Sử dụng thông tin đồ họa trên báo in việt nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
--------------------

TRÌNH THỊ QUỲNH

`

SỬ DỤNG THÔNG TIN ĐỒ HỌA
TRÊN BÁO IN VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ
Chuyên ngành: Báo chí học

HÀ NỘI, 2016


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
--------------------

TRÌNH THỊ QUỲNH

`

SỬ DỤNG THÔNG TIN ĐỒ HỌA
TRÊN BÁO IN VIỆT NAM

Luận văn thạc sĩ chuyên ngành Báo chí học
Mã sô: 60 32 01 01

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Thị Quý Phƣơng

HÀ NỘI, 2016


LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số
liệu nêu trong luận văn là trung thực, những kết luận khoa học của luận
văn chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác.

TÁC GIẢ LUẬN VĂN

Trình Thị Quỳnh


LỜI CẢM ƠN
Tác giả xin trân trọng cảm ơn đến quý thầy, cô giảng viên Khoa Báo
Chí & Truyền Thông, Đại học Khoa học Xã hội & Nhân Văn đã tận tình
giảng dạy và giúp đỡ tác giả trong suốt quá trình theo học chương trình Cao
học Báo chí.
Đặc biệt xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS. Nguyễn Thị Quý
Phương đã tận tâm hướng dẫn tác giả trong suốt quá trình thực hiện hoàn
thành luận văn này.
Trong quá trình thực hiện luận văn tác giả đã cố gắng để hoàn thành
luận văn thật tốt. Tuy nhiên, do thời gian và trình độ còn hạn chế nên luận văn
không thể tránh khỏi những thiếu sót. Tác giả mong muốn tiếp tục nhận được
sự góp ý, chỉ dẫn chân thành của quý thầy, cô giảng viên và các bạn đồng
nghiệp nhằm bổ sung, hoàn thiện luận văn.
Xin chân thành cảm ơn!

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN
LỜI CẢM ƠN
MỤC LỤC ........................................................................................................ 1
DANH MỤC HÌNH ẢNH ............................................................................... 5
DANH MỤC BẢNG ........................................................................................ 7
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 8
1. Lý do chọn đề tài ..................................................................................... 8
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ....................................................................... 11
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ........................................................... 14
3.1. Mục đích ............................................................................................ 14
3.2. Nhiệm vụ ............................................................................................ 14
4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu ............................................................... 15
4.1. Đối tượng nghiên cứu ........................................................................ 15
4.2. Phạm vi nghiên cứu ........................................................................... 15
5. Phương pháp nghiên cứu ......................................................................... 15
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài..................................................... 16
6.1. Ý nghĩa lý luận ................................................................................... 16
6.2. Ý nghĩa thực tiễn ................................................................................ 16
7. Kết cấu khóa luận ..................................................................................... 16
CHƢƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THÔNG TIN ĐỒ HỌA
TRONG TÁC PHẨM BÁO CHÍ TRÊN BÁO IN ...................................... 17
1.1. Một số khái niệm................................................................................... 17
1.1.1. Khái niệm thông tin......................................................................... 17
1.1.2. Khái niệm tin ................................................................................... 19
1.1.3. Khái niệm thông tin đồ họa ............................................................ 20
1.2. Lịch sử hình thành và phát triển thông tin đồ họa ................................ 24

1


1.2.1. Trên thế giới .................................................................................... 24
1.2.2. Ở Việt Nam...................................................................................... 27
1.2. Các tiêu chí phân loại thông tin đồ họa ................................................ 29
1.2.1. Phân chia theo tiêu chí nội dung .................................................... 29
1.2.2. Phân chia theo tiêu chí hình thức ................................................... 31
1.3. Đặc điểm của thông tin đồ họa ............................................................. 47
1.3.1. Thông tin đồ họa là dạng ngôn ngữ phi văn tự, thông tin trực quan ... 47
1.3.2. Thông tin đồ họa mang tính đa dạng và phổ biến .......................... 48
1.3.3. Thông tin đồ họa hàm chứa nhiều thông tin ................................... 49
1.4. Vai trò của thông tin đồ họa .................................................................. 51
1.4.1. Thông tin đồ họa góp phần làm phong phú hình thức thông tin báo
chí .............................................................................................................. 51
1.4.2. Thông tin đồ họa giúp độc giả có cái nhìn toàn cảnh về vấn đề .... 51
1.4.3. Dễ dàng tiếp nhận thông tin một cách có hệ thống (tiến trình, tư
duy hệ thống)............................................................................................. 52
1.4.4. Thông tin đồ họa giúp tác phẩm báo chí trở nên hấp dẫn hơn ...... 53
Tiểu kết chƣơng 1 .......................................................................................... 56
CHƢƠNG 2: KHẢO SÁT CÁC TÁC PHẨM BÁO CHÍ CÓ SỬ DỤNG
THÔNG TIN ĐỒ HỌA TRÊN BÁO IN VIỆT NAM ................................ 57
2.1. Thông tin đồ họa trên báo in ................................................................. 57
2.1.1. Vài nét về 3 tờ báo được khảo sát................................................... 57
2.1.2. Khảo sát cụ thể về định lượng và loại hình thông tin đồ họa trên báo
in................................................................................................................ 58
2.2. Hạn chế của thông tin đồ họa trên báo in ............................................. 68
2.2.1. Thông tin đồ họa có tính chất minh họa thay ảnh, giá trị thông tin
thấp............................................................................................................ 69
2.2.2.Số lượng thông tin đồ họa ít ............................................................ 73

