Giáo dục văn hóa ứng xử cho học sinh trung học phổ thông qua dạy học thơ Nôm Đường luật

Header Page 1 of 126.

ỦY BAN NHÂN DÂN TỈNH TRÀ VINH
TRƯỜNG ĐẠI HỌC TRÀ VINH
____________________________

ISO 9001:2008

HUỲNH THỊ NHỚ

GIÁO DỤC VĂN HÓA ỨNG XỬ
CHO HỌC SINH TRUNG HỌC
PHỔ THÔNG QUA DẠY HỌC
THƠ NÔM ĐƯỜNG LUẬT
Chuyên ngành:
LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC BỘ MÔN NGỮ VĂN
Mã số: 60140111

LUẬN VĂN THẠC SĨ LÝ LUẬN
VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC BỘ MÔN NGỮ VĂN
Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS LÃ NHÂM THÌN

TRÀ VINH, NĂM 2015

Footer Page 1 of 126.


Header Page 2 of 126.

TÓM TẮT
Luận văn hướng tới mục tiêu tìm hiểu nội dung triết lí, giáo huấn, ứng xử văn

hóa trong thơ Nôm Đường luật để giáo dục cách ứng xử văn hóa cho học sinh ở nhà
trường trung học phổ thông. Chúng tôi chọn đề tài Giáo dục văn hóa ứng xử cho học
sinh trung học phổ thông qua dạy học thơ Nôm Đường luật.
Trong chương 1 của luận văn, chúng tôi chủ yếu trình bày các thế mạnh của
thơ Nôm Đường về nội dung và hình thức thể loại cùng với những tác giả tên tuổi
như Nguyễn Trãi, Nguyễn Bỉnh Khiêm, Hồ Xuân Hương, Nguyễn Khuyến, Trần Tế
Xương… đã để lại nhiều tác phẩm mang nội dung triết lí, giáo huấn, ứng xử văn hóa
và được giảng dạy trong nhà trường phổ thông. Đó là những vấn đề quan trọng và rất
cần thiết để học sinh trung học - lứa tuổi đã hình thành và dần dần hoàn thiện nhân
cách, có được những kĩ năng giao tiếp và ứng xử có văn hóa từ những tác phẩm văn
học nói chung và tác phẩm thơ Nôm Đường luật nói riêng.
Ở chương 2 của luận văn chúng tôi giới thiệu các khái niệm văn hóa, văn hóa
ứng xử, thơ Nôm Đường luật. Trong đó, chúng tôi cũng đã khái quát về văn hóa ứng
xử trong thơ Nôm Đường luật với nội dung triết lí, giáo huấn, ứng xử văn hóa theo
quan điểm tích cực của Nho giáo và truyền thống dân tộc, quan niệm của nhân dân.
Đồng thời chúng tôi trình bày những nội dung triết lí, giáo huấn, ứng xử văn hoá
trong thơ Nôm Đường luật có thể vận dụng để giáo dục văn hoá ứng xử cho học sinh
phổ thông. Đó là những quan niệm sống thiết thực, gần gũi, dễ hiểu và dễ ứng dụng
vào việc giảng dạy thơ Nôm Đường luật ở nhà trường phổ thông.
Chương 3 của luận văn chúng tôi xin được minh họa những điều đã trình bày
trong luận văn bằng một số giáo án cụ thể với nội dung giáo dục văn hóa ứng xử cho
học sinh: Cảnh ngày hè của Nguyễn Trãi, Nhàn của Nguyễn Bỉnh Khiêm, Thu điếu
của Nguyễn Khuyến và Thương vợ của Trần Tế Xương. Những bài giảng được thiết
kế trên cơ sở vận dụng những nội dung triết lí, giáo huấn, ứng xử văn hóa không chỉ
mang đến cho đối tượng học sinh những tri thức cần thiết đầy đủ hơn về thơ Nôm
-iiiFooter Page 2 of 126.


Header Page 3 of 126.

