Nghiên cứu đặc điểm nông sinh học và một số biện pháp kỹ thuật đối với chuối Tiêu hồng tại Phú Thọ (LA tiến sĩ)

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM

TRIỆU TIẾN DŨNG

NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM NÔNG SINH HỌC
VÀ MỘT SỐ BIỆN PHÁP KỸ THUẬT
ĐỐI VỚI CHUỐI TIÊU HỒNG TẠI PHÚ THỌ

LUẬN ÁN TIẾN SĨ NÔNG NGHIỆP

THÁI NGUYÊN - 2017


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM

TRIỆU TIẾN DŨNG

NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM NÔNG SINH HỌC
VÀ MỘT SỐ BIỆN PHÁP KỸ THUẬT
ĐỐI VỚI CHUỐI TIÊU HỒNG TẠI PHÚ THỌ
Ngành: Khoa học cây trồng
Mã số: 62.62.01.10

LUẬN ÁN TIẾN SĨ NÔNG NGHIỆP

Người hướng dẫn khoa học:
1. PGS.TS Đào Thanh Vân
2. TS Nguyễn Văn Nghiêm

THÁI NGUYÊN - 2017


i

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu,
kết quả nêu trong luận án là trung thực và chưa từng được ai công bố trong
bất kì công trình nào khác.
Tôi xin cam đoan rằng các thông tin trích dẫn trong luận án đều đã được
chỉ rõ nguồn gốc.

Tác giả luận án

Triệu Tiến Dũng


ii

LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành luận án, tôi đã nhận được sự giúp đỡ tận tình, sự đóng
góp quý báu của nhiều cá nhân và tập thể.
Trước hết, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới PGS.TS. Đào Thanh Vân,
TS. Nguyễn Văn Nghiêm, với cương vị là người hướng dẫn khoa học đã có
nhiều đóng góp to lớn trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận án.
Tôi xin trân trọng cảm ơn lãnh đạo trường Đại học Nông Lâm – Đại học Thái
Nguyên, phòng Đào tạo, khoa Nông học đã tạo điều kiện về cơ sở vật chất và
tinh thần để tôi hoàn thành nghiên cứu của mình.
Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban lãnh đạo và các đồng nghiệp tại Trung
tâm Nghiên cứu và Phát triển Rau hoa quả - Viện Khoa học kỹ thuật Nông

Lâm nghiệp miền núi phía Bắc, nơi tôi đang công tác đã tạo điều kiện thuận
lợi và có những ý kiến đóng góp quý báu trong quá trình thực hiện luận án.
Nhân đây, tôi cũng xin gửi lời cảm ơn đến gia đình, người thân và bạn bè
đã động viên, giúp đỡ, tạo điều kiện về mọi mặt cho tôi trong quá trình thực
hiện luận án này.
Một lần nữa tôi xin trân trọng cảm ơn!
Tác giả luận án

Triệu Tiến Dũng


iii

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i
LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii
MỤC LỤC ........................................................................................................ iii
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT .................................. vi
DANH MỤC CÁC BẢNG.............................................................................. vii
DANH MỤC CÁC HÌNH ................................................................................ xi
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1
2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài ..................................................................... 3
3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài ...................................................... 3
4. Điểm mới của đề tài ...................................................................................... 4
Chƣơng 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU ............................................................ 5
1.1. Cơ sở khoa học và thực tiễn của đề tài ...................................................... 5
1.2. Nguồn gốc, phân loại và một số giống chuối phổ biến trên thế giới
và Việt Nam .............................................................................................. 6
1.2.1. Nguồn gốc và phân loại........................................................................... 6

1.3. Đặc điểm thực vật học và yêu cầu về điều kiện sinh thái học của
cây chuối ................................................................................................. 10
1.3.1. Các nghiên cứu về đặc điểm thực vật học cây chuối ............................ 10
1.3.2. Yêu cầu sinh thái của cây chuối ............................................................ 11
1.4. Tình hình sản xuất và tiêu thụ chuối trên thế giới và Việt Nam .............. 14
1.4.1. Tình hình sản xuất và tiêu thụ chuối trên thế giới ................................ 14
1.4.2. Tình hình sản xuất và tiêu thụ chuối ở Việt Nam ................................. 19
1.4.3. Tình hình sản xuất chuối ở Phú Thọ ..................................................... 24
1.5. Những nghiên cứu về cây chuối trên thế giới và Việt Nam .................... 25
1.5.1. Tình hình nghiên cứu trên thế giới ........................................................ 25
1.5.2. Tình hình nghiên cứu trong nước .......................................................... 37
1.6. Một số kết luận từ phân tích tổng quan .................................................... 49


iv

Chƣơng 2. VẬT LIỆU, NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ...... 52
2.1. Vật liệu, địa điểm và thời gian nghiên cứu .............................................. 52
2.1.1. Vật liệu nghiên cứu ............................................................................... 52
2.1.2. Địa điểm và thời gian nghiên cứu ......................................................... 52
2.2. Nội dung nghiên cứu ................................................................................ 53
2.2.1. Nghiên cứu một số đặc điểm nông sinh học giống chuối Tiêu hồng......... 53
2.2.2. Nghiên cứu một số biện pháp kỹ thuật thâm canh giống chuối
Tiêu hồng tại Phú Thọ ............................................................................. 53
2.2.3. Kết quả áp dụng tổng hợp các biện pháp kỹ thuật vào sản xuất chuối
Tiêu hồng tại Phú Thọ ............................................................................... 53
2.3. Phương pháp nghiên cứu và các chỉ tiêu theo dõi ................................... 53
2.3.1. Nghiên cứu một số đặc điểm nông sinh học giống chuối Tiêu
hồng tại Phú Thọ ..................................................................................... 53
2.3.2. Nghiên cứu một số biện pháp kỹ thuật thâm canh giống chuối

Tiêu hồng tại Phú Thọ ............................................................................. 55
2.4. Phương pháp xử lý số liệu........................................................................ 66
Chƣơng 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ........................ 67
3.1. Nghiên cứu đặc điểm nông sinh học giống chuối Tiêu hồng tại
Phú Thọ ................................................................................................... 67
3.1.1. Đặc điểm thân giống chuối Tiêu hồng tại Phú Thọ .............................. 67
3.1.2. Đặc điểm hình thái lá giông chuối Tiêu hồng tại Phú Thọ ................... 69
3.1.3. Đặc điểm hoa đực, cụm hoa đực (bi chuối), lá bắc của giống
chuối Tiêu hồng ...................................................................................... 72
3.1.4. Đặc điểm hình thái buồng và quả của giống chuối Tiêu hồng ................... 76
3.1.5. Thành phần sinh hóa quả giống chuối Tiêu hồng ................................. 79
3.1.6. Đặc điểm thực vật học giống chuối Tiêu hồng ..................................... 79
3.2. Nghiên cứu một số biện pháp kỹ thuật thâm canh giống chuối Tiêu
hồng tại Phú Thọ ..................................................................................... 83
3.2.1. Nghiên cứu xác định mật độ trồng thích hợp cho giống chuối Tiêu
hồng tại Phú Thọ ...................................................................................... 83


