Nghiệp vụ hướng dẫn du lịch: SƠ ĐỒ TUYẾN ĐIỂM VƯỜN QUỐC GIA CÚC PHƯƠNG

BÀI ĐIỀU KIỆN
MÔN: NGHIỆP VỤ HƯỚNG DẪN DU LỊCH

SƠ ĐỒ TUYẾN ĐIỂM VƯỜN QUỐC GIA CÚC PHƯƠNG
1. KHÁI QUÁT CHUNG
Kính chào quý khách!
Xin tự giới thiệu, tôi là Thu Hà – tôi đến từ Công ty Du lịch Sài Gòn
Tourist, rất vui khi được đồng hành với quý khách trong chuyến hành trình
ngày hôm nay.
Hiện xe của chúng ta đang lăn bánh trên quốc lộ 1A, sắp tới là ngã ba
Gián Khẩu, Ninh Bình. Từ đó vào đến rừng Cúc Phương còn khoảng 20 cây
số.Và để cho chuyến hành trình của Quý khách thuận tiện hơn thì tôi xin giới
thiệu khái quát cho Quý khách về Vườn Quốc Gia Cúc Phương, địa điểm mà
chúng ta sẽ tham quan ngày hôm nay.Cũng như thong báo lại lịch trình và
những điểm lưu ý dành choQuý khách trong hành trình tham quan.Mời Quý
kháchcùng nhìn lên màn hình.
Kính thưa Quý đoàn, Vườn Quốc Gia Cúc Phương rộng 22.400 ha.Nằm
ở vùng núi đá vôi thuộc huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình, giápvới các tỉnh
Hòa Bình, Thanh Hóa.Cách Hà Nội khoảng 120 km về phíaTây Nam và thành
phố Ninh Bình khoảng 45 km về phíaTây Bắc.
Thưa Quýđoàn, VQG Cúc Phương được Chính phủ cho phép thành lập
vào năm 1962, đến năm 1966 trở thành Vườn quốc gia đầu tiên của Việt
Nam. VQG Cúc Phương nằm trong một thung lũng chạy theo hướng Tây Bắc
– Đông Nam, được bao bọc bởi các dãy núi đá vôi, với đỉnh cao nhất là đỉnh
Mây Bạc cao trên 600m.
VQG nằm trong vùng có khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa.Lượng mưa
trung bình trên 2000m, kéo dài 7 tháng từ tháng 5 đến tháng 11, khí hậu mát

1

mẻ quanh năm. Vì vậy, thời gian tham quan thích hợp nhất tại đây vào
khoảng từ tháng 12 đến tháng 4 năm sau.
Thưa Quýđoàn, VQG Cúc Phương được khẳng định là một khu rừng
nguyên sinh mang tính chất điển hình của rừng nhiệt đới ẩm gió mùa. Thành
phần thực vật phong phú, đa dạng, cùng với hệ động vật và đặc biệt là hệ côn
trùng ở đây là điển hình của khu hệ côn trùng Đông Nam Á.
Ngoài rừng nguyên sinh điển hình cho rừng nhiệt đới ẩm trên núi đá
vôi. VQG Cúc Phương còn có những di tích khảo cổ như các di chỉ khảo cổt
hời đạ iđồ đá mới ở Hang Đắng (động Ngườixưa), có cách đây khoảng 7000
năm;

di

chỉ

Hang

Con

MoongthuộcthờikìvănhóaHòaBình

–

BắcSơncócáchđay 10 đến 12 nghìnnăm. Người Mường cư trú ở đây 300 –
400 năm, còn giữ được nguyên giá trị văn hóa đặc sắc, họ cư trú ở một số bản
như Bản Nga, Bản Khanh, rất thuận tiện cho việc nghiên cứu về văn hóa dân
tộc của Quý khách.
Thưa Quý khách, VQG Cúc Phương được công nhận sớm nhất trong
các VQG Việt Nam và có đa dạng sinh học cao, đượcquan tâmvà thu hút
nhiều dự án nghiên cứu. Vìvây, đây cùnglà VQG được xây dựng cơ sở vật

chất kĩ thuật du lịch, tổ chức các hoạt dộng du lịch sớm nhất và thu hút được
nhiều du khách nhất so với các VQG khác ở Việt Nam.
Trên tay Quý khách đang là lịch trình của Công ty gửi tới Quý khách,
tôi xin phép được nhắc lại. Ngày hôm nay chúng ta sẽ tham quan VQG Cúc
Phương với điểm dừng chân đầu tiên là Khu trung tâm du khách 1,tiếp đến là
Khu bảo tồn thú linh trưởng, vườn thực vật, theođường ô tô xe sẽ đưa chúng
ta đến tham quan độngNgườixưa (tuy nhiên, tại điểm nay quý khách phải qua
1 chiếc cầu và nhiều bậc đá bằng đường bộ thì mới vào tham động được.), sau
đó quý khách sẽ tiếp tục thamc quan Cây Chò ngàn năm tuổi, Cây sấu cổ thụ,
đỉnh Mây Bạc, động Sơn Cung, và các Bản Mường. Bên cạnh các điểm tham
quan trên lịch trình, quý khách có thể thăm các địa điểm đa dạng sinh học;

2


quan sát các loài bò sát lưỡng cư và côn trùng; tham gia các sinh hoạt văn hóa
cộng đồng, xem động vật hoang dã ban đêm, xem chim, đạp xe trong rừng…
Thưa Quý khách, tôi xin lưu ý Quý khách những điểm sau:
Khi đi tham quan, Quý khách nhớ mang theo đèn pin, áo mưa, thuốc
chống muỗi, đồ ăn nhẹ…
Còn khoảng 10 phút nữa là sẽ chúng ta sẽ tới cửa rừng Cúc Phương,
mong quý khách ổn định, chuẩn bị hành lí để xuống xe.
Trung tâm du khách 1
Trung tâm du khách Cúc Phương là trung tâm đầu tiên của Việt nam
được xây dựng từ 1999 do tổ chức ausAid và FFI tài trợ và đây cũng là
Trung tâm giáo dục du khách đầu tiên được thành lập ở Đông dương.
Trung tâm du khách được xây dựng ở khu vực hành chính của Vườn
với mục đích giới thiệu và diễn giải cho du khách về giá trị của tài nguyên
thiên nhiên và môi trường nói chung và VQG Cúc phương nói riêng, góp
phần nâng cao nhận thức về bảo tồn thiên nhiên và môi trường cho du

khách, đặc biệt là học sinh, sinh viên. Vì vậy Trung tâm du khách là điểm
thăm quan đầu tiên trong lịch trình thăm quan Vườn. Tại trung tâm thông
qua các mô hình, một số mẫu vật, nhiều hình ảnh và các tài tiệu khác du
khách được cung cấp các thông tin về các giá trị của Vườn quốc gia Cúc
phương và các thông tin về thiên nhiên, môi trường.
Để đạt được mục đích trên, Trung tâm du khách giúp chúng ta hình
dung lại quá trình hình thành và phát triển của sự sống trên trái đất; sự suy
thoái về môi trường sống và những hậu quả của nó do việc sử dụng bất
hợp lý tài nguyên thiên nhiên của chính chúng ta gây ra và từ đó muốn gửi
tới mọi người lời nhắn nhủ về ý thức và trách nhiệm đối với thiên nhiên và
môi trường.
Đến với Trung tâm, du khách được trở lại với cuộc sống từ thủa sơ
khai, có nguồn gốc xa xưa từ những sinh vật đơn giản nhất. Qua quá trình
tiến hoá và phát triển thành các sinh vật đa bào và đến sự phong phú, đa