Đường luật mà còn giúp học sinh tự học, phát triển năng lực và khả năng vận dụng
các tri thức để giải quyết các vấn đề của cuộc sống, đặc biệt khi ứng xử, giao tiếp.
Chúng tôi mong muốn rằng, luận văn này cũng góp ích phần nào trong việc
giáo dục những truyền thống ứng xử tốt đẹp của văn hóa dân tộc cho học sinh THPT;
đồng thời cũng muốn góp phần gióng lên hồi chuông cảnh báo về sự đi xuống trong
văn hóa ứng xử ngày nay, khi mà lối sống thực dụng, tính ích kỉ và cá nhân chủ nghĩa
đang dần xâm nhập vào từng cá nhân, từng gia đình và xã hội.

-ivFooter Page 3 of 126.


Header Page 4 of 126.

MỤC LỤC

Trang tựa
Quyết định giao đề tài
LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... i
LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... ii
TÓM TẮT ................................................................................................................ iii
PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................1
1. Lí do chọn đề tài .................................................................................................1
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ..................................................................................3
2.1. Nghiên cứu sáng tác của số tác giả tiêu biểu trong văn học trung đại có đề
cập tới nội dung triết lí, giáo huấn ......................................................................3
2.2. Nghiên cứu thơ Nôm Đường luật đề cập tới nội dung triết lí, giáo huấn....4
2.3. Sách và tài liệu phục vụ giảng dạy bộ môn Ngữ văn trong nhà trường ......5
2.4. Nghiên cứu văn hóa Việt Nam đề cập đến văn hóa ứng xử và văn hoá
học đường ..........................................................................................................6
3. Mục tiêu nghiên cứu ...........................................................................................7

4. Nhiệm vụ nghiên cứu ..........................................................................................7
5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ......................................................................7
5.1. Đối tượng nghiên cứu ..................................................................................7
5.2. Phạm vi nghiên cứu .....................................................................................7
6. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................................8
7. Đóng góp của luận văn .......................................................................................8
8. Cấu trúc của luận văn..........................................................................................8
PHẦN NỘI DUNG ....................................................................................................9
Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC GIÁO DỤC VĂN HOÁ
ỨNG XỬ CHO HỌC SINH PHỔ THÔNG QUA THƠ NÔM ĐƯỜNG LUẬT .... 9
1.1. Cơ sở lí luận .....................................................................................................9
-vFooter Page 4 of 126.


Header Page 5 of 126.

1.1.1. Thơ Nôm Đường luật với thế mạnh về nội dung thể loại ........................9
1.1.1.1. Nội dung giáo dục với những điểm tích cực của Nho giáo ..............9
1.1.1.2. Nội dung giáo dục mang truyền thống dân tộc và quan niệm của
nhân dân .......................................................................................................10
1.1.2. Thơ Nôm Đường luật với thế mạnh về hình thức thể loại .....................10
1.1.2.1. Ngôn ngữ tiếng Việt quen thuộc, dễ hiểu, dễ cảm ..........................10
1.1.2.2. Vận dụng lời ăn, tiếng nói của nhân dân.........................................12
1.1.2.3. Vận dụng ngôn ngữ văn học dân gian (ca dao, tục ngữ, câu đố) ....14
1.2. Cơ sở thực tiễn ...............................................................................................26
1.2.1. Đối tượng giảng dạy ...............................................................................26
1.2.1.1. Nguyễn Trãi, nhà thơ mở đầu văn học cổ điển Việt Nam ..............26
1.2.1.2. Nguyễn Bỉnh Khiêm, người kế thừa và phát triển thơ quốc âm .....28
1.2.1.3. Hồ Xuân Hương – “Bà chúa thơ Nôm” ..........................................30
1.2.1.4. Nguyễn Khuyến – nhà thơ của “quê hương làng cảnh” Việt Nam .31