2


2.2.3. Kích cỡ thông tin đồ hoạ nhỏ.......................................................... 74
2.2.4. Nội dung đóng khung trong một vài thể loại .................................. 75
2.2.5. Chất lượng in ấn chưa tốt ............................................................... 76
2.3. Xu hướng sử dụng thông tin đồ họa trên báo in Việt Nam .................. 76
2.3.1. Sử dụng kết hợp đa dạng loại hình ................................................. 76
2.3.2. Giảm bớt chữ viết............................................................................ 79
2.3.3. Chiếm diện tích lớn trên mặt báo ................................................... 82
2.4. Nhận xét về thông tin đồ họa trên báo in Việt Nam ............................. 84
2.4.1. Về định lượng .................................................................................. 84
2.4.2. Về kích thước .................................................................................. 85
2.4.3. Tính đa dạng của thông tin đồ họa ................................................. 85
2.5. Tiếp nhận của công chúng đối với thông tin đồ họa trên báo in .......... 86
2.5.1. Tiếp nhận về mặt hình thức............................................................. 86
2.5.2. Tiếp nhận về mặt nội dung.............................................................. 87
2.5.3. Khó khăn - thuận lợi đối với công chúng khi tiếp nhận thông tin
đồ họa........................................................................................................ 88
Tiểu kết chƣơng 2 .......................................................................................... 90
CHƢƠNG 3: GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ SỬ DỤNG THÔNG
TIN ĐỒ HỌA TRÊN BÁO IN VIỆT NAM ................................................ 91
3.1. Xu hướng sử dụng thông tin đồ họa ở một vài tờ báo quốc tế điển hình . 91
3.1.1. Kết hợp đa dạng loại hình .............................................................. 91
3.1.2. Chiếm diện tích lớn trên mặt báo ................................................... 92
3.1.3. Thay thế cho chữ viết ...................................................................... 94
3.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc sử dụng thông tin đồ họa trên báo in ở
Việt Nam ...................................................................................................... 94
3.2.1. Yếu tố chủ quan............................................................................... 94

3.2.2. Yếu tố khách quan ........................................................................... 95

3


3.3. Một số kiến nghị để nâng cao hiệu quả sử dụng thông tin đồ họa trên
báo in ............................................................................................................ 96
3.3.1. Đối với cơ quan báo chí.................................................................. 96
3.3.2. Đối với cá nhân phóng viên, biên tập viên, thiết kế làm thông tin đồ
họa ............................................................................................................. 98
3.3.3. Đối với việc thể hiện tác phẩm báo chí ........................................ 100
Tiểu kết chƣơng 3 ........................................................................................ 103
KẾT LUẬN .................................................................................................. 105
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................... 107
PHỤ LỤC ..................................................................................................... 111

4


DANH MỤC HÌNH ẢNH
Hình 1.1. Hình ảnh trong cuốn The Commercial and Political Atlas ............. 25
Hình 1.2. Tờ New York Time trong ngày 12/9 đưa tin về vụ tấn công ngày
11/9/20101 ....................................................................................................... 26
Hình 1.3. Thông tin đồ họa thời gian .............................................................. 30
Hình 1.4. Sơ đồ................................................................................................ 32
Hình 1.5. Bản đồ dự báo thời tiết .................................................................... 33
Hình 1.6. Biểu đồ cột ...................................................................................... 35
Hình 1.7. Biểu đồ dạng miếng ........................................................................ 36
Hình 1.8. Biểu đồ hình minh họa .................................................................... 37
Hình 1.9. Biểu đồ thời gian ............................................................................. 38

Hình 1.10. Biểu đồ hình cột ............................................................................ 40
Hình 1.11. Đồ thị đường và điểm.................................................................... 41
Hình 1.12. Bảng số liệu ................................................................................... 42
Hình 1.13. Hình vẽ/minh họa (Pictograph) ..................................................... 43
Hình 1.14. Bản đồ định vị ............................................................................... 44
Hình 1.15. Tranh Ký họa................................................................................. 46
Hình 1.16. Thông tin đồ họa trên tờ Thế giới Tiếp thị.................................... 50
Hình 1.17. Hình ảnh thông tin đồ họa về bệnh sởi trong năm 2014 ............... 54
Hình 2.1. Sơ đồ thông xe hai nhánh C2 và B1, nút giao vành đai 2 đường cao
tốc TP.HCM – Long Thành – Đầu Giầy ......................................................... 69
Hình 2.2. Biểu đồ thăm dò ý kiến bạn đọc trên TTO...................................... 70
Hình 2.3.Hình ảnh biểu diễn lại bàn thua của tuyển Việt Nam ...................... 71
Hình 2.4. Biểu đồ lãi suất cho vay tiêu dùng từ năm 2005 - 2014 ................. 71
Hình 2.5. Sơ đồ 4 cây cầu mang tên Thủ Thiêm bắc qua sông Sài Gòn ........ 72
Hình 2.6. Thông tin đồ họa trong bài “Nợ công tăng nhanh, nợ xấu chậm xử
lý”, số 285 – tháng 10/2014 trên báo Tuổi Trẻ ............................................... 74

5


Hình 2.7. Thông tin đồ họa trong bài “Tình trạng ảm đạm thị trường dầu còn
kéo dài”, số 26 + 27, tháng 1/2015 trên Thời báo Kinh Tế Việt Nam............ 75
Hình 2.8. Thông tin đồ họa “TPP và ngành nông nghiệp" ............................. 78
Hình 2.9. Thông tin đồ họa “Sự chuyển dịch của giới nhà giàu” (trích nguồn:
Tiếp Thị Thế giới) ........................................................................................... 80
Hình 3.1. Thông tin đồ hoạ trên tờ báo quốc tế (trích nguồn: tờ corriere
dellasera) ......................................................................................................... 91
Hình 3.2. Thông tin đồ hoạc trên tờ báo quốc tế (trích nguồn: tờ corriere della
sera) ................................................................................................................. 92
Hình 3.3. Thông tin đồ hoạc trên tờ báo quốc tế (trích nguồn: tờ corriere della

sera) ................................................................................................................. 93