v

3.2. Hiệu quả kinh tế của cây chuối Tiêu hồng ở các mật độ trồng tại
Phú Thọ ................................................................................................... 94
3.2.1. Nghiên cứu của ảnh hưởng thời vụ trồng thích hợp cho chuối
Tiêu hồng tại Phú Thọ ............................................................................. 95
3.2.2. Nghiên cứu ảnh hưởng của thời vụ trồng và tổ hợp phân bón thúc
cho chuối Tiêu hồng vụ 1 tại Phú Thọ .................................................. 106
3.2.3. Nghiên cứu xác định liều lượng phân bón thích hợp cho chuối
Tiêu hồng vụ 2 tại Phú Thọ ................................................................... 116
3.2.4. Nghiên cứu vật liệu chống đổ cho giống chuối Tiêu hồng tại Phú Thọ..... 127
3.2.5. Nghiên cứu biện pháp phòng trừ tổng hợp đối với sâu đục thân

trên giống chuối Tiêu hồng tại Phú Thọ ............................................... 130
3.2.6. Nghiên cứu thời điểm bao và vật liệu bao buồng quả phòng trừ
sâu gặm vỏ quả cho chuối tiêu hồng tại Phú Thọ ................................. 133
3.3. Kết quả áp dụng tổng hợp các biện pháp kỹ thuật vào sản xuất
chuối Tiêu hồng tại Phú Thọ ................................................................. 138
3.3.1. Các biện pháp kỹ thuật tổng hợp áp dụng ở các mô hình ............................ 138
3.3.2. Khả năng sinh trưởng của giống chuối Tiêu hồng tại các mô hình
thực nghiệm ........................................................................................... 139
3.3.3. Các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất chuối Tiêu hồng tại
các mô hình thực nghiệm ...................................................................... 139
3.3.4. Đánh giá hiệu quả kinh tế của các mô hình thực nghiệm ................... 140
KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ ......................................................................... 142
1. Kết luận ..................................................................................................... 142
2. Đề nghị ...................................................................................................... 143
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ
CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ................................ 144
TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 145
PHỤ LỤC ..................................................................................................... 152


vi

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Viết tắt

Nội dung

AVRDC

The World Vegetable Research and Development Center (Trung

tâm Nghiên cứu và Phát triển Rau màu Thế Giới)

BBTV

Banana Bunchy Top Virus: bệnh chuối lùn

BPKT

Biện pháp kỹ thuật

CA

Controled Asmosphere (Bảo quản trong khí quyển điều chỉnh)

CT

Công thức

CGIAR

Consultative Group on International Agricultural Research: Nhóm
tư vấn nghiên cứu nông nghiệp quốc tế

D/R:

Chiều dài/ chiều rộng

ĐC

Đối chứng

EU-27

Liên minh chung châu Âu

FAO

Food and Agriculture Organization: Tổ chức nông lương Thế giới

FOC

Fusarium oxysporum f. sp. Cubense: Bệnh héo vàng lá

IBPGR

International Board for Plant Genetic Resources: Ủy ban quốc tế
về nguồn gen cây trồng

INIBAP

International Network for the Improvement of Banana And
Plantain: Mạng lưới cải tiến giống chuối ăn tươi và chuối lấy bột
quốc tế.

KHKT

Khoa học kỹ thuật

QCVN

Quy chuẩn Việt Nam

TCN

Trước công nguyên

TN

Thí nghiệm

TV

Thời vụ

VN1

Vườn tập đoàn chuối miền Bắc Việt Nam


vii

DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1.

Phân loại và sự phân bố của các chi thuộc Musa ......................... 9

Bảng 1.2.

Số lượng quả/buồng và cấp buồng cây chuối theo từng
tháng thu hoạch ........................................................................... 12

Bảng 1.3.

Tình hình sản xuất chuối trên thế giới năm 2013 ....................... 15

Bảng 1.4.

Diện tích và sản lượng các loại quả năm 2013 ........................... 20

Bảng 1.5.

Tình hình sản xuất chuối giai đoạn (2010 - 2014)...................... 20

Bảng 1.6.

Diện tích, sản lượng chuối phân theo vùng sinh thái giai
đoạn (2006 - 2014)...................................................................... 22

Bảng 1.7.

Các chỉ tiêu cơ bản để phân loại các dòng chuối của
Simmonds và Shepherd (1955) .................................................. 27

Bảng 1.8.

Các bệnh hại chuối ở Việt Nam .................................................. 46

Bảng 1.9.

Các loài sâu hại chuối ở Việt Nam ............................................. 47

Bảng 3.1.

Đặc điểm hình thái thân giả của giống chuối Tiêu hồng ............ 68

Bảng 3.2.

Đặc điểm hình thái lá cây chuối Tiêu hồng tại Phú Thọ ............ 70

Bảng 3.3.

Đặc điểm hình thái cụm hoa đực, lá bắc của giống chuối
Tiêu hồng ................................................................................... 73

Bảng 3.4.

Đặc điểm hình thái buồng và quả giống chuối Tiêu hồng .......... 77

Bảng 3.5.

Thành phần sinh hóa quả giống chuối Tiêu hồng....................... 79

Bảng 3.6.

Đặc điểm thực vật học giống chuối Tiêu hồng tại Phú Thọ
và Khoái Châu - Hưng Yên ........................................................ 80

Bảng 3.6a. Một số đặc điểm hình thái màu sắc thân giả, lá của các
giống chuối Tiêu ......................................................................... 81
Bảng 3.6b. Thời gian từ trồng đến thu hoạch của các giống chuối Tiêu ...... 82

Bảng 3.6c. Số nải, số quả, khối lượng buồng và năng suất của các giống
chuối Tiêu ................................................................................... 82
Bảng 3.7.

Ảnh hưởng của mật độ trồng đến một số chỉ tiêu sinh trưởng
giống chuối Tiêu hồng tại Phú Thọ ............................................ 84

Bảng 3.8.

Ảnh hưởng mật độ trồng đến số lá, diện tích lá hoạt động
khi trỗ buồng của giống chuối Tiêu hồng tại Phú Thọ ............... 87


viii

Bảng 3.9.

