Nâng cao hiệu quả dạy học kiến thức quá trình ở cấp độ tế bào (Sinh học 10) bằng phần mềm LectureMaker 2.0

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
  

NINH THỊ BẠCH DIỆP

NÂNG CAO HIỆU QUẢ DẠY HỌC KIẾN THỨC
QUÁ TRÌNH SINH HỌC Ở CẤP ĐỘ TẾ BÀO (SINH HỌC
10) BẰNG PHẦN MỀM LECTUREMAKER 2.0

LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC

Thái Nguyên - năm 2010

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
  

NINH THỊ BẠCH DIỆP

NÂNG CAO HIỆU QUẢ DẠY HỌC KIẾN THỨC
QUÁ TRÌNH SINH HỌC Ở CẤP ĐỘ TẾ BÀO (SINH HỌC
10) BẰNG PHẦN MỀM LECTUREMAKER 2.0

Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học bộ môn sinh học
Mã số : 60.14.10

LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
TS. Nguyễn Văn Hồng

Thái Nguyên - năm 2010
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




LỜI CẢM ƠN
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy giáo: TS. Nguyễn Văn Hồng, người
thầy đã tận tình hướng dẫn, hết lòng giúp đỡ tôi trong suốt quá trình làm luận văn.
Tôi xin chân thành cảm ơn tập thể thầy, cô giáo trong tổ bộ môn phương pháp
giảng dạy Sinh học thuộc khoa Sinh - KTNN, khoa Sau đại học - Đại học Sư phạm
Thái Nguyên đã tạo mọi điều kiện giúp đỡ cho tôi nghiên cứu, học tập và hoàn thành
luận văn.
Tôi xin chân thành cảm ơn Sở Giáo dục - Đào tạo Tỉnh Tuyên Quang, Ban giám
hiệu cùng các thầy, cô giáo tổ sinh vật, tập thể học sinh các trường: THPT Sơn Dương
- Sơn Dương - Tuyên Quang; THPT Trung Sơn - Yên Sơn - Tuyên Quang đã tạo điều
kiện thuận lợi và hợp tác cùng chúng tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và thực
nghiệm đề tài.
Tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã động viên,
giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này.
Tác giả luận văn

Ninh Thị Bạch Diệp

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




CÁC TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN
CÁC CHỮ VIẾT TẮT

XIN ĐỌC LÀ

CNTT

: Công nghệ thông tin

DH

: Dạy học

ĐC

: Đối chứng

ĐMPPDH

: Đổi mới phương pháp dạy học

GV

: Giáo viên

HS

: Học sinh

ICT

:

Information

and

Communication

Technology ( Công nghệ thông tin và
truyền thông)
MTDH

: Mục tiêu dạy học

NCKH

: Nghiên cứu khoa học

ND

: Nội dung

NST

: Nhiễm sắc thể

PP

: Phương pháp

PPDH

: Phương pháp dạy học

QTDH

: Quá trình dạy học

SGK

: Sách giáo khoa

THPT

: Trung học phổ thông

TN

: Thực nghiệm

TTN

: Trước thực nghiệm

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




MỤC LỤC
Trang
MỞ ĐẦU....................................................................................................................................1
Chƣơng 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
1.1. Cơ sở lí luận.………………………………………………………………...........7
1.1.1. Khái niệm về quá trình dạy học…..…………………….……………………….7
1.1.2. Cấu trúc quá trình dạy học...................................................................................8
1.1.3. Bản chất quá trình dạy học..……………………………………………………10
1.1.4. Phương pháp dạy học.....................…………………………………….............21
1.2. Cơ sở thực tiễn của đề tài …….........................................................…………...33
1.2.1.Điều tra kết quả học tập kiến thức quá trình phần sinh học tế bào (Sinh học 10)
của HS năm học 2008 – 2009 …......................................………………………….....33
1.2.2. Điều tra hiện trạng ứng dụng CNTT dạy học kiến thức quá trình phần sinh học
tế bào (Sinh học 10) ở trường THPT.............................................................................36
Chƣơng 2. NÂNG CAO HIỆU QUẢ DẠY HỌC KIẾN THỨC QUÁ TRÌNH CẤP
ĐỘ TẾ BÀO (SINH HỌC 10)
2.1. Cấu trúc nội dung chương trình sách giáo khoa Sinh học 10................................38
2.2. Nội dung phần Sinh học tế bào (Sinh học 10).......................................................46
2.3. Một số biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học kiến thức phần Sinh học tế bào (Sinh
học 10)..........................................................................................................................51
2.4.Thiết kế bài giảng kiến thức quá trình Sinh học tế bào (Sinh học 10)...................73
Chƣơng 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM
3.1. Mục đích thực nghiệm…………………………………………………………....98
3.2. Nội dung thực nghiệm…………………………………………………………....98
3.2. Phương pháp thực nghiệm.....…………………………………………………....98