6


DANH MỤC BẢNG
Bảng 2.1. Số lượng tác phẩm báo chí có sử dụng thông tin đồ họa trên các báo
thuộc diện khảo sát .......................................................................................... 59
Bảng 2.2: Khảo sát loại hình thông tin đồ họa trên báo Tuổi Trẻ .................. 60
Bảng 2.3: Khảo sát định lượng và loại hình thông tin đồ họa trên báo Thời
báo Kinh tế Việt Nam ..................................................................................... 63
Bảng 2.4: Khảo sát định lượng và loại hình thông tin đồ họa trên báo Lao
động ................................................................................................................. 66
Bảng 2.5.Số lượng thông tin đồ họa trung bình mà 3 báo sử dụng ................ 73

7


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trong bối cảnh xã hội hiện nay, công chúng báo chí hiện đại không chỉ
mong muốn một tác phẩm báo chí kịp thời, chính xác về mặt nội dung mà còn
phải hấp dẫn về mặt hình thức. Bên cạnh đó, công chúng báo chí cũng mong
muốn ở tác phẩm báo chí có thể đáp ứng một cách nhanh nhất nhu cầu thông
tin của họ trong khoảng thời gian ngắn nhất.
Do đó, vấn đề đặt ra với báo chí nói chung và báo in nói riêng đó là
thay đổi cách thức, phương phức và hình thức truyền tải thông tin để đáp ứng
nhu cầu của độc giả. Đặc biệt ngày nay, các cơ quan báo chí hiện đại cũng
đang phát triển theo hướng tích hợp nhiều yếu tố thông tin trong một tác
phẩm báo chí và sử dụng nó như một “công cụ” để thu hút độc giả và thông

tin đồ họa cũng là một trong những “công cụ” đó.
Trong một bài phỏng vấn, ông Eric Scherer - Giám đốc chiến lược kế
hoạch và hợp tác tại Agence France Presse (Pháp) đã khẳng định: "Báo chí trực
quan đang là một trong những xu hướng không chỉ của phương tiện truyền
thông truyền thống mà còn của các phương tiện truyền thông mới. Một bức ảnh
hoặc đồ họa tốt có thể đáng giá hơn 1.000 - 2.000, thậm chí 3.000 từ".
Thông tin đồ họa (tên tiếng Anh được gọi là Infographics hay
Information graphics) là hình thức đồ họa trực quan sử dụng hình ảnh để trình
bày thông tin, dữ liệu hoặc kiến thức tạo thành những thống kê chính xác và
rõ ràng giúp cho người đọc dễ hiểu. Thông tin đồ họa thường được bố trí khoa
học, đẹp mắt giúp người đọc dễ hiểu, thay vì bạn phải đọc và xem qua hàng
ngàn trang web, hay thiết kế, các thống kê phức tạp… thì chỉ cần xem một
thông tin đồ họa là có thể nắm đủ thông tin của chủ đề mà mình muốn xem.
Với những thế mạnh của thông tin đồ họa mà báo chí đã ứng dụng loại hình
này trong việc truyền tải thông tin trên các loại hình báo chí, đặc biệt phải kể

8


đến việc ứng dụng hình thức thông tin mới này trên báo in.
Báo in là một loại hình báo chí ra đời sớm nhất so với báo phát thanh,
báo truyền hình và báo mạng điện tử. Với lịch sử phát triển lâu đời, cùng hạn
chế chỉ thể hiện qua ngôn ngữ phi văn tự, chữ viết, hình ảnh buộc báo in phải
thay đổi về hình thức trình bày thông tin để hấp dẫn độc giả hơn.
Qua việc theo dõi các tờ báo in trong nước và một số tờ báo in ngoài
nước tôi thấy như sau:
Hiện nay, nhiều tờ báo in nổi tiếng thế giới có sử dụng rất nhiều thông
tin đồ họa. Tuy nhiên, đối với báo in trong nước, cụ thể là Lao động, Tuổi Trẻ
và Thời báo Kinh tế Việt Nam việc sử dụng thông tin đồ họa còn khá hạn chế,
ít ỏi về số lượng đồng thời chất lượng của thông tin đồ họa cũng chưa được

cao, hình thức còn sơ sài và đơn giản.
Báo Lao Động là cơ quan thông tin của Tổng Liên đoàn Lao động Việt
Nam. Đây là một trong những tờ báo lâu đời nhất và có ảnh hưởng nhất trong
hệ thống báo chí truyền thông của chính quyền Việt Nam hiện tại. Hiện nay,
báo có 2 hình thức xuất bản là ấn phẩm giấy và bản điện tử. Về nội dung, báo
luôn giữ vững quan điểm, đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam, của Tổng
liên đoàn Lao động Việt Nam, cung cấp thông tin ở tất cả các lĩnh vực của đời
sống: Chính trị, kinh tế, thể thao, pháp luật... Đối tượng báo hướng đến những
độc giả nằm trong độ tuổi lao động từ 18 đến 60 tuổi.
Tuổi Trẻ là cơ quan ngôn luận của Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí
Minh và đã phát triển thành một tổ hợp truyền thông đa phương tiện, gồm các
ấn bản: nhật báo Tuổi Trẻ, tuần báo Tuổi Trẻ Cuối Tuần, bán nguyệt san Tuổi
Trẻ Cười và báo điện tử Tuổi Trẻ Online. Báo Tuổi Trẻ ra đời chính thức
ngày 2 tháng 9 năm 1975. Số báo Tuổi Trẻ đầu tiên phát hành với số lượng
khoảng 5.000 bản/tuần.