Ảnh hưởng của mật độ trồng đến thời gian sinh trưởng đối
với chuối Tiêu hồng tại Phú Thọ ................................................ 88

Bảng 3.10. Ảnh hưởng của mật độ trồng đến các yếu tố cấu thành năng
suất giống chuối Tiêu hồng tại Phú Thọ ..................................... 90
Bảng 3.11. Ảnh hưởng của mật độ trồng đến độ lớn quả giống chuối Tiêu
hồng tại Phú Thọ .......................................................................... 91
Bảng 3.12. Ảnh hưởng của mật độ trồng đến năng suất chuối Tiêu hồng
tại Phú Thọ .................................................................................. 92
Bảng 3.13. Ảnh hưởng của mật độ trồng đến mức độ gây hại của một số
sâu bệnh hại chính trên chuối Tiêu hồng .................................... 93
Bảng 3.14. Hiệu quả kinh tế của cây chuối Tiêu hồng ở các mật độ
trồng tại Phú Thọ ........................................................................ 94

Bảng 3.15. Ảnh hưởng của thời vụ trồng đến một số chỉ tiêu sinh
trưởng của giống chuối Tiêu hồng (sau trồng 3 tháng) .............. 96
Bảng 3.16. Ảnh hưởng của thời vụ trồng đến một số chỉ tiêu sinh trưởng
giống chuối Tiêu hồng tại Phú Thọ (sau trồng 6 tháng) ..................97
Bảng 3.17. Ảnh hưởng của thời vụ trồng đến một số chỉ tiêu sinh trưởng
của giống chuối Tiêu hồng tại Phú Thọ (sau trồng 9 tháng) ...........98
Bảng 3.18. Ảnh hưởng của thời vụ trồng đến số lá và diện tích lá khi trỗ
buồng của giống chuối Tiêu hồng tại Phú Thọ ........................... 99
Bảng 3.19. Ảnh hưởng của thời vụ trồng đến thời gian sinh trưởng của
giống chuối Tiêu hồng tại Phú Thọ .......................................... 100
Bảng 3.20. Ảnh hưởng của thời vụ trồng đến các yếu tố cấu thành năng
suất và năng suất của giống chuối Tiêu hồng tại Phú Thọ ....... 102
Bảng 3.21. Ảnh hưởng của thời vụ trồng đến phẩm chất quả giống
chuối Tiêu hồng tại Phú Thọ .................................................... 104
Bảng 3.22. Ảnh hưởng của thời vụ trồng đến hiệu quả kinh tế đối với
chuối Tiêu hồng trồng tại Phú Thọ ........................................... 105
Bảng 3.23. Ảnh hưởng của thời vụ trồng và tổ hợp phân bón thúc đến
một số chỉ tiêu sinh trưởng của giống chuối Tiêu hồng (sau
trồng 3 tháng) ............................................................................ 107


ix

Bảng 3.24. Ảnh hưởng của thời vụ trồng và tổ hợp phân bón thúc đến
một số chỉ tiêu sinh trưởng giống chuối Tiêu hồng (sau
trồng 6 tháng) ............................................................................ 108
Bảng 3.25. Ảnh hưởng của thời vụ trồng và tổ hợp phân bón thúc đến
một số chỉ tiêu sinh trưởng của giống chuối Tiêu hồng (sau
trồng 9 tháng) ............................................................................ 109
Bảng 3.26. Ảnh hưởng của thời vụ trồng và tổ hợp phân bón thúc đến số

lá và diện tích lá khi trỗ buồng giống chuối Tiêu hồng vụ 1 ......111
Bảng 3.27. Ảnh hưởng của thời vụ trồng và tổ hợp phân bón thúc đến
thời gian sinh trưởng của giống chuối Tiêu hồng vụ 1 tại
Phú Thọ ..................................................................................... 112
Bảng 3.28. Ảnh hưởng của thời vụ trồng và tổ hợp phân bón thúc đến
các yếu tố cấu thành năng suất chuối Tiêu hồng ...................... 113
Bảng 3.29. Ảnh hưởng của thời vụ trồng và tổ hợp phân bón thúc đến
phẩm chất quả giống chuối Tiêu hồng tại Phú Thọ .................. 115
Bảng 3.30. Ảnh hưởng của liều lượng phân bón đến một số chỉ Tiêu
sinh trưởng của giống chuối tiêu hồng vụ 2 (sau định chồi
3 tháng) .................................................................................. 117
Bảng 3.31. Ảnh hưởng của liều lượng phân bón đến một số chỉ tiêu
sinh trưởng của giống chuối Tiêu hồng vụ 2 (sau định chồi
6 tháng) .................................................................................. 118
Bảng 3.32. Ảnh hưởng của liều lượng phân bón đến một số chỉ tiêu sinh
trưởng của giống chuối Tiêu hồng vụ 2 (sau định chồi 9 tháng) ... 119
Bảng 3.33. Ảnh hưởng của liều lượng phân bón đến thời gian sinh trưởng
cây chuối Tiêu hồng vụ 2 tại Phú Thọ ...................................... 120
Bảng 3.34. Ảnh hưởng liều lượng phân bón đến các yếu tố cấu thành
năng suất chuối Tiêu hồng vụ 2 tại Phú Thọ ............................ 121
Bảng 3.35. Ảnh hưởng liều lượng phân bón đến năng suất chuối Tiêu
hồng vụ 2 tại Phú Thọ ............................................................... 122
Bảng 3.36. Ảnh hưởng của liều lượng phân bón đến kích thước quả chuối
Tiêu hồng vụ 2 tại Phú Thọ ...................................................... 124


x

Bảng 3.37. Ảnh hưởng của liều lượng phân bón đến chất lượng chuối
Tiêu hồng vụ 2 tại Phú Thọ ...................................................... 125

Bảng 3.38. Ảnh hưởng của liều lượng phân bón đến thành phần sâu
bệnh hại trên chuối Tiêu hồng .................................................. 125
Bảng 3.39. Ảnh hưởng của liều lượng phân bón đến hiệu quả kinh tế
chuối Tiêu hồng vụ 2 tại Phú Thọ ............................................ 126
Bảng 3.40. Ảnh hưởng của biện pháp chống đổ đến tỷ lệ đổ và năng
suất chuối Tiêu hồng tại Phú Thọ ............................................. 128
Bảng 3.41. Hiệu quả kinh tế của biện pháp chống đổ cho chuối Tiêu
hồng tại Phú Thọ năm 2012 ...................................................... 129
Bảng 3.42. Hiệu quả kinh tế của biện pháp chống đổ cho chuối Tiêu
hồng tại Phú Thọ năm 2013 ...................................................... 129
Bảng 3.43. Ảnh hưởng của biện pháp phòng trừ tổng hợp tới mật độ sâu
đục thân trên chuối Tiêu hồng tại Phú Thọ .............................. 131
Bảng 3.44. Ảnh hưởng của biện pháp phòng trừ tổng hợp tới mức độ
gây hại của sâu và năng suất chuối Tiêu hồng ......................... 132
Bảng 3.45. Ảnh hưởng của thời điểm bao và vật liệu bao buồng đến năng
suất chuối Tiêu hồng ................................................................ 134
Bảng 3.46. Ảnh hưởng của thời điểm bao và vật liệu bao buồng đến mức
độ gây hại của sâu gặm vỏ quả trên giống chuối Tiêu hồng........ 136
Bảng 3.47. Ảnh hường các thời điểm bao và vật liệu bao buồng đến
chất lượng quả chuối Tiêu hồng ............................................... 137
Bảng 3.48. Các biện pháp kỹ thuật tổng hợp áp dụng ở các mô hình sản
xuất chuối Tiêu hồng tại Phú Thọ............................................. 138
Bảng 3.49. Khả năng sinh trưởng của giống chuối Tiêu hồng tại các mô
hình thực nghiệm ...................................................................... 139
Bảng 3.50. Các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất chuối Tiêu
hồng tại các mô hình thực nghiệm ............................................ 139
Bảng 3.51. Hiệu quả kinh tế của mô hình thực nghiệm (tính cho 01 ha) ... 140


