Giáo án Tự Tình Ngữ văn 10

Thi sĩ
Hồ Xuân Hương


I.
1.

Tự tình II
Tìm hiểu chung:
Tác giả:

Hồ Xuân Hương

- Hồ Xuân Hương (?-?)
- Quê quán: làng Quỳnh Đôi, huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An.
- Cuộc đời tình duyên nhiều éo le, ngang trái, 2 lần làm lẽ.

-.Hồ Xuân Hương được mệnh danh là «Bà chúa thơ Nôm»
-.Sáng tác của bà là tiếng nói thương cảm đối với người phụ nữ, khẳng định và đề cao vẻ đẹp khát vọng sống
của họ.


2. Tác phẩm:
a. Xuất xứ:
Bài thơ ”Tự tình II” nằm trong chùm thơ Tự tình, gồm 3 bài thất ngôn bát cú Đường luật bằng chữ
Nôm.

b. Bố cục:

•Đề: Đêm khuya với nỗi buồn tủi
•Thực: Sự bẽ bàng xót xa trước tình duyên lận đận.

•Luận: Nỗi niềm phẫn uất
•Kết:Tâm trạng chán chường.


II. Tìm hiểu văn bản:

1. Hai câu đề:

Đêm khuya văng vẳng trống canh dồn

Là khoảng thời gian từ đêm trở về

Từ láy tượng thanh miêu tả

- Sự dồn dập của thời

sáng. Đây chính là khoảng thời

âm thanh từ xa vọng lại.

gian

gian gợi lên những nỗi niềm tâm

=> lấy động tả tĩnh, làm nổi

=> Tâm trạng ngổn

sự của con người

bật không gian tĩnh lặng,

ngang, rối bời của con

thanh vắng

người


Trơ cái hồng nhan với nước non

Má hồng, chỉ người phụ nữ đẹp
Từ dùng để chỉ những vật nhỏ bé tầm thường
=> Thân phận người phụ nữ bị rẻ rúng, khinh thường

-

Trơ trọi, cô đơn
Bẻ bàng, tủi hổ
Chai lì, không còn cảm giác

Đảo ngữ, nhấn mạnh sự lẽ loi, cô
đơn, trơ trọi của người phụ nữ trong
đêm vắng


Trơ cái hồng nhan với nước non

1

3

3

=> nhấn mạnh sự lẽ loi, trơ trọi của con người giữa thiên nhiên bao la,
rộng lớn.

Cái hồng nhan >< nước non
=> Làm nổi bật sự nhỏ bé của con người trước vũ trụ rộng lớn


- Thời gian: đêm khuya.
- Âm thanh: tiếng trống điểm canh dồn dập từ xa vọng tới.
- từ láy «văng vẳng» làm tăng thêm cái tĩnh lặng, quạnh vắng của không gian (lấy động tả tĩnh)
=> Thể hiện bước đi gấp gáp của thời gian và tâm trạng rối bời của tác giả.
- «hồng nhan» chỉ người phụ nữ đẹp, mặn mà; cách kết hợp từ độc đáo với từ «cái» là từ gắn liền với
những đồ vật nhỏ bé => thân phận người phụ nữ bị rẻ rúng, khinh thường.
- Sự đối lập giữa: cái hồng nhan là một cá nhân bé nhỏ với nước non giống như cuộc đời rộng lớn.
- Cách ngắt nhịp 1/3/3 kết hợp với biện pháp đảo ngữ «trơ» càng nhấn mạnh sự lẽ loi, cô đơn, không ai
yêu thương trân trọng của người phụ nữ trong đêm khuya thanh vắng.


2. Hai câu thực:

Chén rượu hương đưa say lại tỉnh

Tìm đến rượu để giải sầu nhưng:

- Không tìm thấy lối thoát, bế tắc trong vòng lẩn quẩn
- Khi tỉnh thì lại càng đau khổ, xót xa cho thân phận của mình

=> nhận thức được số phận hẩm hiu, tủi nhục của mình


Vầng trăng bóng xế khuyết chưa tròn
Trăng sắp tàn

Vẫn chưa tròn đầy

Tuổi xuân của người phụ nữ đã qua đi

Vẫn chưa có được hạnh phúc viên mãn

=> Sự bẽ bàng, xót xa cho tình duyên lận đận, dở dang của mình. Tuổi thanh xuân đã qua đi nhưng

vẫn chưa tìm được bến đỗ hạnh phúc


- «say lại tỉnh» sự bế tắc quẩn quanh, bất lực, không thể say mãi,
tỉnh ra càng buồn hơn, nhức nhối hơn.

- Trăng xế là trăng sắp tàn giống như người phụ nữ tuổi xuân sắp đi
qua. Trăng sắp tàn nhưng vẫn khuyết chưa tròn đầy cũng như
người phụ nữ sắp bước qua tuổi thanh xuân mà tình duyên vẫn
dang dở, chưa tìm được hạnh phúc trọn vẹn.


