Bước đầu nghiên cứu tư tưởng donghak (đông học) và những ảnh hưởng của nó ở triều tiên nửa cuối thế kỷ XIX (tóm tắt trích đoạn)

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI & NHÂN VĂN
------

------

ĐÀO VŨ VŨ

BƯỚC ĐẦU NGHIÊN CỨU TƯ TƯỞNG DONGHAK (ĐÔNG HỌC)
VÀ NHỮNG ẢNH HƯỞNG CỦA NÓ Ở TRIỀU TIÊN
NỬA CUỐI THẾ KỶ XIX

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC
Chuyên ngành: Châu Á học

HÀ NỘI - 2009


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI & NHÂN VĂN
------

------

ĐÀO VŨ VŨ

BƯỚC ĐẦU NGHIÊN CỨU TƯ TƯỞNG DONGHAK (ĐÔNG HỌC)
VÀ NHỮNG ẢNH HƯỞNG CỦA NÓ Ở TRIỀU TIÊN
NỬA CUỐI THẾ KỶ XIX

LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC

Chuyên ngành: Châu Á học
Mã số: 60 31 50

Người hướng dẫn khoa học: TS. Lê Đình Chỉnh

HÀ NỘI - 2009


LỜI CẢM ƠN
Tôi xin chân thành gửi lời cảm ơn tới Tiến sỹ Lê Đình Chỉnh, người hướng
dẫn khoa học đã nhiệt tình giúp đỡ tôi về các vấn đề thủ tục cũng như trong
toàn bộ quá trình thực hiện, chỉnh sửa và hoàn thành luận văn này. Tôi cũng
xin chân thành gửi lời cảm ơn tới thầy Kim Seong Beom, người giúp đỡ tôi
trong quá trình tiến hành biên dịch tài liệu cũng như trang bị các hiểu biết về
người Korea để phục vụ cho luận văn.
Bên cạnh đó, tôi cũng chân thành cảm ơn quý Khoa Đông Phương học,
quý Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội
đã tạo các điều kiện thuận lợi giúp tôi hoàn thành chương trình học viên thạc
sỹ chuyên ngành Châu Á học và luận văn thạc sỹ này.
Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn tới Phòng đọc Khoa tiếng Hàn Quốc, Đại học
Hà Nội đã cung cấp cho tôi nguồn tài liệu tiếng Hàn phong phú liên quan tới
đề tài nghiên cứu, giúp tôi thực hiện được luận văn này.
Đào Vũ Vũ


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi. Kết
quả nêu trong luận văn là trung thực, có nguồn trích dẫn rõ ràng. Nếu
có gì gian dối, tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm trước pháp luật.
Hà Nội, tháng 05 năm 2009

Đào Vũ Vũ


MỤC LỤC
Phần mở đầu

01

Phần nội dung

13

Chương 1
BỐI CẢNH LỊCH SỬ BÁN ĐẢO KOREA CUỐI THẾ KỶ XIX

13

1.1. Vài nét về tình chính trị, xã hội trước khi xuất hiện
tư tưởngg Donghak

13

1.2. Vài nét về tư tưởng học thuật. tôn giáo

23

Tiểu kết chương 1

32

Chương 2
SUUN CHOI JAE U VÀ NỘI DUNG CỦA TƯ TƯỞNGG DONGHAK

35

2. 1. Cuộc đời và sự nghiệp của SuUn Choi Jae U

35

2.2. Hai tác phẩm chính của tư tưởng Donghak

37

2. 3. Nội dungcơ bản của tư tưởng Donghak

48

2.4. Tư tưởng Donghak mang đậm tính chất văn hóa Korea

60

Tiểu kết chương 2

67

Chương 3
ẢNH HƯỞNG CỦA TƯ TƯỞNG DONGHAK TỚI XÃ HỘI JOSEON

69

NỬA CUỐI THẾ KỶ XIX

69

3.1. Phong trào cách mạng nông dân Donghak

76

3. 2. Các tôn giáo bắt nguồn từ tư tưởng Donghak

79

3. 3. Khơi nguồn ý tưởng về ‘KOREA HỌC’

81

Tiểu kết chương 3
Phần kết luận

82

Danh mục Tài Liệu Tham Khảo

86


PHẦN MỞ ĐẦU
1.