9


Thời báo Kinh tế Việt Nam là cơ quan ngôn luận Trung ương của Hội
Kinh tế Việt Nam, được thành lập từ năm 1991. Thời báo kinh tế Việt Nam là
một tổ chức sự nghiệp, mang tính chất kinh tế, chính trị, xã hội nhiều hơn là
tổ chức kinh doanh, hoạt động theo nguyên tắc lấy thu bù chi. Số báo đầu tiên
ra mắt bạn đọc vào tháng 3 năm 1992 dưới dạng báo tháng, phát hành trên cả
nước với lượng phát hành là 3.000 bản/1 kỳ và đầu tháng 6/1993 báo bắt đầu
phát hành hàng tuần. Thời báo Kinh tế Việt Nam là tờ chuyên về lĩnh vực
kinh tế, báo rất coi trọng sử dụng thông tin bằng hình ảnh trong việc cung cấp
thông tin đối với bạn đọc.
Thực tế cho thấy sử dụng thông tin đồ họa có thể đạt được hiệu quả cao
trong việc truyền tải thông tin, cách diễn đạt ngắn gọn, trực quan, dễ hiểu và

dễ nhớ hơn. Đối với các thông tin có liên quan đến số liệu, so sánh, các chỉ số
hay nghiên cứu khoa học… thì thông tin đồ họa càng thể hiện rõ tính năng
của mình.
Chính vì thế, nên chăng, các tờ báo in nên bổ sung và khai thác triệt để
hình thức thông tin này. Tuy nhiên, hiện nay thông tin đồ họa trên báo in chưa
thực sự thỏa mãn được nhu cầu tiếp nhận thông tin ngày càng cao của công
chúng, cũng như chưa khai thác hết được những thế mạnh vốn có của loại
hình ưu việt này. Bởi vậy chúng tôi nhận thấy tầm quan trọng của việc nâng
cao hiệu quả sử dụng thông tin đồ họa trên báo nên, nên lựa chọn và thực hiện
đề tài: “Sử dụng thông tin đồ họa trên báo in Việt Nam”, (kháo sát trên 3 tờ
Lao Động, Tuổi Trẻ và Thời báo Kinh tế Việt Nam từ 01/10/2014 đến
30/3/2014)” làm luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Báo chí học khóa K17, khoa
Báo chí và Truyền thông, Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn – Đại học
Quốc gia Hà Nội.

10


2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Nghiên cứu về báo chí, về báo in đã có rất nhiều đề tài, sách đề cập tới
nhiều. Nhưng với vấn đề nghiên cứu về thông tin đồ họa trên báo chí, đặc biệt
là trên báo in còn ít công trình nghiên cứu, chưa có tài liệu nào nghiên cứu
tổng thể hay khu biệt về hình thức thông tin này trên báo in. Trong quá trình
nghiên cứu, người viết đã tiếp cận được một số tác phẩm như sau:
Năm 1996, Nhà xuất bản Giáo dục cho mở đầu việc cung cấp kiến thức
về thiết kế, trình bày báo qua việc phát hành cuốn “Kỹ thuật chữ” của linh
mục Nguyễn Ngọc Sơn. Quyển sách này cung cấp nhiều kiến thức về chữ
viết, về đơn vị đo độ lớn của chữ viết và các khái niệm trình bày dàn trang.
Năm 2003, nhà xuất bản (NXB) Trẻ mua bản quyền và dịch hai cuốn sách về
Design & Layout của tác giả Roger C.Parker’s: Thiết kế, tạo mẫu và dàn trang

– Design & Layout (Volume 1), NXB Trẻ 2003; Alam Swann: Ý tưởng, bố
cục và thể hiện – Design & Layout (Volume 2). Hai quyển sách này trình bày
khá chi tiết về kiến thức đồ họa nói chung, các dạng thể hiện thông tin trong
đó có phần sử dụng thông tin đồ họa tương đối chi tiết.
Ở Hà Nội, hai cơ quan đào tạo báo chí chính quy là Khoa Báo chí và
Truyền thông - Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn – Đại học Quốc gia Hà
Nội và Học viện Báo chí và Tuyên truyền cũng đào tạo một số cử nhân và
thạc sĩ chọn đề tài liên quan đến thông tin phi văn tự trên báo chí. Trong số
này phải kể đến các đề tài như:
Khóa luận tốt nghiệp của tác giả Nguyễn Việt Hà với nội dung nghiên
cứu về đề tài “Thông tin phi văn tự trên báo in” (năm 1998), dưới sự hướng
dẫn của PGS.TS.Vũ Quang Hào.
Khóa luận tốt nghiệp "Việc sử dụng đồ họa tin tức trên báo Đầu Tư"
(2011) của tác giả Trần Bích Ngân đã kế thừa hệ thống lý thuyết từ cuốn "Tổ
chức nội dung và thiết kế, trình bày báo in" của PGS.TS Hà Huy Phượng, từ

11


đó đi sâu nghiên cứu cụ thể trên một tờ báo và đề ra phương hướng phát triển
cho dạng thức thông tin này trong tương lai.
Luận văn "Vấn đề sử dụng đồ họa trong thông tin báo chí ở Việt Nam
hiện nay" (2011) của tác giả Nguyễn Thị Thiện đã đi sâu nghiên cứu một số
cơ quan báo chí, cụ thể là tác giả đã nghiên cứu Bản tin thời sự 19h của
VTV1, Bản tin thời sự 19h45 của Đài Phát thanh Truyền hình Quảng Ninh,
báo Thời báo Kinh tế Việt Nam, báo điện tử VnExpress trong thời gian từ
01/01/2011 - 30/4/2011, đồng thời luận văn cũng đã nêu ra các phương hướng
phát triển của dạng thức đồ họa để đưa tin trên báo chí.
Đề tài luận văn “Sử dụng thông tin đồ họa trong các chương trình
truyền hình” (năm 2013) của tác giả Ngô Thị Yến dưới sự hướng dẫn của