3


dạng về thế giới sinh vật như ngày nay.
Trung tâm du khách được xây dựng với mục đích cung cấp các
thông tin về giá trị của tài nguyên thiên nhiên, môi trường Cúc Phương
nhằm nâng cao nhận thức bảo tồn đối với khách du lịch cũng như cộng
đồng địa phương đang sinh sống xung quanh Vườn.
Với những hình ảnh được thể hiện, những thông tin được cung cấp ở
Trung tâm, du khách sẽ phần nào hiểu được về Cúc Phương nói riêng và
những giá trị to lớn của thiên nhiên nói chung, để rồi khi vào thăm rừng
lòng yêu thiên nhiên trong mỗi chúng ta sẽ được nhân lên gấp bội, chúng
ta càng trân trọng thiên nhiên hơn.
Cuộc sống của muôn loài vốn bình dị và phát triển theo quy luật tự
nhiên thành một chuỗi thức ăn khép kín và luôn luôn ở trạng thái cân bằng

động. Nhưng con người đã khai thác và sử dụng nguồn tài nguyên này với
nhiều mục đích một cách thiếu cẩn trọng và không bền vững. Chẳng hạn
như phá rừng làm nương rãy, săn bắn và khai thác động thực vật quá mức
làm cho diện tích rừng ngày một thu hẹp, nhiều loài sinh vật bị mất nơi
sinh sống, làm cho chuỗi thức ăn bị phá vỡ, dẫn đến sự mất cân bằng sinh
thái. Đó là nguyên nhân chính dẫn đến sự huỷ hoại của thiên nhiên, suy
thoái về môi trường, làm ảnh hưởng tới rất nhiều loài sinh vật trong tự
nhiên, suy giảm tính đa dạng sinh học. Chính vì thế mà hiện nay con người
đã và đang phải gánh chịu những hậu quả ghê gớm do chính con người gây
ra như lũ lụt, khô hạn, sự khắc nghiệt của thời tiết, các dịch bệnh... Để môi
trường không bị suy thoái, tránh những hiểm hoạ chúng ta cần phải bảo vệ
và khai thác hợp lý nguồn tài nguyên thiên nhiên .
Hy vọng rằng với những hình ảnh được thể hiện, những thông tin
được cung cấp ở trung tâm, du khách sẽ phần nào hiểu được về thiên nhiên
Cúc phương nói riêng và những giá trị to lớn của thiên nhiên nói chung, để
rồi khi vào thăm rừng lòng yêu thiên nhiên trong mỗi con người chúng ta
4


sẽ được nhân lên gấp bội, chúng ta trân trọng thiên nhiên hơn. Và như vậy
bạn đã góp phần cùng chúng tôi gìn giữ và bảo vệ nguồn tài nguyên vô giá
này, đó cũng là bảo vệ cuộc sống của chính mình.
Trung tâm du khách là điểm tham quan và cũng là nơi bạn cần làm
những thủ tục cần thiết trước khi vào thăm rừng, thời gian thăm và làm
thủ tục là 1 tiếng. Tại đây bạn còn có thể thuê xe đạp để có thể có những
trải nghiệm thật thú vị và mới lạ tại vườn quốc gia Cúc Phương.
Khu bảo tồn thú linh trưởng
Xin chào quí khách, tôi xin tự giới thiệu tôi là huyền, hôm nay tôi rất
hân hạnh được giới thiệu với quí khách về Trung tâm cứu hộ và bảo tồn động
thực vật hoang dã quí hiếm Cúc Phương.

Dạ vâng kính thưa quí khách, Trung tâm cứu hộ và bảo tồn động thực
vật hoang dã quý hiếm Cúc Phương được thành lập theo quyết định số
2585/QĐ-BNN-TCCB, ngày 27 tháng 9 năm 2005 của Bộ Nông nghiệp và
Phát triển Nông thôn. Trung tâm cứu hộ được thành lập trên cơ sở tổ chức lại
Trung tâm cứu hộ các loài linh trưởng quý hiếm và một số chương trình bảo
tồn động, thực vật hoang dã tại Vườn.
Vị trí: Trụ sở của Trung tâm được đặt tại khuôn viên trụ sở Vườn quốc
gia Cúc Phương - Nho Quan - Ninh Bình.
Chức năng, nhiệm vụ: Cứu hộ, bảo tồn và phát triển các loài động thực
vật hoang dã quý hiếm đang bị đe dọa nguy cấp ở Việt Nam; nghiên cứu tập
tính, sinh lý, sinh sản trong nuôi nhốt các loài động vật hoang dã quý hiếm
phục vụ công tác bảo tồn và phát triển; sưu tập, gây trồng bảo tồn nguồn gen
và tạo giống các loài thực vật quý hiếm của Việt Nam.
Tại đây có 2 khu chính đó là Trung tâm bảo tồn các loài thực vật và
Trung tâm cứu hộ thú linh trưởng nguy cấp. Và tại đây cũng đã thực hiện
được 1 số chương trình đặc biệt quan trọng như:
Chương trình Bảo tồn Thú ăn thịt và Tê tê:

5


Chương trình Bảo tồn Thú ăn thịt và Tê tê hoạt động nhằm góp phần
bảo tồn quần thể thú ăn thịt và tê tê hoang dã bị đe dọa ở Việt Nam.
Cứu hộ những cá thể thú ăn thịt nhỏ và Tê tê từ việc buôn bán động vật
hoang dã trái phép.
Cải thiện kỹ năng bảo tồn cho kiểm lâm và sinh viên.
Điều tra thực địa nhằm tìm hiểu về sự phân bố và sinh thái đối với hai
nhóm loài này tại những khu bảo tồn trọng điểm của Việt Nam.
Chương trình bảo tồn rùa:
Chương trình đang chăm sóc hơn 600 cá thể của 19 loài trên tổng số 25

loài rùa cạn và rùa nước ngọt của Việt Nam. Đã cho sinh sản thành công 15
loài trong điều kiện nuôi nhốt, đã tiến hành thả hàng trăm cá thể rùa sau khi
được cứu hộ và chăm sóc sức khỏe trở lại vùng phân bố của chúng trong tự
nhiên.
Kết hợp với Chương trình bảo tồn rùa Châu Á (ATP), Trung tâm giáo
dục thiên nhiên Việt Nam (ENV), hàng năm Chương trình tiến hành tổ chức
những khóa tập huấn về lĩnh vực bảo tồn rùa cho các Chi cục kiểm lâm và kỹ
năng nghiên cứu thực địa cho sinh viên các trường đại học trên cả nước. Hàng
năm, Chương trình đón tiếp, hướng dẫn hàng nghìn du khách trong nước và
quốc tế đến tham quan khu trưng bày, diễn giải về các loài rùa cạn và rùa
nước ngọt của Việt Nam.
Trung tâm đang nghiên cứu, thuần dưỡng và gây nuôi sinh sản hàng
ngàn cá thể của một sô loài động vật có giá trị kinh tế cao. Toàn bộ số động
vật này đều có nguồn gốc từ các vụ buôn bán trái phép hoặc được sinh ra
trong quá trình nghiên cứu. Đáng chú ý trong số đó có một số loài đã sinh sản
rất thành công như Gà rừng (Gallus gallus); Chim công Ấn Độ (Pavo
cristatatus); Hươu sao (Cervus nippon) và Nai (Cervus unicolor).
Từ kết quả trên, Trung tâm có thể cung ứng cho thị trường khoảng trên
1500 cá thể Gà rừng (từ 1 – 2 tháng tuổi trở lên); 150 cá thể Chim công Ấn
Độ (trên 1 năm tuổi); khoảng 10kg nhung của loài Hươu sao (thu hoạch vào
6


tháng 2 – 3 dương lịch) và khoảng 2,5kg nhung của loài Nai (thu hoạch vào
tháng 5 – 6 dương lịch). Ngoài ra, Trung tâm cũng có khả năng tư vẫn kỹ
thuật chăn nuôi và trao đổi con giống với các tổ chức, cá nhân có nhu cầu trên
cả nước.
Và để tiếp tục cuộc hành trình tham quan thì xin mọi người cùng chú ý
và đi theo tôi vào trong ạ!
Xin giới thiệu với quí khách, nơi mà quí khách đang dừng chân đây