1.2.1.5. Trần Tế Xương – nhà thơ “cười ra nước mắt” ................................33
1.2.2. Đối tượng tiếp nhận văn học ..................................................................34
Chương 2: TỪ NỘI DUNG TRIẾT LÍ, GIÁO HUẤN, ỨNG XỬ VĂN HOÁ
TRONG THƠ NÔM ĐƯỜNG LUẬT ĐẾN VIỆC GIÁO DỤC VĂN HOÁ ỨNG
XỬ CHO HỌC SINH PHỔ THÔNG ....................................................................37
2.1. Giới thuyết một số khái niệm ........................................................................37
2.1.1. Khái niệm văn hóa ..................................................................................37
2.1.2. Khái niệm ứng xử và văn hóa ứng xử ....................................................42
2.1.3. Khái niệm Thơ Nôm Đường luật ...........................................................44
2.2. Thống kê, phân loại, phân tích nội dung triết lí, giáo huấn, ứng xử văn hoá
trong thơ Nôm Đường luật....................................................................................45
2.2.1. Nội dung triết lí, giáo huấn, ứng xử văn hoá theo quan điểm tích cực của
Nho giáo ...........................................................................................................45
2.2.1.1. Quan niệm nhân nghĩa ....................................................................47
2.2.1.2. Quan niệm hiếu đễ, bằng hữu .........................................................47

-viFooter Page 5 of 126.


Header Page 6 of 126.

2.2.1.3. Quan niệm trọng nghĩa khinh tài ....................................................50
2.2.2. Nội dung triết lí, giáo huấn, ứng xử văn hoá mang truyền thống dân tộc
và quan niệm của nhân dân ..............................................................................51
2.2.2.1. Quan niệm “Đồng bào cốt nhục nghĩa càng bền” (Nguyễn Trãi) ...51
2.2.2.2. Quan niệm "trọng người chân thực" (Nguyễn Bỉnh Khiêm) ..........52
2.2.2.3. Quan niệm "trồng cây đức để con ăn" (Nguyễn Trãi) ....................53
2.2.2.4. Quan niệm "Phú quý lòng hơn phú quý danh" (Nguyễn Trãi) .......55
2.3. Giáo dục văn hóa ứng xử qua thơ Nôm Đường luật ......................................56
2.3.1. Giáo dục văn hoá ứng xử trong gia đình ................................................56

2.3.1.1. Đối với cha mẹ ................................................................................57
2.3.1.2. Đối với anh em ................................................................................59
2.3.1.4. Đối với họ hàng ...............................................................................60
2.3.2. Giáo dục văn hoá ứng xử ngoài xã hội ...................................................61
2.3.2.1. Đối với thầy giáo .............................................................................61
2.3.2.2. Đối với xóm giềng ..........................................................................61
2.3.2.3. Đối với bạn bè .................................................................................62
2.3.2.4. Đối với cộng đồng xã hội ................................................................64
2.3.3. Giáo dục văn hoá ứng xử đối với môi trường tự nhiên ..........................65
2.3.3.1. Nâng niu, trân trọng vẻ đẹp thiên nhiên ..........................................66
2.3.3.2. Sống hoà hợp với thiên nhiên .........................................................68
Chương 3: THIẾT KẾ GIÁO ÁN MINH HỌA ...................................................72
PHẦN KẾT LUẬN ................................................................................................104
1. Khái quát nội dung nghiên cứu .......................................................................104
2. Hướng phát triển của đề tài .............................................................................107
3. Kiến nghị.........................................................................................................107
TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................109

-viiFooter Page 6 of 126.


Header Page 7 of 126.

PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Thơ Nôm Đường luật là một thể loại có vị trí lớn, quan trọng trong văn học
trung đại Việt Nam. Một nhà nghiên cứu đã nhận định
Trong lịch sử văn học Việt Nam, thơ Nôm Đường luật có vị trí quan
trọng bởi những đóng góp to lớn của nó đối với sự phát triển của văn học dân
tộc về cả hai phương diện: thực tiễn sáng tác và ý nghĩa lý luận. Thơ Nôm