xi

DANH MỤC CÁC HÌNH
Hình 1.1. Biểu đồ sản lượng chuối thế giới năm 2013 ................................. 16
Hình 1.2. Xuất khẩu chuối theo vùng trên thế giới giai đoạn (2009 - 2013) ..... 17
Hình 1.3. Biểu đồ nhập khẩu chuối trên thế giới năm 2013 ............................ 18
Hình 1.4. Nhu cầu tiêu thụ chuối của Mỹ và Liên minh châu Âu ................ 19
Hình 1.5. Cơ cấu thị trường xuất nhập khẩu rau quả 7T/2015 ..................... 24
Hình 3.1. Đặc điểm hình thái cơ bản giống chuối Tiêu hồng....................... 67
Hình 3.2. Đặc điểm thân giả và mầu sắc thân giả chuối Tiêu hồng ............. 69
Hình 3.3. Hình ảnh ống cuống và rìa cuống lá thứ 3 giống chuối Tiêu hồng ... 71
Hình 3.4. Dạng lá và mầu sắc mặt trên và mặt dưới của lá giống chuối
Tiêu hồng ...................................................................................... 71
Hình 3.5a. Buồng chuối để tự nhiên ............................................................... 74
Hình 3.5b. Buồng chuối được ngắt bi ............................................................. 74
Hình 3.6. Đặc điểm cụm hoa đực của giống chuối Tiêu hồng ..................... 75
Hình 3.7. Đặc điểm hoa đực của giống chuối Tiêu hồng ............................. 75
Hình 3.8. Hình dạng bầu nhụy hoa và noãn trước khi phát triển thành
quả của giống chuối Tiêu hồng ..................................................... 76
Hình 3.9. Thế và hình dạng buồng chuối Tiêu hồng .................................... 78
Hình 3.10. Hình dạng và mầu sắc quả chuối Tiêu hồng tại Phú Thọ ............. 78
Hình 3.11. Chiều cao thân giả giống chuối Tiêu hồng ở các mật độ trồng
sau trồng 9 tháng ........................................................................... 85
Hình 3.12. Đường kính thân giả giống chuối Tiêu hồng ở các mật độ trồng
sau trồng 9 tháng ........................................................................... 86
Hình 3.13. Thời gian sinh trưởng giống chuối Tiêu hồng tại các mật
độ trồng ........................................................................................ 89
Hình 3.14. Ảnh hưởng của mật độ trồng đến năng suất chuối Tiêu hồng
tại Phú Thọ .................................................................................... 93
Hình 3.15. Ảnh hưởng của thời vụ trồng đến một số chỉ tiêu sinh trưởng
giống chuối Tiêu hồng tại Phú Thọ .............................................. 99

Hình 3.16. Ảnh hưởng của thời vụ trồng khác nhau đến năng suất chuối
Tiêu hồng .................................................................................... 103


1

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Cây chuối (Musa paradisiaca L.) thuộc họ Musaceae, là loại cây ăn quả
ngắn ngày, có nguồn gốc nhiệt đới. Chuối có giá trị dinh dưỡng rất cao, được
coi là loại quả lý tưởng cho mọi lứa tuổi. So với các loại cây trồng khác, toàn
bộ sản phẩm cây chuối đều có thể tận dụng làm lương thực, thực phẩm, thức ăn
chăn nuôi gia súc, gia cầm, thức ăn cho cá, hoặc phơi khô làm chất đốt...
Theo thống kê của FAO (2015)[65], sản lượng chuối trên thế giới năm
2013 khoảng 154,03 triệu tấn, đứng đầu là Ấn Độ 29,6 triệu tấn, chiếm 19,2%
tổng sản lượng chuối thế giới, tiếp đến là Uganda 12,0 triệu tấn chiếm 7,8%,
Trung Quốc 10,4 triệu tấn, chiếm 6,8%, Philippin 9,2 triệu tấn chiếm 6,0%,
Ecuador 7,4 triệu tấn chiếm 4,8%, Braxin 7,3 triệu tấn chiếm 4,8%, Indonesia
6,1 triệu tấn chiếm 4,0%,... Việt Nam xếp thứ 16 về sản lượng với gần 1,5
triệu tấn chiếm 1,0%.
Việt Nam có điều kiện thuận lợi cho phát triển sản xuất nhiều loại cây
trồng nhiệt đới, á nhiệt đới và ôn đới. Trong số đó, chuối là cây ăn quả nhiệt
đới được trồng khá phổ biến từ hàng ngàn năm nay, có ý nghĩa kinh tế - xã
hội rất quan trọng ở hầu khắp các vùng trong cả nước.
Nguồn gen cây chuối ở nước ta rất đa dạng nhưng chỉ có các giống thuộc
nhóm chuối Tiêu có thị trường tiêu thụ rộng lớn ở Trung Quốc và nhiều nước
trên thế giới. Vì vậy, cây chuối đã và đang được xác định là cây ăn quả chủ lực,
có ý nghĩa kinh tế - xã hội quan trọng ở nhiều vùng sinh thái khác nhau. Theo
số liệu Tổng cục thống kê 2015 [63], sản xuất chuối có xu hướng tăng với tổng
diện tích từ 108.100 ha năm 2006 lên 127.300 ha 2014 và tổng sản lượng hàng

năm tăng từ 1,4 - 2,2 triệu tấn. Chuối không chỉ là loại cây ăn quả có quy mô
sản xuất lớn nhất nước ta mà còn là một trong số ít cây ăn quả có khả năng phát
triển sản xuất thành những vùng tập trung quy mô 400 - 500 ha.
Phú Thọ là tỉnh sản xuất chuối lớn nhất vùng Trung du miền núi phía
Bắc với diện tích năm 2014 là 3.100 ha, năng suất 22,4 tấn/ha, sản lượng 62,8
nghìn tấn, chiếm 17,3% diện tích, 26,6% sản lượng chuối các tỉnh miền núi
phía Bắc và 24,4% diện tích, 3,3% sản lượng chuối so với cả nước (Tổng cục