chính là Trung tâm cứu hộ linh trưởng nguy cấp. Điều đầu tiên tôi muốn chú
ý với du khách trước khi thăm quan đó chính là :
* Thú linh trưởng là loài thú rất hiếu động và rất nhậy cảm với thức ăn ,
vì vậy để đảm bảo an toàn cho các loài thú này khi vào thăm Trung tâm xin
quý khách cần lưu ý :
- Không được đến gần chuồng và trêu chọc chúng.
- Không cho chúng ăn bất kỳ một thứ gì .
- Không gây ồn, không hút thuốc lá .
- Không vứt rác bừa bãi.
- Số lượng người vào thăm Trung tâm không quá 20 người cho mỗi
đoàn và nhất thiết phải có hướng dẫn viên của Vườn.
* Thời gian thăm Trung tâm :
- Sáng : Từ 9h đến 11h
- Chiều : Từ 1h đến 4h
Dạ vâng kính thưa quí khách ! Trung tâm cứu hộ thú linh trưởng Cúc
phương được thành lập vào tháng 1 năm 1993 theo chỉ thị 359 của chính phủ
và quyết định 484 của Bộ Nông nghiệp & PTNT, là Trung tâm đầu tiên của
Đông dương . Trung tâm hoạt động nhờ sự tài trợ về kinh phí và sự giúp đỡ
về kỹ thuật của hội động vật Frankfurt - Cộng hoà liên bang Đức.
Nhiệm vụ chính của trung tâm là chăm sóc, cứu hộ các loài linh trưởng
quý hiếm của Việt nam, bước đầu nghiên cứu các đặc điểm sinh thái học của
chúng để làm cơ sở cho việc thả chúng trở lại môi trường tự nhiên
7


Sau gần 10 năm hoạt động đến nay trung tâm đã và đang chăm sóc, cứu
hộ cho 117 cá thể của 15 trong tổng số 20 loài và phân loài thú linh trưởng ở
Việt nam.
Có 4 loài linh trưởng là độc nhất không thể tìm được ở nơi nào khác
ngoài Việt Nam :

-

Loại đầu tiên là vooc Cát Bà (vooc đầu vàng) với số lượng tồn

tại khoảng 65 cá thể trong tự nhiên.
-

Loại thứ 2 là vooc mông trắng với 200 cá thể trong tự nhiên được

chia thành 9 quần thể sống tách biệt hoàn toàn, mỗi quần thể có khoảng 20 cá
thể.
-

Loại thứ 3 là vooc mũi hếch, phân bố chủ yếu ở miền Bắc Việt

Nam, gần biên giới Trung Quốc. Quần thể lớn nhất của loại vooc này gồm 90
cá thể.
-

Loại thứ 4 là vooc Chà Vá chân xám, loại linh trưởng trẻ nhất

chỉ mới được phát hiện từ giữa những năm 90, chúng được phân bố chủ yếu ở
miền Trung và Tây Nguyên với số lượng lớn, khoảng 1000 cá thể.
Sự tồn tại, phát triển và những thành công mà Trung tâm cứu hộ thú
linh trưởng Cúc Phương đạt được trong những năm qua là nhờ có sự tài trợ về
kinh phí của Hội động vật Frankfurt, Vườn thú Leipzig - Cộng hòa liên bang
Đức, và quan trọng hơn nữa, chính là tinh thần làm việc tận tụy, gắn bó với
các loài linh trưởng của các chuyên gia tình nguyện nước ngoài và cán bộ
công nhân viên ở đây.
Đặc biệt không thể không kể đến là ông Tilo Nadle – chuyên gia động

vật học người Đức đã sống tại vườn quốc gia Cúc Phương để giúp những loài
động vật này. Ông cùng các cộng sự của mình đã tiến hành nhân giống linh
trưởng và tái hòa nhập vào môi trường tự nhiên. Ông đã vinh dự được chủ
tịch nước gửi thư khen và nhiều lần nhận giải thưởng vinh danh như 1 chuyên
gia hàng đầu thế giới về bảo tồn động vật hoang dã.

8


Tilo vốn là thạc sĩ chuyên ngành điện lạnh ở các bảo tàng động vật
nhưng "tình yêu" của anh lại dành cho các loài động vật hoang dã nên từ dân
kỹ thuật, anh trở thành chuyên gia nghiên cứu linh trưởng. Năm 1996 dự án
thành công, nhiệm vụ của Tilo xem như xong nhưng tiếng gọi của núi rừng
Việt Nam và tình yêu với cô gái Hà thành tên Hiền đã níu chân anh ở lại. Để
nghiên cứu sâu hơn, hiệu quả hơn, Tilo quyết định rời Hà Nội vào Cúc
Phương bám rừng. Và cuộc sống của họ vẫn đều đặn vào mỗi buổi sáng sớm
một ngày bận rộn để cùng thợ vào rừng tìm lá cây cho voọc, khám bệnh, cứu
chữa cho những động vật hoang dã thương vì bẫy hay một lúc nào đó bất chợt
biến sâu vào rừng hay mảnh đất xa xôi nào đó khi có tin tức về loài voọc hay
những kẻ xấu đang có ý định xâm hại đến rừng thiên nhiên Việt Nam.
Công việc của ông Tilo Nadle bắt đầu từ 6h sáng cùng với vợ ông là chị
Hiền đi kiểm tra chuồng trại. 6h30 nhân viên có mặt và công việc đầu tiên của
họ là đi hái lá, buộc thành từng túm để làm thức ăn cho linh trưởng, ngày 3
bữa tổng cộng là hơn 300kg lá mỗi ngày
Như các bạn biết đó, đây là 1 trong những loài lá dành cho vooc và có
trên 100 loại lá cây khác nhau,và ở đây đã dành riêng 1 khu chuyên trồng cây
làm thức ăn cho chúng.Và trong đó có 1 số loài thuộc họ cây long não lá của
nó rất thơm và 1 số loài thuộc họ cây dâu tằm có nhựa mủ trắng kích thích
tiêu hóa cho các loài vooc.
Đến với Trung tâm ngoài việc được quan sát vẻ đẹp và sự tinh nghịch

đáng yêu của các loài linh trưởng, du khách còn có thêm nhiều thông tin lý
thú về những loài này. Từ đó chắc rằng tình yêu thiên nhiên trong mỗi con
người chúng ta sẽ bừng tỉnh và khi đó chúng ta sẽ trân trọng và cùng nhau bảo
vệ nguồn tài nguyên quý giá này.
Và sau đây xin kính mời quí khách tiếp tục tham quan Vườn thực vật
cùng chị Hiền. Chúc quí khách có 1 buổi tham quan vui vẻ ạ!
Vườn thực vật