Đường luật là một hiện tượng vừa tiêu biểu, vừa độc đáo. Tiêu biểu ở chỗ nó
phản ánh những điều kiện, bản chất, quy luật của quá trình giao lưu tiếp nhận
văn học. Độc đáo bởi thơ Nôm Đường luật tuy mô phỏng thơ ngoại lai nhưng
lại có vị trí đáng kể bên cạnh các thể thơ dân tộc. [22; Tr.21].
Thơ Nôm Đường luật là sản phẩm tinh hoa tinh thần dân tộc Việt của các thế
hệ trí thức phong kiến Việt Nam yêu tiếng mẹ đẻ. Các thi nhân Việt Nam đã làm cho
những vay mượn từ văn học nước ngoài ngày càng thích hợp với đất nước, con người
Việt bằng những phương thức, phương tiện, chất liệu... tiếp thu và đồng hóa từ các thể
loại dân gian. Vì thế, ở bậc đại học, cao đẳng và ở các bậc trung học phổ thông và trung
học cơ sở, thơ Nôm Đường luật được giảng dạy, nghiên cứu trong tiến trình chung của
văn học trung đại. Đặc biệt thể loại này có vị trí quan trọng trong chương trình Ngữ
văn ở trường phổ thông (nhiều tác giả, tác phẩm thơ Nôm Đường luật được chọn giảng
trong nhà trường: Nguyễn Trãi, Nguyễn Bỉnh Khiêm, Hồ Xuân Hương, Nguyễn
Khuyến, Trần Tế Xương…) với những tác phẩm mang tính triết lí, giáo huấn sâu sắc.
Thơ Nôm Đường luật có nội dung phong phú, đa dạng, trong đó nổi bật là nội
dung triết lí, giáo huấn (đề cập đến nhiều khía cạnh của hiện thực đời sống: từ thiên
nhiên, cảnh vật, con người, từ những phạm trù đạo đức, thẩm mĩ của Nho giáo, từ
hình tượng “minh quân lương tướng” đến “ ngư tiều canh mục”), những biểu hiện
tích cực của tư tưởng Nho giáo, những tinh hoa của thời đại, những truyền thống đạo

-1Footer Page 7 of 126.


Header Page 8 of 126.

lí dân tộc... Những nội dung này không chỉ có tác dụng đối với người đương thời mà
còn có ý nghĩa đối với người ngày nay, góp phần tích cực vào việc bồi dưỡng tâm
hồn, nhân cách con người Việt Nam.
Giáo dục văn hoá sống - trong đó có văn hoá ứng xử là mục tiêu lâu dài đồng
thời là nhiệm vụ cấp thiết của ngành giáo dục trong tình hình hiện nay. Nhất là khi

Việt Nam đang trong giai đoạn xây dựng một nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc
dân tộc, đang trên đà hội nhập với văn hóa thế giới thì nhu cầu nhìn lại mình để là
chính mình và để “làm bạn với toàn thế giới” là rất quan trọng. Những năm gần đây,
Đảng và nhà nước ta nhiều lần khẳng định vai trò quan trọng của văn hóa trong việc
bồi dưỡng và phát huy nhân tố con người. Giáo sư – viện sĩ Phạm Minh Hạc đã nhận
định: “Nói đến văn hóa là phải nói đến con người, mà nói đến con người trước hết
phải nói đến tình cảm, tư tưởng, tâm lý, tư duy, chính trị... Đó là cốt lõi của văn hóa.
Lịch sử văn hóa là lịch sử con người và loài người. Con người tạo ra văn hóa làm
cho con người trở thành người”. Chính vì lẽ đó, hiện nay mọi người rất quan tâm đến
một biểu hiện đặc biệt của văn hóa đó là văn hóa ứng xử của con người. Đã là con
người mang tính nhân loại phổ biến thì ai cũng phải quan tâm đến mối quan hệ, thái
độ ứng xử giữa người với người, giữa người với xã hội, giữa người với tự nhiên...
Vậy nên, giáo dục văn hóa ứng xử là một vấn đề cần nhìn nhận một cách xác
đáng. Môn Ngữ văn có thế mạnh trong việc thực hiện mục tiêu, nhiệm vụ nói trên.
Trong thế mạnh chung đó của môn Ngữ văn phải kể đến thế mạnh của các sáng tác
thơ Nôm Đường luật. Với tầm ảnh hưởng sâu rộng của thơ Nôm Đường luật và xuất
phát từ nhận thức sâu sắc về việc giáo dục văn hóa ứng xử cho học sinh trung học
phổ thông , từ sự yêu thích trang thơ của cố nhân, lòng tự hào dân tộc đã tạo động lực
thúc đẩy chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài Giáo dục văn hóa ứng xử cho học sinh
trung học phổ thông qua dạy học thơ Nôm Đường luật.
Thông qua việc nghiên cứu đề tài này, người viết rất mong có thể góp chút
hiểu biết, suy nghĩ, nhìn nhận và cách thức giáo dục văn hóa ứng xử, văn hóa sống
cho học sinh trung học phổ thông qua dạy học thơ Nôm Đường luật.