2

thống kê, 2015)[63]. Nền đất chính ở đây chủ yếu là đất thịt nhẹ và đất cát
pha có tầng canh tác dày, thành phần cơ giới nhẹ. Chính những yếu tố thuận
lợi trên đã hình thành vùng sản xuất chuối rất tập trung trong tỉnh. Giống
chuối trồng ở đây chủ yếu là nhóm chuối Tiêu nhỡ (Tiêu Đài Loan, Tiêu VN1
- 064, Tiêu hồng...).
Trong các giống chuối đang trồng ở địa phương, cây chuối Tiêu hồng có
khả năng chịu hạn tốt, sinh trưởng khỏe, năng suất cao và quả đạt tiêu chuẩn
xuất khẩu. Chuối Tiêu hồng đạt chất lượng tốt và mã quả vàng đẹp quanh
năm, bên cạnh đó phong tục tập quán của người dân Phú Thọ nói riêng, cả
nước nói chung (sử dụng chuối tiêu trong việc thờ cúng, đặc biệt trong dịp
tết cổ truyền Việt Nam), nên 90% diện tích chuối ở khu vực ven sông Hồng
và vùng trung du miền núi phía Bắc đều sử dụng giống chuối Tiêu này để
sản xuất.
Cũng như các giống chuối Tiêu khác được trồng khắp nơi trên thế giới,
chuối Tiêu hồng cũng cần thâm canh để phát huy tiềm năng năng suất, cần
đảm bảo nhu cầu nước, dinh dưỡng để sinh trưởng, phát triển. Bên cạnh đó,
cây chuối, cũng có nhiều chủng loại sâu, bệnh gây hại như tuyến trùng, vi
khuẩn, nấm, virut và một số sâu hại khác nên dễ dàng bị thoái hóa giống trong
sản xuất nếu không có biện pháp kỹ thuật canh tác hợp lý.

Tại Phú Thọ một trong những vùng trồng chuối truyền thống của Việt
Nam, giống chuối Tiêu hồng mới được quan tâm nghiên cứu trong thời gian
gần đây, tuy nhiên nội dung nghiên cứu cũng chỉ mới dừng lại ở mức độ điều
tra khảo sát, thu thập nguồn gen để bảo tồn và đánh giá khả năng chống chịu
với một số sâu, bệnh hại tại một số xã trồng chuối như Cao Xá, Vĩnh Lại,
Bản Nguyên, huyện Lâm Thao, xã Hương Nộn, huyện Tam Nông. Công tác
nhân giống và biện pháp kỹ thuật canh tác đối với cây chuối Tiêu hồng gần
như chưa được quan tâm đúng mức. Kết quả nghiên cứu của tác giả Nguyễn
Văn Nghiêm và cs (2010) [23] cho thấy, trên thực tế sản xuất chuối trong
những năm gần đây tại các vùng trồng chuối trong cả nước nói chung, tỉnh
Phú Thọ nói riêng đã có những bộc lộ tồn tại cơ bản sau:
Một số diện tích canh tác chuối Tiêu (Tiêu hồng) hiện có đã bị nhiễm
bệnh vàng lá nguyên nhân là do sử dụng cây giống từ các vườn đã bị nhiễm


3

bệnh để mở rộng diện tích sản xuất, trong khi trên địa bàn lại chưa có giống
chuối Tiêu hồng sạch bệnh.
Về kỹ thuật, mặc dù cây chuối từ lâu đã có mặt trong vườn của gần như
hầu hết các gia đình vùng thấp tỉnh Phú Thọ nhưng cho đến tận bây giờ vẫn
chưa có một quy trình thâm canh với đầy đủ ý nghĩa của nó, nhất là với một
giống còn mới như chuối Tiêu hồng. Các khâu kỹ thuật quan trọng như mật
độ, chủng loại, tỷ lệ và liều lượng phân bón, vật liệu chống đổ, bao buồng
quả, biện pháp giữ ẩm, cách thức nhận biết và phòng trừ các loại sâu bệnh hại
chính như sâu đục thân, sâu gặm vỏ quả, bệnh héo xanh, héo vàng …chưa
được xác định và ban hành thành văn bản hướng dẫn một cách chính tắc,
người trồng chuối chủ yếu chăm sóc và quản lý vườn theo kinh nghiệm nên
hạn chế đến hiệu quả kinh tế và chưa phát huy tối đa tiềm năng sẵn có.
Xuất phát từ những lý do trình bày ở trên, nhằm góp phần xóa đói giảm

nghèo cho người dân sản xuất chuối trong cả nước nói chung và tỉnh Phú Thọ
nói riêng, thông qua việc nâng cao năng suất chuối Tiêu hồng bằng các giải
pháp khoa học, chúng tôi tiến hành thực hiện đề tài: “Nghiên cứu đặc điểm
nông sinh học và một số biện pháp kỹ thuật đối với chuối Tiêu hồng tại tỉnh
Phú Thọ”.
2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài
Xác định và tư liệu hóa các đặc tính thực vật, đặc điểm nông sinh học
của giống chuối Tiêu hồng, làm cơ sở khoa học cho việc phân loại, chọn
giống, đồng thời góp phần hoàn thiện quy trình thâm canh nhằm nâng cao
năng suất, chất lượng cây chuối Tiêu hồng tại Phú Thọ.
3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
3.1. Ý nghĩa khoa học
Đóng góp thêm những dữ liệu khoa học về đặc điểm nông sinh học của
chuối Tiêu hồng trồng ở Phú Thọ làm nền tảng cho công tác chọn tạo giống
chuối thích hợp ở các vùng sinh thái khác nhau.


4

Thông qua các kết quả nghiên cứu một số biện pháp kỹ thuật, đề tài luận
án góp phần bổ sung cơ sở khoa học về mối quan hệ giữa quá trình sinh
trưởng, phát triển của cây chuối với các yếu tố tác động từ bên ngoài nhằm
ngày càng hoàn thiện quy trình thâm canh chuối Tiêu hồng bền vững và có
hiệu quả.
Kết quả nghiên cứu của đề tài là nguồn tài liệu tham khảo cho công tác
giảng dạy, nghiên cứu trong các trường nông nghiệp.
3.2. Ý nghĩa thực tiễn
Kết quả nghiên cứu một số biện pháp kỹ thuật: Mật độ trồng; thời vụ
trồng, liều lượng phân bón kết hợp với thời vụ; dùng dây nilon để chống đổ
cho chuối và sử dụng biện pháp tổng hợp để phòng trừ sâu đục thân chuối;

bao buồng để chống sâu gặm vỏ quả bằng túi PE là những khuyến cáo có ý
nghĩa cho người trồng chuối, góp phần nâng cao giá trị sản xuất trên đơn vị
diện tích và mở rộng diện tích trồng chuối tại Phú Thọ và những địa phương
có điều kiện sinh thái tương tự.
4. Điểm mới của đề tài
- Mô tả chi tiết và có hệ thống đặc tính thực vật học và đặc điểm nông
sinh học của giống chuối Tiêu hồng trồng trong điều kiện sinh thái ở Phú Thọ.
- Xác định được một số biện pháp kỹ thuật: thời điểm trồng, khoảng cách
- mật độ trồng, tổ hợp phân bón kết hợp với thời vụ, biện pháp chống đổ ngã,
phòng trừ sâu đục thân và sâu gặm vỏ quả nhằm nâng cao năng suất chất
lượng cho chuối Tiêu hồng trồng ở Phú Thọ.