9


Kính thưa quý khách! Vừa rồi quý khách đã được tham quan khu bảo
tồn thú linh trưởng. Và nơi quý khách đang đặt chân chính là khu vườn thực
vật trong vườn quốc gia Cúc Phương.
Vườn Quốc gia Cúc Phương (hay rừng Cúc Phương) là một khu bảo
tồn thiên nhiên, khu rừng đặc dụng nằm trên địa phận ranh giới 3 khu vực Tây
Bắc, châu thổ sông Hồng và Bắc Trung Bộ thuộc ba tỉnh: Ninh Bình, Hòa
Bình, Thanh Hóa.
Đây là Vườn quốc gia đầu tiên và cũng là một trong những khu rừng
đặc dụng lớn nhất tại Việt nam.Nơi đây có hệ động thực vật phong phú đa
dạng mang đặc trưng rừng mưa nhiệt đới. Nhiều loài động thực vật có nguy
cơ tuyệt chủng cao được phát hiện và bảo tồn tại đây. Công tác cứu hộ linh
trưởng và bảo tồn thực vật được Ban quản lí vườn chú trọng đem lại hiệu quả
cao.
Năm 1958 Vườn quốc gia Cúc Phương đã xây dựng được vườn thực
vật. Đây là khu vực được xây dựng nhằm sưu tập và gây trồng các loài thực
vật quý hiếm của Cúc Phương, Việt Nam và Thế giới. Là một trong ba vườn
thực vật tầm cỡ của thế giới theo danh sách công bố năm 1997.
Đến nay, vườn đã sưu tập và bảo tồn được 811 loài cây trên diện tích
167 ha. Các loài cây đều được chăm sóc và theo dõi sinh trưởng để nghiên

cứu quá trình sinh trưởng, phát triển. Nhiều loài có triển vọng tốt có thể nhân
rộng cho các chương trình trồng rừng bằng các loài cây bản địa.
Trong số 811 loài cây trong vườn thực vật thì có 210 loài cây gỗ của
Cúc Phương, 85 loài cây gỗ thuộc các vùng khác của Việt Nam, 5 loài nhập
nội. 25 loài cây thuộc họ ráy của Cúc Phương, 20 loài cây ăn quả, 15 loài tre
trúc, 17 loài Tuế, 15 loài cau dừa, 296 loài cây thuốc và 140 loài lan. Đặc biệt
tất cả các loài cây lấy gỗ của Cúc Phương như gió bầu, chò chai, chò chỉ,
vàng anh, trường, gội, nang trứng …vv đều được theo dõi cẩn thận từ khâu
hạt giống đến khi cây xuất vườn ươm.Trong tương lai đây sẽ là một cơ sở
cung cấp giống cho các chương trình trồng rừng trên bản địa.
10


Đây là một điểm rất tốt cho việc đi bộ nhất là vào sang sớm hoặc chiều
tối, với quãng đường đi bộ khoảng 3km. Du khách thăm quan trong vườn thực
vật khoảng 30 phút. Sau đó quý khách sẽ tiếp tục tham quan động người xưa
Động người xưa
Vâng! Xin kính chào quý khách chúng ta vừa được tham quan khu
vườn thự vật với rất nhiều loại cây quý hiếm được trồng và chăm sóc tại đây.
Tiếp theo xin mời quý khách di chuyển theo tôi đến với Động Người Xưa một
điểm tham quan độc đáo, hấp dẫn được xem như là di sản quý khi đến với
rừng Quốc Gia Cúc Phương.
Kính thưa quý khách.
Từ đường ô tô trong VQG Cúc Phương, đi bộ trên cây cầu dài hơn 100
m, đến chân dẫy núi đá vôi, leo lên với độ cao 45 m, vượt qua hơn 200 bậc
thang đá và sắt là đến động Người Xưa. Động có chiều dài hơn 100 mét, trong
hang tối, nhiều chỗ lối đi hẹp, vào thăm động phải chuẩn bị trước đèn pin,
không dùng đuốc hay các nhiên liệu khác gây ô nhiễm và làm hư hại đến di
tích. Điều đặc biệt ở đây là quý khách thăm động phải chuẩn bị hương, nến để
vào thăm viếng tổ tiên.

Kính thưa quý khách trước mặt quý khách đây chính là Động Người
Xưa, động có 3 ngăn với cửa quay về hướng Tây Nam. Ngăn ngoài cùng
rộng, sáng và thoáng, nơi có dấu tích của người tiền sử. Năm 1966 Viện khảo
cổ Việt Nam phối hợp với VQG Cúc phương, được sự giúp đỡ của các
chuyên gia Đức, đã tiến hành khai quật hang động này. Ngành khảo cổ đã thu
được các loại rìu đá, mũi nhọn xương, dao cắt bằng đá, vỏ ốc và than tro dày
tới 2m…. Nguồn sống chính của người nguyên thủy ở đây là hái lượm cốc
vật, trái cây, rễ cây rừng hoang dại, bắt các loài nhuyễn thể như ốc núi, ốc
suối làm thức ăn chính.,họ cũng đã biết dùng đá cuội, ba dan, riôlít,
poócphinrít, đá, cát v.v... để chế tạo ra những chiếc rìu đá dùng để chặt cây,
phá rừng, sáng tạo ra những chiếc nạo mỏng lưỡi để nạo vỏ cây, da thú. Họ
còn nhặt trong lòng suối những viên cuội lớn để làm cối, những viên cuộ tròn
11


để làm chày nghiền hạt. Người hang Đắng còn biết nặn đất sét và nung làm đồ
đựng, những nồi vò của họ được nặn bằng tay và được chế tạo bằng bàn xoay,
được trang trí vặn thừng, văn ấn vết lõm hình trăng khuyết. Điều đó chỉ rõ
cuộc sống định cư của người nguyên thủy ở đây. Trong tầng văn hóa còn tìm
được xương răng các loại động vật như: vượn , khỉ, gấu, lợn rừng, hươu nai
và một số loại gặm nhấm, do người nguyên thủy săn bắt được đem về hang,
ăn và vứt bỏ lại, chứng tỏ săn bắt cũng giữ một vị trí xứng đáng như một
nguồn thức ăn quan trọng. trong thời kì này người nguyên thủy ở đây chưa
làm nhà mà hang Đắng chính là "nhà" của họ. Nhưng đây không chỉ là nơi cư
trú, mà còn là khu mộ táng đặc biệt đã phát hiện được 3 ngôi mộ cổ với các
bộ xương người đã hoá thạch còn khá nguyên vẹn. Bằng phương pháp các
bon phóng xạ 14 các nhà khoa học đã xác định những bộ xương này cách
ngày nay khoảng 7.500 năm. Thi hài người chết được chôn trong tư thế nằm
co, xung quanh kè đã hộc, đáy lót đá dăm và xung quanh rắc thổ hoàng. Đây
là lối cấu trúc mộ cổ lần đầu tiên phát hiện được trong các di chỉ thuộc

nền văn hoá Hoà bình, gợi lại những ý niệm sơ khai về tín ngưỡng tôn
giáo nguyên thuỷ.
Tiếp theo xin mời quý khách di chuyển vào sâu bên trong. Đây là ngăn
giữa hẹp, tối và ẩm thấp không có dấu tích của người xưa, nhưng đặc biệt có
rất nhiều dơi, chính vì vậy hang động này còn có tên là Hang Đắng. Qua điều
tra các nhà khoa học đã nhận định đây là hang động có số lượng loài dơi sinh
sống nhiều nhất trên thế giới với 19 loài. Bên trong hang còn một ngăn nữa
cũng tối và ẩm nhưng có hệ thống nhũ đá rất đẹp. Với những buồng cô dâu,
mẹ bồng con và rất nhiều nhũ đá có hình thù muông thú. Đặc biệt ở đây có
nhũ đá được ví như bộ đàn đá khi gõ vào phát ra tiềng cồng tiếng chiêng của
người Mường. và bây giờ quý khách có 45 phút để tham quan và chụp ảnh,
hết 45 phút xin mời quý khách quay trở ra để chúng ta tiếp tục tham quan
điểm tiếp theo khi đến với rừng Quốc gia Cúc Phương đó chính là cây Trò
ngàn năm.
12