TS.Trần Bá Dung đã giải thích khái niệm về chương trình truyền hình, thông
tin đồ họa và những thuật ngữ liên quan đến thiết kế. Luận văn cung cấp lịch
sử hình thành và phát triển của thông tin đồ họa nói chung và thông tin đồ họa
trong lĩnh vực truyền hình nói riêng trên thế giới cũng như ở Việt Nam. Luận
văn chủ yếu tìm hiểu thực trạng sử dụng thông tin đồ họa của các chương
trình truyền hình trong và nhóm chương trình ngoài nước thông qua khảo sát
bản tin. Luận văn đưa ra một số ý kiến góp phần tăng thêm hiệu quả của việc
sử dụng thông tin đồ họa trong các chương trình truyền hình, tập trung vào
phương thức lựa chọn nội dung để trình bày đồ họa và cách lựa chọn các loại
hình đồ họa phù hợp cho từng thông tin, vấn đề đào tạo nhân lực trong đội
ngũ thiết kế báo chí nói chung và thông tin đồ họa nói riêng.
Hay đề tài luận văn “Đồ họa trong tác phẩm báo chí trên báo mạng
điện tử Việt Nam” (năm 2013) của tác giả Đào Thu Trang dưới sự hướng dẫn
của PGS.TS. Nguyễn Thị Trường Giang đã nêu ra một vài khái niệm liên
quan đến đồ họa, những ưu điểm và hạn chế của việc sử dụng đồ họa trên báo
mạng điện tử Việt Nam và từ đó đưa ra một vài gợi ý nhằm định hướng, đưa

12


giải pháp nâng cao chất lượng đồ họa trong tác phẩm báo chí. Các khóa
luận/luận văn này đã đề cập đến thông tin dưới dạng phi văn tự, trong đó có
thông tin đồ họa trên báo chí.
Ở Học viện Báo chí và Tuyên truyền Hà Nội, trong cuốn sách “Sự độc
đáo của thông tin đồ họa trong Báo chí - Những điểm nhìn từ thực tiễn”, NXB
Văn hóa - Thông tin (2000) của PGS.TS Hà Huy Phượng dường như là bước
khởi đầu của việc nghiên cứu về lý luận thiết kế và trình bày báo của cơ quan
này. Năm 2006, PGS.TS. Hà Huy Phượng cho ra đời quyển sách “Tổ chức nội
dung và thiết kế, trình bày báo in”. Quyển sách hướng dẫn rất tỉ mỉ về cách
trình bày báo như một nghề đặc biệt, trong đó hướng dẫn việc trình bày thiết kế

báo in, tạp chí, nội dung số báo, các nguyên tắc và phương pháp thể hiện,
những phần mềm ứng dụng như Photoshop, Quarkxpress để trình bày.
Ở Thành phố Hồ Chí Minh, năm 2011, luận văn “Maket phụ trương
báo in ở thành phố Hồ Chí Minh, từ góc độ lý luận và thực tiễn” của tác giả
Nguyễn Chí Hùng cũng đề cập đến vấn đề thiết kế, lên maket cho trang báo.
Ngoài ra có một số sách, tài liệu có nội dung liên quan như: Vũ Quang
Hào, Ngôn ngữ báo chí, NXB ĐHQGHN, 2001 (tái bản năm 2007, NXB
Thông tấn); Vũ Quang Hào, Báo chí và đào tạo báo chí Thụy Điển, NXB Hà
Nội, 2009; Báo chí những vấn đề lý luận và thực tiễn (tập VII), NXB
ĐHQGHN, 2010… Ngoài các nguồn tài liệu trong nước và những cuốn sách
quý kể trên, tác giả còn được tiếp xúc với một vài quyển sách của các tác giả
nước ngoài như cuốn: A Practical Guide to graphics reporting information
graphics for Print, Web & Broadcast của tác giả Jennifer George – Palilonis
xuất bản năm 2006 tại Mỹ (trong cuốn sách này, tác giả đã xem xét các vấn đề
của đồ họa trong tác phẩm báo chí một cách hệ thống, đồng thời đưa ra những
lý thuyết, khái niệm cơ bản) hay cuốn Contemporary newspaper design tập 3
của tác giả Mario Gracia thuộc viện nghiên cứu Truyền thông Poynter, Mỹ

13


xuất bản năm 1993.
Bằng những tài liệu đã nêu ở trên đã giúp chúng tôi có một cái nhìn
tổng quan về việc sử dụng thông tin đồ họa trên báo chí nói chung và cho thể
loại báo in nói riêng. Mặc dù đã cố gắng sưu tầm, thống kê nhưng chưa đầy
đủ về các tài liệu, nguồn còn ít ỏi nói về thông tin đồ họa, nhưng chúng tôi đã
cố gắng khái quát nhất về loại hình thông tin mới này trên báo in.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích
Trên cơ sở làm rõ những vấn đề lý luận về thông tin đồ họa trên báo chí