5

Chƣơng 1
TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.1. Cơ sở khoa học và thực tiễn của đề tài
Với lợi thế về điều kiện tự nhiên và nguồn quỹ gen phong phú, sản xuất
cây ăn quả ở Việt Nam trong những năm gần đây đã đạt được nhiều thành tựu
to lớn, đóng góp quan trọng vào sự phát triển nông nghiệp nước nhà mà một
trong những biểu hiện rõ rệt nhất là kim ngạch xuất khẩu rau quả trong đó
sản phẩm quả là chủ yếu trong 3 năm trở lại đây đạt trên 1 tỷ đô la Mỹ, trong
6 tháng đầu năm năm 2016 đã xuất khẩu trên dưới 1,2 tỷ đô la Mỹ. Riêng với
cây chuối, tuy phải đi qua nhiều giai đoạn trầm thăng trong sản xuất, việc xuất
khẩu những năm gần đây chủ yếu thực hiện bằng con đường tiểu ngạch với
khá nhiều rủi ro hiện hữu nhưng với ưu điểm vượt trội về phổ thích ứng cao,
ngắn ngày và năng suất tương đối ổn định, cây chuối nói chung và nhóm
chuối Tiêu nói riêng trong đó có giống Tiêu hồng vẫn và sẽ luôn được coi là
một trong các cây ăn quả chủ đạo ở Việt Nam.

Tại Phú Thọ cây chuối Tiêu hồng đã được trồng từ lâu đời nhưng với
diện tích nhỏ và được trồng rải rác trong các vườn hộ gia đình. Tuy nhiên, với
xu thế hội nhập, sự cạnh tranh của thị trường về các mặt hàng nông sản nói
chung và cây chuối nói riêng về năng suất, chất lượng và mẫu mã của sản
phẩm. Cây chuối Tiêu hồng tại Phú Thọ có nhiều điểm ưu thế hơn so với một
số giống chuối Tiêu đang trồng tại địa phương như: khả năng sinh trưởng,
phát triển và khả năng chống chịu sâu bệnh hại tốt, năng suất cao, mẫu mã
đẹp, đặc biệt về hàm lượng đường cao hơn so với các giống chuôi Tiêu khác
(VN1-064, Tiêu Đài Loan, Tiêu Lùn...), không bị nhão quả và rụng quả khi
chín vào mùa Hè. Mặc dù vây, hiện trạng sản xuất chuối theo hướng hàng hóa
tại các vùng chuối chính trong tỉnh còn thiếu sự ổn định do hàng loạt các
nguyên nhân khách quan và chủ quan trong đó, sự thiếu hụt nguồn cung ứng
giống chính tắc và có chất lượng đảm bảo, tình trạng sâu bệnh hại đang có xu
hướng gia tăng và sự chưa đồng bộ về các biện pháp canh tác tổng hợp được
coi là các yếu tố hạn chế đặt ra cho các cơ quan và các nhà khoa học chuyên
ngành những nghiên cứu có tính ứng dụng cao trong đó có vấn đề thâm canh.


6

Trong bối cảnh đó, việc tiến hành đề tài khoa học với tiêu đề:” Nghiên
cứu đặc điểm nông sinh học và một số biện pháp kỹ thuật đối với chuối Tiêu
hồng tại Phú Thọ” là rất cần thiết.
Về mặt khoa học, các kết quả thu được từ công trình đóng góp thêm
phần lý luận, một cách thức tiếp cận trong mối liên hệ giữa các đặc tính nông
sinh học của một chủng loại cây ăn quả ngắn ngày, có thân giả với một số yếu
tố kỹ thuật có ảnh hưởng trực tiếp và quan trọng đến đời sống cây trồng,
thông qua đó mà xác định sự tối ưu của các biện pháp thâm canh như mật độ,
thời vụ, dinh dưỡng khoáng, vật liệu chống đổ, phòng trừ sâu bệnh hại và thời
điểm bao buồng quả. Thêm vào đó, hệ thống các đặc trưng nông sinh học của

giống chuối Tiêu hồng khi được trồng ở một vùng cách khá xa với nơi phát
sinh được đề tài nghiên cứu tương đối công phu và bài bản cũng được coi là
nguồn tư liệu quý làm chỗ dựa tham khảo tốt cho những nghiên cứu kỹ thuật
về sau.
Về mặt thực tiễn, các kết quả xác định một số biện pháp kỹ thuật quan trọng
trong sản xuất giống chuối tiêu hồng tại tỉnh Phú Thọ là nền tảng rất cơ bản để xây
dựng và hoàn thiện quy trình trồng cụ thể trên một địa bàn cụ thể theo hướng hàng
hóa với hiệu quả kinh tế cao, người trồng và các cơ quan chỉ đạo kỹ thuật có thể
áp dụng trực tiếp vào thực tiễn sản xuất của địa phương mình.
1.2. Nguồn gốc, phân loại và một số giống chuối phổ biến trên thế giới và
Việt Nam
1.2.1. Nguồn gốc và phân loại
1.2.1.1. Nguồn gốc
Chi chuối (Musa) có nguồn gốc từ vùng châu Á nhiệt đới và được thuần
hóa rất sớm ở vùng Đông Nam Á. Nhiều loài chuối dại vẫn còn mọc lên ở
New Guinea, Malaysia, Indonesia, và Philippines.
Theo Simmond and Shepherd (1955) [54], nguồn gốc của các giống
chuối ăn được đều xuất phát từ 2 loài chuối dại có hạt trong chi Musa là Musa
acuminata và Musa balbisiana. Chính sự tái tổ hợp trong điều kiện tự nhiên
và qua nhiều đời giữa 2 loài này đã hình thành nên rất nhiều nhóm giống
chuối. Trong đó nhóm phụ Cavendish mang kiểu gen AAA với rất nhiều
giống chuối thương mại đã và đang được trồng trọt rộng rãi ở rất nhiều quốc


7

gia và vùng lãnh thổ. Các nghiên cứu về chọn tạo giống và phát triển sản xuất
chuối chủ yếu được thực hiện đối với nhóm phụ này.
Cho đến nay, vẫn còn có ý kiến trái ngược nhau về nguồn gốc của cây
chuối. Tuy nhiên, Stoverbnvà Simmonds (1987) [56] and Valmayor, Espino.