Vâng xin cảm ơn quý khách!
Cây trò
Từ trung tâm Vườn theo một con đường mòn ngoằn nghèo trong rừng
già, trong một không gian vô cùng yên tĩnh, chỉ có những bản nhạc rừng
muôn thuở, trước một thiên nhiên hùng vĩ, say đắm lòng người, du khách mới
cảm nhận được những giá trị đích thực của thiên nhiên. Con người với thiên
nhiên như hoà quyện vào nhau làm cho tâm hồn du khách trở lên trong sáng
hơn, thanh khiết hơn và tình yêu thiên nhiên trong mỗi con người như bừng
tỉnh.
Du khách sẽ vô cùng ngạc nhiên khi thấy một dây leo khổng lồ, đường
kính gốc 0,5m, chạy dài hàng cây số vắt ngang rừng như một chiếc võng trời.
Đó là dây bàm bàm ( Entada tonkinensis). Và đây nữa du khách còn ngạc
nhiên hơn khi chứng kiến một cách sống tàn nhẫn và độc ác của một loài cây

trong thế giới thực vật: Đó là loài Đa bóp cổ (Ficus sp). Loài đa này có cách
sống rất kỳ dị, nhờ có các loài chim ăn quả đa, hạt đa được nảy mầm trên các
hốc cây. Khi rễ của chúng đã bám đất phát triển rất nhanh, tạo thành một
mạng lưới bóp chặt lấy thân cây chủ. Năm tháng qua đi Đa bóp cổ bội bạc đã
bóp chết cây chủ, thế mới biết thế giới thực vật cũng có cuộc sống không yên
bình, mà luôn phải cạnh tranh giành lấy không gian dinh dưỡng, giành lại
cuộc sống.
Cũng trên tuyến đường đến với Cây chò ngàn năm du khách còn được
chiêm ngưỡng một công trình kiến trúc về tầng cao của thế giới thực vật. Thật
tuyệt vời, đó là những cây Chò chỉ (Parashorea chinensis Wang Hise) cây cao
tới 70m, thân thẳng, tròn đều, nhìn xa như một phi thuyền lao vút lên trời cao.
Cây cao to sừng sững giữa trời, vậy mà quả của chúng lại rất nhỏ nhắn xinh
xinh, quả có 5 cánh mầu trắng ngà, khi chín rụng xoay tròn như chong chóng
rơi nhè nhẹ từ trên cao xuống để rồi chỉ sau 1-2 ngày một cuộc sống mới lại
bắt đầu.

13


Trên đường đi cách Cây chò ngàn năm không xa, bên tay phải có một
con đường mới mở, con đường này sẽ đưa bạn đến thăm một động mới tìm
thấy ở Cúc phương. Động có rất nhiều nhũ đá đẹp và trước vẻ đẹp huyền ảo
và lộng lẫy mà thiên nhiên đã tạo bầy động được đặt tên là Động Sơn cung.
Kết thúc chặng đường 3 km trước mắt bạn là Cây chò xanh ngàn năm,
điểm hẹn của tuyến đi. Sau khi thăm Cây chò xong bạn có thể về theo đường
cũ, nhưng nếu sức khoẻ cho phép bạn đi tiếp và cũng qua chặng đường 3 km
bạn sẽ gập đường đi Cây sấu cổ thụ, rẽ tay trái là đường về nơi đỗ xe.
Tuyến đường thăm Cây chò không mấy khó khăn bạn chỉ cần chuẩn bị
nước uống, vào mùa mưa bạn cần đi tất để chống vắt . Nếu bạn muốn thăm
Động sơn cung cần mang thêm đèn pin đẻ có ánh sáng khi vào thăm động.

Thời gian cả đi và về cho tuyến này hết chừng 2,5 - 3 tiếng.
Hệ sinh thái cây và con
Vườn Quốc Gia Cúc Phương có hệ sinh thái vô cùng phong phú và đa
dạng cả về số lượng và chủng loại, thảm thực vật và động vật.
Thực vật.
Trong đó ngành quyết thực vật có 31 họ, 57 chi, 149 loài; ngành hạt
trần có 3 họ, 3 chi và 3 loài; ngành hạt kín có 154 họ, 747 chi và 1588 loài.
Với diện tích chỉ bằng 1/700 diện tích miền Bắc và gần 1/1500 diện tích của
cả nước nhưng hệ thực vật Vườn quốc gia Cúc Phương chiếm tỷ lệ 76% số
họ, 48,6% số chi và 30% số loài của miền Bắc và chiếm 68,9% số họ, 43,6%
số chi và 24,6% số loài hiện có ở Việt Nam. Thảm thực vật Cúc Phương với
ưu thế là rừng trên núi đá vôi. Rừng có thể hình thành nên nhiều tầng tán đến
5 tầng rõ rệt, trong đó tầng vượt tán đạt đến độ cao trên 40 m. Do địa hình
dốc, tầng tán thường không liên tục và đôi khi sự phân tầng không rõ ràng.
Nhiều cây rất phát triển hệ rễ bạnh vè để đáp ứng với tầng đất mặt thường
mỏng. Vườn quốc gia hiện là nơi có nhiều loài cây gỗ lớn như chò xanh, chò
chỉ hay đăng, hiện đang được bảo vệ để thu hút du khách thăm quan. Đây
cũng là nơi phong phú về các cây gỗ và cây thuốc.
14


Cúc Phương có hệ thực vật phong phú. Hiện nay, các nhà khoa học đã
thống kê được gần 2.000 loài thực vật có mạchthuộc 887 chi trong 221 họ
thực vật. Các họ giàu loài nhất trong hệ thực vật Cúc Phương là các họ Đại
kích, Hòa thảo, Đậu, Thiến thảo, Cúc, Dâu tằm, Nguyệt quế, Cói, Lan và Ô
rô. Khu hệ thực vật ở Cúc Phương là tập hợp yếu tố địa lý thực vật bao
gồm Trung Quốc-Himalaya, Ấn Độ-Myanmavà Malesia. Đến nay, đã có 3
loài thực vật có mạch đặc hữu được xác định cho hệ thực vật Cúc Phương
là hồ trăn Cúc Phương, mua Cúc Phương và cui Cúc Phương. Vườn quốc gia
Cúc Phương cũng được xác định là 1 trong 7 trung tâm đa dạng thực vật của

Việt Nam. Vườn có diện tích 22.000ha, trong đó 3/4 là núi đá vôi cao từ 300
đến 600m so với mặt biển. Tại đây có đỉnh Mây Bạc cao 648,2m.Khí hậu ở
Cúc Phương thuộc loại khí hậu nhiệt đới gió mùa, nhiệt độ trung bình năm
khoảng 24,7 °C. Địa hình phức tạp, rừng ở dạng nguyên sinh chứa nhiều bí
ẩn, và cảnh quan độc đáo. Tại đây có rất nhiều hang động với cảnh quan kỳ
thú và ẩn chứa những chứng tích văn hoá lịch sử lâu đời như động Trăng
Khuyết, động Chúa, động Thuỷ Tiên, động Người Xưa, hang Con Moong,
động San Hô...
Trong vườn còn có suối nước nóng 38 . Hệ thực vật rất phong phú với
1.944 loài thuộc 908 chi và 229 họ. Đặc biệt có cây chò xanh, cây sấu cổ thụ
đều trên dưới 1.000 năm tuổi, cao từ 50-70m. Riêng hoa phong lan có tới 50
loài, có loài cho hoa và hương thơm quanh năm. Hiện nay,vườn quốc gia Cúc
Phương đã trở thành một trung tâm cung cấp các loài thực vật quý hiếm, có
giá trị kinh tế cao phục vụ cho các chương trình trồng rừng trong khu vực và
trên cả nước. Nơi đây đã có những khu gây giống tự nhiên đạt kết quả cho các
loài chò chỉ, chò xanh, kim giao... Trong tương lai vườn còn xây dựng và mở
rộng thêm cơ sở thực nghiệm để cung cấp giống nhiều loài cây thuốc, cây
cảnh quý hiếm cho những nơi có nhu cầu.
Động vật.