-2Footer Page 8 of 126.


Header Page 9 of 126.

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề

Từ góc độ lí luận và phương pháp dạy học, đây là một đề tài mới, vì vậy hầu
như chưa có công trình nghiên cứu nào đề cập trực tiếp tới đề tài luận văn. Nhìn chung
một số hướng nghiên cứu sau có liên quan ít nhiều tới đề tài.
2.1. Nghiên cứu sáng tác của số tác giả tiêu biểu trong văn học trung đại có đề
cập tới nội dung triết lí, giáo huấn
Hướng nghiên cứu này góp phần khám phá về thơ Nôm Đường luật. Cuốn Thơ
Việt Nam – Thơ Nôm Đường luật từ thế kỉ VI đến hết thế kỉ XIX, Hà Xuân Liêm sưu
tầm và biên soạn, nhà xuất bản Thuận Hóa, 1997, ở phần Lược khảo lịch sử tác giả
đã trình bày về sự ra đời và quá trình phát triển của thơ Nôm Đường luật. Đặc biệt
tác giả sưu tầm và khảo cứu những tác phẩm có nội dung triết lí, giáo huấn cả về số
lượng và chất lượng, với một lực lượng tác giả đông đảo, tiêu biểu: Nguyễn Trãi,
Nguyễn Bỉnh Khiêm, Nguyễn Khuyến, Trần Tế Xương ...
Và không chỉ có đội ngũ tác giả kể trên, chúng ta có hàng trăm thi
gia khác, người nào ý tưởng cũng phong phú. Các thi nhân thời này không
còn dùng nhiều Hán văn hoặc phỏng dịch một cách vụng về nữa. Đa số đã
vận dụng hết năng lực để làm cho thơ Việt trở nên có tính cách đặc biệt.
Ý thơ đã thoát ly hẳn thơ Trung Quốc. Thi nhân quay về khai thác những
phong cảnh, tình tứ cùng tư duy của người Việt Nam [12; tr.13].
Trong quyển Tính cách Việt Nam trong thơ Nôm luật Đường, nhà xuất bản
Văn học, Hà Nội (2001), tác giả Lê Chí Dũng đưa ra nhận xét thiên về tính cách con
người Việt trong thơ Nôm Đường luật, ở nước Đại Việt, những thi nhân bậc thầy có
thể tìm thấy “những kẽ hở để qua đó tâm thức Việt, sự tình tứ, tinh nghịch khỏe khoắn”
[4; tr.15] của dân gian được bộc lộ. Đó là ý tưởng mới, cảm xúc mới, ở đấy hình hài
của tính cách dân tộc, của văn hóa dân tộc hiện ra cụ thể.
Ngoài ra còn có các chuyên luận viết về các tác giả Nguyễn Trãi, Nguyễn Bỉnh
Khiêm, Hồ Xuân Hương, Nguyễn Khuyến, Trần Tế Xương của các nhà nghiên cứu
-3Footer Page 9 of 126.


Header Page 10 of 126.