3.4. Kết quả thực nghiệm……………………………………………………………102
KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ
1. Kết luận……………………………………….…………..………………..……..113
2. Đề nghị………………………………………………………………………...….113
TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................................................114
PHỤ LỤC
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

1



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

2



MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
1.1. Xuất phát từ yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học hiện nay
Đổi mới phương dạy và học đã được xác định trong Nghị quyết TW4 khóa VII
(1-1993), Nghị quyết TW2 khóa VIII (12-1996), và đựơc thể chế hóa trong Luật
giáo dục (2005), được cụ thể hóa trong các chỉ thị của Bộ Giáo dục và Đào tạo, đặc
biệt là chỉ thị 14 (4-1999).
Luật giáo dục, điều 28.2, đã ghi: "phương pháp giáo dục phổ thông phải phát
huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của HS; phù hợp với đặc điểm của
từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kỹ năng vận dụng
kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui hứng thú học tập
cho HS" [33].

Trong Nghị quyết Hội nghị lần thứ 2 khóa VIII Ban chấp hành Trung ương
Đảng cộng sản Việt Nam về định hướng phát triển giáo dục và đào tạo trong thời kì
công nghiệp hóa, hiện đại hóa đã ghi rõ:"Đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục
và đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện nếp tư duy sáng tạo của
người học. Từng bước áp dụng các phương pháp tiên tiến và phương tiện hiện đại
vào QTDH, bảo đảm điều kiện và thời gian tự học, tự nghiên cứu của HS, nhất là
sinh viên đại học" [14].
Bên cạnh đó Báo cáo kiểm điểm việc thực hiện Nghị quyết Trung ương 2 khóa
VIII và phương hướng phát triển giáo dục và đào tạo giai đoạn 2005 - 2010 của Bộ
chính trị tại Hội nghị lần thứ 6 Ban chấp hành Trung ương khóa IX Đảng cộng sản
Việt Nam (đã bổ sung hoàn chỉnh theo kết luận của Hội nghị Trung ương) cũng đã
chỉ rõ nhiệm vụ hết sức quan trọng cho ngành giáo dục và đào tạo:" Tập trung chỉ
đạo đổi mới nội dung, chương trình, phương pháp giáo dục theo hướng chuẩn hóa,
hiện đại hóa, sử dụng CNTT tiếp cận với trình độ tiên tiến của khu vực và quốc tế,
gắn bó hơn với cuộc sống xã hội, đáp ứng nhu cầu nguồn nhân lực của đất nước và
các địa phương" [15].

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

1




Và trong Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc Đảng cộng sản Việt Nam lần
thứ X tiếp tục đề cập và nhấn mạnh về định hướng đổi mới phương pháp giáo dục:
"Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện; đổi mới cơ cấu tổ chức, cơ chế quản lí,
nội dung, phương pháp dạy và học thực hiện chuẩn hóa, hiện đại hóa, xã hội hóa,
chấn hưng nền giáo dục Việt Nam” [16].
Thực hiện Nghị quyết của Trung ương Đảng, chỉ thị của Thủ tướng Chính phủ

và Nghị quyết 40/2000/QH10 của Quốc hội, công cuộc đổi mới sự nghiệp giáo dục
và đào tạo đã được chuẩn bị và triển khai trong cả nước bắt đầu từ năm học 20012002 ở bậc Tiểu học và Trung học cơ sở. Đến năm học 2006-2007 chương trình bậc
Trung học phổ thông bắt đầu được áp dụng [35].
Định hướng dạy học hiện nay là lấy người học làm trung tâm, phát huy tối đa
khả năng tự học của HS dưới sự hướng dẫn của GV. Hướng tới học tập chủ động,
chống lại thói quen học tập thụ động. Tuy nhiên đổi mới phương pháp dạy học
không có nghĩa là gạt bỏ các phương pháp dạy học truyền thống mà phải vận dụng
một cách có hiệu quả các phương pháp dạy học hiện có theo quan điểm dạy học tích
cực kết hợp với các phương tiện hiện đại.
1.2. Xuất phát từ thực trạng dạy học bộ môn Sinh học ở trường phổ thông
Định hướng đổi mới PPDH đã diễn ra sôi nổi trong hầu hết các nhà trường
hiện nay. Tuy nhiên, trong thực tế dạy học các bộ môn nói chung và dạy học Sinh
học nói riêng còn bộc lộ rất nhiều hạn chế. Với PPDH truyền thống GV là trung tâm
của quá trình dạy học, GV dùng phương pháp giảng giải là chủ yếu, hạn chế về sử
dụng các phương tiện dạy học hỗ trợ cho việc lĩnh hội kiến thức. Dẫn đến việc tiếp
thu kiến thức từ GV đến HS diễn ra một cách thụ động, ở HS chủ yếu là sự nhắc lại
một cách máy móc kiến thức, chưa khuyến khích sự tìm tòi sáng tạo ở HS trong quá
trình học.
Bên cạnh đó kiến thức quá trình sinh học là kiến thức quan trọng, trừu tượng
gây khó khăn trong quá trình dạy và học của GV và HS, nếu như không có phương
tiện dạy học hỗ trợ thì việc lĩnh hội kiến thức này của HS rất khó khăn, ảnh hưởng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