nói chung và báo in nói riêng, đánh giá thực trạng sử dụng thông tin đồ họa
trong các tác phẩm báo chí trên báo in Lao động, Tuổi trẻ và Thời báo Kinh tế
Việt Nam.
Bên cạnh đó chỉ ra được những ưu, nhược điểm và đóng góp giải pháp
giúp nâng cao hiệu quả việc khai thác, sử dụng thông tin đồ họa trên báo in và
vai trò của thông tin đồ họa đối với báo chí trong tương lai (đánh giá xu
hướng).
3.2. Nhiệm vụ
Để đạt được mục đích trên, Luận văn thực hiện những nhiệm vụ cụ thể sau:
- Nghiên cứu các tài liệu, sách tham khảo, các bài báo trên các tờ báo
in, các tài liệu trên internet… để hệ thống hóa các vấn đề lý luận về thông tin
đồ họa trên báo in ở Việt Nam hiện nay.
- Sưu tầm, thống kê, định lượng, định tính các yếu tố liên quan đến các
tác phẩm báo chí trên báo in có sử dụng thông tin đồ họa.
- Khảo sát thực trạng ứng dụng hình thức thông tin đồ họa này vào các tác
phẩm báo chí trên các tờ báo in trên thế giới và trong nước như Lao động, Tuổi
Trẻ và Thời báo Kinh tế Việt Nam. Bao gồm: Quá trính thực hiện, cách thức thể
hiện và hiệu quả của những sản phẩm báo chí ứng dụng thông tin đồ họa đó.

14


- Từ hiện trạng việc sử dụng thông tin đồ họa trên báo in nói chung, các
tờ báo lựa chọn khảo sát nói riêng, để đưa ra đánh giá về vai trò, hiệu quả sử
dụng và xu hướng thay đổi của thông tin đồ họa trên trang báo in Việt Nam.
Nội dung khảo sát cụ thể làm các nhiệm vụ sau đây: Tổng hợp, phân
tích các loại hình thông tin đồ họa theo tiêu chí; vị trí, đặc điểm và vai trò
thông tin đồ họa trên báo in, một số đề xuất giải pháp nhằm nâng cao chất
lượng của việc sử dụng thông tin đồ họa trên báo in của Việt Nam.
4. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu

4.1. Đối tƣợng nghiên cứu
Là thông tin đồ họa trong các tác phẩm báo chí trên báo in
4.2. Phạm vi nghiên cứu
Tác phẩm báo chí trên 3 tờ báo in: Lao động, Tuổi trẻ và Thời báo Kinh
tế Việt Nam từ ngày 01/10/2014 đến 30/3/2015.
Với phạm vi nghiên cứu như vậy, chúng tôi mong sẽ tạo ra được sự
phong phú, đa dạng, rút ra được những nhận xét mang tính thực tiễn, bổ ích.
5. Phƣơng pháp nghiên cứu
Các phương pháp nghiên cứu của luận văn gồm:
+ Phương pháp nghiên cứu tài liệu thứ cấp: Được sử dụng với mục
đích khái quát, bổ sung hệ thống lý thuyết về nghiên cứu thông tin đồ họa.
Đây chính là những lý thuyết cơ sở cho việc đánh giá các kết quả khảo sát
thực tế và tìm kiếm những giải pháp khoa học cho vấn đề nghiên cứu.
+ Phương pháp phân tích nội dung: Được sử dụng vào việc phân tích
tờ báo in Tuổi Trẻ, Lao động, Thời báo Kinh tế Việt Nam và một số tờ báo in
trong và nước ngoài có sử dụng thông tin đồ họa.
+ Phương pháp khảo sát, thống kê được vận dụng để làm sáng tỏ thực
trạng sử dụng thông tin đồ họa trong tác phẩm báo in trong diện khảo sát với
những ưu điểm, hạn chế, những thành công và các vấn đề đặt ra.

15


+ Phương pháp định lượng: Nghiên cứu, tổng hợp các tác phẩm thông
tin đồ họa chuyển thành dạng số để đối chiếu, so sánh.
+ Phương pháp nghiên cứu trường hợp: Khảo sát các tác phẩm báo chí
sử dụng thông tin đồ họa trên các tờ báo in: Lao Động, Tuổi Trẻ, Thời báo
Kinh tế Việt Nam.
+ Phương pháp anket: Phát phiếu điều tra với khoảng 100 phiếu để thu
thập ý kiến của độc giả về những vấn đề mà luận văn nghiên cứu.

6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài
6.1. Ý nghĩa lý luận
Đây có thể coi là một nguồn tài liệu tham khảo dành cho những thế hệ
sinh viên, học viên của các ngành khoa học xã hội nhân văn nói chung và
ngành báo chí truyền thông nói riêng, cũng như những ai có quan tâm đến
thông tin đồ họa.
6.2. Ý nghĩa thực tiễn
Hy vọng với những vấn đề được đúc rút ra từ luận văn, nó sẽ trở thành
nguồn tài liệu tham khảo có hệ thống cho các tòa soạn báo, đặc biệt với những
người thực hiện thông tin đồ họa trên báo in, tài liệu tham khảo cho sinh viên
được đào tạo về thiết kế và trình bày báo in…
7. Kết cấu khóa luận
Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, phụ lục, hình minh
họa… luận văn gồm 3 chương:
Chương 1: Những vấn đề lý luận về thông tin đồ họa trong tác phẩm báo chí
trên báo in
Chương 2: Khảo sát các tác phẩm báo chí có sử dụng thông tin đồ họa trên
báo in Việt Nam
Chương 3: Giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng thông tin đồ họa trên báo in
Việt Nam