Bùi Văn Nguyên, Đặng Thanh Lê, Trần Đình Hượu, Lã Nhâm Thìn, Trần Nho Thìn,
Trần Ngọc Vương…
2.2. Nghiên cứu thơ Nôm Đường luật đề cập tới nội dung triết lí, giáo huấn
Riêng về lĩnh vực nghiên cứu thơ Nôm Đường luật đề cập tới nội dung triết lí,
giáo huấn có quyển Thơ Nôm Đường luật, nhà xuất bản Giáo dục, Hà Nội, 1997.
PGS.TS Lã Nhâm Thìn đã nhận định:
Có thể thấy diễn tiến đề tài, chủ đề thơ Nôm Đường luật thế kỉ XV
đến đầu thế kỉ XVIII nổi bật là những đề tài, chủ đề gắn liền với cuộc sống,
tâm sự tác giả, với quan niệm lí tưởng, phẩm chất của kẻ sĩ, như lí tưởng
“ái ưu”, “trung hiếu”, như cốt cách người quân tử, trách nhiệm minh quân,
lương thần... Những đề tài, chủ đề này thường hướng nhiều đến mục đích
giáo dục như tu dưỡng phẩm chất, triết lí nhân sinh, răn dạy cách sống, đề
cao đạo lí nhân nghĩa... [22; Tr.55].
Tác giả nhấn mạnh:
Đề tài, chủ đề triết lý nhân sinh, răn dạy đạo lý là đề tài, chủ đề có
khuynh hướng hướng ngoại. Bởi mục đích không chỉ là tâm sự mà còn là
cảnh tỉnh xã hội, giáo dục người đời. Mục đích này thể hiện cả ở những bài
“tự giới”, “tự răn”. Đấy là chưa kể nhiều bài thơ “khuyên”, thơ “giới”, thơ
“dạy” có những đối tượng giáo dục cụ thể như Răn sắc, Răn giận, Dạy con
trai (trong QÂTT), Dạy con, Khuyên anh em (trong HĐQÂTT), Răn người
có lòng tham, Răn người ham mê sắc dục, Răn người ham mê cờ bạc, Răn
người gian giảo, điêu toa, Răn người cậy giàu khinh nghèo (trong HĐQÂTT).
Xét mục đích cũng như đối tượng truyền đạt, đề tài, chủ đề triết lý và giáo
huấn của Đường luật Nôm đã có khuynh hướng hướng ngoại, khuynh hướng
xã hội hóa. Từ hiện thực xã hội các tác giả đề ra những nội dung giáo huấn
thích hợp. Ngược lại nội dung giáo huấn phải hướng vào những vấn đề đặt ra
trong hiện thực. Chính vì vậy qua những bài thơ triết lý và giáo huấn ta thấy
được một phần cuộc sống xã hội đương thời. [22; Tr.101-102].
-4Footer Page 10 of 126.

Header Page 11 of 126.

Khi nghiên cứu thơ Nôm Nguyễn Trãi, GS Đinh Gia Khánh viết:
Trong thơ chữ Hán của Nguyễn Trãi, tính chất dân tộc đã thể hiện
rất rõ ở chỗ phản ánh thiên nhiên của đất nước ta và cuộc sống của cha
ông ta. Với thơ Nôm ông đã có thể phản ánh một cách cụ thể và sinh động
hơn thiên nhiên ấy, cuộc sống ấy” [10; Tr.255]; “Nếu như thơ Nôm
Nguyễn Trãi vừa sinh động, vừa hàm súc, vừa chân chất, vừa mĩ lệ, lại
nhiều khi gân guốc, độc đáo thì trước hết là ông có tâm hồn phong phú, tư
tưởng cao đẹp, tình cảm tế nhị, tính cách phong khoáng. [10; Tr.261]
PGS. Bùi Duy Tân đã nhận xét về thơ Nôm Nguyễn Bỉnh Khiêm: “Trong
thơ Nôm viết bằng ngôn ngữ văn học dân tộc, thiên nhiên đất nước và cuộc sống của
nhân dân lại được miêu tả với phong vị dân tộc đậm đà hơn, cụ thể và sinh động
hơn”; “Rõ ràng, viết bằng tiếng mẹ đẻ, thơ Nôm Nguyễn Bỉnh Khiêm đã phản ánh
được đậm nét đời sống nhân dân”. [10; Tr.425]. Tuy viết về tác giả nhưng những
nhận định trên có thể giúp ta tìm hiểu khuynh hướng cảm hứng, nội dung phản ánh
của thơ Nôm Đường luật.
Ngoài ra còn có các chuyên luận Bình giảng thơ Nôm Đường luật, Phân tích
tác phẩm văn học trung đại Việt Nam từ góc nhìn thể loại của Lã Nhâm Thìn. Và các
bài phân tích những sáng tác thơ Nôm Đường luật của Lê Trí Viễn, Trần Đình Sử,
Nguyễn Thị Thanh Hương … cũng ít nhiều đề cập tới một số nội dung có liên quan
tới đề tài.
2.3. Sách và tài liệu phục vụ giảng dạy bộ môn Ngữ văn trong nhà trường
Chương trình Sách giáo khoa (Sách giáo viên) phục vụ việc giảng dạy trong
nhà trường phổ thông có những tác phẩm thuộc thể loại thơ Nôm Đường luật mang
nội dung triết lí, giáo huấn, ứng xử văn hóa như:
- Ngữ Văn lớp 10 có Cảnh ngày hè của Nguyễn Trãi, Nhàn của Nguyễn
Bỉnh Khiêm.