2




đến kết quả học tập của học sinh điều đó được thể hiện qua kết quả kiểm tra trước

thực nghiệm của chúng tôi (xem mục 1.2. Cơ sở thực tiễn của đề tài. Chương 1.).
Ứng dụng CNTT trong dạy học đã được Bộ Giáo dục và đào tạo nước ta
coi là một trong những nhiệm vụ trọng tâm vì những lợi ích đặc biệt của nó
trong đổi mới PPDH
Trong Chỉ thị số 29/2001/CT Bộ giáo dục và đào tạo cũng đã đưa ra mục
tiêu cụ thể :"Đẩy mạnh ứng dụng CNTT trong giáo dục và đào tạo... theo hướng
sử dụng CNTT như là một công cụ hỗ trợ đắc lực nhất cho ĐMPPDH ở tất cả các
môn học" [6].
Vấn đề ứng dụng CNTT và triển khai nhiệm vụ tin học hóa trong nhà trường
đã được Bộ giáo dục và đào tạo nước ta xác định rõ là một trong 5 nhiệm vụ trọng
tâm của năm 2008. Trong báo cáo tổng kết năm học 2008 - 2009 về đổi mới phương
pháp dạy học của Bộ giáo dục và đào tạo có ghi rõ:
1/ Trong năm học tới (2009 - 2010), các cuộc vận động và phong trào thi đua
trong ngành sẽ tiếp tục được thực hiện để duy trì những thành quả đã đạt được trong
năm qua về việc thực hiện "hai không" và "xây dựng trường học thân thiện và học
sinh tích cực".
2/ Tăng cường các điều kiện và giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục, trước
hết là nâng cao “đôi cánh” ứng dụng CNTT và ngoại ngữ.
1.3. Xuất phát từ đặc điểm dạy học kiến thức quá trình trong dạy học Sinh học
Kiến thức quá trình cũng là một loại kiến thức khái niệm, loại kiến thức này phản
ánh một chuỗi các sự kiện hiện tượng liên tiếp xảy ra theo một trình tự chặt chẽ, có tính
định hướng rõ rệt. Vì vậy trong quá trình dạy học Sinh học việc cung cấp cho HS
những hiểu biết về kiến thức quá trình là một nhiệm vụ quan trọng của GV.
Việc dạy học để HS hiểu được bản chất cơ chế của quá trình sinh học là yêu
cầu quan trọng đối với GV.
Với những lí do trên, tôi đã chon đề tài: " Nâng cao hiệu quả dạy học kiến
thức quá trình ở cấp độ tế bào (Sinh học 10) bằng phần mềm LectureMaker 2.0".

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

3




2. Mục tiêu nghiên cứu
Xây dựng biện pháp nâng cao chất lượng dạy học kiến thức quá trình sinh học
ở cấp độ tế bào.
3. Đối tƣợng nghiên cứu
Dạy học kiến thức quá trình sinh học ở cấp độ tế bào.
4. Khách thể nghiên cứu
Quá trình dạy học sinh học lớp 10 ở trường phổ thông trên địa bàn tỉnh
Tuyên Quang.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
5.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận làm cơ sở cho việc nâng cao hiệu quả dạy học kiến
thức quá trình.
5.2. Phân tích cấu trúc nội dung chương trình Sinh học 10, xác định kiến thức quá
trình sinh học ở cấp độ tế bào trong chương trình Sinh học 10.
5.3. Đề xuất một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả dạy học kiến thức quá trình
sinh học ở cấp độ tế bào (Sinh học 10).
5.4. Thiết kế giáo án điện tử đa phương tiện dạy học kiến thức quá trình sinh học ở
cấp độ tế bào (Sinh học 10).
5.5. Thực nghiệm sư phạm và phân tích kết quả thực nghiệm để chứng minh tính
khả thi của đề tài.
6. Phƣơng pháp nghiên cứu [50]
6.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết
- Nghiên cứu các tài liệu của Đảng, Nhà nước, các công trình nghiên cứu trong
và ngoài nước có liên quan đến đề tài.
- Nghiên cứu nội dung, chương trình SGK, SGV Sinh học 10 là cơ sở cho việc
xây dựng biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học kiến thức quá trình sinh học ở cấp

độ tế bào.
6.2. Phương pháp điều tra .
Thiết kế và sử dụng phiếu điều tra về tình hình dạy và học kiến thức quá trình
sinh học.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

4




data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....

data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....

data error !!! can't not
read....

data error !!! can't not
read....

data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....

data error !!! can't not
read....