Lý do lựa chọn đề tài

Trước năm 1948, vùng bán đảo Korea là một quốc gia thống nhất. Trải qua
những bước thăng trầm của lịch sử, bán đảo Korea đã mang nhiều tên gọi khác
nhau. Những tên gọi ấy có thể là một quốc hiệu của một quốc gia thống nhất
hay chia thành các quốc gia cát cứ tồn tại cùng thời trên vùng bán đảo. Chẳng
hạn, nhà nước Joseon cổ (고조선) tương truyền ra đời năm 2333 TCN là một
vương quốc hùng mạnh và sau đó trở thành một nhà nước liên minh thống nhất
phát triển qua ba giai đoạn từ Joseon Dangun (조선단군) đến Wiman Joseon
(위만조선). Tương tự, bước vào thời kỳ Tam quốc, trên vùng bán đảo Korea
lại xuất hiện ba quốc gia cát cứ: Goguryo (고구려), Shilla (신라) và PaekJe
(백제). Sự xuất hiện của các quốc gia trên đã làm cho tình hình bán đảo trở nên
phức tạp và đã dẫn tới những cuộc thôn tính lẫn nhau nhằm tranh giành quyền
thống trị. Cuối cùng, nhà nước Shilla đã thống nhất vùng bán đảo và trở thành
vương quốc cường thịnh từ thế kỷ VII đến thế kỷ X.
Sự sụp đổ của nhà nước Shilla vào đầu thế kỷ X đã kết thúc thời kỳ cổ đại,
đồng thời cũng mở ra một giai đoạn phát triển mới trong lịch sử trên vùng bán
đảo Korea - giai đoạn phong kiến. Nhà nước Goryo (고려, 918-1392) không
chỉ là nhà nước phong kiến đầu tiên xuất hiện, vừa đại diện cho một phương
thức sản xuất mới vào thời điểm đó vừa sớm trở thành một vương quốc hùng
mạnh, để lại nhiều thành tựu văn hoá, văn minh rực rỡ trên vùng bán đảo.
Trong lịch sử thời Goryo không thể không nhắc đến công sức lao động và sự
sáng tạo tuyệt vời của các nghệ nhân Korea trong việc sáng chế ra bản khắc in
bộ kinh phật Tripitaka (Đại tạng kinh - 팔만대장경) hiện còn được lưu giữ tại
Haein-sa (Hải Ấn tự - 해인사) gần Daegu ngày nay.
Trong lịch sử bán đảo Korea, không thể không kể đến vị trí lịch sử của


triều đại Joseon (조선, 1392-1910). Joseon không chỉ là triều đại tồn tại lâu dài
nhất trong lịch sử trung đại mà còn đưa dân tộc Korea vượt qua những biến cố,

thăng trầm của lịch sử trước sự bành trướng xâm thực của các cường quốc
phương Tây và Nhật Bản. Tuy nhiên cũng cần thấy rằng, trong tiến trình lịch
sử Korea vào giai đoạn Joseon, một trong những thành tựu quan trọng trong
lĩnh vực tư tưởng triết học mang đậm bản sắc của người Korea để lại là tư
tưởng Donghak và những ảnh hưởng của nó diễn ra trên vùng bán đảo vào nửa
cuối thế kỷ XIX. Với nhiều lý do khác nhau, tư tưởng Donghak (동학) của
Choi Jae U (Thôi Tế Ngu, 최제우, 1824-1864) đã có sức cảm hoá mạnh mẽ,
thu hút được đông đảo quần chúng nhân dân tại các vùng nông thôn trên bán
đảo Korea lúc bấy giờ. Có thể thấy, tư tưởng này xuất hiện vào thời buổi lịch
sử đặc biệt - thời kỳ mà triều đại phong kiến Joseon đang trong giai đoạn suy
yếu khủng hoảng. Mặt khác, tư tưởng Donghak cùng cuộc cách mạng nông dân
Donghak là một trong những sự kiện lịch sử quan trọng, đánh dấu bước phát
triển của lịch sử vùng bán đảo Korea, nhất là đánh dấu sự tiếp xúc văn hóa của
vùng bán đảo với văn hóa phương Tây vào cuối thế kỷ XIX. Có thể thấy, tư
tưởng Donghak đã góp phần bổ sung và tiếp tục phát triển nền triết học độc
đáo và đang ngày càng được thế giới công nhận của Hàn Quốc. Đặc biệt là sau
Đại hội Triết học thế giới lần thứ 09, được tổ chức lần đầu tiên tại một nước
châu Á là Hàn Quốc vào tháng 08 năm 2008. Sự kiện này đánh dấu mối quan
tâm của thế giới về các nền triết học khác ngoài Trung Quốc và Ấn Độ.
Thực tế lịch sử cho thấy, sau khi tư tưởng này trở thành một học thuyết với
tư cách là tôn giáo, nó đã có sức cổ vũ mạnh mẽ cho cuộc khởi nghĩa của nông
dân và sau đó trở thành một phong trào nông dân rộng lớn lôi cuốn hàng vạn
người tham gia chống lại ách thống trị của chính quyền phong kiến và sự xâm
thực của đế quốc Nhật Bản. Lịch sử Hàn Quốc gọi đó là cuộc cách mạng nông
dân Donghak. Đoạn văn sau đây cho chúng ta thấy mầm mống của một phong
trào giải phóng dân tộc đã được hình thành cùng với sự xuất hiện của tư tưởng