15


Rừng Cúc Phương có hệ sinh thái khá phong phú và đa dạng, gồm 97
loài thú (trong đó nổi bật nhất là các loài khỉ châu Á), 137 loàichim, 76
loài bò sát, 46 loài lưỡng cư, 11 loài cá và hàng ngàn loài côn trùng. Nhiều
loài nằm trong Sách đỏ Việt Nam.
Cúc Phương là nơi sinh sống của một số quần thể thú quan trọng về mặt
bảo tồn, trong đó có loài linh trưởng đang bị đe dọa tuyệt chủng trên toàn cầu
ở mức đe dọa cực kỳ nguy cấp là voọc quần đùi trắng và loài sẽ bị nguy cấp

trên toàn cầu là Cầy vằn, loàibáo hoa mailà loài bị đe dọa ở mức quốc gia.
Cúc Phương cũng có hơn 40 loài dơi đã được ghi nhận tại đây.
Đến nay, đã có 313 loài chim được xác định ở Cúc Phương. Cúc
Phương nằm tại vị trí tận cùng phía bắc của vùng chim đặc hữu vùng đất thấp
Trung Bộ, tuy nhiên, chỉ có một loài có vùng phân bố giới hạn được ghi nhận
tại đây là khướu mỏ dài. Cúc Phương được công nhận là một vùng chim quan
trọng tại Việt Nam.
Nhiều nhóm sinh vật khác cũng đã được điều tra, nghiên cứu ở Cúc
Phương trong đó có ốc. Khoảng 111 loài ốc đã được ghi nhận trong một
chuyến điều tra gần đây trong đó có 27 loài đặc hữu. Khu hệ cá trong các
hang động ngầm cũng đã được nghiên cứu, ít nhất đã có một loài cá được ghi
nhận tại đây là loài đặc hữu đối với vùng núi đá vôi, đó là Cá niết hang Cúc
Phương. Cúc Phương đã xác định được 280 loài bướm, 7 loài trong số đó lần
đầu tiên được ghi nhận ở Việt Nam tại Cúc Phương vào năm 1998.
Đỉnh Mây Bạc
Rừng Cúc Phương nằm trên phần cuối của dẫy đá vôi, chạy dài từ Tây
Bắc xuống Đông Nam, có độ cao trung bình 400 m với đỉnh núi cao nhất là
Đỉnh mây bạc cao 648m - nơi đây được coi là nóc nhà của vùng duyên hải
Bắc Bộ vì vậy nó thực sự trở thành điểm đến lý tưởng cho những ai yêu thích
thiên nhiên và khám phá. Từ Trung tâm Vườn đi về hướng Đông Bắc khoảng
3 km qua nhiều khu rừng già với nhiều dốc đá. Trên tuyến đi này du khách sẽ

16


thấy một loại dây leo thân gỗ (dây Bàm bàm) có kích thước thật ngỡ ngàng,
với đường kính gốc tới 0,5m, chạy dài hàng cây số, vắt ngang giữa rừng
Sau chặng đường gian nan vất vả, lên đến đỉnh núi, bồng bềnh giữa
mây trời với một cảm giác khó quên du khách có thể ngắm nhìn toàn cảnh
Cúc Phương, đồng bằng của 3 huyện thuộc 3 tỉnh ở 3 vùng là Nho Quan

(Ninh Bình), Yên Thủy (Hoà Bình) và Thạch Thành (Thanh Hoá) . Đứng trên
đỉnh Mây Bạc cao 648 m, ta có thể thả tầm mắt bao quát toàn cảnh Vườn
Quốc gia, trông thấy cố đô Hoa Lư với chùa Bái Đính nguy nga tráng lệ và
ngắm nhìn trọn vẹn "Vịnh Hạ Long cạn" nằm ở phía bắc Ninh Bình. Nơi đây
khí hậu luôn ở khoảng 23 độ C.
Với một nhóm nhỏ trên tuyến đi này chắc chắn bạn sẽ bắt gập nhiều
loài chim và may mắn bạn có thể gập một loài chim lớn, đó là loài Phượng
hoàng đất, một loài chim quý hiếm của Việt nam . Phượng hoàng đất là loài
chim ăn quả nên có chiếc mỏ tương đối lớn, dài tới 0,4 m, chúng thường làm
tổ trên hốc đá, có cuộc sống gia đình khá đặc biệt. Khi đẻ trứng một con làm
nhiệm vụ ấp trưng, thành viên còn lại trong gia đình phải đi kiếm mồi nuôi cả
con ấp trứng. được ví như chiếc võng trời.Tuyến đường đến Đỉnh mây bạc dài
và nhiều dôc đá (Đi bộ 6 km cả đi và về) vì vậy quý khách cần chú ý:
- Tuyến này giành cho những người có sức khoẻ tốt, những người bị
bệnh tim và một số bệnh đặc biệt khác không được đi tuyến .
- Phải có trang bị bảo hộ tốt như giầy thể thao, tất chống vắt; quần dài
- Nên mang ống nhòm để có thể quan sát được các điểm tham quan nói
trên .
- Tuyến đi này phải có hướng dẫn viên của vườn
Động Sơn Cung và Hồ Yên Quang
Xin chào quý khách
Trải qua một chặng đường dài đi qua các điểm chắc quý khách đang
rất mệt. Vậy quý khách hãy dừng chân nghỉ ngơi giây lát, nơi quý khách đang
17


dừng chân là đường vào Động Sơn Cung, với không khí thoáng mát, hi vọng
sẽ đem đến cho quý khách những cảm nhận riêng biệt.
Trước khi vào trong Động quý khách cần lưu ý một số điểm sau:
Chắc quý vị đã chuẩn bị cho mình những chiếc đèn pin cầm tay rồi

chứ ? Những chiếc đèn pin là vật dụng không thể thiếu khi đi vào trong độn,
quý khách nên chú ý quan sát
Quý khách chú ý đá dễ trơn trượt nên tránh đeo tông và dép cao gót
Hồ Yên Quang - một hồ nước ngọt nằm trên địa bàn xã Yên Quang,
huyện Nho Quan tỉnh Ninh Bình (hồ Yên Quang tiếp giáp vớiVườn quốc gia
Cúc Phương). Hồ Yên Quang cùng với hồ Yên Thắng, hồ Đồng Thái là
những hồ nước lớn nhất ở Ninh Bình với diện tích 180 ha và trữ lượng nước
5,6 triệu m3.[1] Hồ Yên Quang được biết đến với những dự án nuôi trồng thủy
sản lớn trên hồ. Đây cũng là một hồ câu cá và phát triển du lịch nghỉ dưỡng
cuối tuần ở Ninh Bình.
Hồ Yên Quang có chiều dài 7 km, chiều rộng khoảng 1,2 km, độ sâu
trung bình 8m.
Hồ Yên Quang là hệ thống gồm 4 hồ lớn có tên là hồ 1, hồ 2, hồ 3, hồ 4
nằm liền nhau được ngăn cách bằng hệ thống đập thủy lợi. 3 hồ lớn hơn nằm
trên địa phận xã Yên Quang, riêng hồ 4 gần như nằm trong địa phận xã Văn
Phương. Hồ Yên Quang là một thắng cảnh thuộc vùng đệm của vườn quốc
gia Cúc Phương, giữa hồ có một đảo nhỏ, trên đó có một ngôi miếu thờ và
mặt nước hồ là nơi hội tụ của nhiều đàn chim nước bơi lội. Trên mặt hồ nước
trong xanh in bóng những vách núi, rừng cây và những chiếc thuyền câu nho
nhỏ, cảnh sắc khá hoang sơ và tĩnh lặng. Hồ Yên Quang cũng là một hồ câu
cá của người dân Ninh Bình và du khách.
Từ hồ 3 leo qua Quèn lá vào một thung đất tương đối bằng phẳng, rộng
khoảng 100 ha đó là Thung lá. Vượt qua Thung lá, leo tới chân dẫy núi đã vôi
18


là du khách tới Động Phò Mã giáng. Ngay phía ngoài cửa động có một nhũ đá
giống hệt hình hài của một vị Phò mã. Bên trong động có nhiều buồng, mỗi
buồng lại có cấu tạo lộng lẫy bởi hệ thống nhũ đá, uy nghi như những cung
đình.