Pascua (2002) [53], nguồn gốc phát sinh của cây chuối là một vùng rộng lớn
bao gồm Ấn Độ, các nước vùng Đông Nam châu Á và khu vực Thái Bình
Dương. Ngày nay, cây chuối đã được phát triển ở hầu khắp các vùng nhiệt đới
ẩm trên thế giới. Người ta đã tìm thấy sự đa dạng về nguồn gen cây chuối
không chỉ ở nơi phát sinh nguồn gốc mà còn ở khu vực Nam Mỹ, Đông và
Tây Phi.
Hiện nay trên thế giới có khoảng 130 quốc gia trồng chuối với nhiều
mục đích khác nhau: chủ yếu dùng ăn tươi, kế đến là dùng để lấy sợi, sản xuất
rượu chuối và làm cây cảnh.
1.2.1.2. Phân loại và một số giống chuối trên thế giới và Việt Nam
Để thuận tiện cho việc phân loại người ta đặt tên cho chuối là những
đuôi Latinh chỉ căn cứ vào tất cả vào đặc điểm ngoại hình không cần quan
tâm đến nguồn gốc di truyền.
Theo Simmond, (1962)[55], số lượng chuối trồng trên thế giới có khoảng
100 - 300 giống chuối khác nhau và tất cả các giống chuối ăn được đều thuộc
nhóm Eumusa, được hình thành do sự kết hợp 2 loài chuối dại Musa
acuminata (A) và Musa balbisiana (B), trong đó những kiều gen đều có gen
A và gen B, bên cạnh một số ít ngoại lệ. Đại bộ phận các giống chuối này là
tam bội thể (AAA, AAB, ABB), nhị bội thể (AA, AB, BB), còn tứ bội thể thì
rất hiếm (chỉ có một giống ở Thái Lan).
Theo hệ thống phân loại của Simmon, (1962)[55] dựa trên số lượng
nhiễm sắc thể và cho điểm các đặc điểm hình thái của 2 loài M. acuminata
(A) và M. balbisianata (B) theo 15 đặc điểm thực vật học. Theo hệ thống
phân loại này các giống chuối hiện nay được phân 5 nhóm theo kiểu gen như
sau (Nguyễn Thị Việt Nga, 1996) [21].


8

Nhóm 1. Kiểu gen AA

Trong nhóm này có các giống: chuối Trứng, chuối Tay Bụt, chuối Cau
Trắng, chuối Ngự Thóc, chuối Ngự Tiến, chuối Tiến, chuối Pisang Mas
(Malayxia), Ladies Finger (Hawai). Các giống này thường có quả nhỏ, vỏ
mỏng, chất lượng cao, năng suất thấp, kháng bệnh Panama nhưng mẫm cảm
với bệnh Sigatoka..
Nhóm 2. Kiểu gen AAA
Trong nhóm này thường có các giống: chuối Tiêu lùn (chuối Cavendish),
chuối Tiêu nhỡ (chuối Giant Cavendish), chuối Tiêu cao (giống cây tam bội),
chuối Già Hương (chuối Chiquita), chuối Cơm Lửa (chuối Cau Lửa), chuối
Tiêu xanh (chuối Robusta), chuối cao nguyên Đông Phi (phân nhóm AAA),
chuối Tiêu vừa, chuối Tiêu hồng, Pingsa Embun (Malaysia), Chinese
(Hawai),... Các giống thuộc nhóm này có năng suất, chất lượng tốt hợp với
trồng ở vùng vĩ tuyến cao, mùa đông lạnh, có khả năng kháng bệnh Panama
nhưng mẫm cảm với bệnh Sigatoka.
Nhóm 3. Kiểu gen AAB
Trong nhóm này bao gồm rất nhiều chủng loại đa số là chuối ưa nóng
như: chuối Goòng, chuối Cơm Chua, chuối Trăm Nải, chuối Sừng Bò, chuối
Voi, Chuối Mắn, chuối Tây Bột, chuối Xiêm Mật... Tuy nhiên, ở Việt Nam
chỉ trồng để ăn tươi, đôi khi nấu chín, chiên. Nhóm này có đặc điểm là cây
cao, sinh trưởng khỏe, không kén đất có thể trồng không tưới, không bón
phân trên những đồi dốc mới khai phá (đặc biệt là chuối Bom). Ngoài ra, thân
non, hoa chuối ít có vị chát, có thể dùng ăn tươi (chuối Tây).
Nhóm 4. Kiều gen BB
Đại diện nhóm này là chuối hột.
Đặc điểm: cây sinh trưởng khỏe, chịu nóng, chịu hạn khá, chống chịu sâu
bệnh rất tốt, quả có chứa nhiều hạt, nhiều tinh bột, thân dùng làm rau sống.
Nhóm 5. Kiểu gen BBB
Nhóm này gồm các giống: chuối Mật, chuối Ngự, chuối Sáp...

9

Theo hệ thống phân loại của simmond , chi Emusa gồm 9 - 10 loài, số
lượng nhiễm sắc thể cơ sở là 11, số lượng giống lên tới 131 và phân bố như sau:

arantaceae

Musaceea

Zingiberaceae

Ensete

Ingentinusa Australimusa

Musa

Calimusa

Eumusa Rhodochiamys

Bảng 1.1. Phân loại và sự phân bố của các chi thuộc Musa
Chi

Số nhiễm sắc
thể cơ sở

Số loài

Australimusa

10

5-6

Queensland đến Philippin

Callimusa

10

5-6

Đông Dương và Indonesia

Eumusa

11

9 - 10

Nam Ấn Độ đến Nhật Bản

Rhodochiamys

11

5-6

Ấn Độ đến Đông Nam Á

Ingentinusa

14

1

Phân bố

New Guinea

Theo Trần Thế Tục (1998) [30] các giống chuối chính ở miền Bắc nước
ta được xếp thành 5 nhóm như sau:
Nhóm chuối Tiêu (miền Bắc), chuối già (miền Nam) (Cavendish):
nhóm này có 3 giống là Tiêu (già) lùn, Tiêu nhỡ, Tiêu cao. Năng suất quả từ
trung bình đến rất cao; phẩm chất thơm ngon, thích hợp cho xuất khẩu quả
tươi, thích hợp với vùng có khí hậu mùa đông lạnh. Giống chuối Tiêu ở miền
Bắc bình quân đạt 13-14 kg/buồng, năng suất trung bình đạt 12-15 tấn/ha.
Nhóm chuối Tây (chuối Sứ, chuối Xiêm): gồm các giống chuối Tây
hồng, Tây phấn, Tây sứ, được trồng phổ biến ở nhiều nơi, cây cao, sinh
trưởng khoẻ, không kén đất, chịu hạn nóng và khả năng chịu hạn song dễ bị
héo rụi (vàng lá Panama), quả to, mập, ngọt đậm, năng suất bình quân đạt 30 35 tấn/ha.


10

Nhóm chuối Bom (Bôm, Bơm): được trồng phổ biến ở Đông Nam Bộ,
khối lượng buồng thấp, chỉ đạt từ 6-8 kg/buồng. Thời gian sinh trưởng ngắn
nên hệ số sản xuất cao (5 buồng trong 20 tháng/gốc) có có thể trồng ở mật độ
cao 1.200-1.500 cây/ha nên năng suất có thể đạt 25-40 tấn/ha. Quả được dùng