- Ngữ Văn lớp 11 có Tự tình (II) của Hồ Xuân Hương, Thu điếu của Nguyễn
Khuyến, Thương vợ của Trần Tế Xương.
-5Footer Page 11 of 126.


Header Page 12 of 126.

2.4. Nghiên cứu văn hóa Việt Nam đề cập đến văn hóa ứng xử và văn hoá
học đường
Tính từ năm 1938 khi cuốn Việt Nam văn hóa sử cương của GS. Đào Duy Anh
được Quan Hải tùng thư ấn hành (năm 1938), là công trình nghiên cứu đầu tiên về
văn hóa người Việt. Từ đó đến nay có rất nhiều công trình nghiên cứu về văn hóa
Việt Nam của các tác giả nổi tiếng như: Trần Quốc Vượng, Phan Ngọc, Trần Ngọc
Thêm... Có thể kể đến Khái niệm và quan niệm về văn hóa (TS. Đỗ Văn Khang), Văn
hóa Việt Nam và cách tiếp cận mới (GS. Phan Ngọc)…
Vấn đề nghiên cứu của các công trình nêu trên có liên quan đến các đặc trưng
giao tiếp ứng xử trong môi trường gia đình, xã hội và ứng xử với thiên nhiên của
người Việt Nam, tuy nhiên chưa có công trình nghiên cứu nào nghiên cứu về văn hóa
ứng xử của người Việt qua thơ Nôm Đường luật.
Ngoài ra, chúng tôi cũng quan tâm đến các nghiên cứu của tác giả Phạm Minh
Thảo Nghệ thuật ứng xử của người Việt (2003), TS. La Văn Quán Văn hóa ứng xử
truyền thống của người Việt (2007), tác giả Nguyễn Khắc Hùng Văn hóa và văn hóa
học đường (2011)…
Gần với đề tài có luận văn thạc sĩ Ngữ văn: “Văn hóa ứng xử người Việt trong
truyện thơ Nôm” của tác giả Triệu Thùy Dương – Trường Đại học Sư Phạm Tp.
HCM. Trong luận văn này, tác giả đã nghiên cứu văn hóa ứng xử của người Việt qua
một số truyện thơ Nôm tiêu biểu thế kỉ XVIII – XIX. Qua đó, tác giả đã cố gắng chỉ
ra những ảnh hưởng của văn hóa ứng xử với tư cách là quan niệm sống, lối sống, nếp
sống, lối hành động của cộng đồng người trong đời sống thực tế đến văn học.
Tóm lại, đã có những công trình, bài viết liên quan đến đề tài luận văn, tuy

nhiên vẫn chưa có công trình nào đi sâu nghiên cứu về giáo dục văn hóa ứng xử cho
học sinh trung học phổ thông qua dạy học thơ Nôm Đường luật một cách cụ thể, toàn
diện và có hệ thống.
Vì thế trong bài nghiên cứu này, trên cơ sở tiếp thu những ý kiến, những hướng
nghiên cứu cũng như những gợi ý quý báu của các nhà nghiên cứu, người viết sẽ cố
-6Footer Page 12 of 126.