Hệ thống đập xả ở hồ Yên Quang đã được sửa chữa, nâng cấp thành
một hệ thống công trình thủy lợi lớn, đảm bảo an toàn cho sản xuất và đời
sống của nhân dân các xã quanh thị trấn Nho Quan. Với một hệ thống đập
tràn, tưới tiêu, hệ thống giao thông thuận lợi chỉ cách thành phố Ninh Bình 45
Km và ngay trung tâm Nho Quan, hồ Yên Quang trở thành một điểm du lịch
sinh thái, môi trường du lịch cuối tuần để vui chơi giải trí cho du khách trong
và ngoài nước.

Bản Mường: 15km đi bộ xuyên qua rừng già và một đêm nghỉ lại tại
nhà sàn truyền thống.
Tuyến đường đến điểm du lịch này khá mạo hiểm, dành cho ai mạnh
mẽ vì nó là tuyến đi bộ xuyên rừng ngủ bản.Từ trung tâm Vườn đi bộ về phía
Tây, vượt qua con đường bê tông dài chừng 3 km là tới Cây Sấu cổ thụ. Từ
Cây Sấu cổ thụ đi tiếp theo con đường mòn nhỏ chừng 13 km xuyên rừng là
ta tới được bản Mường. Bản Mường nằm bên dòng sông Bưởi thơ mộng với
nhiều bản sắc văn hóa truyền thống, những căn nhà sàn thấp lợp lá gồi hoặc
cỏ gianh, những khung cửi dệt thổ cẩm sắc màu sặc sỡ.
Du lịch sinh thái có sự tham gia của cộng đồng: Thiên nhiên Cúc
Phương vô cùng quan trọng, là nguồn tạo lập sinh kế cho cộng đồng địa
phương, du lịch sinh thái có sự tham gia của cộng đồng là giải pháp quan
trọng, góp phần cải thiện đời sống nhân dân. Trong thời gian ở bản, người
Mường với lòng nhiệt tình, mến khách sẽ mang lại cho du khách thời gian
thoải mái và cơ hội để tìm hiểu, khám phá những nét văn hoá bản địa độc đáo.

19


Chương trình văn nghệ dân tộc: Đến với Cúc Phương, ngoài cơ hội
chiêm ngưỡng những vẻ đẹp mà tạo hoá ban tặng, du khách còn được thưởng
thức những điệu múa, những bài hát truyền thống của dân tộc Mường và các

dân tộc vùng cao, những chàng trai, cô gái Mường trong trang phục truyền
thống với màu sắc sặc sỡ bên ánh lửa trại bập bùng sẽ mang lại cho du khách
một đêm rừng đầy thú vị. Hoạt động này được xây dựng nhằm bảo tồn và
phát huy truyền thống văn hoá các dân tộc vùng núi nói chung và văn hoá dân
tộc Mường nói riêng.
Bản sắc văn hoá:Từ xa xưa, Cúc Phương là nơi cư trú và sinh sống của
cộng đồng người Mường với những nét văn hoá độc đáo và đặc trưng, đó là
những nếp nhà sàn, ruộng bậc thang, những cối giã gạo nương, những khung
dệt thổ cẩm, độc đáo hơn là những lễ hội, phong tục tập quán và nếp sống của
cộng đồng mà du khách có thể cảm nhận được trong thời gian thăm bản.
Trung tâm xuyên qua khu rừng già, thung lũng, vượt đèo dốc với chiều
dài chừng 16 km, du khách sẽ tới bản Mường (bản Khanh thuộc xã Ân Nghĩa,
huyện Lạc Sơn, tỉnh Hoà Bình). Bản Khanh nằm bên tả ngạn sông Bưởi với
những nếp nhà sàn, ruộng bậc thang… Đường đến bản Mường dài và phải
qua nhiều dốc cao với thời gian từ 6-8 tiếng
Con người: Cúc Phương là nơi cư trú và sinh sống của cộng đồng
người Mường với những nét văn hoá độc đáo và đặc trưng. Đó là những nếp
nhà sàn, ruộng bậc thang, những cối giã gạo nương, những khung dệt thổ
cẩm.Độc đáo hơn là những lễ hội, phong tục tập quán và nếp sống của cộng
đồng mà du khách có thể cảm nhận được trong thời gian thăm bản. Khách có
thể tới làng Khanh, một làng du lịch sinh thái với những ngôi nhà
truyền thống của người Mường. Bà con trong làng đã được chuyển giao công
nghệ nuôi ong, hươu, cải tạo vườn tạp, khôi phục nghề dệt thổ cẩm. Ban Quản
lý Vườn Cúc Phương cũng đang mở rộng mô hình làng Khanh ra các bản làng
khác để hình thành tuyến du lịch sinh thái bản

20


làng. Du khách cũng có thể nghỉ đêm trong những ngôi nhà nhỏ hai

phòng nằm nép dưới bóng cây ở vùng đệm của rừng.
Đến rừng quốc gia, du khách cũng có thể thưởng thức món dê núi đặc
sản của Ninh Bình và món ốc núi đặc biệt chỉ có ở đây. Các món ăn hấp dẫn
khác gồm: gà vườn nướng, cá rô chiên ròn nhắp rượu gạo lúa nương Mường
cay cay ngọt ngọt…
Dân cư: Khi vườn quốc gia Cúc Phương được thành lập, có khoảng
500 người sống trong các xóm thuộc vùng lõi của vườn quốc gia này. Trong
giai đoạn di dời đầu tiên, kết thúc vào cuối năm 1990, 6 xóm với 650 người
đã được chuyển đến định cư ở vùng bán sơn địa ngoài cửa vườn. Tuy nhiên,
hiện vẫn còn khoảng 2.000 người sống dọc theo bờ sông Bưởi bên trong
vườn. Số dân này cũng đang được lên kế hoạch để di dời. Khoảng trên 62000
dân sống ở vùng đệm của vườn quốc gia, rất nhiều người trong số họ có cuộc
sống phụ thuộc vào các nguồn tài nguyên thiên nhiên bên trong vườn .Cúc
Phương là một trong 2 xã miền núi của huyện Nho Quan.Trung tâm vườn có
9 bản trong đó địa phận tỉnh Thanh
Hoá 2 bản, Hoà Bình 1 bản (bản Khanh) , Ninh Bình 6 bản(bản Mạc,
bản Đang, bản Mền, bản Đồng Cơn, bản Đăng và sâu nhất là bản Bống).Số
bản trên đất Ninh Bình đều nằm gần đường ô tô từ cửa rừng đến trung tâm.
Tập quán sinh hoạt: Người Mường Cúc Phương ở nhà sàn làm bằng
gỗ, vách thường làm bằng nứa, giữa thờ thần rừng và gia tiên, gian giữa có
một cửa sổ nhìn ra hướng cổng.
Ngày lễ Tết hoặc cúng giỗ tổ tiên, cổng được quét vôi treo vào đó cái
rổ, thúng hoặc nồi hỏng.
Về tôn giáo, người Mường Cúc Phương có hai tôn giáo chính, đó là đạo
Phật và đạo Thiên chúa.Trong bản có già bản là người cao tuổi có uy tín, có
hiểu biết.