3. Hai câu luận:

Xiên ngang mặt đất, rêu từng đám
Đâm toạc chân mây, đá mấy hòn

Động từ mạnh + đảo ngữ

Đảo ngữ nhấn mạnh nhỏ

=> sự bứt phá mạnh mẽ, sức sống

bé, hèn mọn thậm chí đến

mãnh liệt của rêu và đá giống như

mức mảnh mai, yếu ớt của

tâm trạng phẩn uất, không chịu

rêu và đá

khuất phục trước số phận của con
người.


Xiên ngang

><

Mặt đất

đâm toạc

><

chân mây

Rêu từng đám

>< đá mấy hòn

Rêu (mềm yếu), đá (thấp bé) không cam chịu số phận, bằng mọi cách vươn lên khỏi mặt đất, chọc thủng chân mây để chứng tỏ mình
 sự phản kháng của tác giả muốn bức phá rào cản để tự tìm hạnh phúc. Khẳng định sức sống mãnh liệt ngay cả trong tình huống bi
thương.
=> Phong cách thơ độc đáo, táo bạo, mạnh mẽ của tác giả


- Hai

động từ mạnh "xiên ngang", "đâm toạc" kết hợp biện pháp đảo ngữ thể hiện sức sống mãnh liệt của tự
nhiên, tạo vật như đang cựa quậy mong thoát khỏi số phận mà tạo hoá đã sắp đặt cho chúng.

- Ba cặp từ đối xiên ngang >< đâm toạc, rêu từng đám >< đá mấy hòn, mặt đất >< chân mây. Rêu mềm yếu,
mỏng manh; đá nhỏ bé, thấp hèn nhưng vẫn không cam chịu số phận, bằng mọi cách vươn lên khỏi mặt đất,
chọc thủng chân mây để chứng tỏ mình

- Sự phẩn uất, phản kháng của lòng người, hồn người mong thoát khỏi thân phận thực tại để đi tìm hạnh phúc
cho riêng mình.

=> Phong cách thơ độc đáo, mạnh mẽ, phá cách tạo nên sự khác biệt trong thơ của Hồ Xuân Hương


4. Hai câu kết:

Ngán nỗi xuân đi xuân lại lại
Sự ngán ngẩm,

Tuổi xuân
Xuân

chán chường

Mùa xuân
Phó từ: thêm một lần nữa
Lại

Động từ: quay trở lại

Câu thơ như 1 vòng lẫn quẩn, sự trở lại của mùa xuân đồng nghĩa với sự ra đi của tuổi xuân, mùa xuân thì quay lại còn tuổi
xuân thì ra đi mãi mãi.
=> sự hữu hạn nhỏ bé của con người.


Mảnh tình san sẻ tí con con

2

2

1

2

nhịp thơ bị cắt nhỏ đến mức vụn nát

=> cái vụn nát đó chính là thứ tình cảm nhỏ bé mà người phụ nữ nhận được.


Tình yêu vốn là thứ tình cảm thiêng

t
uậ
th
hệ
Ng

liêng, cao ca, không thể nào chia sẻ. Vậy
mà ở đây phải san sẻ đã đành mà cuối

iến
gt
t ăn

Mảnh tình

cùng chỉ còn lại một mảnh tình «con con»
=> sự đáng thương, tội nghiệp của thân
phận lẽ mọn

san
sẻ
tí

con con

- «Ngán»: chán ngán, ngán ngẩm, chán chường.
- «xuân đi xuân lại lại» như 1 vòng lẫn quẩn, sự trở lại của mùa xuân đồng nghĩa với sự ra đi của
tuổi xuân, mùa xuân thì quay lại còn tuổi xuân thì ra đi mãi mãi.

⇒ sự hữu hạn nhỏ bé của con người

- sử dụng biện pháp nghệ thuật tăng tiến: mảnh tình - san sẻ - tí - con con. «Mảnh tình» đã nhỏ bé ,mỏng manh,
dễ vỡ, dễ mất đi mà lại còn phải san sẻ cho người khác để cuối cùng chỉ còn lại một «tí con con»
=> nghịch cảnh éo le, ngang trái, tội nghiệp đáng thương của người phụ nữ .


III. Tổng kết:
Nội dung: bài thơ vừa nói lên bi kịch, vừa cho thấy bản lĩnh, khát vọng hạnh phúc
của Hồ Xuân Hương.
Nghệ thuật: sử dụng từ ngữ hình ảnh giản dị mà đặc sắc, giàu sức biểu cảm, táo bạo
và tinh tế.


Sự chán ngán đến cùng
Sự cô đơn buồn tủi về

cực về thân phận lẽ

thân phận của mình

mọn, bất hạnh của người
phụ nữ

Sự bẻ bàng, chua

Sự phẩn uất muốn

xót về duyên phận

vùng lên đấu tranh, đòi

dở dang

quyền hạnh phúc