16


CHƢƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THÔNG TIN ĐỒ HỌA
TRONG TÁC PHẨM BÁO CHÍ TRÊN BÁO IN
1.1. Một số khái niệm
1.1.1. Khái niệm thông tin
Trong quá trình phát triển của lịch sử lý luận, cho đến nay đã có rất
nhiều khái niệm về thông tin. Tuy nhiên trong khuôn khổ luận văn này, chúng

tôi chỉ dẫn ra những khái niệm được nhiều người sử dụng và mang nội hàm
chính xác hơn cả.
Thông tin (tiếng Anh là Information) qua phân tích khái niệm thông tin
có thể hiểu theo hai hướng nghĩa: Thứ nhất là, nói về một hành động cụ thể để
tạo ra một hình thái; thứ hai là, nói về sự truyền đạt một ý tưởng, một khái
niệm hay biểu tượng. Hai hướng nghĩa này cùng tồn tại, một nhằm sự tạo lập
cụ thể, một nhằm vào sự tạo lập kiến thức và truyền đạt. Nó thể hiện sự gắn
kết của hai lĩnh vực kỹ thuật và kiến thức.
Theo quan điểm của triết học, thông tin là một hiện tượng vốn có của
vật chất, là thuộc tính khách quan của thế giới vật chất. Nội dung của thông
tin chính là những thuộc tính, tính chất vốn có của sự vật với các sự kiện hiện
tượng được bộc lộ ra, thể hiện thông qua tác động qua lại của sự vật ấy với sự
vật khác. Thông tin luôn gắn với quá trình phản ánh. Những dấu ấn để lại
chính là những thông tin của hệ thống vật chất này đối với hệ thống vật chất
khác. Phản ánh của vật chất này đối với hệ thống vật chất khác. Phản ánh của
vật chất là phản ảnh thông tin, không có thông tin chung chung mà thông tin
là thông tin về sự vật này đối với sự vật khác.
Ví dụ:
- Một cái bàn có thông tin là làm bằng chất liệu gì? Màu gì? Bàn ăn hay bàn
làm việc?...

17


- Tờ báo có thông tin: in bằng giấy gì? cơ quan chủ quản là ai? Đối tượng độc
giả là ai? Tác giả là ai?...
Theo Đại từ điển tiếng Việt (NXB Văn hóa - Thông tin, 1996 do
Nguyễn Như Ý chủ biên), thông tin là: (1) tin tức được truyền đi cho nhau
biết; (2) tin tức về các sự kiện diễn ra trong thế giới xung quanh.
Ví dụ như thông tin về thời tiết, thông tin về Quốc hội, thông tin về

biển Đông...
Từ điển Bách Khoa (NXB Từ điển Bách Khoa Hà Nội, 2005), thông tin
được định nghĩa là một khái niệm khái quát về các điều hiểu biết, tri thức thu
được qua nghiên cứu, khảo sát hoặc trao đổi giữa các đối tượng với nhau.
"Thông tin là một loại hình hoạt động để chuyển đi các nội dung thông
báo. Hoạt động thông tin không chỉ có trong xã hội loài người. Ngay trong
thiên nhiên cũng có những hoạt động thông tin phức tạp, đa dạng của các
loài động vật khác nhau" – [21, tr22]
Như vậy, có thể hiểu và phân tích thông tin có nghĩa là truyền đi tin tức
có thông điệp ở trong đó. Thông tin có thể hiểu theo phân tích nghĩa của từ
Thông - nghĩa là có thông điệp, thông báo; còn Tin - nghĩa là tin tức. Khi cả 2
từ "thông" ghép với từ "tin" thành thông tin ở đây được hiểu theo hai nghĩa:
Thứ nhất, đó chính là nội dung thông tin; Thứ hai, đó là phương tiện thông
báo, báo tin. Trong lĩnh vực báo chí truyền thông thì nghĩa thứ hai phù hợp
hơn và mục đích sử dụng nhiều hơn cả.
Từ những quan niệm khác nhau trong nhiều cuốn sách, chúng ta đi đến
cách hiểu chung nhất như sau: Thông tin là tất cả những kiến thức, tri thức,
hiểu biết hay những tín hiệu, dấu hiệu mang ý nghĩa và giá trị nhất định đối
với đời sống xã hội, được truyền bá, loan báo hoặc trao đổi giữa con người
hay các tổ chức xã hội với nhau.

18


Thông tin còn là bản thân truyền tải những kiến thức, tri thức, hiểu biết
hay những tín hiệu, dấu hiệu đó trong phạm vi xã hội, cộng đồng, tổ chức hay
giữa các cá nhân với nhau. Đó là một quá trình diễn ra theo trình tự thời gian
với sự tham gia của bốn yếu tố cơ bản: (1) nguồn phát, (2) thông điệp (nội
dung thông tin), (3) kênh, tuyến (phương thức, hình thức truyền tải) và (4) đối
tượng tiếp nhận thông tin.

1.1.2. Khái niệm tin
Trong tiếng Anh, tin được gọi là “news”. Tin có thể hiểu theo hai
nghĩa. Nghĩa thứ nhất là những thông điệp (message) về các sự kiện, vấn đề,
con người trong xã hội, được phản ánh trong các tác phẩm báo chí nói chung.
Nghĩa thứ hai, chỉ một thể loại báo chí độc lập.
Mặc dù tin là thể loại ra đời sớm, giữ vai trò mũi nhọn trên các phương
tiện truyền thông đại chúng, nhưng cho đến nay vẫn chưa có một quan niệm
chung thống nhất về thể loại này. Trong các cuốn bách khoa toàn thư, các
cuốn từ điển, sách giáo khoa về báo chí, người ta đưa ra những cách diễn đạt
hoàn toàn không giống nhau về cả phương diện ngôn ngữ học, cả về phương
diện giảng giải của chính các nhà báo.
Trong cuốn “Các thể loại báo chí thông tấn”, tác giả Đinh Văn Hường
(Đinh Văn Hường, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội) đã định nghĩa về Tin như
sau:“Tin là một trong những thể loại thuộc nhóm các thể loại báo chí thông
tấn, trong đó thông báo, phản ánh, bình luận có mức độ một cách ngắn gọn,
chính xác và nhanh chóng nhất về sự kiện, vấn đề, con người đã, đang và sẽ
xảy ra trong đời sống, có ý nghĩa chính trị - xã hội nhất định”.
Giáo trình của tác giả Hà Huy Phượng thuộc Học viện Báo chí và Tuyên
truyền thì định nghĩa: “Tin là một thể tài phản ánh những sự kiện, sự việc, tình
hình có thật, mới xảy ra – đang xảy ra – mới phát hiện thấy, có ý nghĩa quan
trọng hoặc có liên quan đến xã hội, theo một đường lối, và cải tạo thực tiễn,