Header Page 13 of 126.

gắng tổng hợp những khía cạnh, những điểm cơ bản, những vấn đề quan trọng nhất
có liên quan đến đề tài, qua đó phân tích, lí giải làm rõ nội dung vấn đề. Từ đó, để
vận dụng vào việc giáo dục văn hóa ứng xử cho học sinh ở nhà trường phổ thông qua
dạy học thơ Nôm Đường luật và để giúp độc giả có cái nhìn thấu đáo và sâu sắc về
thơ Nôm Đường luật.
3. Mục tiêu nghiên cứu
Luận văn hướng tới mục tiêu qua việc tìm hiểu nội dung triết lí, giáo huấn
trong thơ Nôm Đường luật để giáo dục cách ứng xử văn hóa cho học sinh ở nhà
trường trung học phổ thông.
4. Nhiệm vụ nghiên cứu
Nghiên cứu những lợi thế của thơ Nôm Đường luật trong việc giáo dục văn
hoá ứng xử cho học sinh phổ thông.
Tìm hiểu những nội dung triết lí, giáo huấn, những nội dung ứng xử văn hoá
trong thơ Nôm Đường luật.
Xây dựng quy trình, cách thức vận dụng một số biện pháp dạy học thơ Nôm
Đường luật để giáo dục văn hoá ứng xử cho học sinh.
5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
5.1. Đối tượng nghiên cứu
- Đề tài thực hiện đối với giáo viên giảng dạy môn Ngữ văn THPT.
- Đi sâu nghiên cứu tình hình học tập của học sinh đối với phần thơ Nôm

Đường luật để giáo dục văn hoá ứng xử cho học sinh.
- Hoạt động dạy học phần thơ Nôm Đường luật
5.2. Phạm vi nghiên cứu
- Những lợi thế của thơ Nôm Đường luật trong việc giáo dục văn hoá ứng xử
cho học sinh phổ thông.

-7Footer Page 13 of 126.


Header Page 14 of 126.

- Tình hình học tập của học sinh đối với phần thơ Nôm Đường luật để giáo dục
văn hoá ứng xử cho học sinh.
6. Phương pháp nghiên cứu
Luận văn vận dụng một số phương pháp nghiên cứu chủ yếu sau:
Phương pháp thống kê phân loại: Thống kê, phân loại nội dung triết lí, giáo
huấn trong sáng tác thơ Nôm Đường luật ở một số tác giả tiêu biểu như Nguyễn Trãi,
Nguyễn Bỉnh Khiêm, Hồ Xuân Hương, Nguyễn Khuyến, Trần Tế Xương…
Phương pháp liên ngành: liên ngành giữa văn học với văn hoá học, giữa khoa
học cơ bản với phương pháp dạy học.
Phương pháp phân tích, dạy học tác phẩm văn học theo đặc trưng thể loại: thể
loại thơ Nôm Đường luật với nội dung và hình thức.
7. Đóng góp của luận văn
Hệ thống hoá những nội dung triết lí, giáo huấn, ứng xử văn hoá trong thơ
Nôm Đường luật.
Vận dụng những nội dung triết lí, giáo huấn, ứng xử văn hoá trong thơ Nôm
Đường luật để giáo dục văn hoá ứng xử cho học sinh.
8. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Mục lục, Tài liệu tham khảo, phần Nội dung
luận văn gồm ba chương:

Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc giáo dục văn hoá ứng xử cho
học sinh phổ thông qua thơ Nôm Đường luật
Chương 2: Từ nội dung triết lí, giáo huấn, ứng xử văn hoá trong thơ Nôm
Đường luật đến việc giáo dục văn hoá ứng xử cho học sinh phổ thông
Chương 3: Thiết kế giáo án minh họa

-8Footer Page 14 of 126.