Choi Jae U: “Từ năm 1863, Choi Jae U đã thiết lập các cơ sở của giáo đoàn tại
nhiều nơi ở tỉnh Kyungsang, rồi nhiều người có danh tiếng tụ tập ở đâu cùng

đàm đạo. Trong quá trình ấy, SuUn trở thành cha của dân chúng và được cho là
nhân vật có đôi bàn tay cứu rỗi thần kỳ. Tin vào Donghak là chữa được bệnh
và có thể làm đất nước an bình – lời đồn đại lan nhanh như gió thổi khiến chỉ
trong vòng 3 năm Donghak đã mở rộng trên phạm vi toàn quốc” [32, 231].
Ngày 01 tháng 12 năm 1905, giáo chủ thứ 3 của Donghak là ƯiAm Sơng
Sa (Sôn Byơng Hy, 의암 성사 – 손병희) đã tuyên bố Donghak là
“Chondogyo” (Thiên đạo giáo, 천도교). Năm 1923, tổ chức tôn giáo “SuUn
gyo” (SuUn giáo, 수운교) ra đời. Với tư cách là cội nguồn của một số tôn giáo
bản địa, tư tưởng Donghak đã và đang đóng vai trò quan trọng trong xã hội,
cũng như trong tâm thức của người dân trên vùng bán đảo Korea nói chung và
trong xã hội Hàn Quốc hiện đại ngày nay.
Với mục tiêu tìm hiểu về đất nước và con người vùng bán đảo Korea, đồng
thời cũng nhằm mục đích tiếp tục theo đuổi chủ đề nghiên cứu của mình trong
luận văn cử nhân, trên cơ sở của các tài liệu đã sưu tầm được, chúng tôi đã
chọn hướng nghiên cứu cho luận văn cao học của mình với tiêu đề: “Bước đầu
nghiên cứu tư tưởng Donghak và ảnh hưởng của nó ở Triều Tiên nửa cuối
thế kỷ XIX”.
2.

Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

Cũng như Việt Nam, bán đảo Korea trong những năm cuối thế kỷ XIX đầu
thế kỷ XX là thời kỳ đầy biến động của lịch sử. Trước hết có thể thấy, thời kỳ
này chính quyền nhà nước phong kiến Joseon đang bước vào giai đoạn suy yếu
khủng hoảng với những mâu thuẫn nội bộ khá sâu sắc. Các dòng họ thông gia
trong hoàng gia mà điển hình là dòng họ Kim gốc AnDong (An Đông Kim thị,
안동김씨) và dòng họ Jo gốc PhungYang (Phong Nhưỡng Triệu thị,
풍양조씨) thay nhau thao túng quyền lực của Nhà vua, phá vỡ chính sách