21

Trong bản còn có một nhân vật quan trọng là thầy mo, việc chính là
cúng ma .Thầy mo có chút hiểu biết về các loại lá cây rừng để chữa các bệnh
thông thường.
Người Mườngkhông có chữ viết riêng, có tiếng nói riêng nhưng có một
số từ vực có dùng cả tiếng Kinh, những từ vực ấy khi phát âm có lái đi một
chút.
Người Mường có tập tục “Quyền ún” (“ún” là em ) nghĩa là quyền của
người nhỏ nhất trong nhà không kể trai hay gái thể hiện lĩnh vực bán đổi các
tài sản trong nhà.
Người Mường Cúc Phương trước ngày di dời khỏi trung tâm rừng,
phương thức canh tác là làm nương rẫy, trồng ngô, lúa, sắn, chặt cây làm
nương rẫy, tháng 9 thu hoạch lúa ngô. Văn hoá ẩm thực Cúc Phương được
biết đến với rượu cần và cơm lam.
Trong tập tục cưới hỏi,thách cưới to nhỏ phụ thuộc vào vị trí xã hội,
quan hệ của nhà gái.
Lưu ý:
Bạn cần chuẩn bị những vật dụng sau khi tham quan Cúc Phương: Giày
đi rừng, mũ, nước uống, thức ăn, băng gạc y tế, thuốc chống muỗi…
Nên mang theo ống nhòm để ngắm cảnh phía xa.
Có một mẹo để tránh vắt chui vào người vào mùa mưa như sau: bạn
mua thuốc DEP (loại chống ghẻ) rất phổ biến, ở dạng kem. Dùng DEP bôi
vào các khu vực nhạy cảm như đầu, gáy, cổ áo, cổ tay, ống chân, xung quanh
thắt lưng một vòng từ bụng ra sau lưng. Mùi khét của DEP làm cho muỗi vắt
rừng đều sợ.
Chúc quý khách có một kỳ nghỉ vui vẻ tại bản Mường nơi đây!
10.Hệ Sinh Thái VưỜn Quốc Gia Cúc Phương .
Vườn Quốc Gia Cúc Phương có hệ sinh thái vô cùng phong phú và
đa dạng cả về số lượng và chủng loại, thảm thực vật và động vật.
22



Thực vật.

Trong đó ngành quyết thực vật có 31 họ, 57 chi, 149 loài; ngành hạt
trần có 3 họ, 3 chi và 3 loài; ngành hạt kín có 154 họ, 747 chi và 1588 loài.
Với diện tích chỉ bằng 1/700 diện tích miền Bắc và gần 1/1500 diện tích của
cả nước nhưng hệ thực vật Vườn quốc gia Cúc Phương chiếm tỷ lệ 76% số
họ, 48,6% số chi và 30% số loài của miền Bắc và chiếm 68,9% số họ, 43,6%
số chi và 24,6% số loài hiện có ở Việt Nam. Thảm thực vật Cúc Phương với
ưu thế là rừng trên núi đá vôi. Rừng có thể hình thành nên nhiều tầng tán đến
5 tầng rõ rệt, trong đó tầng vượt tán đạt đến độ cao trên 40 m. Do địa hình
dốc, tầng tán thường không liên tục và đôi khi sự phân tầng không rõ ràng.
Nhiều cây rất phát triển hệ rễ bạnh vè để đáp ứng với tầng đất mặt thường
mỏng. Vườn quốc gia hiện là nơi có nhiều loài cây gỗ lớn như chò xanh, chò
chỉ hay đăng, hiện đang được bảo vệ để thu hút du khách thăm quan. Đây
cũng là nơi phong phú về các cây gỗ và cây thuốc.
Cúc Phương có hệ thực vật phong phú. Hiện nay, các nhà khoa học đã
thống kê được gần 2.000 loài thực vật có mạchthuộc 887 chi trong 221 họ
thực vật. Các họ giàu loài nhất trong hệ thực vật Cúc Phương là các họ Đại
kích, Hòa thảo, Đậu, Thiến thảo, Cúc, Dâu tằm, Nguyệt quế, Cói, Lan và Ô
rô. Khu hệ thực vật ở Cúc Phương là tập hợp yếu tố địa lý thực vật bao
gồm Trung Quốc-Himalaya, Ấn Độ-Myanmavà Malesia. Đến nay, đã có 3
loài thực vật có mạch đặc hữu được xác định cho hệ thực vật Cúc Phương
là hồ trăn Cúc Phương, mua Cúc Phương và cui Cúc Phương. Vườn quốc gia
Cúc Phương cũng được xác định là 1 trong 7 trung tâm đa dạng thực vật của
Việt Nam. Vườn có diện tích 22.000ha, trong đó 3/4 là núi đá vôi cao từ 300
đến 600m so với mặt biển. Tại đây có đỉnh Mây Bạc cao 648,2m.Khí hậu ở
Cúc Phương thuộc loại khí hậu nhiệt đới gió mùa, nhiệt độ trung bình năm

khoảng 24,7 °C. Địa hình phức tạp, rừng ở dạng nguyên sinh chứa nhiều bí
ẩn, và cảnh quan độc đáo. Tại đây có rất nhiều hang động với cảnh quan kỳ
thú và ẩn chứa những chứng tích văn hoá lịch sử lâu đời như động Trăng
23


Khuyết, động Chúa, động Thuỷ Tiên, động Người Xưa, hang Con Moong,
động San Hô...
Trong vườn còn có suối nước nóng 38 . Hệ thực vật rất phong phú với
1.944 loài thuộc 908 chi và 229 họ. Đặc biệt có cây chò xanh, cây sấu cổ thụ
đều trên dưới 1.000 năm tuổi, cao từ 50-70m. Riêng hoa phong lan có tới 50
loài, có loài cho hoa và hương thơm quanh năm. Hiện nay,vườn quốc gia Cúc
Phương đã trở thành một trung tâm cung cấp các loài thực vật quý hiếm, có
giá trị kinh tế cao phục vụ cho các chương trình trồng rừng trong khu vực và
trên cả nước. Nơi đây đã có những khu gây giống tự nhiên đạt kết quả cho các
loài chò chỉ, chò xanh, kim giao... Trong tương lai vườn còn xây dựng và mở
rộng thêm cơ sở thực nghiệm để cung cấp giống nhiều loài cây thuốc, cây
cảnh quý hiếm cho những nơi có nhu cầu.


Động vật.

Rừng Cúc Phương có hệ sinh thái khá phong phú và đa dạng, gồm 97
loài thú (trong đó nổi bật nhất là các loài khỉ châu Á), 137 loàichim, 76
loài bò sát, 46 loài lưỡng cư, 11 loài cá và hàng ngàn loài côn trùng. Nhiều
loài nằm trong Sách đỏ Việt Nam.
Cúc Phương là nơi sinh sống của một số quần thể thú quan trọng về mặt
bảo tồn, trong đó có loài linh trưởng đang bị đe dọa tuyệt chủng trên toàn cầu
ở mức đe dọa cực kỳ nguy cấp là voọc quần đùi trắng và loài sẽ bị nguy cấp
trên toàn cầu là Cầy vằn, loàibáo hoa mailà loài bị đe dọa ở mức quốc gia.

Cúc Phương cũng có hơn 40 loài dơi đã được ghi nhận tại đây.
Đến nay, đã có 313 loài chim được xác định ở Cúc Phương. Cúc
Phương nằm tại vị trí tận cùng phía bắc của vùng chim đặc hữu vùng đất thấp
Trung Bộ, tuy nhiên, chỉ có một loài có vùng phân bố giới hạn được ghi nhận
tại đây là khướu mỏ dài. Cúc Phương được công nhận là một vùng chim quan
trọng tại Việt Nam.

24


Nhiều nhóm sinh vật khác cũng đã được điều tra, nghiên cứu ở Cúc
Phương trong đó có ốc. Khoảng 111 loài ốc đã được ghi nhận trong một
chuyến điều tra gần đây trong đó có 27 loài đặc hữu. Khu hệ cá trong các
hang động ngầm cũng đã được nghiên cứu, ít nhất đã có một loài cá được ghi
nhận tại đây là loài đặc hữu đối với vùng núi đá vôi, đó là Cá niết hang Cúc
Phương. Cúc Phương đã xác định được 280 loài bướm, 7 loài trong số đó lần
đầu tiên được ghi nhận ở Việt Nam tại Cúc Phương vào năm 1998.

25