19


bằng hình thức ngắn gọn nhất, cô đọng nhất, nhanh chóng nhất, kịp thời nhất,
được ghi lại bằng chữ, tiếng nói hoặc hình ảnh…
Tin là một trong những thể loại thuộc nhóm thông tấn báo chí, trong đó
thông báo phản ánh, bình luận có mức độ một cách ngắn gọn, chính xác, và
nhanh chóng nhất về sự kiện, vấn đề, con người, có ý nghĩa chính trị - xã hội

nhất định.”
Mặc dù có nhiều ý kiến, định nghĩa khác nhau về tin, nhưng đều toát
lên một số yếu tố tương đối thống nhất là: Tin là một thể loại thông dụng nhất
trong báo chí. Nó phản ánh nhanh những sự kiện thời sự có ý nghĩa trong đời
sống xã hội với ngôn ngữ cô đọng, ngắn gọn, trực tiếp và dễ hiểu.
- Ba đặc điểm của tin tức:
+Nhanh chóng, kịp thời
+ Ngắn gọn, cô đọng
+ Phản ánh cái mới
Ví dụ: Trước sự kiện ô nhiễm biển ở Hà Tĩnh, người đọc báo cần
những thông tin như: Cái gì? (biển ô nhiễm), Ở đâu? (bắt nguồn từ khu công
nghiệp Vũng Áng - Fomosa Hà Tĩnh), khi nào? (tháng 4/2016), ai? (ai gây ra
ô nhiễm, ô nhiễm ảnh hưởng trực tiếp đến những ai), tại sao? (do chất thải từ
nhà máy Fomosa), như thế nào? (nguồn ô nhiễm lan đến đâu? Mức độ ô
nhiễm như thế nào, chất gây ô nhiễm là gì?....)
Tin có ý nghĩa chính trị xã hội nhất định. Các quan niệm về tin cũng
như các thể loại báo chí khác chắc chắn sẽ còn tiếp tục bổ sung, đổi mới và
hoàn chỉnh thêm để phù hợp với sự phát triển nhanh chóng, sôi động của báo
chí hiện nay.
1.1.3. Khái niệm thông tin đồ họa
Theo từ điển Oxfort Advanced learner's xuất bản năm 1995 thì đồ họa

20


(Graphics) là tranh ảnh, hình vẽ được dùng chủ yếu với mục đích thương mại.
Cũng theo từ điển này, đồ họa nhằm cung cấp một hình ảnh rõ ràng, sống
động, đầy đủ các chi tiết và dễ tưởng tượng. Thuật ngữ Graphics có gốc là từ
Graph có nghĩa là thứ được viết hay được vẽ ra theo một cách nào đó. Từ này
có nghĩa là đồ thị, biểu đồ [47, tr.518]

Liên quan đến lĩnh vực thiết kế đồ họa, đại từ điển Tiếng Việt đã giải
thích một số thuật ngữ như sau:
+ Trang trí: Sắp xếp, bố trí, tạo nên sự cân đối, hài hòa, đẹp mắt.
+ Thiết kế, trình bày: Bố trí sắp xếp nổi bật, cho đẹp
+ Bố cục: Sự sắp xếp bố trí giữa các phần trong một chỉnh thể
+ Tạo hình: Tạo ra các hình thể bằng hình khối, đường nét, màu sắc.
Tuy nhiên, ở Việt Nam, việc sử dụng các thuật ngữ đồ họa chỉ là tương
đối và thậm chí thiết kế đồ họa vẫn đang là một vấn đề tranh cãi. Một số cơ sở
đào tạo nghệ thuật ở Việt Nam thì theo quan điểm đồ họa là nghệ thuật trang
trí, gần với hội họa. Một quan niệm khác thì lại cho rằng lĩnh vực đồ họa là
một phần của công nghệ tin học dưới góc nhìn kỹ thuật.
Một số nhà nghiên cứu của các nước phương Tây thì lại cho rằng, đồ
họa là một lĩnh vực truyền thông, trong đó thông điệp được tiếp nhận qua con
đường thị giác. Thiết kế đồ họa là tạo ra các giải pháp bằng hình ảnh cho các
vấn đề truyền thông. Chính vì thế có hai thuật ngữ là thông tin đồ họa
(infomation graphics hay infographics) và đồ họa tin tức (newsgraphics). Sở
dĩ có sự phân định này là bởi thông tin bao gồm thông tin nói chung và thông
tin dùng cho báo chí nói riêng như đã nêu trong phần khái niệm thông tin.
Theo trang understandinggraphics.com, thông tin đồ họa là một hình
ảnh đại diện của thông tin dữ liệu hoặc kiến thức. Trong thông tin đồ họa, một
dấu mốc, một yếu tố biểu tượng hoặc hình ảnh thường biểu hiện cho thông tin

21