làm ăn tươi, chuối sấy.
Nhóm chuối Ngự: gồm chuối Ngự Tiến, chuối Ngự Mắn. Cây cao 2,5 3,0 m, quả nhỏ, màu vỏ sáng đẹp, thịt quả chắc, vị thơm đặc biệt, tuy nhiên
năng suất thấp bình quân đạt 20 - 25 tấn/ha.
Nhóm chuối Ngốp: gồm giống Ngốp cao, Ngốp thấp. Là nhóm có chiều
cao cây từ 3 - 5 m. Cây sinh trưởng khoẻ, chịu bóng, ít sâu bệnh, chịu hạn
khá, thích hợp với vùng đồi. Quả tương đối lớn, vỏ dầy, nâu đen khi chín, thịt
quả nhão, hơi chua.
1.3. Đặc điểm thực vật học và yêu cầu về điều kiện sinh thái học của cây chuối
1.3.1. Các nghiên cứu về đặc điểm thực vật học cây chuối
1.3.1.1. Rễ chuối
Rễ chuối dạng rễ chùm, nhỏ và mềm. Rễ chuối sơ cấp của cây con trồng
bằng hạt thường chết sớm và được thay thế bằng hệ thống rễ hữu hiệu. Cây
chuối con trồng bằng thân ngầm có hệ thống rễ hữu hiệu ngay từ những rễ
đầu tiên. Rễ chuối phát sinh từ hệ thống mạch tiếp giáp giữa vỏ thân ngầm và
rễ trụ.
Rễ phân bố trong đất phụ thuộc vào nhiều yếu tố như thành phần cơ giới
đất, độ tơi xốp của đất, mực nước ngầm, chế độ chăm sóc... Do đó, rễ có thể
phát triển dài 5 - 10 cm và sâu 75 cm, đôi khi xuống sâu hơn 1,2 m. Rễ cái
mọc nhiều nhất từ tháng thứ năm sau khi trồng. Từ các rễ cái sẽ mọc ra nhiều
rễ nhánh ngang có đường kính nhỏ hơn rễ cái, từ 1 - 2 mm, dài tối đa khoảng
15 cm, mỗi ngày vươn dài khoảng 1 - 2 cm. Rễ nhánh ngang có nhiều lông để
hút nước và dưỡng liệu nuôi cây, nên thường được gọi là rễ dinh dưỡng. Rễ
nhánh ngang thường mọc cạn trong tầng đất từ 15 - 30 cm và mọc ở phần cuối
của rễ cái, vì vậy khi bón phân không nên bón gần gốc. (Đào Thanh Vân và
cs, 2002 ([32].


11

1.3.1.2. Thân chuối

Thân thật của chuối nằm trong lớp đất trồng và từ nó sinh ra các cây con
tạo thành bụi. Cũng giống với các cây một lá mầm có thân ngầm khác, thân
chuối sinh trưởng, phát triển theo chiều ngang và có xu thế nhô dần lên mặt
đất vì vậy thường có hiện tượng "chồi gốc" ở các vườn chuối lâu năm (Trần
Thế Tục và cs. 1998)[30].
Sau khi phân hóa và hình thành hoa ở điểm sinh trưởng đỉnh thân cây
vươn dài đẩy hoa ra khỏi thân giả trên mặt đất, phần này được gọi là thân
khí sinh.
1.3.1.3. Lá chuối
Lá chuối bao gồm phiến lá, cuống lá và bẹ lá. Các bẹ lá sắp xếp theo
hình xoắn ốc ôm lấy nhau tạo thành thân cứng nâng đỡ các phiến lá gọi là
thân giả. Hình thái cuống lá là một chỉ tiêu để phân định và nhận biết giống.
Các bẹ lá phát sinh từ thân thật phân bố theo mặt cắt ngang là 1/3 - 2/5 đối với
cây con tức là cứ 1 vòng tròn cắt ngang có từ 2,5 - 3 lá, đối với cây lớn phân
bố theo tỷ lệ 3/7 - 4/9 tức là cứ 1 vòng tròn có từ 2,1 - 2,2 lá; góc độ phân bố
như vậy là từ 12 độ - 16 độ. Trên cơ sở nghiên cứu về hình thái và góc độ
phân bố lá giúp ta có thể bố trí mật độ trồng cho từng giống sao cho phù hợp.
1.3.1.4. Hoa và quả chuối
Hoa chuối thuộc loại hoa tự và được sắp xếp trên trục hoa thành các
chùm (nải), mỗi chùm có một lá bắc bao bọc. Tuy nhiên, sự sinh trưởng phát
triển thành quả rất biến động từ 6 - 12 nải đối với các giống nhóm chuối tiêu,
4 - 8 nải đối với các giống chuối tây.
Cây chuối có thể phân hóa hoa quanh năm miễn là chúng đạt được một
số lá nhất định. Vấn đề này vẫn chưa được nghiên cứu nhiều, mặc dù một số
tác giả đã nhận thấy chúng phụ thuộc vào cả chế độ dinh dưỡng và mùa vụ
(Đào Thanh Vân và cs, 2002) [32].
1.3.2. Yêu cầu sinh thái của cây chuối
1.3.2.1. Nhiệt độ
Nhiệt độ là yếu tố quyết định sự phân bố, sinh trưởng, phát triển và năng
suất của cây chuối. Vùng lý tưởng để trồng chuối là từ 20 độ Nam - 20 độ

Bắc, có nhiệt độ tối thấp không dưới 16 0C và nhiệt độ tối cao không quá 35 0C.


12

Kết quả nghiên cứu của Bộ môn Rau quả trường Đại học Nông nghiệp I
Hà Nội cho biết thu hoạch chuối ở các tháng khác nhau thì khối lượng buồng
và cấp buồng khác nhau. Kết quả trình bày tại bảng 1.2.
Bảng 1.2. Số lƣợng quả/buồng và cấp buồng cây chuối theo từng tháng
thu hoạch
Khối
Tháng
Tỷ lệ buồng Tỷ lệ buồng Tỷ lệ buồng
lƣợng Số lƣợng
thu
loại A (trên loại B (13 đến loại C (6 đến
buồng quả/buồng
hoạch
15kg/buồng) 15 kg/buồng) 12 kg/buồng)
(kg)
2

6,7

77

4/77

51/77

22/77

3

7,5

73

4/73

62/73

7/73

4

8,8

98

12/98

83/98

3/98

5

10,7

107

23/107

84/107

0

6

14,8

271

126/271

145/271

0

7

14,5

244

140/244

104/244

0

Nguồn: Trần Thế Tục và CS 1998 [30]
Trên thế giới các vùng có nhiệt độ bình quân 24 - 25 0C trồng chuối tốt,
khi nhiệt độ xuống dưới 10 - 12 0C cây ngừng sinh trưởng, quả bé, phẩm chất
giảm. Nếu nhiệt độ giảm đến -1 0C cây có thể chết. Nhiệt độ ảnh hưởng đến
nhịp điệu sinh trưởng, thời gian ra lá, ra hoa và ảnh hưởng đến phẩm chất,
khối lượng quả. Khi nhiệt độ quá cao trong thời gian ngắn cũng ảnh hưởng
đến năng suất, phẩm chất quả như quá trình hóa nẫu quả, tích lũy tinh bột,
chuyển hóa và tạo thành các este thơm cũng như độ chắc của thịt quả.
1.3.2.2. Yêu cầu về nước
Chuối yêu cầu nhiều nước trong quá trình sinh trưởng phát triển bởi
chúng có cấu tạo điển hình của loại cây ưa ẩm. Trồng chuối có kết quả tốt khi
lượng mưa tối thiểu từng tháng đạt 50 mm, tốt nhất là 100 mm.