thất có thể lường trước.
Tàu biển là phương tiện có thể nói duy nhất trong vận tải đường biển. Là
một cấu trúc nổi phức tạp về công nghệ, mỗi con tàu đã hạ thủy và qua chạy thử
vào thời điểm hiện nay trung bình có giá trị tương đối lớn, khoảng 30-40 triệu đô la
Mỹ đối với tàu của các nước phát triển. Tàu biển Việt nam thường có giá trị
khoảng 2-3 triệu đô la Mỹ, so với các nước là nhỏ, nhưng so với khả năng tài chính
của các doanh nghiệp vận tải biển Việt nam, đây là một con số không nhỏ. Do đó
những rủi ro xảy ra với con tàu trong quá trình hành thủy có nguy cơ khiến các chủ
tàu phải gánh chịu những thiệt hại vật chất rất lớn, thường vượt quá khả năng tài
chính của họ. Bảo hiểm thân tàu sẽ giúp các chủ tàu được bảo vệ khi con tàu gặp
những hiểm họa của Biển cả và Đại dương và khi có tổn thất xảy ra, sẽ giúp họ
nhanh chóng khắc phục hậu quả của các rủi ro, đưa con tàu trở về trạng thái làm
việc bình thường.
Hiện nay bảo hiểm thân tàu ngày càng trở nên cấp thiết bởi tai nạn trên biển
tuy có giảm về số lượng nhưng tác hại của chúng lại ngày càng lớn và đôi khi tổn
thất thường dẫn đến phá sản và bảo hiểm thân tàu giúp giảm nhẹ gánh nặng do
những tai nạn có thể gây ra. Bảo hiểm thân tàu là loại bảo hiểm lớn, cả gói, bao
gồm những rủi ro đặc biệt phát sinh trong qua trình vận hành tàu biển, đòi hỏi kinh
nghiệm, quan hệ quốc tế, sự hiểu biết tường tận công việc hàng hải, các đặc điểm
kĩ thuật trong khai thác tàu biển và nhiều kiến thức khác.
Bảo hiểm hàng hải Việt nam nói chung cũng như bảo hiểm thân tàu tại Việt
nam nói riêng còn đang trên con đường hình thành và phát triển, lại đang đứng
trước những thách thức to lớn của quá trình hội nhập kinh tế quốc tế và tham gia
toàn cầu hóa. Trước tình hình đó, việc nghiên cứu đề tài pháp luật bảo hiểm thân
tàu ở Việt nam là hết sức cần thiết. Việc nghiên cứu sâu về bảo hiểm thân tàu
trong thương mại hàng hải là một việc làm quan trọng và cấp bách, bởi có liên
quan chặt chẽ với thực tiễn hoạt động hàng ngày của thuyền trưởng và thuyền viên,
chủ tàu. Hiểu rõ về bảo hiểm thân tàu sẽ giúp nâng cao hiệu quả kinh tế trong sử
dụng tàu và ngăn ngừa được những thiệt hại có thể xảy ra, góp phần tích cực trong
việc phát triển kinh tế biển và thương mại hàng hải.
2. Tình hình nghiên cứu và những đóng góp của đề tài
Như trên đã đề cập, bảo hiểm thân tàu Việt nam là một lĩnh vực tương đối
mới mẻ và chưa được quan tâm đúng mức nên hiện nay hầu như chưa có công
trình riêng nào nghiên cứu về vấn đề này.
Dưới góc độ nghiệp vụ nói chung thì vấn đề bảo hiểm thân tàu được đề cập
đến trong một số tài liệu mang tính chuyên ngành khác nhau như: chuyên ngành
bảo hiểm, chuyên ngành ngoại thương…
Dưới góc độ khoa học pháp lý, có thể khẳng định rằng cho tới thời điểm này
chưa có một công trình nào nghiên cứu một cách có hệ thống, toàn diện các khía
cạnh pháp lý về bảo hiểm thân tàu ở Việt nam. Do đó nghiên cứu đề tài này trong
thời điểm hiện nay là việc làm hoàn toàn mới, không có sự trùng lặp với bất cứ
công trình khoa học nào hiện có trong lĩnh vực này ở Việt nam.
Hy vọng rằng Luận văn có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo có giá trị
trong việc giảng dạy, học tập và nghiên cứu khoa học pháp lý, cho việc hoàn thiện
hệ thống pháp luật về bảo hiểm thân tàu và bảo hiểm hàng hải, đồng thời cung cấp
những thông tin khoa học có giá trị để từ đó cơ quan có thẩm quyền cũng như các
tổ chức cá nhân tham gia bảo hiểm thân tàu có hiệu quả cao hơn.
3. Mục đích và nhiệm vụ của việc thực hiện đề tài
Mục đích của Luận văn là làm sáng tỏ cơ sở lý luận và thực tiễn của pháp
luật về bảo hiểm thân tàu Việt nam, so sánh với pháp luật bảo hiểm thân tàu của
một số nước láng giềng với Việt nam và các nước có nền công nghiệp bảo hiểm
thân tàu phát triển. Qua đó Luận văn đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả thực
thi pháp luật về bảo hiểm thân tàu tại Việt nam.
Do đây là một đề tài tương đối rộng và phức tạp, liên quan nhiều đến kỹ
thuật hàng hải và kỹ thuật bảo hiểm, Luận văn này chỉ giới hạn trong việc tìm hiểu
bảo hiểm thân tàu đối với các tàu biển chạy tuyến quốc tế, và tập trung tìm hiểu
những vấn đề cơ bản của bảo hiểm thân tàu như khái niệm, các loại hình bảo hiểm
thân tàu, ý nghĩa vai trò và lịch sử phát triển của bảo hiểm thân tàu Việt nam và thế
giới, cơ sở pháp lý của bảo hiểm thân tàu, khái niệm hợp đồng bảo hiểm thân tàu
và những nội dung cơ bản của hợp đồng bảo hiểm thân tàu. Đồng thời luận văn
cũng đi sâu phân tích Điều kiện bảo hiểm thân tàu thời hạn - Institute Time ClauseHull 1/11/1995 (ITC 1995) của Viện các nhà bảo hiểm Luân đôn (so sánh với Điều
kiện bảo hiểm thân tàu thời hạn - Institute Time Clause-Hull 1/10/1983 (ITC
1983), là những điều khoản làm cơ sở cho các hợp đồng bảo hiểm thân tàu trên thế
giới, đã và đang được áp dụng chủ yếu trong các đơn bảo hiểm thân tàu chạy tuyến
quốc tế của Việt nam.
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
I. Tiếng Việt
1. Bộ luật hàng hải Việt nam 1992
2. Bộ luật hàng hải Việt nam 2005
3. Luật kinh doanh Bảo hiểm 2000
4. Bộ luật dân sự Việt nam 1995
5. Bộ luật dân sự Việt nam sửa đổi 2005
6. Luật bảo hiểm hàng hải Anh 1906
7. Bộ luật hàng hải Trung quốc 1992
8. Bộ luật thương mại hàng hải Ucraina 1995