ThangPyong (Thang Bình thuyết – 탕평책, chính sách công bằng) được vua
SukJong (Túc Tông, 숙종) ban hành trước đó. Sự tập trung quyền lực vào tay
một số dòng họ lớn trong hoàng gia đã làm cho tình hình chính trị trở nên rối
ren và chính những người nông dân đã phải gánh những hậu quả nghiêm trọng
của sự rối ren này. Tình trạng mua quan, bán tước, hối lộ, tham nhũng trong
hàng ngũ quan lại của hoàng gia diễn ra khá phổ biến. Trong xã hội, tầng lớp
yangban (Lưỡng ban, 양반) trước đó vốn là tầng lớp quan lại cao quý của triều
đình Joseon đến thời điểm này không còn gây nhiều ảnh hưởng tới xã hội
khiến địa vị trở nên mờ nhạt, thậm chí nhiều người bị sa sút, không còn đủ sức
duy trì nổi phẩm giá và uy quyền của mình như những thời kỳ đầu, được gọi là
“lưỡng ban khánh kiệt”. Trước sự lũng đoạn của các dòng họ thông gia hoàng
tộc và triều đình, nhiều nông dân bị phá sản, tình trạng phiêu tán của nông dân
tăng lên nhanh chóng. Nhiều cuộc nổi loạn của nông dân đã diễn ra, điển hình
là các cuộc nổi loạn của Hong Kyong Rae (Hồng Cảnh Lai - 홍경래) - một
lưỡng ban thất thế ở khu vực Bình An đạo, hoặc Jinju Min Ran (Tấn Châu dân
loạn - 진주민란) nổ ra năm 1862 do Liễu Kế Xuân lãnh đạo ở Jinju. Mặc dù
còn mang tính tự phát và sau đó bị thất bại nhưng là một đòn tấn công vào xã
hội yangban bị lung lay trước sự thao túng chủa các dòng họ thông gia hoàng
tộc.
Về học thuật tư tưởng, xã hội Triều Tiên thời gian này đã xuất hiện nhiều
trường phái học thuật lớn, ngoài trường phái Silhak (Thực học, 실학) xuất hiện
từ những thế kỷ trước đó, đến thời điểm này Công giáo đã được truyền vào bán
đảo Korea và ngày càng có xu hướng phát triển. Chẳng hạn, dưới triều vua
CheolJong (Triết Tông - 철종, 1849-1963), số dân theo Công giáo đã lên tới
20.000 cùng với nhiều kinh sách được xuất bản. Tuy nhiên cũng cần thấy rằng,
xã hội Joseon là xã hội mang đậm nét Nho giáo, và chính bởi đặc điểm này mà


Công giáo với giáo lý tự do bình đẳng của nó có thể nhanh chóng có chỗ đứng
trong xã hội Joseon vốn đang chịu sự ràng buộc trong các khuôn hổ cố định

của xã hội Nho giáo. Tuy vậy, khi mới du nhập vào xã hội Korea, Công giáo
mới chủ yếu gây được ảnh hưởng trong tầng lớp bình dân thành thị và địa bàn
chủ yếu là khu vực Seoul cùng một số vùng lân cận mà chưa hề có chỗ đứng
trong xã hội nông thôn. Trong khi đó, tại nhiều vùng nông thôn tư tưởng
Donghak do Choi Jae U khởi xướng đã nhanh chóng phát triển trong khu vực
nông thôn và có ảnh hưởng sâu rộng trong nông dân: “Donghak không chỉ là
một phong trào tôn giáo mà còn là một phong trào xã hội, một phong trào liên
quan trước tiên với giới nông dân và với việc cải thiện hoàn cảnh sinh sống của
dân làng. Donghak cổ vũ tinh thần dân tộc bằng việc dân tộc phải được củng cố
và người dân phải được bảo đảm có kế sinh nhai và Donghak kêu gọi sự cải tổ
triệt tiêu sự thối nát đè nặng lên chính quyền…” [10, 375].
Từ những cơ sở nhận thức nêu trên, đối chiếu với các hệ tư tưởng triết học khác
cùng thời tồn tại trên bán đảo, chúng tôi xác định hướng nghiên cứu chủ yếu của
đề tài là bước đầu tìm hiểu và nghiên cứu có tính chất hệ thống về nội dung tư
tưởng của SuUn Choi Jae U và ảnh hưởng của tư tưởng này trong xã hội Korea
thời điểm đó, đồng thời cũng nêu ra một số nhận xét về những thành tựu đã đạt
được và sự hạn chế của tư tưởng này trong nửa cuối thế kỷ XIX trên


DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
Tài liệu tiếng Việt:
1) Alain Gheerbrianr & Jean Chevalier (2002), Từ điển biểu tượng văn hóa thế
giới, NXB Đà Nẵng
2) Nguyễn Văn Ánh, Đỗ Đình Hãng, Lê Đình Chỉnh (1996), Hàn Quốc Lịch sử Văn hóa (Từ khởi thủy đến 1945), NXB Văn hóa
3) Ban biên soạn giáo trình Hàn Quốc học (2005), Lịch sử Hàn Quốc, NXB Đại
học Quốc gia Seoul
4) Nguyễn Hùng Hậu (chủ biên) (2002), Đại cương lịch sử tư tưởng Triết học
Việt Nam - tập 1, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội
5) Vũ Dương Ninh, Nguyễn Văn Hồng (1997), Đại cương lịch sử thế giới cận
đại - tập 2, NXB Giáo Dục

6) Vũ Dương Ninh, Nguyễn Văn Hồng (2003), Lịch sử thế giới cận đại - tập 2,
NXB Giáo Dục
7) Đỗ Quang Hưng (2008), Đào Duy Anh và Nguyễn Văn Nguyễn bàn về tôn
giáo - Nghiên cứu, sưu tầm, chú giải, NXB Chính trị - Hành Chính
8) Phúc Khánh (1961), Thử tìm hiểu những yếu tố tư tưởng Triết học trong thần
thoại Việt Nam, NXB Sự thật
9) Khoa Ngữ Văn, Khoa Lịch sử ĐH Quốc Gia Hà Nội (1996), Hàn Quốc lịch
sử và văn hóa, NXB Văn hóa
10) Korea xưa và nay (2002), Lịch sử Hàn Quốc Tân Biên, NXB Tp Hồ Chí Minh
11) Hwang Gwi Yeon, Trịnh Cẩm Lan (2001), Tra cứu văn hóa Hàn Quốc,
NXB Đại học Quốc gia Hà Nội
12) Gi Baik Lee (2002), Korea xưa và nay - Lịch sử Hàn Quốc tân biên, NXB
Thành phố Hồ Chí Minh
13) Jean Baptiste Duroselle & Jean Marie Mayeur (2004), Lịch sử đạo Thiên
Chúa, NXB Thế giới
14) Lê Quang Thiêm (1998), Văn hóa, văn minh và yếu tố văn hóa truyền
thống Hàn, NXB Văn học Hà Nội
15) Viện nghiên cứu Đông Bắc Á (2007), Tạp chí Nghiên cứu Đông Bắc Á –


Phong trào Đông học và Thiên đạo giáo ở Hàn Quốc, số 10 (80), 10/2007
16) Kim Seong Beom & Đào Vũ Vũ (2006), Câu chuyện Tiếng Hàn, NXB
Đại học Quốc gia Hà Nội
17) Kim Seong Beom & Đào Vũ Vũ (2006), Câu chuyện Hàn Quốc, NXB
Thế giới
18) Kim Seong Beom & Đào Vũ Vũ (2008), Đông Kinh Đại Toàn, NXB
Thế giới
Tài liệu tiếng Hàn:
19) 김광남 외 (2007), 고등학교 한국 근.현대사, (주) 두산
20) 김성범 (2005), 이야기 한글 한국, 가시아히

21) 김용휘 (2007), 우리 학문으로서의 동학, 책세상
22) 노길명 (2006), 한국의 종교운동, 고려대학교 출판부
23) 동학학회 (2005), 동학과 전통사상, 도서출판모시는 사람들
24) 삼암 표영삼 (2004), 동학1-수운의 삶과 생각, 통나무
25) 신일철 (1995), 동학에 대한 이해, 사회비평사
26) 예문동양사상연구원.오문환 외 (2005), 한국의 사상가 10명- 수운

최제우, 예문서원
27) 역사문제연구소 (1993), 동학농민전쟁.역사기행, 여강
28) 오주석 (2003), 오주석의 한국의 미 특강, 솔
29) 윤석산 (2008), 천도교, 천도교 중앙총부
30) 윤석산 (2000), 용담유사, 동학사
31) 원종규 외 (1995), 갑오농민전쟁 100돌기념논문집, 집문당


32) 정성희 (2005), 한 권으로 보는 한국사 101장면 – 구석기시대에서

전.노재판까지, 가락기획
33) 최동희.이경원 (2003), 새로 쓰는 동학-사상과 경전, 집문당
34) 한국생활사박물관 편찬위원회 (2004), 한국생활사박물관 - 조선

생활관 9, 10, 11, 사계절
35) 한국 동양정치여사학회 (2005), 한국정치사상, 백사서당
36) 한국역사연구회 (1999), 우리는 지난 100년동안 어떻게 살았을 까1,
역사비평사